Transcript Sağlık Sistemleri

SAĞLIK SİSTEMLERİ
Prof. Dr. Haydar SUR
Sistem
• Bir veya daha çok amaca ulaşmak için
birbiriyle ilgili ve birbirine bağımlı bileşenin
düzenine denir.
Sistem Analizi
• Sistemi meydana getiren parçaların nasıl
birbirine bağlandığını ve birlikte nasıl
çalıştıklarını anlayarak sistemin çıktısını
etkileyebilmektir( Van Gisch, 1974).
• Sistem performansında bir veya daha fazla
bileşenin etkisini araştırarak sistemi
parçalarına ayırmaya ve daha ileri çalışmalar
için çalışmaya denir( Roemer, 1991).
Sistem = Örgütlenmiş Bütün
•
•
•
•
•
Birbirine bağımlı
İki ya da daha fazla unsur
Belirli bir sınır
Ayırt edilen
Örgütlenmiş
Her sistem başka sistemlerin alt sistemi, başkalarının ise üst
sistemidir.
Sistemi oluşturan alt bölümler, görevsel bir bütünlük oluşturacak
şekilde birleşmeli ve bir ilişkiler sistemi oluşmalıdır.
Sağlık Sistemleri
• 4 temel ilke
1. etkililik
2. verimlilik
3. hakkaniyet
4. insancıllık (sunuş kalitesi)
Sağlık Sistemlerinin Bileşenleri
1.Ekonomik faktör: Ülkenin genel durumunu belirleyicidir
ve sağlık sistemini hizmetin arzı ve sağlık kaynaklarının
kalitesi açısından etkiler.
2.Politik/Tarihi faktör: Bugünün politikası yarının tarihidir.
Resmi kurumlaşma ve yapılaşmada etkilidir.
3.Kültürel faktör: Sosyal değerler ve inançlar, din ve dini
kurumlar, dil ve kültürel kimlik, ve aile yapısı.
Sistemler Üzerinde Niçin Çalışmalı?
•
Kendi sistemimize, bakış açımıza yeni perspektifler
katmak için
•
Başkalarının deneyimlerinden ders almak için
•
•
Belirli hedeflere ulaşmada stratejiler belirleyebilmek için
(etkililik, verimlilik, hakkaniyet, insancıllık)
•
Değişimin etkisini belirleyebilmek için
•
Sağlık sistemleriyle ilgili genel bir teori geliştirmek için
(bu mümkün müdür acaba?)
Zorluklar
•
Sağlık sistemleri olağanüstü karmaşıktır
•
Bir çok ülkede birden çok sistem içiçe
geçmiştir
•
Bir çok defa tanımlar bile ülkeden ülkeye
değişiklik gösterir
(hastane, hemşire, sağlık merkezi, vb.)
Sağlık Sistemlerinin Bileşenleri
1. Ekonomik: Ülkenin sağlık durumunun genel
determinantıdır. Kullanılan malzeme ve sağlık kaynakları
üstünde doğrudan etkilidir.
2. Politik/ Tarihi: (Unutmayınız ki “ bugünün politikaları
yarının tarihidir.) Politik tutum ve yönetsel yapı.
3. Kültürel: Toplumsal değer ve inanışlar.
–
–
–
Din ve dini kuruluşlar
Dil ve kültürel kimlik
Aile yapısı
(Roemer 1991)
Sistemler Niçin Şu Anda Oldukları
Gibi Olmuşlardır?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Tarihi gelişim
Biraraya Getirici Faktörler
Endüstrileşme ve Kentleşme
“ Sosyal Sigorta dünyanın endüstrileşmesinin bir sonucudur”(Sigerist, 1943)
Tıbbi Dünya Ekonomisi
“ Uluslararası, bilgi, teknoloji ve insan kaynakları pazarı”(Mechanic, 1975)
Tüm Dünyada Modernlik İdeolojisi
Sağlık hizmetini modern tıbbın bir uzantısı halinde temel hak olarak görme
Ayrıştırıcı Faktörler
–
Tıbbi Pazarın Yapısı
–
Değişim süresince parayı harcayanlar ile hizmet sunanların gelişimi.
–
Çıkarların Temsil Edilmesi Sistemi
–
Tıp mensuplarının, finans kuruluşlarının ve ticari şirketlerin güç oranları.
–
Mülkiyetle İlgili Yasal Düzenlemeler
Politik kararların yansıması
(Frenk & Donakedian, 1987)
En İyi Sistem Hangisidir?
