Transcript WOBEC IDEI POKREWIEŃSTWA SZTUK

MIEJSCE PRZEKAZÓW OBRAZOWYCH I
SŁOWNO – OBRAZOWYCH W KULTURZE
SYMBOLICZNEJ
1
WIZUALNY – OD VISUALIS (łac.)–
WZROKOWY, POSTRZEGANY
WZROKIEM.
WIZUALNY - OD VISUALISATION
(ang.)- PRZEDSTAWIENIE CZEGOŚ
ZA POMOCĄ OBRAZU.
2
3
SFERA ZJAWISK
FIZYCZNYCH: KSZTAŁTÓW
PŁYNNYCH, STAŁYCH,
LOTNYCH, (...), EMISJI
ŚWIETLNYCH, WIBRACJI
AKUSTYCZNYCH,
WSZYSTKIEGO, CO SĄ W
STANIE WYKRYĆ I
UPORZĄDKOWAĆ
NASZE... ANALIZATORY
ZMYSŁOWE.
IKONOSFERA
OBRAZY TO ŚLADY
PRZESZŁOŚCI, TO
ZNAKI, DZIĘKI KTÓRYM
HISTORIA JEST OBECNA
WE WSPÓŁCZESNOŚCI.
OBRAZY SĄ SPOSOBEM
NA KONTAKT Z NASZĄ
TRADYCJĄ.
SZTUKA I INFORMACJA
4

GENERUJĄCE
PRZESTRZEŃ FIZYCZNA:
HISTORIA NATURALNA,
HISTORIA CZŁOWIEKA –
CYWILIZACJA, KULTURA,
TECHNOLOGIE, AKSJOLOGIE,
INSTYTUCJE ŻYCIA
SPOŁECZNEGO.

GENEROWANE
PRZESTRZEŃ
SYMBOLICZNA
STWORZONA PRZEZ
CZŁOWIEKA,
WYPEŁNIONA MITAMI I
HISTORIAMI.
5
Z PERSPEKTYWY SOCJOLOGII
KULTURY
6
KULTURA
GLOBALNA
K. BYTU
K.
SPOŁECZNA
K.
SYMBOLICZNA
7
ZNAKI
OZNAKI
SYGNAŁY
Z.
KONWENCJONALNE
Z.
WŁAŚCIWE
Z. IKONICZNE
Z. PRZYDANE
8
Z. WŁAŚCIWE
JĘZYK
MOTORY
CZNE
PLAST
YCZNE
DŹWIĘ
KOWE
PRZEDMI
OTOWE
9
KULTURA
SPOŁECZNA
KULTURA
SYMBOLICZNA
10
KULTURA
określa
język
przekazu
nadawca
przekaz
motywacje
Społeczne
usytuowanie
nadawcy
publiczność
efekty
określa
funkcje
przekazu
Społeczne
usytuowanie
odbiorcy
STRUKTURA
SPOŁECZNA
11

...idea pokrewieństwa sztuk do tego
stopnia zakorzeniła się w ludzkich
umysłach od najdawniejszych czasów,
że musi być w niej coś więcej i coś
głębszego niż próżna spekulacja, coś,
co z uporem wraca i nie daje się łatwo
zignorować, jak wszystkie problemy
tyczące się źródeł.

Praz M., Mnemosyne. Rzecz o powinowactwie literatury i sztuk plastycznych
12
POEZJA PRZEZNACZONA JEST
DO WYRAŻANIA RZECZY LUDZKICH
MALARSTWO SŁUŻY PRZEDSTWIENIU
DZIEŁA BOSKIEGO
13
MALARSTWO JEST SZTUKĄ PRZESTRZENNĄ
POEZJA JEST SZTUKĄ CZASOWĄ
MALARSTWO JEST DOSKONALSZE OD POEZJI
POGLĄDY LESSINGA BYŁY
ODOSOBNIONE
TWÓRCY OŚWIECENIA NIE
KWESTIONOWALI
POGLĄDÓW O
OBRAZOTWÓTRCZYCH
MOŻLIWOŚCIACH POEZJI
14

