Transcript Shkarko - bitbit.al

LEKSION 3
Modeli Entity-Relationship
Blloqet e entiteteve, atributet,blloqet e
relacioneve, celesat primare
Modeli i te dhenave
 Një model të dhënash është një bashkësi
konceptesh që mund mund të përdoren për të
përshkruar strukturën e një baze të dhënash. Me
strukturë të bazës së të dhënave ne kuptojmë
tipin e të dhënave, relacionet si dhe kushtet që
vendosen për të dhënat.
 Shumica e modeleve të të dhënave përfshijnë një
bashkësi operacionesh bazë për të specifikuar
thirrjet (retrieve) dhe përditësimin (update) në një
Database.
Modeli Entity-Relationship
 Blloqet e Entiteteve
 Blloqet e Relacioneve
 Çështje të Skicimit (Design)
 Kardinaliteti i lidhjeve
 Çelësat
 Diagrama E-R
Blloqet e Entiteteve
 Një bazë të dhënash mund të modelohet si:
 një koleksion entitetesh,
 relacione ndërmjet entiteteve.
 Një
entitet është një objekt që ekziston dhe që është i
dallueshëm nga objektet e tjerë.
 Shembuj: një person i caktuar, kompani, ngjarje, fabrikë
 Entitetet kanë
atribute
 Personat kanë emër, adresë,…
 Një
bllok entitetesh është një bashkësi entitetesh të të
njëjtit tip që kanë karakteristika të njëjta
 Shembull: bashkësia e personave, kompanive, pemëve,
librave
Blloqet e entiteteve customer dhe loan
(klient dhe kredi)
customer-id customer- customer- customername street
city
loan- amount
number
Atributet
 Një entitet paraqitet nga një bashkësi attributesh, që janë
cilësi karakteristike dhe që i kanë të gjithë pjestarët e një
blloku entitetesh.
Shembull:
customer = (customer-id, customer-name, customer-street, customer-city)
klient = (emer, klientID, adrese, qytet)
loan = (loan-number, amount)
kredi = (krediNr, vlere)

Domain – bashkësia e vlerave të lejueshme për çdo
atribut
 Tipet e atributeve:
Të thjeshtë dhe të përbërë.
Një-vlerësh dhë shumë-vlerësh.
 P.sh. Atrinut shumëvlerësh: nr-telefoni
 Të Derivuar /(të rrjedhur).


 Mund të llogariten nga atributet e tjerë
 P.sh. Mosha, kur jepet datëlindja.

