Transcript Η διάλεξη σε μορφή Παρουσίασης (αρχείο ppt)

Η μελέτη των
έμβιων όντων
σε έναν
μεταβαλλόμενο
κόσμο
Σχέδια του Leonardo Da Vinci
Ευρώπη
16oς - 17ος αιώνας
.
Ιστορία Βιολογίας - Ιστορία των
Επιστημών




δηλ. ιστορίας των ανθρώπων που προσπάθησαν να
διερευνήσουν και να κατανοήσουν τη δομή και τη
λειτουργία της φύσης.
Οι ιδέες τους, οι τεχνικές και οι πρακτικές που
επινόησαν, οι οντότητες, οι νόμοι και οι αρχές που
ανακάλυψαν ....
…αλλά και οι άνθρωποι, με τις διαφορετικές
ιδεολογικές, φιλοσοφικές, αισθητικές, θρησκευτικές
και πολιτικές τους απόψεις συνδιαμορφώνουν τις
επιστήμες.
Γι' αυτό και η Ιστορία των Επιστημών έχει ως
αντικείμενό της την επιστήμη ως κοινωνικό και
πολιτισμικό φαινόμενο.
Η κατανόηση μια εποχής παρουσιάζει
ενδιαφέρον όταν δεν γίνεται
αναχρονιστικά...
 ...δηλ.
δεν γίνεται σύμφωνα με τις δικές
μας αξίες και αλήθειες αλλά με βάση τις
αξίες και τις δυνατότητες που είχαν οι
άνθρωποι την εποχή εκείνη.
Έτσι θα επιχειρήσουμε
 να δούμε τον έμβιο κόσμο με τα μάτια
των ανθρώπων του 16ου και 17ου αιώνα.








Κεντρικό ερώτημα :
Πώς οι επιστήμονες και φιλόσοφοι της περιόδου αυτής
προσεγγίζουν, κατανοούν και ερμηνεύουν τον έμβιο
κόσμο;
Ειδικότερα:
Πώς απαντούν στα ερωτήματα που αφορούν στη
γένεση και στην ανάπτυξη των οργανισμών;
Διερεύνηση σε ένα πλαίσιο που συγκροτείται από τρεις
συνιστώσες:
Επιστημονική Επανάσταση
Αναγεννησιακή Φυσιοκρατία
Καρτεσιανή Μηχανοκρατία
Α. Επιστημονική επανάσταση
 Ευρώπη: μέσα 16ου – τέλη 17ου αιώνα.
 Ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν σε....
 Βαθιά – επαναστατική αλλαγή του τρόπου κατανόησης
του σύμπαντος.
 Νέα επιστημονική και φιλοσοφική σκέψη.
1543: «Περί της περιστροφής
των ουρανίων σφαιρών»
Το έτος 1543
δημοσιεύεται το βιβλίο του Νικόλαου
Κοπέρνικου
Περί της περιστροφής των
Ουράνιων Σφαιρών
( De Revolutionibus Orbium
Selestrum),
στο οποίο υποστηρίζει την
ηλιοκεντρική θεωρία.
Το έτος αυτό θεωρείται συμβατικά
ως έτος έναρξης της επιστημονικής
επανάστασης.
Ο Γαλιλαίος
καταλήγει στο νόμο
της ελεύθερης
πτώσης των
σωμάτων, τον
οποίο διατυπώνει
το 1632 στο βιβλίο
του Διάλογοι
σχετικά με τα δύο
συστήματα, το
Πτολεμαϊκό και το
Κοπερνίκειο.
1604
Ο Kepler δημοσιεύει το βιβλίο
του Νεα Αστρονομία
για τους νόμους της κίνησης
των πλανητών.
1609
1609
Ο Γαλιλαίος παρατηρεί
με το τηλεσκόπιο
την επιφάνεια της
σελήνης, τα άστρα του
γαλαξία και τους
δορυφόρους του Δια.
1610
Εκδίδεται το
βιβλίο του Γαλιλαίου
Ο Αγγελιοφόρος
των Άστρων.
1620
Το βιβλίο του Bacon
Novum Organum
(Νέο Όργανο)
ενθαρρύνει την
πειραματική μέθοδο.
.
Δημοσιεύεται
το βιβλίο
του Καρτέσιου
Λόγος περί της
Μεθόδου
1637
1633
Ο Γαλιλαίος
απολογείται
στην Ιερά
εξέταση για
την υποστήριξη
του
Κοπερνίκειου
συστήματος.
Ο Torricelli
ανακαλύπτει
το βαρόμετρο
1643
Ο Boyle διατυπώνει τη μαθηματική
σχέση μεταξύ πίεσης και
όγκου των αερίων.
1662
1660
Στην Αγγλία ιδρύεται
η Βασιλική Εταιρεία
για την υποστήριξη
της επιστημονικής
έρευνας.
 1687: Δημοσιεύονται Οι Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής
φιλοσοφίας - Principia - του Ισαάκ Νεύτωνα
Με τη μεγαλειώδη Νευτώνεια
σύνθεση: ολοκλήρωση της
εικόνας ενός νέου σύμπαντος.
.
Δύο κεντρικά χαρακτηριστικά της
επιστημονικής επανάστασης
 Καταστροφή της παλιάς
εικόνας του κόσμου..
….της εικόνας που είχε
διαμορφωθεί από την μεσαιωνική
– χριστιανική ερμηνεία της αρχαίας
ελληνικής σκέψης.
(Το Αριστοτελικό –Πτολεμαϊκό
σύστημα ενσωματώνεται στην
θεολογία από τους Albertus
Magnus (1206-1280) και Θωμά
Ακινάτη (1225-1274).
 Γεωμετρικοποίηση του
χώρου.
(A.Koyre)
Α1.Από το γεωκεντρικό στο…
…ηλιοκεντρικό σύστημα
 Από την ακίνητη γη
στο κέντρο του
σύμπαντος….
 ..στην
περιστρεφόμενη γη,
που αποτελεί απλώς
έναν από τους
πλανήτες του ηλιακού
συστήματος.
Α2.Από τον κλειστό κόσμο
στο άπειρο σύμπαν ….
 Από τον παλιό
αριστοτελικό κόσμο
ενός πεπερασμένου,
κλειστού, ιεραρχημένου
σύμπαντος…..
 στο ενιαίο, άπειρο
χωρίς ιεραρχικές δομές
σύμπαν..
 …που αποτελείται από
ένα ενιαίο, άπειρο και
ομογενή «Ευκλείδιο
χώρο ».
Α3. Ριζικός μετασχηματισμός της
έννοιας της κίνησης
 Από την κίνηση ως διαδικασία αλλαγής που επιβάλλεται
στα σώματα και επιδρά σε αυτά…
 …στην κίνηση ως ένα είδος κατάστασης των σωμάτων
μόνιμης και ανθεκτικής. Η έννοια της αδράνειας.
:
Α4. Ριζικός μετασχηματισμός
της έννοιας της δύναμης
 Από τη δύναμη ως ψυχή / πνεύμα …
 …στην Καρτεσιανή έννοια της μηχανικής δύναμης
ως πίεσης ή ώθησης ενός σώματος σε άλλο και…
 ..στη Νευτώνεια έννοια της δύναμης ως αφηρημένης
μετρήσιμης ποσότητας.
Στον Johannes
Kepler (1571-1630)
από την anima motrix
( κινητήρια ψυχή)…
….στην vis motrix
(κινητήρια δύναμη).
Α5. Νέος τρόπος μελέτης
 Συστηματικές
παρατηρήσεις
κινήσεων ουράνιων
σωμάτων.
 Συστηματικές
μετρήσεις.
 Πειραματικός
έλεγχος.
Α6. Επιστημονική μεθοδολογία
Στις φυσικές ερμηνείες
μειώνεται η χρήση εννοιών
όπως τελειότητα, αρμονία,
νόημα, σκοπός.
 Αναζήτηση των νόμων στους
οποίους υπακούουν τα
φαινόμενα.

