Transcript Rola państwa w gospodarce

Rola państwa w
gospodarce
WYKŁAD 5
1
Co robi państwo?



W ciągu ostatniego stulecia zakres działalności
państwa w krajach rozwiniętych stale się
rozszerza.
Państwo odgrywa ważną rolę we współczesnej
gospodarce mieszanej, nabywając dobra i usługi,
ściągając podatki oraz dokonując płatności
transferowych.
Państwo tworzy również podstawy prawne,
reguluje działalność gospodarczą i próbuje
wyeliminować cykle koniunkturalne.
2
Udział wydatków państwa w dochodzie narodowym (%)
Kraj / rok
1880
1926
1960
1989
2001
Niemcy
10
31
32
45
47,6
Wielka
Brytania
10
24
32
41
40,6
Francja
15
19
35
52
51,6
Szwecja
6
8
31
60
57,2
3
Rola państwa w gospodarce - etatyzm
Etatyści twierdzą, że państwo powinno pełnić
aktywną rolę w gospodarce, co stanowi
czynnik stabilizujący i przyczyniający się do
podniesienia ogólnego bogactwa narodu.
Uważają, że państwo powinno podejmować
kluczowe decyzje rozwojowe oraz
zapewnić każdemu obywatelowi pracę i
godziwe wynagrodzenie, a także troszczyć się
o najbiedniejszych i najsłabszych.
Nie musi to jednak oznaczać rezygnacji z
gospodarki rynkowej i przejścia do
gospodarki planowej - socjalizmu.
4
Rola państwa w gospodarce - liberalizm
Liberaliści
postulują
ograniczenie
do
minimum roli państwa w gospodarce.
Najważniejszym elementem rynku jest
konkurencja, która zapewnia najbardziej
efektywne
wykorzystanie
czynników
wytwórczych (najlepszą alokację zasobów).
Główną rolą państwa jest tworzenie ładu
społecznego
i
kontrolowanie
jego
przestrzegania.
Państwo powinno tylko uzupełniać działanie
rynku.
5
Funkcje ekonomiczne państwa
1) Funkcja legislacyjna - Państwo ustanawia
prawa i przepisy szczegółowe
 zasięg własności prywatnej (socjalizm /
kapitalizm),
 prawa własności (np. posiadanie broni),
wykorzystanie własności (np. zezwolenia
lokalizacyjne),
 przepisy związane ze zdrowiem,
bezpieczeństwem,
 zapobieganie oszustwom (np. uzgadnianiu cen),
 przepisy branżowe (wymagania stawiane osobom
wykonującym określony zawód)
6
2) Funkcja kreowania popytu i podaży



Państwo kupuje i sprzedaje dobra i usługi które
są dostarczane przedsiębiorstwom i
gospodarstwom domowym. Większość z nich, np.
obrona narodowa i oświata, jest dostarczana
użytkownikom, od których nie pobiera się żadnej
bezpośredniej opłaty.
Niektóre dobra i usługi, np. lokalne przejazdy
autobusowe i publikacje rządowe, są
bezpośrednio opłacane przez użytkowników.
Państwo musi decydować, co kupować, a co
wytwarzać samodzielnie.
7
3) Funkcje redystrybucyjne

Państwo dokonuje płatności
transferowych
Płatności transferowe to wypłaty, w
zamian za które nie są świadczone żadne
bezpośrednie usługi.
8
3) Funkcje redystrybucyjne

Państwo nakłada podatki
Tablica 4.1. Rozmiary działalności państwa w 1990 r. (% PKB)
Wielka
Brytania
USA
Szwecja
Holandia
Wydatki na dobra i usługi
20
18
27
15
Transfery
19
17
32
37
Wydatki ogółem
39
35
59
52
Dochody z podatków
40
32
63
49
Nadwyżka budżetowa
1
- 3
4
- 3
9
Prawo dochodowości podatku określa
związek między stawką podatkową, a
wpływami podatkowymi do budżetu.
 Przy podwyższaniu stawki ponad rozsądną
granicę, przyrost wpływów maleje z
powodu unikania płacenia podatku.
Obrazuje to krzywa Laffera

10
Na co państwo przeznacza wpływy z podatków?
11




Państwo zaciąga pożyczki
deficyt budżetowy finansowany jest za pomocą
pożyczek
obligacje skarbowe to forma oprocentowanej
pożyczki pieniężnej zaciąganej przez Skarb
Państwa u osób zakupujących obligacje. Środki
uzyskane z obligacji finansują istotne cele
przewidziane w budżecie państwa oraz są
przeznaczane na spłatę wcześniej zaciągniętych
długów.
Najprostszą metodą walki z deficytem są
drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych w
celu ich dostosowania do osiąganych dochodów.
12
4) Państwo wpływa na alokację
zasobów
Państwo decyduje co jest produkowane
(wydatki obronne, oświata, wspieranie
sztuki).
 Stosując regulacje prawne, państwo
wpływa na to, jak są produkowane dobra.
 Za pomocą podatków, subsydiów i
transferów państwo zabiera część
dochodów jednym i przekazuje je innym.

