Transcript Kuruluş Yeri Kavramı ve Önemi

İşletme Biliminin Temel
İlkeleri
Bölüm 4:İşletmelerin Kuruluşu
1.Kuruluş Yeri Kavramı ve Önemi
Kuruluş yeri, işletmenin faaliyetlerini sürdürdüğü yerdir.
Kuruluş yeri seçiminde iki ölçü dikkate alınır. Biri
planlama organlarının kullandığı ölçüler , ikincisi ise
müteşebbisin yaklaşımıdır. Planlamcılar kuruluş yeri
seçiminde kuruluş yerinin topluma olan katkısı ve
sosyal karlılığa önem verirken, müteşebbisler
işletme karının en yüksek ve maliyetin en düşük
olmasına önem verirler.

2. Optimal (En Uygun) Kuruluş Yeri:

İşletmeler kuruluş yeri seçerken üç etkinilk ölçüsünü
göz önünde bulundurmak zorundadır:
i)Verimlilik: Eldeki mevcut üretim faktörlerini
kullanarak daha fazla mal veya hizmet üretilmesidir.
Yani, mevcut üretilmekte olan mal veya hizmet
miktarını eskisinden daha az üretim faktörü
kullanarak gerçekleştirmek söz konusudur. Verimlilik
teknik imkanlara bağlı olduğundan müteşebbis
kuruluş yerini seçerken teknik imkanları göz önünde
bulundurur.
3



ii)İktisadilik: Bir birim mal veya hizmetin üretebilmesi
için gerekli maliyet düzeyi ile ilgilidir. İşletmede
maliyet giderlerinin düşük olması veya bu maliyet
gideriyle sağlanan mal veya hizmetin satış
fiyatlarının yüksek olması işletmenin iktisadilik
oranını yükseltir.
İktisadilik=Satış Tutarı / Üretimin Maliyet Giderleri
Tutarı
4


iii) Karlılık (Rantabilite): İşletmeye yatırılan
sermayenin verimliliğinin ölçüsüdür. Karlılık belli bir
dönemde işletmenin öz varlığındaki net artışların
sermayeye oranlanması ile bulunur.
Kuruluş yeri; üretim için sabit masrafları en düşük
düzeyde gerçekleştirilen yerdir ; üretim için gerekli
olan teknik ve iktisadi ortamı öteki yerlere göre en
uygun biçimde sağlayan yerdir.
5


3. Kuruluş Yeri Faktörlerinin Sınıflandırılması
İktisadi Faktörler: İşletmenin malzeme kaynaklarına
olan uzaklığı önemli bir konudur. Malzeme
taşınmasında taşıma aracına göre masraf
çıkmaktadır, ayrıca zaman da bir maliyettir. Üretilmiş
ürünlerin pazara uzaklığı, işgücü kaynaklarına
uzaklıkta önem taşımaktadır.
6


Doğal Faktörler: İklim ve arazinin durumu, toprağın
yapısı, arazinin yüksekliği, bölgedeki ısı değişmeleri
işletmenin kuruluş yeri seçilirken üzerinde durulması
gereken doğal faktörlerdir.
Sosyal Faktörler: Toplum güvenliği ve sağlığını,
çevre temizliğini düşünen yerel ve merkezi
yönetimler kuruluş yeri ile ilgili yasal ve idari tedbirler
almaktadırlar.
7

Psikolojik, Fizyolojik ve Politik Faktörler:
Müteşebbisler belirli bir yörede yaşayan insanlara
duydukları yakınlıktan dolayı işletme kurubilirler
veya devlet o yörede ekonomik kalkınmayı
sağlamak için çeşitli teşviklerle müteşebbisleri o
bölgede işletme kurmaya ikna edebilir.
8


Yukarıda dört grupta toplamış olduğumuz kuruluş
yeri faktörleri aşağıda açıklanmaktadır:
Pazar: Mal veya hizmet satışına ağırlık veren
işletmeler kuruluş yeri olarak tüketicilerin yoğun
olduğu yöreleri seçerler. İşletmelerin büyüklüğü de
pazar alanını etkilemektedir. Küçük-orta büyüklükteki
işletmeler bir yörenin ihtiyacını karşılamaya yönelik
faaliyet gösterirken büyük işletmeler ülkenin veya
ülkelerin ihtiyaçlarına cevap vermeye çalışırlar.
İşletmelerin nitelikleri, faaliyet konuları, tüketicilerin
pazara yakın/uzak oluşu kuruluş yeri seçimini
9
belirleyen faktörlerdir.


