Transcript SEMIOTYKA LOGICZNA

SEMIOTYKA LOGICZNA
Z OGÓLNĄ METODOLOGIĄ NAUK
LOGIKA
Współczesna logika obejmuje trzy podstawowe działy:
•Semiotyka logiczna
•Logika formalna
•Ogólna metodologia nauk
LOGIKA
Termin „logika” pochodzi z języka greckiego, gdzie logos oznacza m.in.:
słowo, język, myślenie, rozumowanie.
Za twórcę logiki jako odrębnej dyscypliny uważa się
• ARYSTOTELESA (IV w. p.n.e.) – rachunek nazw, sylogistyka
• STOICY (III w. p.n.e.) – poszerzyli logikę Arystotelesa o nowy dział:
rachunek zdań
Logika klasyczna była studiowana i rozwijana przez
• SCHOLASTYKÓW (XI – XV w. n.e.)
LOGIKA
Doniosły udział w rozwoju i rozumieniu specyfiki logiki miał
• LEIBNIZ (XVIII w. n.e.) – ale nie był zrozumiany przez współczesnych
Przełom w rozwoju logiki nastąpił w połowie XIX w. wraz z dokonaniami
logików takich jak
• Augustus de Morgan (1806 – 1871)
• George Boole (1815 – 1864)
Dzięki zastosowaniu metod algebraicznych do rozwijania logiki pojawiła
się:
• LOGIKA MATEMATYCZNA, która współcześnie bujnie się rozwija
SEMIOTYKA LOGICZNA
Semiotyka logiczna – to logiczna analiza języka (naturalnego).
W semiotyce logicznej bada się język z punktu widzenia jego efektywności
jako narzędzia poznawania świata i przekazywania informacji
JĘZYK
– to system znaków formalnych nazywanych wyrażeniami, uporządkowanych
przez odpowiednie reguły składniowe i znaczeniowe.
• REGUŁY SKŁADNIOWE – sposoby wiązania i przekształcania wyrażeń przy
uwzględnianiu reguł gramatyki
• REGUŁY ZNACZENIOWE – wiązanie wyrażeń przy uwzględnianiu ich
znaczenia w sensowne całości
SEMIOTYKA LOGICZNA
Elementami języka są wyrażenia, które można podzielić na:
PROSTE
ZŁOŻONE
- gdy żadna jego część właściwa
nie jest już wyrażeniem
- gdy pewna część tego wyrażenia,
również jest wyrażeniem
• Student
• Krzesło
• Kobieta
• Miłość
• Student uniwersytetu
• Wygodne krzesło
• Kobieta zmienną jest
• Stara miłość nie „rdzewieje”
SEMIOTYKA LOGICZNA
• Wyrażenie dąb jest wyrażeniem prostym ponieważ żadna jego część:
- d -, - ą -, - b -, - dą -, - ąb – nie jest już wyrażeniem języka polskiego
UWAGA: wyrażenie człowiek jest wyrażeniem prostym mimo, że jego
część wiek jest również wyrażeniem. Ale nie jest to jego część właściwa
(oddzielona spacjami)
• Wyrażenie Gdańsk jest portem jest wyrażeniem złożonym gdyż
wyrażeniami są wyrażenia: Gdańsk, port, jest.
Wypisz wszystkie wyrażenia proste, będące niewłaściwymi częściami wyrażenia prostego:
niedostatek
• nie (pójdę)
• do (kina)
• statek (widmo)
• (wiele) tek
• dostatek (panuje w tym domu)
• (na) ostatek
• e (tam)
• o (k…)
• a (tam)
• ta (dziewczyna)
• te (kobiety)
• (rój) os
SEMIOTYKA LOGICZNA
Elementami języka są wyrażenia, które można podzielić na:
SENSOWNE
- To takie, które są zbudowane
zgodnie z regułami składni
danego języka
• Dziś jest ładna pogoda
• Wygodne krzesło
• Ostatni promień zachodzącego
Słońca
• Bardzo szybko biegnie
NONSENSOWNE
- To te, które nie spełniają tego
warunku; są pozbawione
sensowności
• Jeżeli oraz tutaj
• Spać Jan koniec
• Lub spalił Rzym
• Księżyc gdy jest piękny poranek
• Dwór pod bieleje
DZIAŁY SEMIOTYKI LOGICZNEJ
• SYNTAKTYKA
- Bada relacje jakie zachodzą pomiędzy wyrażeniami, niezależnie od tego, do czego
te wyrażenia się odnoszą
• SEMANTYKA
- Bada relacje między wyrażeniami a tym, do czego te wyrażenia się odnoszą
• PRAGMATYKA
- Bada relacje, jakie zachodzą pomiędzy wyrażeniami a ich użytkownikami
„Przestrzeń językowa”
• Żyjemy nie tylko w
przestrzeni fizycznej.