 Η διατύπωση των νόμων και
η κατανόηση των
επιπτώσεών τους είναι
δυνατή με τη χρήση
μαθηματικών.
 Μαθηματική – ποσοτική
έκφραση των κανονικοτήτων
της φύσης.
Kepler: Astronomia nova (1609)
Β. Έμβιος κόσμος
 Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι κατά
16ο και 17ο αιώνα συντελείται μια
τον
ανάλογη επανάσταση στον τρόπο
μελέτης και κατανόησης του έμβιου
κόσμου ?

Συμβαίνουν εννοιολογικές και
μεθοδολογικές μεταβολές – ανάλογες
με αυτές που παρατηρούνται στη
φυσική?
Μελέτη των Έμβιων όντων

1.
2.
3.


Η διερεύνηση αυτών των δύο κρίσιμων αιώνων
οδηγεί στις εξής διαπιστώσεις:
Επιτάχυνση του ρυθμού των ερευνών.
Σπουδαίες ανακαλύψεις.
Έκρηξη γνώσεων λόγω μιας πληθώρας
δεδομένων για τα έμβια όντα.
νέων
Η έκρηξη αυτή δεν συνοδεύεται από μεταβολή του
τρόπου σκέψης για τον έμβιο κόσμο.
Τα νέα δεδομένα υπερβαίνουν τόσο στο
εννοιολογικό όσο και στο εμπειρικό επίπεδο τη
δυνατότητα των επιστημόνων να τα ταξινομήσουν,
να τα αφομοιώσουν και να τα ερμηνεύσουν.
Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα:
Ο όρος «βιολογία» εμφανίζεται
ου αιώνα
στα
τέλη
του
18
συγκροτηθεί ως διακριτή
και εισάγεται στα αρχές
επιστήμη.
του 19ου από τους:
 Η Βιολογία δεν έχει
 Karl Burdach: 1800
 Gottfried
Treviranus: 1802
 Jean-Baptiste
Lamarck: 1802
Β1.Κατά τον 16ο και 17ο
 Οι τομείς που
ασχολούνται ειδικά
με τα έμβια όντα
ήταν οι εξής :
1. Ανατομία
 Ακολουθεί την
παράδοση του
Γαληνού (2μχ)
 Περιγραφή των
οργάνων του
ανθρώπου.
Μαθήματα ανατομίας του
Dr. Tulp. Rembrand .1632
.
2. Φυσική Ιστορία
 Ακολουθεί την παράδοση
του Πλίνιου (1μχ).
 Παρατήρηση – διερεύνηση
της φύσης
 Μέθοδος: περιγραφική
 Όχι έρευνα αιτίων.
 Σκοπός: εγκυκλοπαιδικός.
 3. Φυσιολογία
 Μελέτη λειτουργιών φυτών,
ζώων, ανθρώπου.
 Η Καταγραφή και περιγραφή  ....ως πειραματική
επιστήμη εντάσσεται στη
γνωστών ζώων – θηριολόγια
φυσική.
και φυτών – φυτολόγια.
Στα φυτολόγια...
...καταγραφή και
περιγραφή
γνωστών φυτών
....πληροφορίες για
βότανα
και την ιατρική
χρήση τους.
Στα θηριολόγια:
 Περιγραφές
 παράξενων θηρίων
όπως ο ρινόκερως,
 τεράτων και μυθικών
ζώων όπως η λάμια, η
η ύδρα.
Η Ιστορία των Τετραπόδων
και των Ερπετών
1658. Edward Topsell.
Β2.Κατά τον 17ο αιώνα
πληθώρα νέων δεδομένων..
 Πρώτες προσπάθειες για ένα
σύστημα ταξινόμησης.
Στη βοτανική:
 1.Για την χλωρίδα
 ο Γάλλος Josef Tournefort
και πανίδα.
1656-1708,
 Νέες πληροφορίες
 o Άγγλος John Ray 16271705.
από μακρινές χώρες
Στη Ζωολογία:
και τον νέο o Ιταλός Ulise Aldrovandi
ανακαλυφθέντα
1522 – 1605,
κόσμο.
 ο Άγγλος Edward Topsell 1572
-1625,
 ο Γάλλος Pierre Belon 1517–
1564.
2. Πληθώρα νέων
δεδομένων από
Ανατομία, Φυσιολογία
Ο Vesalius δημοσιεύει
το βιβλίο του για την
ανθρώπινη ανατομία.
1543
Γλισσώνειος
κάψα του ήπατος
Francis Glisson
1640?
Marcello
Malpighi
Ιστολογικές
παρατηρήσεις
στο μικροσκόπιο.
Μαλπιγγιανά σωμάτια στα νεφρά
Μαλπιγγιανά σωληνάρια στα
έντομα. 1661, 1671
1687
1660 Franciscus Sylvius
Johann Brunner
Μελέτη του εγκεφάλου
Ο Harvey
Μελέτη παγκρέατος
αποκαλύπτει Κρανιακή σχισμή
Αδένες του Μπρούννερ
Υδραγωγός του Σύλβιους
τον τρόπο
λειτουργίας
της ανθρώπινης
καρδιάς
1628
3. Κρίσιμης σημασίας η ανακάλυψη
του μικροσκοπίου..
 Αποδίδεται στον
Zacharias Jansen
1590
 1630: Τα πρώτα
σχέδια από
μικροσκοπικές
παρατηρήσεις: Οι
μέλισσες του
Francesco Stelluti
4.Ο Anthony van Leeuwenhoek
 ...βελτιώνει τους
φακούς και
επιτυγχάνει
μεγαλύτερες
μεγεθύνσεις
 Η «ηρωική» εποχή
του μικροσκοπίου....
....Εκτελούνται
χιλιάδες επιτυχείς
μικροσκοπήσεις.
Αντίγραφο του
μικροσκοπίου του
Leeuwenhoek 1632-1723
5.Αποκαλύπτεται ότι υπάρχουν
μικροσκοπικά επίπεδα ζωής
 Ο Leeuwenhoek
παρατηρεί για πρώτη
φορά στο
μικροσκόπιο
 σπερματοζωάρια
 αιμοσφαίρια
 μικροοργανισμούς
όπως
 τροχόζωα
 φύκη
 βακτήρια
Β3. Πλημμυρίδα νέων στοιχείων για
τα έμβια όντα...
....Σαφείς δυσκολίες
 ταξινόμησης,
 αφομοίωσης,
 ερμηνείας.
Β4.Είναι χαρακτηριστικό ότι:
 Πολλοί ερευνητές όπως ο
Hartsoeker, Dalenpatius, για
να εξηγήσουν τη γένεση των
έμβιων όντων...
...προσπαθούν να διακρίνουν
στο μικροσκόπιο μικρά
ανθρωπάρια που υπέθεταν
ότι βρίσκονται στο σπέρμα.
 Τα σχεδιάζουν, χωρίς βέβαια
να τα παρατηρούν.
Επίσης...
"Homunculi"
Ο Robert Hooke
Στο βιβλίο του Μικρογραφία
(1665) χρησιμοποιεί τη λέξη
“cell”- κύτταρο για να περιγράψει
βιολογικές δομές που
παρατηρούσε στο κομμάτι ενός
φελλού.
Η έννοια όμως «κύτταρο» έχει
για τον Hooke διαφορετική
σημασία.
 Θεωρούνται ως μικροί
αγωγοί μεταφοράς των υγρών
των φυτών και όχι ως η
θεμελιώδης μονάδα της ζωής. Η αντίληψη αυτή διατηρήθηκε
μέχρι τον 19ο αιώνα.
Β5. Οι δυσκολίες ταξινόμησης,
αφομοίωσης και ερμηνείας....
Σχετίζονται εν μέρει με..
 Υπάρχουσες
φυσιοκρατικές
αντιλήψεις
και την
 Επίδραση
μηχανοκρατίας.
Γ. Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα…
O νέος τρόπος
κατανόησης του
υλικού σύμπαντος
 Η πρόκληση για νέα
έρευνα στη βάση
παρατηρήσεων και
πειραμάτων.
 Η μαθηματική
προσέγγιση της
φύσης.
 Συνυπάρχουν με …

Γ1. Φυσιοκρατία της Αναγέννησης
.... μια ιδιαίτερα σύνθετη,
φιλοσοφική παράδοση...
 ....στοχεύει στην κατανόηση
του κόσμου κατά τρόπο
διαφορετικό από το
σχολαστικισμό του Μεσαίωνα.
 ...και έχει επηρεαστεί από την
αναβίωση..
 ...νεοπλατωνικών και
Ερμητικών κειμένων της
ύστερης αρχαιότητας.

