Transcript temel kavramlar - Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü

1-Etüt
2-Havza
3-Dağlık Arazi
4-Erozyon
5-Sel ve Taşkın
6-Yetişme Ortamı
1-Etüt?
Herhangi bir konuda yapılan inceleme, araştırma yani ön
çalışmadır.
2-Havza nedir?
Yağış ve kaynak sularını aynı su yatağına ya da göle
akıtan, su kesimi yada su ayrım çizgisi denilen sırtlarla
sınırlandırılmış arazi yüzeylerine havza,büyük su
havzalarına ise BASEN denir.
Yurdumuzda 25 adet büyük su havzası vardır.
Havzalar girdi ve çıktıları olan açık bir sistemdir. Üç
bölümden oluşmaktadır.Bunlar, toplanma,boğaz ve
birikme bölgesidir.
Havzalar Orografik ve hidrojeolojik su ayrım çizgisine
göre tasnif edilmektedir. Bizler orografik su ayrım
çizgisini kullanmaktayız.
Havzalar büyüklüklerine göre;
Küçük A≤100 Ha.
Orta Büyüklükte 100<A≤1.000
Büyük 1.000<A≤10.000
Çok Büyük A>10.000 Ha.
TEMEL KAVRAMLAR
3-Dağlık Arazi nedir?
Coğrafi bir terim olarak iniş-çıkışları,kabartı ve çukurları
bulunan,çevresindeki alçak yerlere doğru bir etekle sona
eren yeryüzü şekillerine dağ denir. Dağların çok yer
tuttuğu,geçilmesi güç yerlere ise dağlık arazi denilmektedir.
Arazinin yükselti kuşakları dikkate alınarak sınıflandırmalar
yapılmıştır. En yaygın olanı
200-1000 m. dalgalı arazi
1000-1500 m. orta yüksek dağlık arazi
1500 m’nin üzerinde ise yüksek dağlık arazi olarak
adlandırılmaktadır.
Peki önemi nedir?
4-Erozyon
Toprağın bulunduğu yerden; yağışlar, sel suları, rüzgar, çığ
vb. etkenlerle taşınması olayına erozyon denir. Erozyon
başlıca iki güç tarafından oluşturulur. Bunlar; su ve rüzgardır.
Tarifindeki basitliğe rağmen erozyon oldukça karmaşık ve
güçlü etkileri olan bir süreçtir.
Bizler için önemli olan Antropojen kaynaklı erozyondur.
Sınıflandırması 14 nolu tamimde yer almaktadır.
4.1)Su Erozyonu
Yüzey Erozyonu
Hafif (üst toprağın %25’i )
Orta Şiddette (üst toprağın %25-75’i )
Şiddetli (üst toprağın %75-100’ü )
Çok şiddetli (Üst toprağın tamamı,alt toprağın %25-75’i)
Son derece şiddetli (Üst toprağın tamamı,alt toprağın
%75’ten fazlası)
Oyuntu Erozyonu
Yüzey erozyonun ilerlemiş safhasını ifade eder.Çizgi
oluşmasıyla başlar,önlem alınmazsa büyüyerek devam eder.
Kemal AŞK’a göre
Çizgi Erozyonu:0.3 m’den daha az derin
Sel yarıntısı:0.3-1.00 m. arasında derin
Sel dereciği: 1.00-3.00 m. arasında derin
Ana sel deresi:3.00 m.den daha derin
4.2)Rüzgar Erozyonu
Rüzgarın 20-25 km/sa.lik hızı rüzgar erozyonun başlaması
için yeterlidir.Erozyon,rüzgar hızının küpü ile orantılı olarak
artar.
Taşınım üç şekilde olmaktadır:
Yüzeyden sürüklenme ve yuvarlanma( 0.5-2 mm.çap)
Saltasyon (Sıçrama) hareketi (0.1-0.5 mm. Çap) taşınan
materyalin %55-72 ‘si bu şekilde taşınır.
Süspansiyon hareketi(0.1 mm.den küçük)
Kurak ve yarı kurak mıntıkalarda görülür.
