Transcript Cumhuriyet Dönemi ve Sonrası Türk Mimarisi

Cumhuriyet Dönemi ve Sonrası
Türk Mimarisi
1
I. Ulusal Mimarlık Akımı 1910-1927
1908 yılında, 2. Meşrutiyet sonrasında, özellikle İttihat ve
Terakki Partisinin siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel
alandaki girişimler mimarlık alanında da kendini göstermiştir.
Ziya Gökalp’in ekonomi, siyasal, felsefe, hukuk, din ve dil
alanında geliştirdiği düşünceler zamanla yaygınlaşmış ve
mimarlık alanında uygun bir ortam sağlamıştır. Kısa zamanda
milli mimari, Milli Mimari Rönesans’ı Milli Mimari Üslubu,
Neo-Klasik üslup olarak adlandırılan “Birinci Ulusal Mimarlık
Akımı” nın doğmasına neden olmuştur.
2
1910-1927 yılları arasında etkili olan bu akım, yeni bir ulus
yaratma çabalarının yoğunlaşmaya başladığı günlerde yayıldı.
I. Ulusal Mimarlık hareketi, ideolojik düşünceler ve mimari
unsurlar birleşerek ulusal bilinci yaratma çabası sonucunda,
geçmişin (Selçuklu ve Osmanlı) din ve eğitim kurumlarının
motif ve biçimleri kullanılarak (Kemer, sütun, silme, saçak v.b.),
batının ise plan şeması alınarak eklektik bir anlayışla
biçimlendirilmeye çalışılmıştır.
Bu anlayış dönemin bütün yapılarına fonksiyon ayrımı
gözetilmeksizin uygulanmıştır.
3
Cumhuriyetin ilk yıllarında, sınırlı sayıdaki mimarın hemen
hemen hepsi, Ulusal Mimarlık Akımını benimsemişlerdir. Bunun
nedenleri aşağıda sıralanabilir:
1.
2.
3.
4.
Eğitim gördükleri kurumların mimari anlayışı. (Sanayi-i Nefise
Mektebi, Mühendis Mektebi)
Dönemin Mimarlarının Tamamına yakının yurt dışında eğitim
görmüş olması
Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde yönetimler bu üslubu
desteklemişlerdir.
Toplumun dışarı kapalı olması.
4
İkinci TBMM Binası (Halk Fırkası Kulübü) 1924 Ulus- Ankara
Mimari tasarım: Vedat Tek
5
Ankara Palas (Vakıf Oteli) 1924- 1927
Mimari tasarım: Vedat Tek ve
Kemaleddin Bey
6
Etnoğrafya Müzesi /Ulus- Ankara 1925-1928
Mimari tasarım: Arif Hikmet Koyunoğlu
7
Ziraat Bankası 1926- 1929 Ulus- Ankara
Mimari tasarım: Giulio Mongeri
8
Türk Ocağı Binası (Ankara Halkevi) 1927-1930
Mimari tasarım: Arif Hikmet Koyunoğlu
9
İkinci Vakıf Apartmanları (1928- 30 )
Ulus- Ankara
Mimari tasarım: Kemaleddin Bey
10
İşlevselci Rasyonalist Dönem 1927-1940
1.Ulusal Mimarlık Döneminin sonlarında siyasi, ekonomik, toplumsal ve
kültürel alanda köklü değişimler yaşanmaya başlamış ve doğal olarak
mimarlık ortamında da buna koşut ortamlar yaratılmaya başlanmıştır.
1927 li yıllarla birlikte I. Ulusal Mimarlık Akımına paralel Uluslararası
Modernizm (yeni değerleri savunan), diğer bir değişle Yabancı Mimarlar
Dönemi olarak adlandırılan bir döneme girilmiştir.
11
Bu dönemde iki yönlü bir gelişme görülmüştür;
• Bir kısım mimar, ulusal mimarlık akımına bağlı kalmışlar
• Diğer bir kısım ise devletin yeni politikasını
benimseyerek uluslararası mimarlık anlayışını kabul
etmişlerdir.
12
Bu dönemde I. Ulusal Mimarlık döneminin temel noktalarından
kaçınılmaktadır. Yapılar hangi amaca yönelik kullanılacaksa, onun
cözümüne çalışılmakta, cepeheye önem veren anlayıştan
uzaklaşılmakta, cepheler arındırılmaktadır.
Bu dönemin temel tasarım anlayışı;
•
•
•
•
Betonarme İskelet sistemi,
Kübik kütle anlayışı,
Geniş camlı cepheler,
Serbest tasarım anlayışı,
Bu dönemin yapıları genellikle devlet yapılarından oluşmaktadır.