... badania polessingowskie dowiodły, że
przedmioty języka poetyckiego nie są dla
czytelnika
wytworzone
„wizualnie”.
Ale
czytelnik odczuwa swoistość i wartościowość
języka oglądowego. Ale ta oglądowość jest
tylko
potencjalna.
Ale
w
niektórych,
”prawdziwych” obrazach literackich występuje
nie tylko oglądowość potencjalna,
lecz –
obrazy, lub ostrożniej i trafniej mówiąc: coś
obrazowego. Ale obrazy te nawet z daleka nie
mogą być porównywane z działaniem
malarstwa
Markiewicz H., Obrazowość a ikoniczność literatury
WIEK XX
FENOMENOLOGIA ROMANA INGARDENA
15
LATA SZEŚĆDZIESIĄTE XX WIEKU
 PRACE:
 GASTONA BACHELARDA,
 JACQUES DERRIDY,
 ROLAND BARTHES’A
 JULII KRISTEVEJ,
 MICHELA FOUCAULTA.

INTERTEKSTUALNOŚĆ
16




Henryk Markiewicz,
Michał Głowiński,
Stanisław Balbus,
Ryszard Nycz.
17
KULTURA STANOWI SPÓJNY I KOHERENTNY
SYSTEM SEMIOTYCZNY, A O ZNACZENIU
DECYDUJE KAŻDORAZOWE I CIĄGLE
PONAWIANE OŚWIETLANIE GO PRZEZ
PRZESTRZEŃ INTERTEKSTUALNĄ.
18
19

„... „specjalistyczny” izolacjonizm w którejkolwiek z
dziedzin
–
literaturoznawstwa,
historii
sztuki,
muzykologii – jest postawą nie tyle specjalistyczną, co
jałową i nie do utrzymania, nie sposób dziś „znać się na
swoim”, nie orientując się biegle w tym, „co się dzieje u
sąsiadów”, nie sposób zaś się w tym orientować, nie
starając się sformułować jakiegoś generalnego,
poprawnego
metodologicznie,
projektu
refleksji
metadyscyplinarnej,
czyli
interdyscyplinarnej,
aczkolwiek już nie w myśl późnostrukturalistycznych
makrostruktur. Po drugie jednak – całkiem na odwrót:
nie sposób kusić się o jakiekolwiek płodne i rzetelne
refleksje interdyscyplinarne (czy metadyscyplinarne),
nie stojąc mocno i rzetelnie na gruncie własnej
dyscypliny; tak pod względem teoretycznym, jak i
faktograficznym.
INTERSEMIOTYCZNOŚĆ. LITERATURA WOBEC INNYCH
SZTUK (I ODWROTNIE) STUDIA,
RED. S. BALBUS, A. HEJMEJ, J. NIEDŹWIEDŹ
20
„SZKOŁA TARTUSKA” – JURIJ ŁOTMAN –
 POJĘCIE WTÓRNEGO ZNAKU
PRZEDSTAWIAJĄCEGO.
TEKST JAKO UTRWALONA W DOWOLNYM
KODZIE SEKWENCJA ZNAKÓW, KTÓRA
POSIADA POCZĄTEK I KONIEC I MA
WEWNETRZNĄ STRUKTURĘ.


21


Literatura i sztuki wizualne – dowodzi
istnienia podobnej struktury znaków
ikonicznych i językowych oraz podobieństwa
procesów intelektualnych, którym podlegają,
a co za tym idzie, wedle niej strukturalna
wspólnota sztuk ma swoje nie tylko
intuicyjne, ale także racjonalne podstawy.
Literatura i semiotyka – kody werbalne i
wizualne mają podobny status, strukturę i
możliwości relacyjne.
22
Związki między układami słownymi i
wizualnymi:
 współwystępowanie tworzyw,
 odwołania
stematyzowane (całościowe i
fragmentaryczne),
 odwołania w warstwie metaforycznej,
 ilustracyjność,
 ekfrastyczność,
 układ graficzny – tekst jako kompozycja
plastyczna.
23
... tom, który oddajemy w ręce czytelnika,
tworzy w gruncie rzeczy skomplikowaną i
wielowymiarową sieć wzajemnych powiązań –
 słów z przedmiotami,
 przedmiotów z wyobrażeniami przedmiotów,
 wyobrażeń z obrazami,
 obrazów z pojęciami i obrazami,
 gestów z pojęciami,
 obrazów i wyobrażeń z gestami...
U podstaw wszystkich tych powiązań leży
podobieństwo – fundament ikoniczności. Bo
ikoniczność niejedno ma imię. Żeby
zrozumieć jej istotę i żeby ją opisać, trzeba
wyjść poza granice własnej dyscypliny...