RÜZGAR EROZYONUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
İklim
Toprak
Yüzeysel Pürüzlülük
Vejetasyon
Yüzeyin uzunluğu
4.3)ÇIĞ EROZYONU
Bir yamaç üzerinde toplanan kar kütlesinin yeni yağan
karlarla aşırı yüklenmesi veya yamaçla bağlantısının
zayıflaması halinde , her hangi bir nedenden dolayı
dengesini kaybederek yamaç aşağı doğru akmasına çığ
denir.
ÇIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Yamaç meylinin açısı(22⁰ ve üstü)
Yamaç profili (konveks ve konkav oluşu)
Bitki örtüsü
Yamacın uzunluğu ve istikameti
4.4)YERÇEKİMİ EROZYONU (Kitle Hareketleri)
Yamaç Akması(Toprak,çamur ve moloz akmaları
Heyelanlar (Arazi Kaymaları)
5-Sel ve Taşkın
Sel nedir?
Çoğunlukla şiddetli yağışlar sonrasında yanderelerden ani
olarak gelen ve fazla miktarda katı materyal taşıyan büyük su
kütlesini ifade eder.
Taşkın nedir?
Yan derelerden gelen sellerin ana mecraya ulaşmasıyla
suyun yükselerek normal yatağına sığmayarak taşmasıdır.
FARKLARI
Selde iri materyal fazla
Seller yukarı havzalarda olur
Seller toprağın verimliliğini yok eder.
SEL OLUŞUMUNUN NEDENLERİ
1)İklim Faktörleri
A-Yağış Özellikleri
-Yağış Tipi(Yağmur,kar,dolu)
-Yağış şiddeti
-Yağış süresi
-Yağışın dağılışı(çıkış noktasına olan uzaklığı)
-Yağışın hareket yönü(yukarıya veya aşağıya doğru)
-Toğrağın nemi
B-İntersepsiyon
C-Evaporasyon
D-Transpirasyon
2)Fizyografik Faktörler
A-Havzanın Özellikleri
-Büyüklüğü ve formu
-Yükseltisi
-Ortalama eğimi
-Genel bakısı
-Drenaj yoğunluğu
-Toprak özellikleri
-Arazi Kullanımı
B-Yatak Özellikleri
-Genişliği ve derinliği
-En kesit formu ve alanı
-Yatak eğimi ve eğim kırıklıkları
-Kıvrımlılık
-Malzemenin cinsi
6-Yetişme ortamı
Ekoloji insanların, hayvanların ve bitkilerin arasındaki
bağlantıları ve tüm bu canlıların birbirleri ve çevre ile
etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır.
Ekosistem ise belli bir yaşam alanından ve oradaki topluluktan
oluşur.
Bir ekosistemde belirli canlı toplumlarından oluşan yaşama
birliğini etkileyen, fakat bu canlıların işlevleri ile de etkilenen
yeryüzü şekli, iklim anakaya-toprak ve canlılar faktörlerinin
oluşturduğu bir bütün olarak tanımlanmaktadır.
Ağaçlandırma çalışmalarının ilk adımı olan proje düzenleme
çalışmalarında orman ekosistemini oluşturan tüm faktörlerin
incelenmesi (analiz) ve yorumlanması (sentez) zorunludur.
EKOSİSTEM
1-Kara Ekosistemleri
-orman
-Çayır
-Dağ
-Çöl
2-Su Ekosistemleri
a)Tatlı Su Ekosistemleri
-Nehir
-Göl
-Sulak Alan
b)Tuzlu su ekosistemleri
1-FİZYOGRAFİK FAKTÖRLER
Fizyografik faktörler coğrafik ilişkileri ve jeomorfolojik karakteristikleri
kapsar. Bu özellikler “mevkii” deyimi ile ifade edilir.
Mevki, genel ve özel mevki olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Genel mevki : Yöreye verilen genel adı, enlem ve boylam
derecelerini, denize olan yatay uzaklığı, jeomorfolojik yapıyı içerir.
b) Özel mevki : Yöresel ismi, denizden yükseklik, bakı, eğim, arazi
yüzü şekli (Röliyef) ve komşu çevre gibi özelliklerle tanımlanır.
Denizden yükseklik: Arazinin toprak özellikleri, iklim ve vejetasyon
yapısı üzerinde etkili olmaktadır. Denizden yükseldikçe sıcaklık düşmekte,
buna karşın nisbi nem, yağış ve rüzgar artmaktadır. Yükseklerde nem ve
yağıştan dolayı bazlar yıkanır, toprak reaksiyonu asit özellikte olur. Denize
olan yatay uzaklık azaldıkça yani denize yaklaştıkça mutlak ve bağıl nem
yükselir.
