Transcript Document

ЛІЧЭБНІК ЯК ЧАСЦІНА МОВЫ
ЛІЧЭБНІК – гэта часціна мовы, якая абазначае
адцягненыя лікі, колькасць аднародных прадметаў або
паказвае на парадкавы нумар прадметаў пры іх лічэнні.
Лічэбнікі (за выключэннем дзевяноста, паўтара, паўтары)
скланяюцца;
большасць лічэбнікаў, што абазначаюць колькасць
прадметаў, не маюць катэгорыі роду,
амаль усе лічэбнікі пазбаўлены формаў ліку;
пры спалучэнні лічэбніка з назоўнікам утвараецца
сінтаксічна непадзельнае словазлучэнне, якое выступае як
адзін член сказа: У возера Байкал упадае трыста трыццаць
шэсць рэчак (дзейнік).
Лічэбнікі не маюць пры сабе прыметніка-азначэння.
УЛАСНАКОЛЬКАСНЫЯ лічэбнікі абазначаюць
пэўную колькасць аднародных прадметаў: сем
чалавек, восем кніг, пяцьсот рублёў, а таксама
адцягнены лік: Пятнаццаць дзеліцца на пяць.
Да ПРОСТЫХ адносяцца лічэбнікі з адным коранем:
адзін, два – дзесяць, сто, тысяча; ад іх утварыліся ўсе
іншыя лічэбнікі.
Да СКЛАДАНЫХ адносяцца вытворныя лічэбнікі, у якіх
зліліся два словы: пяцьдзесят, дзвесце, дзевяцьсот.
САСТАЎНЫМІ называюцца лічэбнікі, якія складаюцца з
некалькіх асобных слоў: семдзесят дзевяць, сто восемдзесят
чатыры.
ЗБОРНЫЯ лічэбнікі абазначаюць пэўную колькасць
прадметаў як сукупнасць, як адно цэлае: двое, трое,
чацвёра. Утвараюцца яны ад колькасных лічэбнікаў пры
дапамозе суфіксаў -оj-: двое (двоj-э), трое (троj-э); -ёр-, ер-: пяцёра, дзевяцера.
Са зборнымі лічэбнікамі ўжываюцца назоўнікі:
1) якія маюць форму толькі множнага ліку ці абазначаюць
назвы парных прадметаў: двое сутак, трое варот, чацвёра
саней, пяцёра лыжаў;
2) якія абазначаюць назвы маладых істот: двое кацянят,
трое жарабят, шасцёра парасят;
3) якія абазначаюць асоб мужчынскага полу: двое мужчын,
трое салдат, пяцёра вучняў.
ДРОБАВЫЯ лічэбнікі абазначаюць дробавыя велічыні –
або толькі часткі ад цэлага: тры пятыя, шэсць восьмых,
або цэлае і часткі яго: пяць цэлых сем дзясятых,
дванаццаць цэлых чатыры сотыя, восем і адна сотая.
Шляхам розных спалучэнняў можна ўтварыць вялікую
колькасць дробавых лічэбнікаў, якія абазначаюць самыя
разнастайныя
велічыні.
Дробавыя лічэбнікі ўтвараюцца з колькаснага лічэбніка (у
лічніку) і парадкавага лічэбніка.
ПАРАДКАВЫЯ лічэбнікі паказваюць на парадкавы нумар
прадметаў пры іх лічэнні: шостае пытанне, дзявятая
кніга,
пятнаццаты
дзень.
Парадкавыя лічэбнікі – словы вытворныя ад колькасных
лічэбнікаў: тры – трэці, восем – восьмы, тысяча –
тысячны, сто трыццаць – сто трыццаты.
Характэрнай рысай парадкавых лічэбнікаў з'яўляецца тое,
што яны маюць такія ж марфалагічныя асаблівасці, як і
прыметнікі. Хоць парадкавыя лічэбнікі па граматычных
прыметах і сінтаксічнай ролі і падобныя да прыметнікаў,
аднак яны адрозніваюцца ад прыметнікаў: парадкавыя
лічэбнікі абазначаюць не якасць ці ўласцівасць прадмета, а
яго парадкавы нумар; яны захоўваюць лікавае значэнне;
суадносяцца асновамі з уласнаколькаснымі лічэбнікамі.
Для абазначэння няпэўнай, недыферэнцыраванай колькасці
ўжываюцца НЯПЭЎНА-КОЛЬКАСНЫЯ СЛОВЫ: многа
(нямнога), мала (нямала), трохі, шмат, столькі, гэтулькі,
колькі, некалькі. Гэтыя словы хоць і выражаюць
колькасныя паняцці, аднак не маюць значэння ліку.
ЗАЙМЕННІК ЯК ЧАСЦІНА МОВЫ
ЗАЙМЕННІК – часціна мовы, якая ўказвае на
прадметы, прыметы прадметаў ці колькасць, не
называючы іх. Таму лексічнае значэнне таго ці
іншага займенніка канкрэтызуецца, становіцца
зразумелым толькі ў кантэксце.
Паводле суадноснасці з іншымі часцінамі мовы
займеннікі падзяляюцца на тры групы:
займеннікі, суадносвыя з назоўнікамі (АБАГУЛЬНЕНАПРАДМЕТНЫЯ): я, мы, ты, вы, ён (яна, яно), яны, сябе,
хто, што, ніхто, нішто, нехта, нешта, што-небудзь і інш.;
займеннікі, суадносныя з прыметнікамі (АБАГУЛЬНЕНАЯКАСНЫЯ): мой, твой, свой, наш, ваш, які, усякі, кожны,
такі, гэты і інш.;
займеннікі, суадносныя з лічэбнікамі (АБАГУЛЬНЕНАКОЛЬКАСНЫЯ): столькі, колькі, некалькі, гэтулькі.