• En iyi sistem diye bir şey yoktur
• Ölçülebilir terimlerle konuşacak olursak,
sağlığın major bileşenlerini resmi sağlık
sektörünün dışında aramak gerekir:
– eğitim,
– güvenli suya ulaşım olanakları,
– hakkaniyet vb.
• Global olarak; bütün ülkelerde beklenen hayat süreci ile
aşağıdaki değişkenlerin ilişkilerinde korelasyon katsayıları
şöyle bulunmuştur:
• Değişken
• Kadın okur-yazarlığı
• Güvenli su temini
r2
0.780
0.883
• Bunlara ek olarak kişi başına düşen GSMH, doktor
imkanları, hastane yatak imkanları, hükümetin sağlık
harcamaları gibi değişkenler de eklenirse r2 sadece 0.893’e
kadar yükselmektedir.
( Roemer, 1991)
• Kapsayıcı ve sağlam yapılı sağlık sistemleri olan
ülkelerde doğuşta beklenen hayat süresinin daha
uzun olduğu bir gerçektir
• Ama bunu başarmış ülkeler aynı zamanda refah
paylaşımını daha adilce yapabilmiş ülkelerdir
• Ve beklenen uzun ömürler genellikle yanlış olarak
sağlık sistemlerinin iyiliğine atfedilir
• Halbuki temel hizmetler ( barınma, beslenme,
eğitim, ulaşım, gelir düzeyi vb. ) sağlığı sağlık
hizmetlerinden daha kuvvetlice etkilemektedir
( Roemer, 1991)
• Dünyada her gün sayısız insan
sağlıkçıların ellerinde işlem görmekte
• Bu iş doğumdan çok önce başlar ve
ölünceye kadar sürer
Süreç Yaklaşımı
• Girdiler (insangücü, bina, malzemeler, cihazlar,
arsa vb.)
• Süreç (işlemler)
• Erken Çıktılar (verilen hizmet miktarı)
• Akıbet Çıktıları (hizmetten toplumun yararlanma
düzeyi)
Temel Model (Donabedian, 1980)
girdiler
süreç
çıktılar
akıbet
Sağlık Nedir?
Sağlık…
• Sağlık sistemi değildir
• Hastalığın reaktif olarak yok edilmesi değildir
• Diğer sahip olunan değerler gibi bir cevherdir
Sağlık = Bütün dünya insanları için benzer değer taşır
Sağlık = Tüm potansiyeli kullanma kapasitesi
Sağlık ve Sağlık Hizmeti kavramlarında kayma
Eski
Yeni
• Babacan
Paydaşlık
• Bireysel hizmet
Takım yaklaşımı
• Müdahale
Önleme
• Klinik hizmet
Klinik hizmet + eğitim / sosyal misyonlar
• Hastane
Evde bakım vb.
• Elitler öncelikli
Hakkaniyet
Sistem Tabanlı Tıbbi Uygulama
“Pek az doktor ve hemşire kendilerinin
içinde hizmet verdiği sağlık sisteminde ne
olup bitiyor, sistem niye bu kadar hızla
değişiyor, kendileri bu değişimin
neresinde; bunu anlayanlar arasındadır.”
Relman, Academic Medicine, 1998
Sistem Düşüncesi
 Karşılıklı bağımlılıklar
 Yapısal etkinin oluşturduğu
davranışlar
 Sebep ve sonuç zamana ve yere göre
değişir
 Sistemde yapılacak her değişiklik
bizim yeltenmediğimiz sonuçlar
doğurur
Sağlık Bakım Sistemi:
Unsurları ve Yapısı
Öz-bakım
Ulus
Toplum/
sosyal sistem
HastaHekim
Mikro sistem
Makroorganizasyon
Batalden, 2000
Sağlık Sistemi Gelirlerinin Yönetimi ve
Kaynaklar
Gelir Kaynağı
Kamu
Vergiler
Toplumsal gelirler
Doğal kaynakların
satılması
Zorunlu primler
Yönetim
Kamu kuruluşu
Sosyal sigorta /
Özel
Özel
İşverenler
Vakıflar
Cepten ödeme
Özel sigorta
Kamu
Özel sigorta ve kuruluşlar
Bağışlar
Borçlanma
Sunum
Bireyler
Sosyal Yardımlaşma
• gençten yaşlıya,
• zenginden yoksula,
• sağlıklıdan hastaya,
• erkekten kadına,
• bireylerden ailelere doğru yönlenmiş
olmaktadır.