Null.
Atributet e përbërë
Blloqet e Relacioneve…
 Një
relacion është një lidhje ndërmjet disa entiteteve
shembull:
Hayes
depozitues
A-102
entitet klient bllok relacionesh entitet llogari
 Një bllok relacionesh është një relacion matematik
ndërmjet
n  2 entitetesh, ku secili merret nga një bllok
entitetesh
{(e1, e2, … en) | e1  E1, e2  E2, …, en 
En}
ku (e1, e2, …, en) është një relacion
 Shembull:
(Hayes, A-102)  depozitues
Blloku i relacioneve borrower
(kredimarrës)
… Blloqet e Relacioneve
 Një bllok relacionesh mund të ketë atribute. P.sh., blloku i
relacioneve depozitues(depositor) që lidh blloqet e entiteteve klient
dhe kredi mund të ketë atributin data-perdorimit (access-date).
Grada e Bllokut të Relacioneve
 I referohet numrit të blloqeve të relacioneve që
lidhen nga blloku i entiteve.
 Blloqet e relacioneve që përfshijnë dy blloqe
entitetesh quhen binare (ose të gradës së dytë).
(Në përgjithësi shumica e blloqeve të relacioneve në bazat e të dhënave janë binare.)
 Blloqet e relacioneve mund të lidhin edhe më
shumë se dy blloqe entitetesh.
 Bashkësitë e entiteteve customer, loan, dhe branch
mund të lidhen nga një bllok relacionesh të gradës
se tretë (CLB), duke vënë vë dukje faktin se një
klient (customer) mund të marrë një kredi (loan) në
një degë (brach) të bankës.
Kardinaliteti i lidhjeve
 Shpreh numrin e entiteteve me të cilat mund të
shoqërohet një entitet me anë të një blloku
relacionesh.
 Më i përdorshëm në blloqet e relacioneve binare.
 Për një bllok relacionesh binar kardinaliteti i lidhjeve
duhet të jetë i njërit nga tipet e mëposhtëm :
 Një me një
 Një me shumë
 Shumë me një
 Shumë me shumë
Kardinaliteti i lidhjeve
Një me një
Një me shumë
Shënim: Mund të ketë elementë të A ose B që nuk lidhen me asnjë element të
bashkësisë tjetër.
Kardinaliteti i lidhjeve
Shumë me një
Shumë me shumë
Shënim: Mund të ketë elementë të A ose B që nuk lidhen me asnjë element të
bashkësisë tjetër.
Kardinaliteti i lidhjes ndikon në
diagramëm ER
Nëse çdo llogari (account) ka vetëm një klient (customer), atëherë atributi data
perdorimit (access-date) mund të bëhet atribut i llogari-së dhe jo i relacionit.
Elementet e një diagrame E-R
 Drejtkëndëshat paraqesin blloqet e entiteteve.
 Rombet paraqesin blloqet e relacionave.
 Vijat lidhin atributet me blloqet e entiteteve dhe blloqet
e entiteteve me blloqet e relacionave.
 Elipset paraqesin atributet.
 Elipset me vijë dyshe paraqesin atribute shumë-vlerësh.
 Elipset me vijë të ndërprerë paraqesin atributet e
derivuar.
 Atributet e çelësit primar nënvizohen.
(më vonë)
Diagram E-R me atribute të përbërë,
shumëvlerësh, dhe të llogaritur
Bllok relacionesh me atribute
Rolet
Blloqet e entiteteve të një blloku relacionesh mund të mos jenë të ndryshëm
 Etiketat “manager” dhe “worker” quhen role. Ato
përcaktojnë se si ndërveprojnë entitetet me njëri tjetrin në
bllokun e relacioneve “works-for”.
 Në diagramën E-R rolet paraqiten duke vendosur etiketa
në vujat që bashkojnë rombet me drejtkëndëshat.
 Etiketat e roleve janë opsionale, ato përdoren për të
sqaruar semantikën e relacionit
Kufizimet e kardinalitetit
 Kufizimet e kardinalitetit i shprehim duke vizatuar
ndërmjet bllokut të relacioneve dhe bllokut të
entiteteve një vijë të drejtuar (shigjetë) (), për të
treguar “një” ose një vijë të pa drejtuar (—), për të
treguar “shumë”.
 P.sh.: relacion një me një:
 Një klient (customer) shoqërohet me të shumtën një kredi
(loan) nëpërmjet relacionit kredimarrës (borrower)
 Një loan lidhet me të shumtën një klient nga borrower
Relacioni Një-me-Shumë
loan lidhet me së
shumti një customer nëpërmjet borrower, dhe një
customer lidhet me disa (edhe 0) loan nëpërmjet
borrower
 Në relacionin një me shumë (a), një
Relacioni Shumë-me-Një
loan lidhet me disa
(edhe 0) customer nëpërmjet borrower, dhe një
customer lidhet me së shumti një loan nëpërmjet
borrower
 Në relacionin shumë me një, një
Relacionet Shumë-me-Shumë
customer lidhet me disa (edhe 0) loan
nëpëmjet borrower
 Një loan lidhet me disa (edhe 0) customer
nëpërmjet borrower
 Një
Pjesëmarrja e një Blloku Entitetesh në një Bllok
Relacionesh
 Pjesëmarrje e plotë (tregohet nga një vijë dyshe):
çdo entitet në bllokun e entiteteve merr pjesë në
së paku një relacion të bllokut të relacioneve
 P.sh. loan ka pjesëmarrje totale në borrower
 çdo kredi (loan)duhet të ketë një klient (customer) të lidhur
me të nëpërmjet relacionit kredimarrës (borrower)
Pjesëmarrja e një Blloku Entitetesh në një Bllok
Relacionesh
 Pjesëmarrje e pjesëshme: disa entitete mund të
mos marrin pjese në asnjë relacion të bllokut të
relacioneve
 P.sh. customer ka pjesëmarrje të pjesëshme në
borrower
Mënyra të ndryshme shënimi të
kardinalitetit
 Kufizimet e kardinalitetit mund të shprehin gjithashtu
edhe kufizimin e pjesëmarrjes
Çelësat

Super çelës i një entiteti quhet bashkësia me një ose disa
atribute vlerat e të cilëve e identifikojnë në mënyrë unike
çdo entitet
 Çelës kandidat i një entiteti quhet një superçelës minimal.