Bakı; Bir yerin sıcaklığı, yağış durumu, don etkisi ve güneş
ışınlarını alması bakımından etkili olur. Ülkemizde kuzey,
kuzeydoğu, kuzeybatı ve doğu bakıları genel olarak gölgeli
bakılardır. Bu bakılar daha serindir.
Eğim; yüzeysel akış, erozyon ve dolayısıyla toprak özellikleri
üzerinde etkilidir. Eğim arttıkça yağış sularının yüzeysel akışı
artar bundan ötürü erozyon şiddeti artar ve toprak derinliği
azalır.
Arazi yüzü şekli ( Rölyef ) ; Bir yerin özellikleri ile
toprakların su ve besin maddesi ekonomisi üzerine etkili
olduğundan ova, yamaç, sırt, tepe, etek, çukur vb. deyimlerle
tanıtımı yapılmalıdır.
2- İ K L İ M
Bir yerde uzun süre devam atmosferik olayların ortalamasıdır.
İklim elemanları bitki örtüsünün dağılışını , tür ve toplulukların yani
vejetasyonun tür ve kapalılığını tayin eder. İklim elemanlarının bireysel
olarak etkilerinden çok toplu etkileri önemlidir.
Genel olarak denilebilir ki bir bölgeye düşen yağış miktarı buharlaşan
miktardan fazla ise o bölge iklimi “nemli” eğer buharlaşma yağış
miktarından fazla ise o bölge iklimi “kurak” olarak nitelenir.
Buharlaşma katı cisimlerin yüzeyinden, topraktan, durgun ve
akarsu yüzeylerinden sıcaklık etkisiyle olması durumunda buna
“Evaporasyon”,
bitkiler
tarafından
atmosfere
verilmesine
de
“Tanspirasyon”, her iki şekilde meydana gelen buharlaşmaya ise
“Evapotranspirasyon” denilmektedir.
ERİNÇ YAĞIŞ ETKİNLİĞİ İNDİSİ
Yağış; yağışların miktarı, şiddeti, süresi şekli gibi çeşitli
karakteristikler sel ve taşkın,toprak erozyonu, toprağın su
ekonomisi, bitkilerin gelişimi üzerinde etkilidir. Bu nedenle
Etüt sahasına en yakın yerdeki meteoroloji istasyonunun en
az 10 yıllık ölçme değerleri baz alınır.
Rüzgar; bitkilerin dağılışı ve gelişimi üzerinde büyük etkilere
sahiptir. Özellikle buharlaşma ve fotosentez üzerinde önemli
etkisi vardır. Rüzgarın yönü, şiddeti arazi yapısına göre
değişmektedir. Sırt, boyun ve tepelerdeki rüzgar hızı daha
fazladır.
Sıcaklık; bitkilerin gelişmesinde büyük rol oynamaktadır.
Örneğin bitkilerin fotosentezi 0 – 5 ºC arasında başlar, 20 –
30 ºC arasında en yüksek değerini bulur, 40 – 50 ºC’den
sonra ise durur.
Bitkilerin hayati faaliyetlerini gösterdiği
( tomurcuklanma, tomurcukların patlaması, yapraklanma,
çiçek açma, odun artımı vs. ) devreye “vejetasyon devresi”
denir. Ortalama sıcaklık bu devrenin tayini için bir ölçü olarak
alınır.
Ortalama sıcaklıklar +10 ºC üzerinde olan aylar,
vejetasyon devresi olarak alınmaktadır.
Nispi (bağıl) nem ; havada bulunan su buharı miktarının o
andaki hava sıcaklığında bu havanın taşıyabileceği en
yüksek su miktarına oranıdır. Nispi nem ile sıcaklık arasında
önemli bir ilişki vardır. Sıcaklık artıkça havanın aldığı nem
miktarı yükselir. Havanın sıcak ve nispi nemi yüksek olan
sahalarda buharlaşma-terleme az olduğundan nem isteği
yüksek olan bitkiler yer alır
Bitkiler için kuraklık kavramı, nispi nemin % 30’un
altına düştüğü, rüzgar hızının 5 m/sn’nin üzerine çıktığı, hava
sıcaklığının da 25ºC’i geçtiği zaman söz konusudur.
