Transcript Ferhat TUZLU Denetimin Tamamlanması ve Sonuçları Değerleme

DANIŞMAN
:MEHMET KÖRPİ
HAZIRLAYAN :FERHAT TUZLU
BÖLÜMÜ
:İŞLETME YÖNETİMİ
KONU
:DENETİMİN TAMAMLANMASI VE
SONUÇLARI DEĞERLEME
1.DENETİMİN TAMAMLANMASI
Denetçi, dönem içi ve dönem sonu çalışmalarını yaptıktan sonra,
denetimi tamamlama çalışmaları ile sonuçları değerleme çalışmalarını
yürütür. Denetimi tamamlama çalışması ek maddi doğruluk testlerinin
yapılmasını kapsar. Sonuçları değerleme çalışmaları ise çalışma
kağıtlarını gözden geçirilmesini ve mali tablolar hakkında görüş
oluşturulmasını kapsar.
Denetimin tamamlanması çalışmaları şunlardır:
-Şarta bağlı borçlar ve zararların gözden geçirilmesi
-Bilanço tarihinden sonraki önemli olayların gözden geçirilmesi,
-Müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemleri belirleme ve
inceleme,
-Müşteri işletmeden beyan mektubu alınması,
-Genel analitik testler yapma.
1.1.Şarta Bağlı Borçlar ve Zararların Gözden Geçirilmesi
Gelecekte gerçekleşmesi kesin olmayan borçlar ve zararlar “şarta bağlı borçlar ve
zararlar” olarak adlandırılır. Şarta bağlı borçlar ve zararların mevcut olması için gerekli
üç koşul vardır:
-Halihazırdaki durumdan kaynaklanan, üçüncü kişilere gelecekte olası bir ödemenin
var olması,
-Gelecekteki ödemenin tutarının belirsiz olması,
-Ödemenin gelecekteki bir olayın gerçekleşmesine bağlı olması.
Gelecekteki bir olayın gerçekleşmesi olasılığı kuvvetli ve zayıf görülebilir.1)Olası
borç veya zararın gerçekleşmesi olasılığı kuvvetli ise ve tutarı bir dereceye kadar
tahmin edilebiliyorsa, borç ve zarar tahakkuk ettirilmeli ve mali tablolarda
gösterilmelidir.2)Olası borç ve zararların gerçekleşmesi olasılığı fazla kuvvetli değilse
veya olası borç ve zararın gerçekleşmesi olasılığı kuvvetli olmasına karşın tutarı bir
dereceye kadar tahmin edilemiyorsa, tahakkuk kaydı yapılmaz, sadece mali tabloların
dipnotlarında açıklama yapılır.3)Olası borç ve zararın gerçekleşmesi çok zayıfsa,
tahakkuk kaydı da yapılmaz, dipnotlarda açıklama da yapılmaz.
Denetçinin göz önünde bulunduracağı şarta bağlı borçlar ve zararlara örnek olarak
şunlar gösterilebilir:
-İşletme aleyhine açılmış çeşitli tazminat davaları,
-Vergi uyuşmazlıkları,
-Iskonto ettirilmiş alacak senetleri,
-Satılan mamullerin garanti süresi kapsamına giren garantiler,
-Başkalarının borcu için işletmenin vermiş olduğu kefaletler,
Şarta bağlı borçların ve zararların denetiminde ilk adım , bunların var olup
olmadığını belirlemektir.Bunların var olduğu belirlendikten sonra, önemlilik
derecesi ve açıklamaların gerekliliği çözümlenebilir.Şarta bağlı borçları ve
zararları araştırmak için kullanılan bazı denetim prosedürleri şunlardır:
-Kaydedilmemiş şarta bağlı borçların ve zararların olup olmadığına ilişkin
yönetime yazılı ve sözlü sorular sorma.
-Yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı tutanaklarını gözden
geçirme,
-Şarta bağlı borçların ve zararların bir göstergesi olarak avukatlara ve
hukuk danışmanlarına yapılan ödemeleri gözden geçirme,
-Müşterinin avukatlarından doğrulama mektubu isteme.
Denetçi, şarta bağlı borçların ve zararların var olduğu sonucuna varırsa,
bunların önemlilik derecesini ve açıklamaların gerekliliğini
değerlemelidir.Olası borç yeterli derecede biliniyorsa, mali tablolarda gerçek
bir borç olarak yer almalıdır.Bir denetim şirketi, olası borcu ve zararı
müşterisinin avukatına güvenerek değerleme yerine, kendi hukuk
danışmanlarıyla değerlemelidir.
1.2.Bilanço Tarihinden Sonraki Önemli Olayların Gözden Geçirilmesi
Denetçinin, müşterisinin mali tablolarının doğruluğunu değerleme sorumluluğu,
bilanço tarihinden önce gerçekleşen olayların denetimiyle sınırlı değildir.Denetçi, aynı
zamanda bilanço tarihinden sonra gerçekleşen olaylarla ilgili bazı sorumluluklara da
sahiptir.Bilanço tarihinden sonraki olaylar, bilanço tarihinden denetim çalışmasının
sona erdiği tarihe kadar gerçekleşen olaylar olarak tanımlanır.Bu dönemde, görüş
bildirilen mali tablolara önemli etkisi olan olayların gerçekleştiğini ortaya çıkarmak
amacıyla bazı denetim prosedürlerini uygulamak, genel kabul görmüş denetim
standartlarına göre zorunludur.