13
Co powinno robić państwo?

Zdarza się, że działanie rynków prowadzi do
nieefektywnego rozdysponowania zasobów i
interwencja państwa może poprawić
funkcjonowanie gospodarki. Państwo powinno
działać w zakresie:






Regulowania cyklów koniunkturalnych
Dostarczania dóbr publicznych
Regulowania efektów zewnętrznych
Wyrównywania asymetrii informacyjnej
Ochrony konkurencji przed monopolem
Redystrybucji dochodów i dostarczania dóbr pożądanych
społecznie
14
1) Państwo próbuje stabilizować
gospodarkę
Aktywność gospodarczą kraju, czyli
koniunkturę gospodarczą, określają
wielkości różnych mierników
ekonomicznych.
 Cyklem koniunkturalnym są nazywane
regularne wahania wielkości produkcji,
bezrobocia i tempa inflacji.

15
Przebieg klasycznego cyklu
koniunkturalnego
16
Wpływ państwa

Aby wpływać na przebieg cyklu państwo
wykorzystuje środki polityki
makroekonomicznej – fiskalnej i
monetarnej (np. obniżka podatków
podczas recesji, kontrola ilości pieniądza w
obiegu)
17
Oprócz polityki fiskalnej i monetarnej
państwo może stosować:














politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
politykę
celną,
cenową,
dochodową,
zatrudnienia,
społeczną,
regionalną,
inwestycyjną.
naukowo-techniczną i innowacyjną,
dostosowań strukturalnych,
restrukturyzacji,
ekologiczną.
przemysłową (np.. energetyczną, surowcową itd.),
rolną,
transportową, politykę handlową.
18
2) Zapewnienie dóbr publicznych



Dobro publiczne to takie dobro, które będąc
konsumowane przez jedną osobę, może być
jednocześnie konsumowane przez innych ludzi.
Większość dóbr publicznych nie jest dostarczana
przez producentów prywatnych. Ze względu na
problem „gapowicza„ - to ktoś, kto bezpłatnie
konsumuje dobro, którego wytwarzanie wymaga
ponoszenia kosztów.
Państwo nie musi wytwarzać dóbr publicznych,
musi jedynie zapewnić niezbędne rozmiary ich
produkcji. Wytwarzaniem mogą się zająć
dostawcy prywatni.
19
3) Regulowanie efektów zewnętrznych
Efekt zewnętrzny występuje wtedy,
kiedy produkcja lub konsumpcja dobra
bezpośrednio oddziałuje na osoby, które
nie kupują i nie sprzedają tego dobra oraz
kiedy ten wpływ nie znajduje pełnego
odzwierciedlenia w cenach rynkowych.
 Koszty społeczne to wszystkie
bezpośrednie i pośrednie straty poniesione
przez osoby trzecie lub całe społeczeństwo
w rezultacie działalności ekonomicznej
poszczególnych producentów.

20
Koszty efektów zewnętrznych
Efekt zewnętrzny:
Koszt społeczny:
Zanieczyszczenie
środowiska
Oczyszczanie ścieków
Toksyczne odpady
Utylizacja odpadów
Choroby zawodowe
pracowników
Koszt leczenia
Uszczerbek na
zdrowiu mieszkańców regionu
Koszty leczenia
Te koszty ponosi całe społeczeństwo.
Niektóre z nich są trudne do oszacowania.
21
4) Wyrównywanie asymetrii
informacyjnej


Jeżeli przedsiębiorstwa i konsumenci nie są
dobrze poinformowani, mogą podejmować
działania, które nie leżą w ich interesie.
Współczesne państwa regulują warunki pracy,
klasyfikują produkty żywnościowe, wydają
przepisy związane z bezpieczeństwem dóbr
konsumpcyjnych i dbają, aby pewne produkty
(takie jak żywność lub niebezpieczne
chemikalia) miały etykiety z niezbędnymi
informacjami.
22
5) Ochrona konkurencji



Każdego nabywcę lub sprzedawcę, który jest w
stanie istotnie wpływać na cenę rynkową, określa
się mianem posiadacza siły rynkowej lub siły
monopolowej.
W takich przypadkach państwo interweniuje za
pomocą przepisów o ochronie konkurencji,
których celem jest jej ożywienie, a także
zapobieganie monopolizacji i innym praktykom
służącym kontroli podaży.
Celem interwencji państwa jest ograniczenie siły
rynkowej, np. poprzez zapobieganie ustanawianiu
zbyt wysokich cen przez przedsiębiorstwa.
23
6) Redystrybucja dochodów i dobra
pożądane społecznie
Podział dochodów, będący wynikiem
działania wolnego rynku, z etycznego
punktu widzenia nie może zostać uznany
za sprawiedliwy.
 Współczesne państwa na dużą skalę
angażują się w redystrybucję dochodów.
 Kiedy państwo interweniuje, zmieniając
podział dochodów, wtedy poprawia
sytuację pewnych grup ludności kosztem
innych grup, co staje się źródłem
kontrowersji.