Customer-id është çelës kandidat për customer

account-number është çelës kandidat për account
 Ndër të gjithë çelësat kandidat zgjidhet njëri dhe quhet
çelës primar (kryesor).
Çelësat për Blloqet e Relacioneve
 Kombinimi i çelësave primarë të entiteteve që marrin pjesë
në një relacion formon një çelës kandidat për relacionin.
 (customer-id,
account-number) është çelës primar për depositor)
 SHëNIM:kjo nënkupton se një çift blloqe entitetesh mund të ketë së
shumti një relacion në bllokun e relcioneve
 P.sh. Nqs duam të ruajmë të gjitha datat-e-përdorimit të secilës
llogari për çdo klient. Në këto raste mund të përdoren atributet
shumë vlerësh.
 Kur zgjidhen çelësat kandidat të një blloku relacionesh
duhet të merret parasysh kardinaliteti i lidhjeve.
 Për zgjedhjen e çelësit primar kur ka disa çelësa kandidatë
duhet të konsiderohet semantika e bllokut të relacioneve.
Kthimi i Relacioneve Jo-Binare
në formë Binare
 Në përgjithësi, çdo relacion jo binar mund të paraqitet me anë të
relacioneve binare duke krijuar një bllok artificial entitetesh.
 Zëvendësohet R ndërmjet blloqeve A, B dhe C me bllokun e entiteteve E, dhe tre
blloqe relacionesh:
1. RA, që lidh E dhe A
3. RC, që lidh E dhe C
2.RB, që lidh E dhe B
 Krijohet një atribut identifikues i veçantë për E
 Shohen të gjithë atributet e R në E
 Për çdo relacion (ai , bi , ci) në R, krijohet
1. një entitet i ri ei në bllokun E
3. shtohet (ei , bi ) në RB
2. shtohet (ei , ai ) në RA
4. shtohet (ei , ci ) në RC
Diagramë E-R me relacion 3-or
Çështje të Skicimit
 Përdorimi i blloqeve të entiteteve apo atributeteve
Zgjedhja varet nga struktura e mjedisit që modelohet,
si dhe nga semantika që i shoqërohet atributit në fjalë.
 Përdorimi i blloqeve të entiteteve apo blloqeve të
relacioneve

Një ndihmë ne ketë rast është që të krijohet një bllok
relacionesh për të paraqitur një veprim që ndodh
ndërmjet dy entiteteve
Blloqet e relacioneve binare apo n-ore
Megjithëse është e mundur që blloqet e relacioneve
n-ore (për n>2) të paraqiten nga disa blloqe
relacionesh binare, duhet konsideruar se blloqet e
relacioneve n-ore parqesin më qartë faktin që disa
entitete marrin pjesë në një relacion.
Blloqet e entiteteve të dobët…
 Një bllok entitetesh që nuk ka një çelës primar quhet
entitet (bllok) i dobët.
 Ekzistenca e entiteteve të dobët varet nga ekzistenca
e entiteti identifikues të fortë.
 Një entitet i tillë duhet të lidhet me entitetin identifikues
me anë të një relacioni një me shumë.
 Relacionet identifikuese paraqiten me romb me vijë
dyshe.