• Gittikçe yaşlanan nüfusa bağlı olarak artan
kronik hastalıklar ve fiziksel yetersizlikler
• Yeni tanı-tedavi yöntemleri ve yeni teknoloji
olanakları
• Gittikçe artan toplum beklentilerinin sağlıkla
ilgili harcamaları yükseltme yönündeki etkisi
Sağlık hizmetinin tarafları
Sağlık hizmetinde 4 tarafı olan bir
ilişki var;
• 1. Hasta
• 2. Sağlık profesyonelleri
• 3. Arz eden kuruluş ve
• 4. Ödeyen kuruluş
Sağlık Sistemi Nedir?
• Temel amacı sağlığı geliştirmek olan bütün örgütlerin,
kuruluşların ve kaynakların toplamıdır.
• Bir sağlık sistemi kurabilmek için insan kaynağı,
finansman, bilgi, malzeme, ulaşım, iletişim ve bütün
bunlara rehberlik (yönetişim) gerekir
DSÖ’nün Yaklaşım Standardı
• DSÖ Sistemleri Standart Başlıklarda Ele Almayı Uygun
Görüyor:
1. Sahip Çıkma /Vekilharçlık
(Stewardship)
• Yaygın ve dar anlayışla bu ilke ve uygulamalar
yönetişim olarak ele alınıyor. Ancak Sağlık
Bakanlıklarının vatandaşın sağlığına onlar
adına sahip çıkması ve hizmetkar anlayışıyla
yaklaşım göstermesi gerekiyor
2. Finansman
• Sağlık finansmanının asıl amacı bütün
bireylerin koruyucu hizmetleri ve kişisel sağlık
bakım hizmetlerine erişiminin sağlanması ve
bunun makul finansal mekanizmaların
kurulmasıdır.
3. İnsangücü
• Sağlık hizmet sistemlerinin performansı bu
sistemleri kuran ve burada çalışan kişilerin
bilgi, beceri, motivasyon ve dağılımına
bağımlıdır.
4. Malumat (information)
• Hesap verebilirlik, kaynak tahsisatı, program
geliştirme ve yönetim kararları bilgi
sistemlerinin konusu olmaktadır.
5. Bilgi (Knowledge)
• Sağlık sistemlerinin etkili bir şekilde işlev
görmesi için bilginin uygun şekilde hizmetlere
uygulanması hayati önem taşımaktadır.
6. İlaç ve teknoloji
• Hizmetin uygun şekilde verilmesi için
vazgeçilmez olan ilaçların ve sağlık
teknolojisinin bulunabilirliği, güvenliği, akılcı
kullanımı, etkililiği sistemler içinde önemle ele
alınmaktadır.
7. Araştırma
• İyi işlev gören sağlık sistemlerini ortaya
çıkaracak çabalar kapsamında istenmeyen ve
birçok kere sebebi anlaşılamayan sonuçlar
karşısında bunların ele alınıp iyice
belirlenmesi, analiz edilmesi, gereken derslerin
çıkarılması ve daha uygun şekle bürünerek
geliştirilmesi krtik önem taşımaktadır.
8. Hizmet sunumu
• Sağlık hizmetlerinin nihai amacı kişilerin ve
böylelikle toplumun sağlığının geliştirilmesidir.
Bunu sağlayacak en önemli işlev hizmetin
sunulmasıdır.
9. Hakkaniyet
• Eşitsizliklerin giderilmesi ve insanca muamele
içinde bütün bireylere hizmetin ulaştırılmasıdır.
• (Eşit ihtiyaç sahiplerine eşit erişim ve hizmet
kullanım hakkı)
10. Sağlık ve Kalkınma
• Sağlık sistemlerinin aslında yoksulluk ve refah
gibi temel toplum düzeylerine kuvvetle bağımlı
olduğu bilinmelidir.
TC Hükümetinin Sağlıkta Dönüşüm
Programı
1. Bakanlıkta Yeniden Yapılanma
2. Genel Sağlık Sigortası
3. Yaygın, Erişilebilir, Güler Yüzlü Sağlık Hizmet
Sunumu
4. İnsan Gücü
5. Eğitim ve Bilim Kurumları
6. Kalite ve Akreditasyon
7. İlaç ve Tıbbi Malzeme Yönetimi
8. Sağlık Bilgi Sistemi
Teşekkürler
http://www.who.int/healthsystems/links/en/