Ερμής Τρισμέγιστος,
μωσαϊκό δαπέδου στον
Καθεδρικό ναό της Σιένα
Γ2.Η Φυσιοκρατία της Αναγέννησης
 Χαρακτηρίζεται ως
.μια μυστικιστική
προσέγγιση της φύσης...
 ..σύμφωνα με την οποία
η σοφία του κόσμου
μπορεί να αποκαλυφθεί
με...
 ...την αλχημεία, την
αστρολογία, τη μαγεία των
μορφών και των
πνευμάτων..
 το «μυστικιστικό» και το
«επιστημονικό» παρόντα
στον ίδιο επιστήμονα.
Γ3. Πίστη στον παμψυχισμό, ανιμισμό
 Αποδίδονται ψυχικές ή
νοητικές ικανότητες- σε όλα
τα φυσικά αντικείμενα.
 Όχι σαφής διάκριση υλικών
και πνευματικών
φαινομένων.
 Όχι σαφής διάκριση
μηχανικής και απόκρυφης
δράσης των αντικειμένων.
Παμψυχισμός, ανιμισμός
 «Εάν τα ζώα έχουν
αισθήσεις και η αίσθηση
δεν έρχεται από το
πουθενά, τότε τα στοιχεία
από τα οποία αυτά
αποτελούνται και όλα τα
άλλα πρέπει να έχουν
αισθήσεις…» Bernardino
Telesio. 1565.
 «όλες οι μορφές των
φυσικών αντικειμένων είναι
ψυχές» Giordano Bruno.
1584.
Bernardino Telesio
Γ4. Το απόλυτο Ένα – Το απόλυτο Όλον
 Κυρίαρχη η αντίληψη περί
ενότητας του σύμπαντος
κόσμου: Ύλης – πνεύματος
 Ενότητα φυσικών και
υπερβατικών όντων.
(θεός- άγγελοι- άνθρωπος
– επίγειος κόσμος).
 Παγκόσμια αλληλεπίδραση
εξηγείται στη βάση
σχέσεων «συμπάθειας» και
«αντιπάθειας».
«Το παν είναι η φύση και η φύση είναι μία.»
Θεόφραστος Παράκελσος (1493 -1541)
Γ5.Σχέση μακρόκοσμου -μικρόκοσμου
 Ο μακρόκοσμος
αναπαρίσταται σε κάθε
άνθρωπο ως
μικρόκοσμος.
 Η υγεία και η ασθένεια του
σώματος σχετίζεται με την
αρμονία του ανθρώπου
(μικρόκοσμου) και της
φύσης στο σύνολό της
(μακρόκοσμου).
Aπό το βιβλίο του Tomas Schutz
“Harmonia macrocosmi cum microcosmi” (1654)
Γ6.Αναζήτηση της τέλειας γνώσης...
 Αναζήτηση της γνώσης







του Δημιουργού..
Αναζήτηση της απόλυτης
Αιτίας...
...στη συνολική πορεία
του ενιαίου σύμπαντος.
Αναζήτηση επιμέρους
αιτίων σε...
μυστικές αντιστοιχίες,
μυστικές αναλογίες,
αστρικές επιδράσεις
στη μαγεία της φύσης.
Ο επιστήμων – μάγος....
 ....που οφείλει τις γνώσεις
του σε άρρητες δυνάμεις της
φύσης.
 «Τα πράγματα ομοιάζουν να
συνομιλούν μεθ’ ημών άνευ
λόγων και η νόησις [η
ενόραση] διατρυπά αυτά..
ως εάν ανέτεμνε και διήνοιγε
αυτά.»
Van Helmont (1577- 1644).
(Ο τελευταίος αλχημιστής... ο
πρώτος βιοχημικός...)
Δ1. Για τη μελέτη των έμβιων
όντων.....
 κρίνονται ως απαραίτητες οι 





συσχετίσεις μεταξύ
έμβιων και άβιων όντων
…φυτών - ζώων.
…μερών των ζώων με
φυτά.
Τα είδωλα των ζώων
προβάλλονται στα άστρα,
στα βότανα, στις πέτρες και
…η ομοιότητά τους
σημαίνει κοινές ιδιότητες.
Δ2. Πίσω από τις ομοιότητες…..
 ….είναι κρυμμένη η φύση / η
ουσία των πραγμάτων.
 Οι ομοιότητες, οι αναλογίες,
οι συμβολισμοί των μορφών
αποκαλύπτουν τον κόσμο
των δυνάμεων.
 « Μέσω των αναλογιών το
αόρατο γίνεται ορατό.»
Παράκελσος (1493 – 1541)
Είναι χαρακτηριστικό..
 ότι στα φυτολόγια
Mandragora, Tacuinum Sanitatis (1474).
διατηρείται το δόγμα των
υπογραφών:
 Η αντιστοιχία του ονόματος
ή του σχήματος ενός φυτού
προς ένα ανθρώπινο
όργανο υποδεικνύει την
κατάλληλη ιατρική χρήση
του.
Δ3. Τα έμβια όντα....
 ...δεν
ταξινομούνται σε
κατηγορίες – όπως
τάξεις, γένη, είδη.
 Διατάσσονται στην
αυστηρή, ιεραρχική,
δομή της μεγάλης
αλυσίδας των όντων ή
 … scala naturae
(μεσαιωνική ερμηνεία της
Αριστοτελικής κλίμακας
της φύσης).
Η αλυσίδα των όντων....
 ...αρχίζει από τον Θεό και