13
Sayıştay Binası (
)
Mimar: Nazım Bey.
Değiştirme: Ernst Egli
Müteahhit: Arif Hikmet Koyunoğlu
14
Osmanlı Bankası 1926 Ulus- Ankara
Mimari tasarım: Giulio Mongeri
15
İş Bankası, 1929 Ulus, Ankara
Guilio Mongeri
16
Genel Kurmay Başkanlığı Binası (1929-1930)
Mimar : Clemens Holzmeister
•
17
18
19
20
Emlak Bankası Mimar: Clemens Holzmeister (1933-34)
21
II. Ulusal Mimarlık Akımı 1940-1950
1940-1950 yılları arasında mimarlık dönemi “II. Ulusal Mimarlık
Dönemi” olarak adlandırılır. Birinci Ulusal mimarlık döneminin
ardından iki önemli olay bu yeni dönemin mimari anlayışını
etkilemiştir.
1. Atatürk’ün ölümü (1938),
2.II. Dünya Savaşı’nın başlamasıdır (1939).
22
Almanya’da Nasyonal Sosyalistler, İtalya’da Faşistler geniş yığınları
etkilemek için, aşırı milliyetçi-ırkçı düşünceleri kendi amaçlarına uygun
kullanıyorlardı. Bu çerçevede Avrupa’da tekrar geleneksel anlayışa bir
dönüş yaşanmaktaydı. Dolayısıyla, tüm alanlarda olduğu gibi, mimarlık
alanında da daha önceki uluslar arası sanat anlayışından
uzaklaşılmıştır.
23
Aynı etki kısa bir süre sonra, Türkiye’de de görülmeye başlamıştır.
Ancak bu sefer geleneksel tasarım etkisini, Osmanlı ve Mimar Sinan’ın
anlayışı yerine, geleneksel konut mimarisinde devam ettirmiştir.
Dönemin mimarları, tasarımlarında geleneksel yapı malzemesi ve
türk evinin tasarım anlayışını yeniden yorumlamışlardır.
24
Buna uygun olarak;
1. Anıtsal yönü ağır basan, simetriye önem veren, taş malzemeyi tercih
eden büyük boyutlu binalar yapılmış.
2. Yabancı mimarlara ilgi artmış.
3. Savaşın etkisi ile dışarıdan malzeme getirilmesi zor olduğundan
eldeki malzemelerin kullanımı çoğalmıştır.
25
II. Ulusal Mimarlık Akımının, mimarlık eğitimine katkısı;
Mimarlık eğitimi veren okullar gittikçe örgütlenerek etkinliğini artırmıştır.
II. Dünya Savaşı ile yurdumuza gelen mimarlar (Paul Bonatz gibi)
üniversitelerde eğitim vermeye başlamışlar ve kendi mimarlık
anlayışları ile o dönemin siyasi düşüncelerini yansıtan eserler
vermişlerdir.
26
Anıtkabir (1942-53)
Mimar: Emin Onat
27
İstanbul Fen Edebiyat Fakültesi (1942-44) Beyazıt- İstanbul
Mimar: Sedat Hakkı Eldem
28
Ankara Fen Fakültesi
(1945)
Mimar: Sedat Hakkı
Eldem
29
Saraçoğlu Mahallesi (1945-46)
Tasarım: Paul Bonatz
30
Opera Binası (1948) Tasarım:
Paul Bonatz
31
II. ULUSAL MİMARLIK DÖNEMİ SONRASI:
1940’lı yılların sonlarına doğru II. Ulusal mimarlık dönminin özellikleri
yeni gelişmelerin etkisiyle mimarlık alanında da yavaş yavaş ağırlığını
yitirmeye başlamıştır.
Bunun ilk belirtisi “İstanbul Adalet Sarayı Yarışması ” sonuçlarıdır.
Yarışmayı kazanan Emin Onat ve Sedat Hakkı Eldem,daha önceki
dönemin büyük boyutlu yapılarının aksine Uluslararası mimarlık
anlayışını yansıtan bir öneri geliştirmişlerdir.
32
Bu konuda Orhan Alsaç;
“.....eski eserleimizin bu gün bize güzel görünen fakat hiç bir
ihtiyacımızı karşılamayan motiflerini alıp binalarımızın üstüne takmak
değildir. Bu günün Türk mimarisi bu günün tekniği ile bu günün
ihtiyaçlarına cevap veren mimaridir.”
33
• II. Dünya savaşı sonrasında artık Alman etkisi azalmaya başlamıştır.
Savaş sonrası gelişmeler tartışılmaya başlamıştır.