IKONICZNOŚĆ ZNAKU. SŁOWO – PRZEDMIOT – OBRAZ – GEST,
RED. E. TABAKOWSKA, UNIVERSTAS, KRAKÓW 2006.
24
TEZA O PRYMARNOŚCI ZNAKU IKONICZNEGO
W JĘZYKU.
GEST
MIMIKA
INTONACJA
25
J. Brown Attila
J. Brown, Hannibal
26
I. Suppanen, Sofa latający dywan
27
28
29
 TWORZY
SIĘ WSPÓLNY
HORYZONT SEMIOTYCZNY.
Wąskie rozumienie
ikoniczności zostało
odrzucone, sama semiotyka
przestała być nauką
o znakach i ich znaczeniach,
stała się dyscypliną o sposobie
przekazywania znaków i ich
odczytywania.
30
SYSTEM DEFINICJI PRZYJĘTY PRZEZ JEDNOSTKĘ
W WYNIKU UCZESTNICZENIA W ROZMAITYCH
SYTUACJACH, OKREŚLAJĄCY KULTUROWY
MECHANIZM MODELUJĄCY ODBIÓR.
JEDNOSTKA WYTWARZA SWOISTY KAPITAŁ
KULTUROWY, DZIĘKI KTÓREMU MOŻE
UCZESTNICZYĆ W KULTURZE I ŻYCIU
SPOŁECZNYM.
KAPITAŁ KULTUROWY JEST ZDOBYWANY W
TRAKCIE EDUKCJI.
wg. P. Bourdieu
31
32
Współczesność stworzyła nowe warunki
rozumienia i wartościowania świata.
Myślenie człowieka zawsze osadzone jest
w jakimś kontekście kulturowym. Człowiek,
myśląc i działając, kontaktuje się z innymi,
proces ten jest możliwy dzięki używaniu
wspólnego kodu kulturowego, tworzy się
w ten sposób sieć społecznych zależności,
a kultura staje się generatorem znaczeń.

33
Sprawność nabywania i stosowania umiejętności,
wiedzy i sposobów myślenia u ucznia zależy od tego,
jak bardzo sprzyjający lub aktywizujący okazuje się
kulturowy „ zestaw narzędzi”, którego uczącemu się
dostarcza nauczyciel. Symboliczny zestaw narzędzi,
oferowany przez kulturę, sam bowiem aktualizuje
zdolności ucznia, określając nawet to, czy w ogóle
zaistnieją w jakimkolwiek sensie praktycznym.
Kulturowe konteksty, które sprzyjają rozwojowi
umysłowemu, są głównie i nieuchronnie
interpresonalne, ponieważ obejmują wymiany
symboliczne i włączają rozmaitość przedsięwzięć
realizowanych przez dziecko wspólnie z
rówieśnikami, rodzicami i nauczycielami.
Bruner J., Kultura edukacji
34
Rodzaj encyklopedii motywów i przedstawień
ikonograficznych z erudycyjnym
komentarzem autora.
Wyobrazić miłość. Namalować nienawiść. Albo
choćby pochlebstwo czy gniew lub ...
Cierpliwość. Od dawna, jak się zdaje ludzie
nie mają już takich problemów, które
nurtowały artystę XVI i XVII wieku.
Z reklamy księgarni internetowej
35
 Głęboka
więź między
rzeczywistością a pojęciami,
 funkcje dydaktyczne w ikonice
Ripy a oddziaływanie reklamy,
 potrzeba doświadczenia i wiedzy,
 potrzeba przywrócenia
rozumienia dwuwarstwowości
otaczającej nas przestrzeni.
36
SYMBOL – coś obrazowego, coś, czego
znaczenie odsyła poza obraz, wymyka się
jednoznacznej interpretacji.
 ALEGORIA – opiera się na sile tradycji, jest
racjonalna, osadzona w humanistycznej
tradycji kulturowej.
Granice wolności w tworzeniu symboli?
Działalność symbolizacyjna ograniczona przez
świadomość kulturową.