ακολουθούν:
άγγελοι, δαίμονες,
άστρα,
άνθρωποι – βασιλιάς,
πρίγκιπες, ευγενείς, απλοί
άνθρωποι –
άγρια ζώα, κατοικίδια,
πουλιά, ψάρια,
δέντρα, δημητριακά,
θάμνοι, βότανα, μανιτάρια
πολύτιμοι λίθοι, μέταλλα.
1579. Didacus Valades: scala naturae
Δ4. Στο πλαίσιο της αναγεννησιακής
φυσιοκρατίας …
 ... Τα έμβια όντα
περιγράφονται ως ένας
ιδιαίτερος συνδυασμός
μορφής και ύλης.
 Η ύλη αποτελείται από τα
ίδια στοιχεία.
 Άρα μόνο η μορφή
χαρακτηρίζει ένα έμβιο ον.
Δ5. Η φύση δίνει μορφή στην ύλη
 Η φύση ως η Αρχή, η οποία εκτελεί κατ’
εντολή του Θεού / μιας ανώτερης δύναμης ή
ενός Νου....
 ..... ενώνει τη μορφή με την ύλη και φτιάχνει
άστρα, λίθους, ποτάμια, έμβια όντα.
Δηλ.
 δίνει σε κάθε άτομο τις ιδιότητες χάρη στις
οποίες...
 ...αποκτά μια θέση στην ιεραρχία των όντων.
Δ6. Θεωρίες εμβρυογένεσης
 Πηγή ζωής η
θερμότητα:
 Βρίσκεται μέσα στα ζώα
και στα φυτά που
γενούν το όμοιό τους.
Επίσης,
 Η θερμότητα του ήλιου
 ενεργοποιεί το χώμα, τη
λάσπη, το νερό και
 προκαλεί την αυτόματη
γένεση κατώτερων
μορφών ζωής.
Δ7.Αυτόματη γένεση
Αριστοτελική αβιογένεση
 Ο φυσιολόγος Jean Fernel το 1550
στο βιβλίο του «Περί των κρυφών
αιτίων των πραγμάτων»
περιγράφει: «Φίδια, ακρίδες,
μύγες, σκουλήκια, ποντίκια,
νυχτερίδες, και καθετί που
γεννιέται αυτόματα όχι από σπόρο
αλλά από σάπια ύλη και λάσπη.»
 Ο Robert Fludd επιχειρεί να
εξηγήσει την αυτόματη γένεση
 ......με την επίκληση ενός «ζωτικού
πνεύματος» (spiritus mundi).
Philosphical Key. 1619.
Jean Fernel
Robert Fludd
17ος αιώνας: έντονη διαμάχη
αυτόματη γένεση ή βιογένεση?
 1646: Ο Thomas Browne στο Pseudodoxia Epidemica
στρέφεται εναντίον μιας σειράς πεποιθήσεων – όπως αυτές για
την αυτόματη γένεση - τις οποίες χαρακτηρίζει ως χυδαία λάθη.
 Τα συμπεράσματά του δεν γίνονται ευρέως αποδεκτά.
Η αμφισβήτηση...
 .....της αυτόματης γένεσης θεωρείται ότι ισοδυναμεί
με την αμφισβήτηση της λογικής, των αισθήσεων και
της εμπειρίας.....
 Οι μικροοργανισμοί που παρατηρούνται στο
μικροσκόπιο θεωρούνται ως απόδειξη της αυτόματης
γένεσης. – Πώς μπορούν αυτοί οι τόσο απλοί
οργανισμοί να αναπαράγονται;
 ( Η δυσκολία αφομοίωσης – ερμηνείας των νέων
δεδομένων)
Δ9.1668: Ο Francesco Redi
 Δείχνει πειραματικά ότι δεν
αναπτύσσονται προνύμφες στο
κρέας εάν οι μύγες εμποδιστούν
να γεννήσουν εκεί τα αυγά τους.
 Τα συμπεράσματά του
θεωρούνται ως οι πρώτες
πειραματικές αποδείξεις για την
βιογένεση.
 Η διαμάχη όμως συνεχίζεται
μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.
 Σε ένα ριζικά διαφορετικό
πλαίσιο τα πειράματα του Louis
Pasteur, 1861  βιογένεση.
Δ10. 1651, W. Harvey:
 Υποστηρίζει τη βιογένεση
δηλ. ότι κάθε έμβιο ον
προέρχεται από
προϋπάρχον έμβιο ον.
 “Ex ovo omnia”
 Κοινή αρχή όλων των ζώων
είναι το αυγό.
Από το βιβλίο του Harvey
Περί Γενέσεων Ζώων
Ο Δίας ανοίγει το αυγό,
από όπου βγαίνουν ζώα
κάθε είδους.
Δ11.Το «αυγό» του W. Harvey...
 ...ως κάτι το αρχέγονο, ως η ζώσα
απαρχή του εμβρύου, ως ένα
ομοιογενές αρχικό σημείο ύλης.
Κεντρικό ερώτημα
 Πώς αυτή η ομοιογενής ύλη
μετατρέπεται σε ένα ζωντανό
έμβρυο .....
...με καλά διαφοροποιημένα,
λειτουργικά όργανα – όμοια ή
παρόμοια με το γονέα του;
 Η απάντηση του Harvey:
 Θεωρία Επιγένεσης
Δ12.Θεωρίες Επιγένεσης
 Η εμβρυογένεση μια
δημιουργική διαδικασία
κατά την οποία..
 ...μια εσωτερική (εντός
του οργανισμού)
ειδοποιός / μορφογενετική
αρχή ή μια δημιουργική
δύναμη..
 .... δίνει μορφή στην
αδιαμόρφωτη ύλη, την
μεταβάλλει και παράγει
ετερογένεια από
ομοιογένεια.
Ριζικά διαφορετική...
 ...είναι η απάντηση στα