Don; Bir yörede bir yılda veya bir periyotta meydana gelen
donlu günlerin sayısıdır. Yıl içerinde meydana gelen donlu
günlerin birbirini takip edip etmediği, en erken ve en geç don
tarihleri dikilecek türler açısından önemlidir.
3- TOPRAK
Toprak ; bitkilerin barındığı ve yaşamları için gerekli su,
hava ve besin maddelerini temin ettiği yerkabuğunun üst
kısmına denir. Toprak oluşumunu; Anakaya ve özellikleri,
zaman, iklim, arazi şekli ve canlı faktörler etkiler.
Toprak Reaksiyonu (pH):Toprak pH’sı bir toprak çözeltisindeki
asitliği veya alkaliliği tanımlayan bir ölçüdür.Asitliğin miktarı H+
ve OH- iyonlarının konsantrasyonuna bağlıdır.
pH bir birim artarsa,H konsantrasyonu 10 kez azalır.Örneğin pH
4’te pH 7’ye göre 1000 kat fazla H+ iyonu vardır.
pH kademeleri 0-14 arasındadır.Ancak toprak tepkimesinin
normal aralığı 5-8,5 olup bunun üstünde ve altındaki değerler
çoğu bitki için ciddi sorunlar oluşturur.
Toprak pH sı doğrudan ve/veya dolaylı olarak toprak içersinde
meydana gelen birçok fiziksel,kimyasal ve biyolojik olayı
etkiler.Toprak reaksiyonu ile canlılar arasında sıkı bir ilişki
vardır.Mesela,mantarlar 4-5,bakteriler ise 6-8 pH larda daha
etkindir.
Reaksiyon Sınıfı
Ekstrem Asit
pH
<4,5
Reaksiyon Sınıfı
Nötr
pH
6,6-7,3
Çok Kuvvetli Asit
4,6-5,0 Hafif Alkali
7,4-7,8
Kuvvetli Asit
5,1-5,5 Orta Alkali
7,9-8,4
Orta Asit
5,6-6,0 Kuvvetli Alkali
8,5-9,0
Hafif Asit
6,1-6,5 Çok Kuvvetli Alkali
>9,0
Toprağın tuzluluk kavramı, birim hacimdeki toprakta
bulunan çözünebilir tuzların miktarını belirtir.Genellikle Cl ve
SO4 anyonlarının 2 değerli katyonlarla,özellikle Ca,Mg,ve
Na ile oluşturdukları tuz bileşiklerinden kaynaklanmaktadır.
Toprak tuzu labaratuvar koşullarında elektrik geçirgenlik
ölçüm cihazıyla belirlenir ve veriler tablodaki sınıflandırmaya
göre yapılır.
Topraktaki kireç miktarı bitkiler için çok önemlidir.Temel
kireç bileşikleri;kalsiyum,mağnezyum, karbonatlar ve
dolomittir. Labaratuvar koşullarında, karbonat miktarı nicel
olarak belirlenerek % toplam CaCO3 miktarı cinsinden
ifade edilir.
Toprak kireç içeriği sınıflaması genel olarak
tablodaki gibi yapılmaktadır.
Toprak Kireç İçeriği
%CaCO3
Az Kireçli
0-4
Orta Kireçli
4-8
Kireçli
8-15
Çok Kireçli
15-30
Çok Fazla Kireçli
30-55
Marn
>55
Toprağı meydana getiren anakayalar 3 gruba ayrılır.
1-Püskürük Anakayalar
Mağmanın yer içinde veya yeryüzünde soğuyarak
katılaşması sonucu meydana gelir.
a-İç Püskürük Kayalar:Magmanın yeryüzüne çıkmadan
yerkabuğu içinde soğuyup katılaşması sonucu meydana
gelir.Bunlar granit,siyenit,diyorit,gabro.
b-Dış Püskürük Kayalar: Magmanın yeryüzü
kabuğundaki çatlaklardan çıkarak katılaşmasıyla
oluşur.Örn.riyolit,trakit,andezit, bazalt
2-Tortul Anakayalar:
Püskürük anakayalar fiziksel ve kimyasal olayların
etkisiyle parçalanır ve ayrışırlar böylece suda eriyen ve
erimeyen ürünler meydana gelir.Bu ürünler su,rüzgar ve
buzullar vasıtasıyla taşınarak yeni yığınaklar oluşturur.Bu
yığınakların çimentolaşması ve sertleşmesi sonucunda
tortul anakayalar meydana gelir.