• Dönemin mimarları bir noktaya takılıp kalmamış, daha bağımsız
çaılşma yöntemleri aramaya başlamıştır (Çok Partili Dönem/Liberal
Kapitalist dönem)
• Bağımsız biçimlerle çözüme gitme eylemi Eğitim’de de görülmüş, bu
yıllarda bir çok mimarlık okulu açılmıştır. (ODTÜ, KATÜ v.b.)
34
•
•
•
Bu döneme kadar gelen mimari anlayışlar,
I.Ulusal Mimarlık Akımı
İşlevselci Rasyonalist Dönem
II. Ulusal Mimarlık Akımı v.b.,
Hep kesin çizgilerle belirlenmişti.
Ancak 1950’lerle birlikte tasarım alanında genelde biçimsel bir aktarım
söz konusudur. Yine bu dönemde pek çok farklı görüş bir anda, bir
arada görülmüştür . Dolayısıyla bu dönemi bazıları, “türk mimarlığının
dış yayınlarla ve dış etkilerle beslendiği bir devirdir.” olarak nitelendirir.
35
20y.y. İkinci yarısına gelene kadar Türkiye’de mimarlık devletin resmi
siyasetinin ve egemen ideolojisinin bir ifadesi olmuştur. 1950’den sonra
genel bir tanım yapmak olanaksızdır. Ancak ülkemizde gelişen üslupları
şöyle sıralamak mümkündür;
1.Batı Kökenli anlayışlar:
•
•
•
Rasyonalist Pürist Üslup
Brütalist Anlayış
Bağımsız Biçim Arayışı
2. Geleneksel Anlayış,
•
Geleneksel mimarlık değerlerinin yeniden yorumlanması
36
RASYONALİST-PÜRİST ANLAYIŞ:
Bu dönemin tasarım anlayışı:
• Temel geometrik biçimler,
• Cam ve çelik malzeme,
• Modüler cephe düzenlemesi.
37
HİLTON OTELİ 1950 (S.H. ELDEM)
38
ANKARA KIZILAY İŞHANI (1959)
39
BRÜTALİST ANLAYIŞ:
Tasarım anlayışı: Mimari Dürüstlük, bu eğilim diğer eğilimlerden farklı
olarak Avrupa ile eş zamanlı ortaya çıkmıştır.
•
•
•
•
ODTÜ MİMARLIK FAKÜLTESİ (BEHRUZ ÇİNİCİ)
İSTANBUL ORDUEVİ (“ “)
ANKARA STAD OTELİ ( “ )
ANKARA TÜRK TARİH KURUMU(T. CANSEVER-ERTUR YENER)
40
BAĞIMSIZ BİÇİM ARAYIŞLARI
Tasarım anlayışı: Doksan derecenin bağlayıcılığından uzaklaşmak,
organımsı bir mimarlık eğilimi yaratmak.
• ANKARA ETİBANK GENEL MÜD.(TUĞRUL DEVRES, YILMAZ
TUNCER, VEDAT OZSAN)
• TAKSİM ŞERATON OTELİ 1959
• BÜYÜK ANKARA OTELİ (YÜKSEL Okan)
• ANKARA GÜLHANE ASKERİ TIP AKADEMİSİ (1962)
• ODTÜ, Üçlü anfi (Behruz Çinici)
• ANKARA İŞ BANKASI GENEL MÜD. (Ekspresyonist)
41
GELENEKSEL MİMARLIK DEĞERLERİNİN YENİDEN
YORUMLANMASI
1960’lı yıllarda bir karşı geliş ile ortaya çıkmıştır. Ancak diğer ulusal
anlayışların aksine teknolojiyi inkar etmemişlerdir.
•
•
•
•
1951-1967 TÜRK TARİH KURUMU
H.Ü. KAFETERYASI (EREN BARA)
TAKSİM ATATÜRK KİTAPLIĞI (SEDAT HAKKI ELDEM)
ANKARA HİNDİSTAN ELÇİLİK EVİ
42
1970 SONRASI GELİŞMELER
• Batıda başlayan Post Modernist/Modern sonrası akım ülkemizde de
görülür. Burada genel bir Post Modernist anlayıştan söz etmek
mümkün değildir.
• Bu dönemde bu akımı benimseyen mimarlar doğrudan tarihsel
üslupları uygulamaktan, antropometrik tasarımlara kadar uzanan
geniş bir yelpazeden bahs etmek mümkündür.
• İRAN BÜYÜKELÇİLİĞİ KÜLTÜR MERKEZİ İLKOKULU (ALTUĞBEHRUZ ÇİNİCİ)
• İSTANBUL AKSARAY YAPI KREDİ BANKASI (DOĞAN TEKELİSAMİ SİSA)
43