ερωτήματα περί γένεσης και
ανάπτυξης των έμβιων όντων
από τη μηχανοκρατία του 17ου
αιώνα...
...η οποία θεμελιώνεται από τον
Καρτέσιο και συνδέεται με το
έργο των:
Thomas Hobbes1588 – 1679 ,
Christiaan Huygens, 1629-1695,
Robert Boyle 1627 – 1691.
Ε1. Rene Descartes – Καρτέσιος
1596-1650
 « Ο άνθρωπος δύο
εποχών που πολεμώντας
ακόμα και με ένα μέρος
του ίδιου του εαυτού του
βοήθησε στο θαφτεί η μια
και ν’ ανατείλει η άλλη.»
(Χ. Χρηστίδης)
 Φιλοσοφικός εκφραστής
ενός κόσμου που αλλάζει.
 Ο φιλόσοφος που άλλαξε
την πορεία του
πνευματικού κόσμου.
Ε2. Κεντρικό πρόσταγμα:
 «Να
μην αποδέχομαι
τίποτα για αληθινό αν
…δεν παρουσιάζεται στο
νου μου καθαρά και
διακριτά …»
 Εκ θεμελίων
αμφισβήτηση κάθε
δεδομένης
πραγματικότητας.
 Η Καρτεσιανή μέθοδος
της υπερβολικής,
καθολικής αμφιβολίας.
(doute hyperbolique)
(Στοχασμοί περί της Πρώτης Φιλοσοφίας) ή
Μεταφυσικοί Στοχασμοί 1641.
Ε3.“Cogito ergo sum”
 Για να αμφιβάλλει όμως σημαίνει ότι σκέπτεται.
 Έτσι η θεμελιακή βεβαιότητα βρίσκεται στην σκέψη:
 Βέβαιος δεν μπορώ να είμαι για τίποτε άλλο παρά για ένα
μόνον πράγμα, για το ότι
«είμαι ένα πράγμα που σκέπτεται».
 Για να σκέπτομαι / να αμφιβάλλω
πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχω.
 «Σκέπτομαι, άρα υπάρχω.»
.
Για τον Καρτέσιο ο άνθρωπος υπάρχει
πρώτα ως καθαρή σκέψη
που σκέπτεται τον εαυτό της και τον κόσμο.
Λόγος περί της Μεθόδου. 1637
Ε4.Καρτεσιανός ορθολογισμός
 Ο Καρτέσιος θεμελιώνει
την πραγματικότητα του
αναδυόμενου μέσα από
τις μεσαιωνικές καταβολές
κόσμου....
 ενός κόσμου που δεν έχει
ακόμα βρει την
εννοιολογική του
ταυτότητα.....

.....στη δύναμη των
κατηγοριών της
ανθρώπινης συνείδησης,
της καθαρής, αμιγούς
σκέψης.
 Θεμελιώνει την αληθινή
γνώση στον καθαρό/
ορθό λόγο.
 Αναγνωρίζει τα
Μαθηματικά ως
καθολική, οδηγήτρια
επιστήμη...
...στη βάση της οποίας
μπορεί να επιτευχθεί η
επαναθεμελίωση των
άλλων επιστημών.
Ε5.Καρτεσιανός δυϊσμός
 Αυστηρή διάκριση του πνεύματος από την ύλη. (διάκριση
ψυχής – σώματος)
 Το πνεύμα / η ψυχή είναι ουσία που χαρακτηρίζεται από
την ενέργεια της σκέψης. Νοούσα ουσία (“res cogitans")
 H ύλη / τo σώμα είναι ουσία που χαρακτηρίζεται από
έκταση. Εκτασιακή ουσία (“res extensa”)
 Αποκλείει έτσι κάθε ψυχικό / νοητικό χαρακτηριστικό
από την ύλη και θεμελιώνει τη μηχανοκρατία ως
Κοσμοαντίληψη και Επιστημονική πρακτική.
Ε6. Η διάκριση ύλης - πνεύματος
επιτρέπει στη μηχανοκρατία...
 ... να εξοβελίσει από τις




εξηγήσεις των φυσικών
φαινομένων πνεύματα,
ψυχικές ή άλλες
μυστηριώδεις δυνάμεις της
φυσιοκρατίας,
ουσιώδεις μορφές και
τελικά Αριστοτελικά αίτια.
Αποδεκτές μόνον οι
μηχανικές αιτίες που
αφορούν μηχανικές
δυνάμεις κρούσης και
πίεσης.
Principia Philosophia
Αρχές Φιλοσοφίας 1644
Ε7. Όλα τα φυσικά σώματα...
....χωρίς διάκριση μεταξύ
έμβιου και μη έμβιου
κόσμου:
 Αποτελούνται από την ίδια
ακριβώς αδρανή,
εκτασιακή ύλη.
 Υπόκεινται στους ίδιους
νόμους της κίνησης
 Δεν διαφέρουν από τα
τεχνήματα / μηχανές.
Ζ1. Το σώμα ενός έμβιου όντος όπως
και μια μηχανή....
 Αποτελείται από μέρη.
 Κάθε μέρος εκτελεί τη δική του
λειτουργία.
 Μέσω κατάλληλου
συνδυασμού και διάταξης των
μερών....
... η λειτουργία κάθε μέρους
συμβάλλει στην παραγωγή της
συμπεριφοράς της μηχανής.
 Η εξήγηση των λειτουργιών
γίνεται στη βάση απλών
μηχανικών δυνάμεων.
Όλα όσα συμβαίνουν μέσα
στο σώμα ενός έμβιου όντος
είναι για τον Καρτέσιο τόσο
μηχανικά όσο και
αυτά που συμβαίνουν σε
ένα ρολόι.
Ζ2. Το σώμα του ανθρώπου...
 ...μια υδραυλική μηχανή
επινοημένη με εξαίρετη τέχνη..
 ....με αμέτρητους σωλήνες
διατεταγμένους κατάλληλα για
την μεταφορά υγρών.
 ...πορώδη φίλτρα στο σώμα
χωρίζουν τα σωμάτια σύμφωνα
με το μέγεθος τους.
 (Στο πλαίσιο αυτό γίνεται
κατανοητό γιατί ο Hoooke
έβλεπε τα κύτταρα ως σωλήνες
Richard Mead (1673-1754).
που μεταφέρουν υγρά.)
[On the Influence of the Sun and Moon
upon Human Bodies and the Diseases
Arising therefrom (1704)]
Ζ3. Συγκροτείται η Ιατρομηχανική
 Εφαρμογή των αρχών της