Denetim çalışmasının sona erdiği tarih, denetim raporunun düzenlendiği
tarihtir.Denetim raporunun düzenlendiği tarih ile yayınlandığı tarih arasındaki olaylar,
bilanço tarihinden sonraki olaylar sayılmaz.Bu dönemde dönem sonundaki mali
tablolar üzerinde önemli etkisi olan olayların denetlenmemesinden denetçi sorumlu
değildir.
Bilanço tarihinden sonraki önemli olayları, işletme yönetiminin dikkate alması ve
bağımsız denetçinin değerlemesi bakımından iki gruba ayırmak gerekir.
1.Mali tablolarda düzeltme gerektiren olaylar,
2.Mali tablolarda açıklama gerektiren olaylar.
1.2.1.Mali Tablolar Düzeltme Gerektiren Olaylar
Mali tablolarda düzeltme gerektiren olaylar, bilanço tarihinde mevcut olan
koşullarla ilgili hesap kalanlarının tutarının tahmin edilmesini belirlemede yöneticilere
yardımcı olan veya süreklilik kavramının işletmenin tününde veya bir kısmında geçerli
olmayacağını gösteren ek kanıt ve bilgiler sağlayan olaylardır.Bilanço tarihinden
sonraki olayın bu gruba girmesi için şu iki koşulun var olması gerekir.
• Olaya yol açan koşulun, bilanço tarihinde var olması ve,
• Olayın, mali tabloların düzenlenmesi sırasında yapılan tahminleri etkilemesi
gerekir.
Bu kriterlere göre mali tablolarda düzeltme gerektiren olayların belirlenmesi için,
gerçek durum hakkında bilgi edinilmesi ve karara varılması gerekir.Düzeltme
gerektiren bazı olaylara aşağıda örnekler verilmiştir.
•Bilanço tarihinden sonra borçlunun iflasına yol açan borçlunun mali durumunun
bozulmasının bir sonucu olarak tahsil edilemeyen bir alacak, bilanço tarihinde mevcut
koşulun göstergesidir.
•Defterde kayıtlı borç tutarı ile ilgili davanın, kayıtlı tutardan faklı tutarda
sonuçlanması,
Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yayınlanan Tebliğ ekinde yer alan ve aşağıda
düzeltme gerektiren hususlar olarak verilen örnekler açıklamış olduğumuz “bilanço
tarihinden sonra ortaya çıkan ve mali tablolarda düzeltme yapılmasını gerektiren
olaylar” kavramına girmemektedir.Çünkü, mali tablolarda düzeltme yapılabilmesi için,
yukarıda açıkladığımız gibi, bilanço tarihinden sonra önemli bir olayın meydana
gelmesi ve bilanço tarihinden önce de bu olaya yol açan koşulların mevcut olması
gerekir.
Tebliğ ekinde yer alan düzeltme gerektiren hususlara verilen örnekler şunlardır:
•Bilanço tarihinden sonra ortaya çıkan muhasebe hata ve hileleri,
•Varlıkların alım maliyetlerinin veya satış hasılatlarının bilanço tarihinden sonra
belirli hale gelmesi,
•Varlıkların değerinde ortaya çıkan kayıpların bilanço tarihinden sonra ortaya
çıkarılması,
•Borçluların iflası veya borçlularla borç tutarı üzerinden müzakerelere başlanılması,
•Talep edilen sigorta tazminatının alınması veya alınabilir hale gelmesi,
•Vergi oranlarının değişmesi.
1.2.2.Mali Tablolarda Açıklama Gerektiren Olaylar
Mali tablolarda açıklama gerektiren bilanço tarihinden sonraki olaylar ise, bilanço
tarihi itibariyle hem koşulla hem de olayla ilgili bilgi ve kanıt bulunmayan olaylardır.
Olaya yol açan koşullar ve olaylar, bilanço tarihinden sonra ortaya çıktığı için, mali
tablolarda düzeltme yapılmasını gerektirmez.Ancak yanlış anlaşılmaları önlemek ve
mali tabloların okuyucularının çıkarlarını korumak için mali tabloların dipnotlarında
açıklama yapılması gerekir.Açıklama yapılmasını gerektiren bazı bilanço tarihinden
sonraki olaylara aşağıda örnekler verilmiştir:
•Bir işletmenin satın alınması,ele geçirilmesi veya bir işletme ile birleşme,
•Sermaye artışı kararı alınması ve uzun vadeli borçlanma,
•Yangın, sel ve deprem gibi nedenlerle varlıkların kaybı,
•Yeni bir faaliyete veya yatırıma başlanılması veya bir faaliyetin durdurulması,
•Grev kararı alınması veya mevcut grevin sona ermesi.