• Jesteśmy także „zanurzeni”
w przestrzeni „sensów i
znaczeń”.
• Można powiedzieć, że z
epistemologicznego
punktu widzenia jest ona
„pierwotna” w stosunku do
przestrzeni fizycznej
SEMIOTYKA LOGICZNA
Elementami języka są wyrażenia, które można podzielić na:
KATEGORIE SYNTAKTYCZNE
– duże klasy wyrażeń wzajemnie wymienialnych w wyrażeniach
sensownych
Dwa wyrażenia w1 i w2 języka J należą do tej samej kategorii
syntaktycznej wety i tylko wtedy, gdy po zastąpieniu w1 przez
w2 (lub odwrotnie) w dowolnym wyrażeniu sensownym
otrzymamy w rezultacie nadal wyrażenie sensowne.
Wzajemna wymienialność wyrażeń
Fryderyk pije
Fryderyk śpiewa
Fryderyk tańczy
Fryderyk śpi
Ewa pije
Ewa pije mleko
Ewa pije wodę źródlaną
Ewa pije kawę
Fryderyk pije wódkę
Wskaż wyrażenia należące do tej samej kategorii syntaktycznej co
wyrażenie GDAŃSK
Gdańsk jest portem
{Szczecin, Puck, Zakopane, Oraz, Biegnie, Pies}
Szczecin jest portem
Puck jest portem
Zakopane jest portem
Oraz jest portem
Biegnie jest portem
Pies jest portem
NIE MAMY PROBLEMU Z WYRAŻENIAMI:
Oraz jest portem
Biegnij jest portem
ale jak zakwalifikować zdanie: Pies jest portem – jest zbudowane zgodnie z regułami !!!
Wyrażenie: pies jest portem jest
wyrażeniem sensownym.
Ale mówić o psie że jest portem
wydaje się BEZSENSOWNE.
Bezsens – to wyrażenie przeczące
naszym regułom znaczeniowym.
Dlatego pies jest portem nie jest
nonsensowne ale bezsensowne.
A co z wyrażeniem:
cena jest za droga !
Przykłady wyrażeń poprawnych
składniowo (sensownych) lecz
niepoprawnych znaczeniowo
(czyli, którem nie możemy
przypisać znaczenia zgodnie z
regułami znaczeniowymi):
•
•
•
•
•
Kwiaty były zardzewiałe
Cezar jest liczbą pierwszą
Cebula pachnie niebiesko
Potworność pije kamienie
Kopanie świta muchowo
Wszystkie kategorie syntaktyczne dzielimy na:
PODSTAWOWE
- Do nich zaliczamy:
Zdania (bierzemy pod uwagę tylko
zdania oznajmujące)
Nazwy (wyrażenia służące do
oznaczania przedmiotów w sensie
filozoficznym, czyli bardzo szeroko)
•
•
•
•
Fryderyk
Człowiek
Pozaziemski człowiek
Żonaty kawaler
FUNKTOROWE
- Do nich zaliczamy:
Funktory
Funktor jest to wyrażenie, które
służy do tworzenia wyrażeń
złożonych.
Rolę funktorów mogą pełnić:
spójniki, przymiotniki, przysłówki, …
Argument funktora to wyrażenie
bądź wyrażenia, które wiąże dany
funktor.