İşgücü: Emek yoğun işletmeler işgücünün çok ve
ucuz olduğu yerlerde kurulurken, işgücünün az ve
maliyetinin yüksek olduğu yörelerde ise sermaye
yoğun işletmeler kurulur. Kalifiye işgücünun kolay
bulunması da işletme kuruluşunda önemlidir.
Hammadde: Kuruluş yeri olarak hammaddenin en
ucuz, en yakın, en güvenilir ve devamlı buluduğu
yer seçilebilir. Fakat işletme birden fazla hammadde
kullanıyorsa ve bunları ekonomik bir şekilde taşıma
imkanına sahipse hammadde faktörü önemini
yitirmektedir.
10

Taşıma: Kuruluş yeri seçiminde taşıma maliyetleri
bazı sanayi dalları için önemliyken bazı sanayi dalları
için önemli değildir. Örneğin demir sanayii de
önemliyken, küçük elektronik aygıtların taşınmasının
maliyeti oldukça düşüktür. İşletmeler demiryolu, su
yolları, karayolu, havayolu, petrol boru hatları, insanla
taşıma, çeki hayvanları, enerji kablolarından
faydalanarak taşıma yapabilirler. Taşıma
seçeneklerinde tercih yapılırken, taşıma maliyetleri,
malların ivediliği, malın cinsi göz önünde
bulundurulur. Amaç minimum maliyette en egüvenilir
11
ve çabuk taşımayı yapmaktır.


Enerji ve Su: Su enerjisi, kağıt, gıda, kimya,
dokuma ve demir-çelik işletmeleri için çok kullanılan
bir faktördür. Bu işletmeler suyun bol olduğu
yerlerde kurulurlar.
Devletin Teşvik ve Sınırlamaları: Devlet işletmelerin
kuruluş yeri seçimini doğrudan veya dolaylı olarak
etkiler. Devlet teşvik veya sınırlama ile işletmelerin
belirli yerlerde kurulmasını kolaylaştırabilir veya
zorlaştırabilir. Devletin amacı kamu yararını
gözetmektir. Devlet işletmelere teşvik olarak ucuz
arsa, vergide kolaylık, gümrük indirimi uygular.
12


Sermaye Faizi: Gelişmiş ülkelerde faiz oranı
düşükken, az gelişmiş ve istikrarsız ülkelerde faiz
oranı yüksektir.
Arsa Bedeli ve Kuruluş Giderleri: Büyük yerleşim
yerlerinin ticaret merkezlerinde arsa bedelleri çok
yüksektir. Kuruluş yeri ödenecek kira veya faizi
karşılayacak bir yer olarak seçilmelidir. Hizmet
işletmeleri genellikle kalabalık insanların bulunduğu
merkezi yerleri kuruluş yeri olarak seçerken,
fabrikalar ucuz arsa ve ucuz işgücü için şehir dışını
tercih etmektedirler.
13


Askeri Tehlike: Günümüzde askeri teknolojinin
gelişmiş olmasından dolayı eski önemini kaybetmiş
bir faktördür, ancak günümüzde de askeri tehlikeden
korunmak için önemli sanayi kuruluşlarını hep bir
araya kurma yerine ayrı yörelere kurmak gibi bir
yaklaşım tarzı benimsenmiştir.
İklim: İklim çalışanların sağlığı ve üretilen mallar
üzerinde etkili olduğu için yer seçiminde önemli bir
faktördür. Genellikle nemlilik derecesi ve ısı derecesi
normal yer seçilmesi uygun olur.
14

Diğer Faktörler: İşletme dışı tasarruflar ve sosyal
kültürel şartlar da kuruluş yeri seçiminde dikkate
alınması gereken faktörlerdir. İşletme dışı
tasarruflar, işletmelerin dışındaki nedenlerden
kaynaklanan tasarruflardır. Örneğin çeşitli sanayi
dallarının bir araya toplandığı yörelerde işgücü
çabuk temin edilir.
Kültürel ve sosyal şartlar ise işletmede çalışacak
personelin aile fertlerinin değişik ihtiyaçlarına cevap
verebilecek kültürel ve sosyal kurumların bulunması
şeklinde ortaya çıkar.
15






4. En Uygun Kuruluş Yeri Seçiminde Kullanılan
Yöntemler
Kuruluş yeri seçiminde kullanılabilecek yöntemlerin
başlıcaları:
Karşılaştırmalı yöntemler
Ulaştırma modeli
Doğrusal programlama modeli
Karma tam sayılı programlama modeli
16