απλής μηχανικής για την...
...εξήγηση των κινήσεων των
μυών και των συνδέσμων.
Mελέτη της ενέργειας του
βαδίσματος, του πετάγματος
των πουλιών
Υπολογισμός της ταχύτητας
του αίματος και της
αντίστασης των αγγείων.
Η πέψη διαδικασία τριβής και
σύνθλιψης.
Η υγεία: κανονική κίνηση
υγρών του σώματος.
Giovanni Borelli, 1680,
De Motu Animalium
Ζ5. Θεωρίες εμβρυογένεσης
 Οι μηχανοκρατικές
αντιλήψεις περί
 της σχέσης αιτίας αποτελέσματος
 και αδρανούς ύλης που
μεταβάλλει την κατάστασή
της μόνον με την
επίδραση εξωτερικών
μηχανικών δυνάμεων
 .... ασύμβατες με μη υλικές
/ μη μηχανικές, εσωτερικές
του οργανισμού
δημιουργικές δυνάμεις.
 Η Μηχανοκρατία δεν
μπορεί να αποδεχθεί
 ....μια δυναμική, ενεργό
ύλη
 ή μια ειδοποιό αρχή, μια
ειδική, εσωτερική
δύναμη
 ικανή να κατευθύνει την
επιγενετική
εμβρυογένεση και
ανάπτυξη των
οργανισμών.
Ζ4. Η εμβρυογένεση και η ανάπτυξη...
 ...σύμφωνα με τον Καρτέσιο:
 Ανάμειξη του αρσενικού και
του θηλυκού σπέρματος,
 Ζύμωση των υλικών
σωματιδίων που υπάρχουν
στο σπέρμα,
 Προοδευτική οργάνωση των
σωματιδίων σε όργανα του
σώματος του εμβρύου...
 ...μέσω της κίνησής τους
υπό την επίδραση
μηχανικών δυνάμεων και της
θερμότητας.
«Αν ξέραμε τα μέρη του σπέρματος
θα μπορούσαμε με συλλογισμούς
βέβαιους και μαθηματικούς να
συνάγουμε το σχήμα και τη
διαμόρφωση των οργάνων».
Prima cogitationes circa generationem animalium
Ζ5. Όμως, η Καρτεσιανή αδρανής ύλη
....και τα μηχανικά αίτια
κρούσης και πίεσης
 δεν μπορούν να δώσουν
ικανοποιητικές απαντήσεις
στα ερωτήματα που
αφορούν στην...
 πολυπλοκότητα και στη
 λειτουργικότητα των
προτύπων οργάνωσης του
έμβιου κόσμου.
«...δεν μπορούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι
οι γενικοί νόμοι για την μετάδοση της κίνησης
αρκούν για να αποτελέσουν μια τόσο σύνθετη
μηχανή.» (Nicolas Malebranche)
Τομή σύνθετου
οφθαλμού εντόμων
Ζ6. Ως μοναδική λύση
στο αδιέξοδο...
 ...συμβατή με την Καρτεσιανή
μηχανοκρατία..
 η Θεϊκή τελεολογία
 Δηλ. η θεϊκή δύναμη η οποία
καθοδηγεί την αναπτυξιακή
διαδικασία......
 ....το τελικό αποτέλεσμα της
οποίας είναι ήδη γνωστό στο
Θεό.
Ζ7. Στο πλαίσιο μιας θεολογικής
τελεολογίας....
 .....παράγεται ένα επιπλέον πρόβλημα:
 Ο θεός θα πρέπει να θεωρηθεί ως παρών στις
διαδικασίες ανάπτυξης κάθε οργανισμού?
 Εάν η συνεχής θεϊκή παρουσία απορριφθεί, τότε στο
μηχανιστικό πλαίσιο η εξήγηση της ανάπτυξης ως
πραγματικής διαδικασίας δεν είναι δυνατή.
 Ως μια λύση στο πρόβλημα αυτό μπορούν να
θεωρηθούν οι θεωρίες προσχηματισμού, οι οποίες
απαιτούν τη θεϊκή παρουσία μόνον κατά τη στιγμή
της δημιουργίας.
Ζ8. Σημαντικές προσωπικότητες όπως...
 Nicolas Malebranche (1638-1715), θεολόγος.
 Gottfried Wilhelm von Leibniz (1646-1716), μαθηματικός.