FUKTORY STANOWIĄ CAŁĄ RODZINĘ
RÓŻNYCH KATEGORII
ZE WZGLĘDU NA TO, CO TWORZY FUNKTOR FUNKTORY DZIELIMY NA:
1) Zdaniotwórcze; 2) Nazwotwórcze; 3) Funktorotwórcze
ZE WZGLĘDU NA KATEGORIĘ ARGUMENTÓW WYRÓŻNIAMY FUNKTORY
1) od arg. zdaniowych; 2) od arg. nazwowych; 3) od arg. funktorowych
ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ ARGUMENTÓW WYRÓŻNIAMY FUNKTORY:
1) jednoargumentowe; 2) dwuargumentowe; 3) trójargumentowe
Ze skrzyżowania tych trzech podziałów otrzymujemy
wspomnianą rodzinę kategorii funktorowych. Poszczególne
kategorie syntaktyczne oznaczamy pewnymi symbolami.
INDEKS SYNTAKTYCZNY – to symbol przyporządkowany danej kategorii
syntaktycznej.
• Kategoria ZDAŃ – z
• Kategoria NAZW – n
• Kategoria FUNKTORY - --Indeks syntaktyczny funktorów tworzymy w postaci ułamka, w którym
nad kreską umieszczamy indeks wyrażenia tworzonego przez dany
funktor, natomiast pod kreską umieszczamy indeks (bądź indeksy)
argumentów funktora.
Utwórz indeksy syntaktyczne wszystkich wyrażeń
prostych w danym wyrażeniu złożonym
Fryderyk pije
n
𝑧
𝑛
Utwórz indeksy syntaktyczne wszystkich wyrażeń
prostych w danym wyrażeniu złożonym
Słońce świeci
n
𝑧
𝑛
Deszcz pada
n
𝑧
𝑛
Utwórz indeksy syntaktyczne wszystkich wyrażeń
prostych w danym wyrażeniu złożonym
Słońce świeci
n
𝑧
𝑛
Pies szczeka
n
a
𝑧
𝑧,𝑧
deszcz pada
n
Funktor funktoro
-twórczy
𝑧
𝑛
Pies głośno szczeka
n
𝑧
𝑛
𝑧
𝑛
𝑧
𝑛
𝑧
𝑛
Utwórz indeksy syntaktyczne wszystkich wyrażeń
prostych w danym wyrażeniu złożonym
Fryderyk
-n
Mężczyzna
-n
Przystojny mężczyzna
𝑛
𝑛
Niezwykle przystojny mężczyzna
𝑛
𝑛
n
n
Niezwykle przystojny mężczyzna
𝑛
𝑛
𝑛
𝑛
𝑛
𝑛
n
Utwórz indeksy syntaktyczne wszystkich wyrażeń
prostych w danym wyrażeniu złożonym
Telimena lubi Tadeusza
𝑧
𝑛,𝑛
n
n
Telimena bardzo lubi Tadeusza
n
𝑧
𝑛,𝑛
n
Telimena bardzo lubi Tadeusza
n
𝑧
𝑛,𝑛
𝑧
𝑛,𝑛
𝑧
𝑛,𝑛
n
Utwórz indeksy syntaktyczne wszystkich wyrażeń
prostych w danym wyrażeniu złożonym
Tadeusz kocha Zosię
𝑧
𝑛,𝑛
n
Zosia
n
n
daje Tadeuszowi buziaka
𝑧
𝑛,𝑛,𝑛
n
n
Telimena bardzo lubi Tadeusza ale Tadeusz woli Zosię
n
𝑧
𝑛,𝑛
𝑧
𝑛,𝑛
𝑧
𝑛,𝑛
n
𝑧
𝑧,𝑧
n
𝑧
𝑛,𝑛
n
Utwórz indeksy syntaktyczne wszystkich wyrażeń
prostych w danym wyrażeniu złożonym
Andrzej studiuje logikę a Piotr gwiżdże
𝑧
z
z
𝑧,𝑧
Andrzej dogłębnie studiuje logikę a Piotr gwiżdże
𝑧
𝑧
𝑧
n
n
n
𝑛,𝑛
𝑧,𝑧
𝑛
Andrzej dogłębnie studiuje logikę a Piotr gwiżdże
n
𝑧
𝑛,𝑛
𝑧
𝑛,𝑛
𝑧
𝑛,𝑛
n
𝑧
𝑧,𝑧
n
𝑧
𝑛