Kumtaşı,Şeyl,Konglomera,kireç taşı,dolomit örnek olarak
gösterilebilir.
3-Metamorfik Anakayalar
Tortul ve püskürük anakayaların basınç ve ısı altında bazı
hallerde de sıvı ve gazların iştiraki ile metamorfoze olması
neticesinde metamorfik kayalar meydana gelir.
Kumtaşı kuvarsite,şeyl arduvaza,kalkerler mermerlere
gnaysa,bazalt şistlere dönüşür.
Metamorfoze olan materyallerin yapıları değiştiği gibi yeni
mineraller de bu arada oluşur.
Bunlar yüksek basınç altında kaldıklarından birbirine paralel
tabakalar yani şistli bir yapı kazanırlar.
TOPRAK PROFİLİ VE ÖZELLİKLERİ
Toprağın üst yüzünden anakayaya doğru alınmış olan
düşey kesite toprak profili denir.Bu şekildeki düşey
kesit,arazide dikdörtgenler prizması şeklinde bir hendek
açmakla elde edilir ki, buna profil çukuru denir.
Çukurun eni 75 cm,boyu 100 cm kadar olmalıdır. Derinliği
ise anakayayın durumuna göre değişir.Anakayası 90 cm
den daha derinde olan topraklarda 90 cm derinliğe
kadar,aksi takdirde anakayaya kadar kazılır.Çukurun
incelenecek kısmı çiğnenmemeli, üzerindeki ölü ve diri örtü
bozulmamalıdır.Çukurun ışık almasına da dikkat edilmelidir.
Profil Çukuru:
*Yol,kanal,su arkı,dere kenarı ile sınır yerlerde
*Hayvan yatmış yerler ile köstebek,tarla faresi
vb.yuvalar civarında
*Kompost,ahır gübresi,kireç,kum fabrika ve inşaat
artıklarının yığıldığı yerlerde
*Arazinin su birikmiş,dere ve sel baskınına uğramış
kısımlarında
*Kömür ocakları,orman içi barakaları civarında ve
diğer insan etkisi ile değiştirilmiş arazilerde
AÇILMAMALIDIR…
TOPRAK HORİZONLARI
Bir toprak profili iyice incelenirse,bu profilin
renk,,tekstür,strüktür vb. özellikler bakımından farklı olan ve
birbiri üzerinde yatan tabakalardan oluştuğu görülür. Bu
yatay tabakalara horizon denir. Horizonlar, klimatik,
biyotik,arazi şekli ve anakaya gibi doğal faktörlerin etkisiyle
uzun zaman periyotlarında oluşmuşlardır.
A – Horizonu ( Yıkanma Horizonu ):Mineral toprağın
en üst kısmında olan,klimatik etkenlerle doğrudan doğruya
temasta bulunan ve en fazla humus maddelerine sahip olan
horizondur.Humus etkisi nedeniyle genellikle koyu renktir.
B-Horizonu ( Birikme Horizonu ):
A horizonunun altında bulunan ve bu horizondan yağış suları
ile taşınarak getirilmiş maddelerin biriktiği horizondur.Bu
horizon bazı koşullarda ayrışma olaylarının da cereyan ettiği
horizondur.
C-Horizonu ( Anamateryal Horizonu ):
Üstündeki B horizonunu meydana getiren horizondur.Eğer
mekanik yollarla gevşemiş ve parçalanmış ise Cv ismini
alır.Ayrışmamaış sert kaya halinde ise Cn ismini alır.
TAŞLILIK VE DERİNLİK
Tanım
Profilin İskelet %’si
Taşsız-az taşlı
0-25
Orta taşlı
26-50
Çok taşlı
51-80
İskelet ( litosolik )
81-100
Toprak Derinliği
Derinlik ( cm )
Tanımı
0-30
Sığ
31-60
Orta derin
61-120
Derin
>120
Çok derin
Tekstür
Strüktür
Mutlak derinlik
Fizyolojik derinlik
SABIRLA DİNLEDİĞİNİZ İÇİN
TEŞEKKÜRLER….