24
Państwo dokonuje redystrybucji
dochodów poprzez podatki


Przy płaskiej krzywej
podaży (S) i stromej
krzywej popytu (D), ciężar
podatku jest ponoszony
głównie przez
konsumentów.
Ponieważ popyt jest
nieelastyczny, producenci
mogą przerzucić większą
część podatku na
konsumentów, podnosząc
ceny. Podaż jest elastyczna,
zatem ceny otrzymywane
przez producentów nie
mogą się znacznie obniżyć.
25



Przy płaskiej krzywej
popytu i stromej krzywej
podaży, ciężar podatku
jest ponoszony głównie
przez producentów.
Popyt jest elastyczny,
zatem próby podniesienia
cen, w celu przerzucenia
podatku na konsumentów,
szybko prowadzą do
spadku sprzedaży.
Podaż jest nieelastyczna.
Producenci jedynie
nieznacznie zmniejszają
produkcję, mimo że cena
spadła prawie o 50 centów.
26
6) Dostarczanie dóbr pożądanych
społecznie

Dobra społecznie pożądane to dobra, o
których społeczeństwo sądzi, że powinny
być konsumowane przez ludzi bez względu
na poziom ich dochodów. Np. ochrona
zdrowia, oświata, mieszkania i żywność.
27
Problemy podejmowania decyzji przez
państwo

Paradoks głosowania.
Głosujący
 Kiedy
Preferencje głosujących w
stosunku do wariantów A, B i C
A
B
C
1
1
2
3
2
3
1
2
3
2
3
1
preferencje indywidualne kształtują się tak, jak to
pokazano w tablicy, głosowanie według zasady większości głosów
doprowadzi do wyboru rozwiązania A kosztem B, B kosztem C i C
kosztem A. Podjęcie spójnych decyzji na podstawie większości
głosów staje się niemożliwe.
28
Wynik środkowego wyborcy.

Każdy punkt odpowiada sumie preferowanej przez
jednego z wyborców. Przyjmujemy, że każdy głosujący
opowie się za poziomem wydatków możliwie jak
najbliższym preferowanej przez siebie sumy.

większość głosujących (9 z 17) będzie przeciwna
wydatkom niższym od preferowanych przez
środkowego wyborcę. Zatem, w głosowaniu tym
zostanie wybrany wynik preferowany przez
środkowego wyborcę.
29
Porozumienie głosujących



każda osoba głosuje za przyjęciem danego projektu tylko wtedy,
kiedy przyniesie jej to zysk. A zatem, osoba 1 głosuje przeciwko
projektom A i B; osoba 2 przeciw projektowi A, lecz za B, zaś
osoba 3 za A, lecz przeciw B.
W głosowaniu według zasady większości oba projekty zostałyby
odrzucone.
Jeśli osoby 2 i 3 zawrą koalicję i głosują wspólnie osiągną lepszy
rezultat niż ten, który osiągnęłyby, głosując niezależnie.
Osoba
Projekt A
Projekt B
1
-4
-1
2
-3
4
3
6
-1
Dane dotyczące projektów legislacyjnych: A i B oraz trzech
prawodawców (wyrażona w funtach wartość obu projektów dla
każdego z prawodawców).
30
Urzędnicy państwowi - problem
„pana i sługi"


„pan" — przekazuje prawo podejmowania decyzji
komuś innemu, czyli „słudze", aby ten działał w
imieniu „pana". Pojawia się tu trudność
wynikająca z faktu, że interes „sługi" może nie
być taki sam, jak interes „pana".
źle nadzorowani „słudzy" podlegają pokusie
kierowania się własnym interesem. Rządy mogą
działać raczej na rzecz swoich zwolenników niż
dla dobrą ogółu wyborców; menedżerowie mogą
wybrać łatwe życie zamiast walkę o zyski dla
akcjonariuszy; pracownicy mogą unikać pracy.
31
Decyzje państwa powinny odzwierciedlać
cele społeczeństwa, jednak te ostatnie
mogą być trudne do ustalenia.
 Demokratyczne społeczeństwo wybiera
prawodawców, którzy podejmują decyzje
wykonywane następnie przez urzędników
pod nadzorem rządu.

32