Yukarıda sayılan yöntemlerin bazıları ileri derecede
matematik ve bilgisayar programı gerektirmektedir.
Bu bölümde sadece “faktör karşılaştırma veya
puanlama yöntemi”, “maliyetleri karşılaştırma”,
“karlılıkları karşılaştırma” yöntemleri üzerinde
durulacaktır:
1) Faktör Karşılaştırma veya Puanlama Yöntemi :
Bu yöntem iki şekilde uygulanabilir:
17

1. Kuruluş yeri özellikleri bir liste şeklinde tespit
edildikten sonra faktörlerin farklı yoğunluk
dereceleri için bir derecelendirme yapılır. Bu
derecelere göre, her faktörün farklı yerler için
derecesi belirlenir. Bütün kuruluş yeri faktörlerine
alınacak karar içindeki önemlerine göre tartı veya
ağırlık verilir. Her kuruluş yerine ilişkin değişik
faktörlerin derecesi sayısı ile sabit tartı sayısı
çarpılarak tartılı değerler belirlenir ve tablo
düzenlenir . Her yer için tartılı değerler toplanır en
yüksek toplam değere ulaşan aday kuruluş yeri
olarak seçilir.
18

2. Her kuruluş yeri faktörünün alınacak karar içindeki
önemine göre tartı veya ağırlık verilir. Sonra her
faktörün tartısını tam puan derecesi olarak kabul
edip, aday kuruluş yerinde o faktör için ayrı ayrı
puan verme yoluna gidilir. Daha sonra her faktörün
puan derecesi ile her aday yerdeki puan çarpılarak
ağırlıklı puan belirlenir. Daha sonra tablo
düzenlenerek en yüksek toplam ağırlıklı puana
ulaşan aday kuruluş yeri olarak seçilir.
19



Puanlama yönteminin sakıncası puanlama
işleminde subjektifliğin fazla olmasıdır. Avantajı ise
basit ve kolay uygulanabilir olmasıdır.
2) Maliyetleri Karşılaştırma Yöntemi: Bu yöntem de
iki şekilde uygulanabilir:
1. Belirlenen üretim kapasitesinde farklı aday
yerlerde kurulması durumunda işletmenin birim
değişken maliyetlerinin ve birim sabit maliyetlerin ne
olacağı tahmin edilir. İşçilik, hammadde, yardımcı
madde vb. değişken giderlerle, vergi,sigorta,kira vb
sabit giderlerin toplamından birim üretim başına
düşen miktardan düşük olan seçilir.
20

2. Toplam maliyetlerin ağırlıklı miktarlarının
karşılaştırılması şeklindedir. Aday kuruluş yerlerinin
her birinde kuruluş yerlerinin her birinde kuruluş yeri
faktörleri için en az maliyet ve en yüksek maliyet
tahminleri yapılır. Her faktör için tespit edilen
katsayı değişik bölgelerdeki kuruluş yerleri için her
faktörün en düşük ve en yüksek maliyetleriyle
çarpılır. Sonuçta her aday yer için belirlenen ağırlıklı
maliyetler en az ve en yüksek olmak üzere toplanır.
En düşük toplam maliyeti veren yer en uygun
kuruluş yeri olarak seçilir.
21

Karlılıkları Karşılaştırma Yöntemi: Kuruluş yeri
seçilirken maliyetler yanında karlılıkların da dikkate
alınması da bir seçenektir. Ancak maliyetlerin
tahmini karlılıkların tahmininden daha kolay
olmaktadır. Özellikle piyasaların istikrarsız olduğu
dönemlerde işletme karlılığının belirlenmesi oldukça
güçtür.
22
5. İşletmenin Kuruluş Analizi ve Planlama
Çalışmaları
İşletmelerin kurulması, ekonomik, teknik, finansal ve
hukuki yönleri olan bir süreçtir. Bu bakımdan başarılı
bir işletme kurmak için bir dizi ana ilkeye uygun bir
şekilde kuruluş çalışmalarının yapılması gerekir. Bu
çalışmalar yapılabilirlik projesinin hazırlanması
sürecini oluşturur.