Diskriminator (ose çelës i pjesshmëm) i një entiteti të
dobët quhet bashkësia e atributeve që dallon një
entitet nga të tjerët në një bllok entitetesh të dobët.
 Çelësi primar i një entiteti të dobët përbëhet nga
çelësi primar i entitetit nga i cili varet së bashku me
diskriminatorin.
…Blloqet e entiteteve të dobët
 Një bllok entitetesh të dobët paraqitet nga një
drejtkendësh me vijë dyshe.
 Diskriminatori i një blloku entitetesh të dobët nënvizohet
me një vijë të ndërprerë.
 payment-number – diskriminatori i bllokut payment
 Çelësi primar për bllokun payment
(loan-number, payment-number)
Varësia ekzistenciale
x varet nga ekzistenca e një
entiteti y, atëherë thuhet se x ka varësi ekzistenciale nga y.
 Nqs ekzistenca e një entiteti
y quhet entitet dominant (në shembull, loan)
 x quhet entitet i varuar (në shembull, payment)

loan
loan-payment
payment
Nqs entiteti loan fshihet, atëherë të gjithë entitetet
payment të lidhura me të duhet të fshihen.
Shembull

Karakteristika të një programi për administrimin e projekteve
Një projekt është një përkpjekje që bëhet për të krijuar një produkt ose shërbim. Një
organizatë ndjek disa projekte në të njëjtën kohë. Çdo projekt ka një fillim dhe fund të
përcaktuar. Çdo projekt ka një administrator i cili mbikëqyr të gjitha aspektet e tij që nga
fillimi deri në fund. Një projekt i madh gjatë kohës së vazhdimit të tij mund të ketë disa
administratorë, por në çdo çast ka vetëm një administratorë.
Administratori i sistemit e ndan projektin në një listë detyrash –kjo listë është lineare jo
hierarkike– bazuar në kërkesat e projektit (një projet fillon realisht kur një nga detyrat e tij
fillon dhe mbaron kur mbarojnë të gjitha detyrat). Çdo detyrë i përket një kategorie siç janë
kompozim, zhvillim dhe testim. Zakonisht administratori i projektit cakton një person (që
quhet përgjegjës) për monitorimin e detyrave në secilën nga këto kategori. Administratori i
projektit mban një listë të përgjegjësve së bashku me informacionet e kontaktit për nevoja
konsultimi.
Për çdo punonjës përcaktohet një synim për të ndihmuar në arritjen e synimit të organizatës.
Synimi përcaktohet duke u bazuar në vendin e punës, funksionin, përgjegjësitë, aftësitë
dhe talentin e punonjësve. Synimi është njësia më e vogël e administrimit. Ai ka të bëjë
vetëm me një punonjës dhe mund të lidhet vetëm me një detyrë të një projekti. Ndërsa një
detyrë mund të shoqërohet me më shumë se një punonjës dhe mund të ndahet në një ose
disa synime.
Një punonjës është një person përgjegjës për një synim. Një punonjës ka një administrator, i
cili është edhe vetë punonjës. Punonjësi ka një departament, i cili shërben si ‘zyrë’ për
punonjësin. Administratorët e projekteve dhe përgjegjësit janë thjesht punonjës që luajnë
role të veçanta që lidhen me një projekt ndërmjet disa datave të caktuara.
Diagrama Entity-Relationship
p-ID
emer
depID
tel
zyrë
Punonjës
emertim
Departament
realizon
monitoron
administron
katID
Kategori
synimnr
Synim
pershkrim
Projekt
ka
i përket
numer
pershkrim
fillim
fund
produkt
ndahet
Detyrë
detID
pershkrim
Entitete
p-ID
emer
depID
tel
Punonjës
zyrë
emertim
Departament
realizon
monitoron
administron
katID
Kategori
synimnr
Synim
numer
pershkrim
pershkrim
Projekt
fillim
ka
i përket
fund
produkt
Detyrë
detID
ndahet
pershkrim
Relacione
p-ID
emer
depID
tel
zyrë
Punonjës
emertim
Departament
realizon
monitoron
administron
katID
Kategori
synimnr
Synim
pershkrim
Projekt
ka
i përket
numer
pershkrim
fillim
fund
produkt
ndahet
Detyrë
detID
pershkrim
Atribute
p-ID
emer
depID
tel
Punonjës
zyrë
emertim
Departament
realizon
monitoron
administron
katID
Kategori
synimnr
Synim
numer
pershkrim
pershkrim
Projekt
fillim
ka
i përket
fund
produkt
Detyrë
detID
ndahet
pershkrim