Bilanço tarihinden denetimin tamamlandığı tarihe kadar, denetçi normal denetim
prosedürlerini uygulayarak, bilanço tarihinden sonraki olaylara ilişkin kanıt
toplar.Denetçi, iki şekilde kanıt toplar: Birincisi, satın alma ve satış işlemlerine ilişkin
hesap kesimi testleri gibi, dönem sonunda maddi doğruluk testleri yapar.İkincisi,
denetimin tamamlandığı tarihe kadar belirli denetim prosedürlerini uygular ve bilanço
tarihinden sonraki olayların mevcut olup olmadığını araştırır.Bu prosedürler şunlardır:
-En son mevcut ara mali tabloları okuma ve bunları denetlenen mali tablolarla
karşılaştırma,
-Yönetimden, bilanço tarihi itibariyle hesaplarda olağandışı düzeltmelerin yapılıp
yapılmadığını sorma,
-Yönetim kurulu kararı defterini okuma,
-Müşterinin avukatından, davalar, tazminatlar ve vergi uyuşmazlıkları hakkında bilgi
alma.
Mali tablolarda bilanço tarihinden sonraki önemli olayların açıklanması durumunda,
denetçi önemlilik derecesine bağlı olarak, şartlı görüş veya olumsuz görüş bildirecektir.
1.3.Müşteriyle İlişkili Kişi ve Kuruluşlarla Yapılan İşlemleri Belirleme ve
İnceleme
Denetçinin, denetimi planlama safhasında müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşları
belirlemesi gerekir.Bu kişi ve kuruluşların kapsamına müşteri işletmenin büyük
ortakları, iştirakleri ve bağlı ortaklıkları, büyük ortakların iştirakleri ve bağlı
ortaklıkları, yönetim kurulu üyelerinin ortağı olduğu ortaklıklar girer.
Müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemler, denetim sırasında
uygulanan denetim prosedürleriyle ortaya çıkabilir.Ayrıca, denetçi özellikle bu tür
işlemlere uygulanabilecek ek denetim prosedürlerini uygulamalıdır.Bu prosedürler,
şirket ana sözleşmesinden ortakların belirlenmesini; diğer alacaklar, diğer borçlar,
iştirakler ve bağlı ortaklıklar hesaplarından ortaklıkların belirlenmesini;bu tür işlemler
yetki veren yönetim kurulu karalarının gözden geçirilmesini kapsar.Bu işlemler müşteri
işletme ile satın alma ve satış işlemlerinin yapılmasını kapsadığı gibi, borç ve alacak
işlemlerini de kapsar.
Bu tür işlemlerin incelenmesinin amacı, müşteri işletmeden bu kişi ve kuruluşlara
sermaye ve kar transferi yapılıp yapılmadığının belirlenmesidir.
1.4.Müşteri İşletmeden Beyan Mektubu Alınması
Denetçi, denetim sürecinde müşteri işletmenin yöneticilerine ve personeline çeşitli
sorular yöneltir ve pek çok sözlü yanıt alır.Denetçi, sözlü beyanları yazılı hale getirmek
için denetim tamamlandığında, müşteri işletmenin yönetiminden beyan mektubu
ister.Yönetimden yazılı beyan alınmasının amaçları şunlardır:
-Denetçiye verilen sözlü beyanları doğrulamak,
-Dönem içinde verilen sözlü beyanların uygunluğunun devam ettiğini belirlemek,
-Yönetimin beyanlarına ilişkin yanlış anlaşılma olasılığını azaltmak,
-Müşteri ile denetçi arasındaki anlaşmazlıklarda kanıt olarak kullanmaktır.
Müşteri işletmenin beyan mektubu, diğer denetim prosedürlerinin yerine
geçmez.Yönetimin beyan mektubu vermemesi, denetçinin çalışmasının kapsamının
sınırlandırılması sayılacağından, denetçinin denetim raporunda şartlı görüş bildirmesine
yol açar.
1.5.Genel Analitik Testler Yapma
Denetimin genel amacı, mali tabloların doğruluğuna ilişkin bir görüş bildirmektir.
Bu nedenle müşterinin mali tablolarının son taslağı üzerinde genel analitik testler
yapmak gerekir.Denetçi bu testleri yaparken mali tabloların sınıflandırılması ve
toplamları üzerinde durur.Analitik testler aşağıdaki çalışmaları kapsar:
-Mali tabloların alt toplamlarını, toplamlarını ve kalemlerin tutarlarını önceki
dönemin tutarları ve cari yılın bütçelenmiş verileri ile karşılaştırma,
-İlgili oranları hesaplama, önceki yılın ve cari yılın bütçelenmiş oranları ile
karşılaştırma,
-Üretim ve satış hacmi, çalışanlar sayısı gibi finansal olmayan verileri, önceki yılın
verileri ve cari yılın planlanmış verileri ile karşılaştırma,
-Cari yılın oranlarını sektör ortalamaları ile karşılaştırma.
Hesap kalanlarının karşılaştırılması analizini yaparken, bulunan anormal sapmaların
yeterli açıklamasının var olup olmadığını belirlemek için, genel analitik testler çalışma
kağıtlarına aktarılmalıdır.Bu sapmalar varsa, denetimi tamamlama sırasında ek denetim
prosedürleri uygulanmalıdır.