23

Yapılabilirlik projesi (Yatırım projesi) : Kesin bir
yatırım kararı almadan önce girişimcinin, yapmayı
düşündüğü üretim ve kapital yatırım ile ilgili olarak
ekonomik, teknolojik, finansal sorunlar ve kuruluş
yeri sorunları bakımından ayrıntılı ve kesin
araştırmalara girişmeksizin yeterli bilgileri sistemli ve
analizlere elverişli olarak elde etmesine yapılabilirlik
araştırması bunları bir metin içinde toplamaya ise
yapılabilirlik projesi denir.
24

Yapılabilirlik projesi; yatırım kararına esas
oluşturacak pazara ilişkin yeterli ve öz bilgileri
sağlamak, işletmenin hangi büyüklükte ve nerede
kurulacağı seçenekleri arasından tercih yapmak,
yatırımın finansal boyutu ile dış kaynak ihtiyacı
hakkında bilgi edinmek ve sermaye tedarik
seçeneklerini düşünmek amaçlarıyla hazırlanır.
25




Yatırım Projesi Hazırlanmasının Aşamaları
Yatırım projeleri ülke ekonomisi ve girişimci
bakımından önemli olduğu için rasyonel bir şekilde
planlanması gerekmektedir. Yatırım aşamasını 7
adımda incelemek mümkündür:
1. Aşama: Yatırım fikrinin ortaya çıkması ve
olgunlaşması.
2. Aşama: Ekonomik, teknik ve finansal
araştırmalara başlanmaktadır.
26



3. Aşama: Ön proje (yapılabilirlik projesi) ortaya
çıkmaktadır.
4. Aşama: Bu aşamada değişik bakımlardan
değerlendirmeler ve bunların olumlu sonuca
ulaşması halinde yatırım kararı söz konusudur.
5. Aşama: Kesin proje hazırlıkları aşamasıdır.
Kurulacak işletmenin hukuki şekli, yapılacak
tesislerin kesin teknik hesapları , sipariş verilecek
makinaların kapasiteleri ve maliyetleri bilinmek
durumundadır.
27


6. Aşama: Kesin projenin uygulama dönemidir.
Yatırım fiziksel olarak gerçekleşmekte ve kesin
siparişler verilmektedir.
7. Aşama: Bu dönem deneme üretimine kadar olan
bütün çalışmaları kapsamaktadır. Deneme
üretiminin bitişi ile birlikte yatırım dönemi bitmiş
üretim dönemi başlamış olmaktadır.
28






Yapılabilirlik Projesinde Ekonomik Araştırmalar
Yapılabilirlik araştırmalarının aşamaları:
1) Üretilecek ürünler için pazar araştırmaları
2) Talep tahminleri
3) Satılabilir ürün miktarlarının belirlenmesinden
sonra üretim kapasitesinin seçimi ve
değerlendirmeleri
4) Kuruluş yeri sorununun araştırılması
29


Pazar araştırılması: Pazar araştırmasına genelde
yapılabilirlik projesinde değil kesin proje döneminde
başlanabilir.
Pazarlama araştırılmasında ürüne ilişkin talep,
dağıtım kanallarının durumu, tüketici grupları,
hükümet politikaları, hammadde, işgücü tedarik
durumu hakkında bilgi ve veriler toplanır, analiz ve
değerlendirmeler yapılır.
30



Yapılabilirlik Projesinde Teknik Araştırmalar
Teknik araştırmalar ekonomik araştırmaların ortaya
çıkardığı bulgular ve veriler esas alınarak üretim
süreci ve teknoloji seçimi çalışmalar ve teknik
maliyet çalışmaları olmak üzere iki yönlü olarak
yürütülür.
Üretim süreci ve teknoloji seçimi çalışmaları üretim
teknolojisinin seçimi, makinaların kapasitesi,
makinaların yerleştirme planı, makinaların montajı,
sbt. giderlerin bakımı için teknolojik seçeneklerin
araştırılmasını kapsamaktadır.
31

Teknik maliyet çalışmaları ise, vasıflı ve vasıfsız
işgören ihtiyacı ve maliyetlerin belirlenmesi, su,
enerji ve diğer alt yapı gereksinim ve maliyetlerinin
belirlenmesi, bakım ve onarım maliyetleri
çalışmalarının yapılmasını kapsamaktadır.
32






Yapılabilirlik Projesinde Finansal Araştırmalar
Finansal araştırmalar dört grup altında toplanabilir:
Kurulacak İşletmenin Yatırım Tutarının
Hesaplanması
İşletme Gelir ve Gider Tahminleri
Finansman Araştırması
İşletme Karlılığının Belirlenmesi ve Bununla İlgili
Analizler
33



1. Kurulacak İşletmenin Yatırım Tutarının
Hesaplanması
Yatırım tutarı içinde sabit sermaye yatırımı ve
çalışma sermayesi yatırımı olmak üzere iki grup
harcama yer almaktadır. Yatırım fikrinin doğuşundan
itibaren tesisin işletmeye alınıp anahtar teslimi
aşamasına gelinceye kadar yapılan bütün
harcamalar sabit sermaye içerisinde yer alır.
Tesisin anahtar teslimi noktasından başlayarak kendi
gelirleriyle kendi giderlerini karşılayacak noktaya
gelinceye kadar yapılan her türlü harcamalar çalışma
34
sermayesini oluşturur.