 Bernard Le Bovier de Fontenelle (1657-1757) φιλόσοφος.
Επιχείρημα:
 Κανένα ον δεν μπορεί να προκύψει από το μη ον.
 Μια οργανωμένη πολύπλοκη δομή δεν μπορεί να
προκύψει εάν δεν υπάρχει ήδη κάτι δομημένο.
 Οι ετερογενείς μορφολογικές δομές των οργανισμών δεν
είναι δυνατόν να προκύπτουν από ένα αδιαμόρφωτο,
ομοιογενές υλικό.
Άρα: Προδιαμορφωμένες δομές..
Ζ9.Θεωρία
Προσχηματισμού:
 Οι πολύπλοκες, διαφοροποιημένες
δομές υπάρχουν ήδη κατά την αρχή
της εμβρυογένεσης.
 Οι προδιαμορφωμένες αυτές δομές
είναι μικρά ανθρωπάρια - ή
μικροσκοπικά, ατελή έμβρυα - που
έχουν δημιουργηθεί από τον Θεό και
την κατάλληλη στιγμή επεκτείνονται και
δίνουν οργανισμούς με σάρκα και
οστά.
 Η ανάπτυξη των οργανισμών
συνίσταται στην αύξηση μιας
προϋπάρχουσας μικρογραφίας κάθε
οργανισμού...
 ...και μπορεί να εξηγηθεί στη βάση
απλών μηχανικών δυνάμεων.
N. Hartsoecker 1695
Ζ.10 Δύο τρόποι προσχηματισμού:
 Στην «Διάδοση» τα σπόρια
υπάρχουν έξω από τα έμβια
όντα παντού στη φύση και
ενεργοποιούνται μόνο στο
κατάλληλο σώμα.
 Στον «Εγκιβωτισμό» οι
μικρογραφίες των
οργανισμών του ίδιου είδους
είναι ενσωματωμένες η μια
μέσα στην άλλη όπως οι
Ρώσικες κούκλες.
Έντονη διαμάχη...
 ...εντός του πλαισίου του
προσχηματισμού /εγκιβωτισμού:
 Οι σπόροι / τα ατελή έμβρυα
βρίσκονται τοποθετημένα στο
αυγό ή στο σπερματοζωάριο?
[Ωαρισμός vs Ζωϊσμός (ovists vs
animaculists)].
Οι ωοθήκες
Reinier de Graaf
1668
Ζ.11 Επιγένεση ή προσχηματισμός?
 Η επιγένεση
επιχειρεί εξηγήσεις
μιας de novo γένεσης
και μιας πραγματικής
ανάπτυξης:
 Για να λύσει όμως το
πρόβλημα της επανάληψης
προτύπων λειτουργικής
οργάνωσης ήταν
υποχρεωμένη να αναζητήσει
καθοδηγητικές αρχές.
 Έτσι, ενσωματώνει στις
εξηγήσεις της ειδικές, συχνά
μυστηριώδεις, βιταλιστικές
δυνάμεις.
Επιγένεση ή προσχηματισμός?
 Ακριβώς γι αυτό οι
επιγενετικές
προσεγγίσεις όχι μόνον
θεωρήθηκαν ως
εξηγητικά ανεπαρκείς
αλλά κατακρίθηκαν και
ως λογικά ασυνεπείς.
 «Nulla est epigenesis»
Αlbrecht von Haller
 Αντιθέτως, οι θεωρίες
προσχηματισμού
θεωρήθηκαν από τους
υποστηρικτές τους ως
σύμφωνες με την
ορθολογιστική απαίτηση της
επιστημονικής επανάστασης
και του διαφωτισμού
αργότερα.
«Η θέση περί προδιαμορφωμένων δομών
αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες νίκες
του Καθαρού Λόγου έναντι των Αισθήσεων»
Charles Bonnet, 1762 .
Η διαμάχη
κορυφώνεται...
 ....κατά τον 18ο αιώνα
με πρωταγωνιστές ...
 τον Ελβετό ανατόμο,
φυσιολόγο von Haller.
και τον Γερμανό
φυσιολόγο Caspar Wolff
 Οι θεωρίες προσχηματισμού
απορρίπτονται τον 19ο αιώνα....
 .....μετά τη συγκρότηση της
κυτταρικής θεωρίας από τους
Theodor Schwann και Rudolf
Virchow (1839).
Κατά τον 17ο και τoν 18ο αιώνα