37
ODBIORCA MA DWA PUNKTY ODNIESIENIA:
ZASÓB TRADYCJI
RZECZYWISTOŚĆ
38

INTERSEMIOTYCZNOŚĆ,
HERMENEUTYKĘ,

KTÓRA ZAPEWNIA
ZNALEZIENIE
I ZROZUMIENIE
SWOJEGO MIEJSCA
W ŚWIECIE.
KTÓRA JEST NARZĘDZIEM
DO ZROZUMIENIA
INTERTEKSTUALNEGO
I TRANSTEKSTUALNEGO
ŚWIATA KULTURY.
39
Hermeneutyka jest w ostatecznym efekcie
osobowościotwórcza, bo dążenie do prawdy
spełnia się w człowieku. Ponadto idea
dialogowości, naczelna dla hermenutyki,
zakłada otwartość, partnerstwo,
poszanowanie godności ludzkiej i ludzką
solidarność, które charakteryzują relacje
podmiotowe.

MYRDZIK B., ROLA HERMENEUTYKI W EDUKACJI
POLONISTYCZNEJ
40
 Znajomość
znaków kultury
pomaga pogłębić związki między
ludźmi, umożliwia porozumienie
oraz ma walor formacyjny, wpływa
na tworzony przez jednostkę w
sobie obraz świata, wzbogaca ten
świat o nowe znaczenia, buduje
system wartości.
41
... kultura rozumiana jako wszechobecna
semioza musi być traktowana, po pierwsze,
jako system komunikacyjny, skoro dotyczy
znaków funkcjonujących między ludźmi, po
drugie jako źródło i przedmiot wyzwalający
potrzebę szeroko rozumianego dialogu, po
trzecie wreszcie, jako system modelujący
otaczającą rzeczywistość, wraz z wpisanymi w
nią relacjami międzyludzkimi, skoro
dostarczając rozmaitych obrazów świata, jest
władna decydować o kształcie norm i wzorów
tak w odniesieniu do kultury symbolicznej, jak
i socjetalnej.

Jędrychowska M., Semiotyczne horyzonty kulturowej sprawności komunikacyjnej
42
 INFORMACYJNY
WYMIAR
KULTURY
 SYMBOLICZNY
WYMIAR
KULTURY
43
Tryb symboliczny nie stanowi zatem koniecznie procesu
produkcji, lecz zawsze i niezmiennie proces
„wykorzystania” tekstu, i może być zastosowany do
każdego tekstu i każdego typu znaku poprzez decyzję
pragmatyczną („chcę interpretować symbolicznie”),
która na poziomie semantycznym wytwarza nową
funkcję znakową, przypisując oznacznikom
obdarzonym znaczeniem skodyfikowanym nowe
porcje znaczenia, jak najmniej określone i
wyodrębnione przez odbiorcę. Charakterystyką trybu
symbolicznego jest fakt, że jeśli nie zdecydujemy się
go uaktywnić, tekst nie zostanie pozbawiony
niezależnego znaczenia na poziomie dosłownym i
przenośnym (retorycznym).
ECO U. TRYB SYMBOLICZNY
44

Stworzenie modelu kształcenia, który pozwoli
młodemu odbiorcy funkcjonować w obydwu
sferach: symbolicznej i informacyjnej bez
kolizji, wydaje się potrzebne. Uwzględnienie
w tym modelu intersemiotycznego kształtu
kultury, rozbudowanych relacji między
słowem a obrazem w przekazach o różnej
funkcji, rozmaitości obrazów i dyskursów, a
także ukazanie komplikacji kodu kulturowego
i jego roli w życiu społecznym jest niezbędne.
45
Ikoniczność znaku. Słowo – przedmiot – obraz – gest, red. Tabakowska
E., Kraków 2006.
Bruner J., Kultura edukacji, tłum. T. Brzostowska – Tereszkiewicz,
Kraków 2006.
Burzyńska A., Markowski M. P., Teorie literatury XX wieku. Kraków
2006
Jędrychowska M., Semiotyczne horyzonty kulturowej sprawności
komunikacyjnej, w, Kształcenie sprawności językowej i
komunikacyjnej. Obraz badań i działań dydaktycznych, red. Uryga
Z., Sienko M., Kraków 2005.
Markiewicz H. Obrazowość a ikoniczność literatury, w, Wymiary dzieła
literackiego, Kraków 1984.
Myrdzik B., Rola hermeneutyki w edukacji polonistycznej, Lublin 1999.
Praz M., Mnemosyne. Rzecz o powinowactwie literatury i sztuk
plastycznych, tłum. W. Jekiel, Warszawa 1981.
Wysłouch S., Literatura i sztuki wizualne, Warszawa 1994.
Wysłouch, Literatura i semiotyka, Warszawa 2001.
46
Dziękuję za uwagę.
Beata Gromadzka
47