2. İşletmenin Gelir ve Gider Tahminleri:
İşletmenin gelir ve giderleri ayrı ayrı hesaplanır.
Yıllık işletme giderlerinden toplam gelirler çıkartılır.
Vergi ve diğer kesintiler de dikkate alınarak
işletmenin net karı öngörülür.
35


3. Finansman Araştırması
Bu araştırma , işletmenin en uygun tarzda ve
zamanda iç ve dış para ihtiyaçlarının karşılanması,
bu amaçla alınacak tedbirlerin işletme kurulmadan
önce belirlenmesini kapsar.
36


4. İşletme Karlılığının Belirlenmesi ve Bununla İlgili
Analizler
Yapılan çalışmalar girişimciyi kesin kararlara
yöneltecek bilgi ve analizleri ortaya koyar. Yatırımcı
bu çalışmalardan yatırılacak sermayenin ne oranda
kar sağlayacağını bilir, kaynakları ne şekilde
kullanacağını bilir, örgütlenme yapısı hakkında karar
verir, nakit ihtiyacını öğrenir.
37




Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi
Yatırım projeleri işletme açısından ve ülke ekonomisi
açısından değerlendirilmektedir.
Yatırımların işletme açısından değerlendirilmesinde
bugünkü değer yöntemi, iç verim oranı yöntemi, geri
ödeme süresi yöntemi kullanılmaktadır.
Bugünkü Değer Yöntemi: Bu yöntemde, projenin
bütün nakit giriş ve çıkışları bugünkü değere indirilir
ve aralarında bir karşılaştırma yapılır. Projenin
hesaplanan net nakit girişlerinin bugünkü değeri
yatırım harcamalarının bugünkü değerinden fazla ise
38
proje kabul edilir.

Yöntemde, projenin farklı dönemlerde oluşan nakit
giriş ve çıkışlarını aynı zaman bazına indirgemek
amacıyla belirli bir iskonto oranı kullanılır. Bu iskonto
oranının belirlenmesinde birçok yol kullanılmasına
rağmen en sık kullanılan yöntem ekonomideki
sermaye piyasasındaki ağırlıklı sektörlerin
uygulandığı faiz oranlarının ortalamasının
alınmasıdır.
39





V= Q1/(1+i) + Q2/ (1+i)2
V: İndirgenmiş nakit akışları toplamı
i: İskonto oranı
Q1,Q2: Yıllar itibariyle oluşacak nakit akışlar
Formül yardımıyla hesaplanan V değeri yatırımın
başlangıç yatırım tutarından büyükse yatırım projesi
kabul edilir, değilse reddedilir.
40


İç verim Oranı Yöntemi: Yöntem paranın zaman
değerini ve yatırımın ekonomik ömrünü dikkate
almaktadır. İç verim oranı herhangi bir yatırıma
ilişkin nakit çıkışları ile nakit girişlerini birbirine
eşitleyen iskonto oranıdır.
Geri Ödeme Süresi Yöntemi: Geri ödeme yöntemi
başlangıçtaki nakit yatırımlarının, kaç yıl içerisinde
elde edilebileceğini belirler. Yöntem projeleri kabaca
değerlendirmek için bir fırsat verir. Yöntem, yatırılan
paranın ne kadar zaman içerisinde geri elde
edilebileceğini belirler.
41


Yatırım projelerinin ülke ekonomisi açısından
değerlendirilmesinde kullanılan yöntemler;
sermaye/hasıla oranı yöntemi, istihdam etkisi
yöntemi ve döviz etkisi yöntemidir.
Sermaye/Hasıla Oranı Yöntemi: Sermayenin kıt
olduğu ülkelerde bu yönteme önem verilmektedir.
Yöntem, projeye bağlanan sermayenin, projenin
sağlayacağı katma değere bölünmesi ile
sermaye/hasıla oranının bulunması esasına dayanır.
Birden fazla yatırım projesi arasından en yüksek
katma değeri veren proje seçilir.
42


İstihdam Etkisi Yöntemi: Bu yöntem dolaylı ve
dolaysız olarak yaratılan istihdam imkanına ağırlık
verir. Birden çok proje arasından en yüksek istihdam
imkanı yaratan projeye öncelik vermeyi gerektirir.
Döviz Etkisi Yöntemi: Yöntemin uygulanmasında
birden çok projeler arasında ülke ekonomisine döviz
katkısı fazla olan proje tercih edilmektedir.
43