η μελέτη των έμβιων όντων περιορίζεται κυρίως στην
ορατή δομή,
η κυτταρική θεωρία η οποία θα μπορούσε να θέσει
κάποιο κατώτερο όριο διακριτών δομών ήταν άγνωστη,
Η επιστήμη της χημείας μόλις άρχιζε να αναδύεται από
την αλχημεία,
η ηλικία της γης υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί σε λίγες
χιλιάδες χρόνια,
τα είδη θεωρούνται ως αμετάβλητα και
ως αρχή των έμβιων όντων όπως και οτιδήποτε άλλου
στον κόσμο θεωρείται η δημιουργία.
Το σύμπαν για τον 17ο και 18ο αιώνα βγήκε από τα
χέρια του Θεού πλήρες, στημένο ολόκληρο, με όλα του
τα κομμάτια.
Κατά τον 17ο και τoν 18ο αιώνα:
 Η παρατηρούμενη έκρηξη γνώσεων, λόγω της πληθώρας
των νέων δεδομένων για τα έμβια όντα, δεν θα μπορούσε
να συνοδευτεί από εννοιολογικές και μεθοδολογικές
μεταβολές - ανάλογες με αυτές που παρατηρούνται στη
φυσική.
 Η επανάσταση στη φυσική ήταν κυρίως θέμα όχι νέων
δεδομένων αλλά νέων τρόπων μελέτης και ερμηνείας των
παλιών.
 Στις επιστήμες της ζωής τα νέα δεδομένα προσέφεραν το
υλικό που χρησιμοποίησε κυρίως ο 19ος αιώνας, για να
αναδιαρθρώσει τους τρόπους σκέψης για τον έμβιο κόσμο.
Francois Jacob 1971:
«Εκείνο που διέπει τη μορφή, τις
ιδιότητες, τη συμπεριφορά ενός έμβιου
όντος είναι η οργάνωσή του....
 Στην καμπή του 19ου αιώνα θα κάνει την
εμφάνισή της μια καινούρια επιστήμη –
η βιολογία - η οποία έχει ως σκοπό...
 ...όχι την ταξινόμηση των όντων αλλά τη
γνώση του έμβιου κόσμου.....
 και ως αντικείμενο την ανάλυση όχι της
ορατής δομής αλλά της οργάνωσης.»
ο Αριστοτέλης στο
Μετά τα Φυσικά
 εκθέτει το περίφημο πρότυπο τεσσάρων αιτίων:
 Η πρώτη αιτία είναι η υλική αιτία – αυτό από την
παρουσία του οποίου γίνεται κάτι.
 Η δεύτερη αιτία είναι η μορφική - το είδος, το
παράδειγμα, η μορφή ή τα χαρακτηριστικά ενός τύπου.
 Τρίτη αιτία είναι η ποιητική, η οποία συσχετίζεται με την
αλλαγή - αυτό που παράγει το παραγόμενο και αυτό που
αλλάζει αυτό που άλλαξε - και
 η τέταρτη αιτία είναι η τελική αιτία μια εγγενή αρχή
αλλαγής Στον έμβιο κόσμο αφορά είτε στις διαδικασίες
της ανάπτυξης, οι οποίες πραγματοποιούνται «ένεκα»
της ολοκλήρωσης της μορφής του οργανισμού, είτε στα
μέρη του οργανισμού τα οποία είναι παρόντα «ένεκα»
του όλου / του οργανισμού στον οποίο ανήκουν