Klasik Koşullanma
Download
Report
Transcript Klasik Koşullanma
KLASİK
KOŞULLANMA
ve PAVLOV
I.BÖLÜM
Davranışçı Öğrenme Kuramı
II. BÖLÜM
A-Klasik Koşullanma
A1 Ivan PAVLOV
A2 Klasik Koşullanma Süreci
A3 Koşullanmada Temel Kavramlar
A4 Klasik Koşullanmanın Temel İlkeleri
A5 Eğitim Açısından İncelenimi
• Öğrenme kuramları 4 ana grupta toplanır:
•
•
•
•
Davranışçı Öğrenme Kuramı
Bilişsel Davranışçı Öğrenme kuramı
Bilişsel Öğrenme Kuramı
Nörofizyolojik Öğrenme Kuramı
• I.BÖLÜM
• Davranışçı Öğrenme Kuramı
Davranışçı Öğrenme Kuramı
• Öğrenme ile ilgili deneysel araştırmaları ve
çalışmaları hayvan ve insan davranışları
üzerinde yoğunlaştıran psikolojik yaklaşım;
davranışçı yaklaşımdır.
• Davranışçı kuramcılar,bireyi ya da hayvanı
etkileyen uyarıcılar ile bu uyarıcılar karşısında
gösterilen insan ve hayvan davranışlarına anlam
vermeye çalışırlar.
• Organizmayı harekete geçiren iç ve dış
olaylar uyarıcı,
• İnsan ve hayvan, öğrenen yani organizma,
• Bir uyarıcı karşısında organizmada meydana
gelen fizyolojik ya da psikolojik değişim;
davranım,
• Davranımların bir araya gelmesiyle oluşan
eylem, davranış,
• Organizmanın davranışlarında değişiklik
oluşmasıyla gerçekleşen süreç, öğrenmedir.
• Öğrenmede insan ve hayvan davranışlarını
benzer ele alanlara davranışçı,
• Davranışçıların geliştirdikleri bu kurama da
davranışçı kuram denilmiştir.
Davranışçılar öğrenmeyi uyarıcı ile davranış
arasında bağ kurma işi olarak görür. Birey
tecrübesine dayanarak bir uyarıcıya geliştirdiği
cevabın ne olabileceğini önceden kestirir.
İnsan davranışlarını biçimlendirmede, kültürel
geçişi sağlamada, alışkanlıkların kazanılması,
istenmeyen davranışların bastırılmasında; bu
yöntem kullanılır.
Bu yöntemle sağlanan öğrenme çeşidi, koşullu
öğrenmedir.
BÖLÜM II
KLASİK KOŞULLANMA ve PAVLOV
Bir biyoloji öğrencisi bir
probleminden dolayı psikoloji
hocasına gelir. Bu bayan öğrenci
biyoloji lab. dersi almaktadır.
Sömestrin başında labaratuara
gittiğinde paniğe yakın aşırı bir kaygı
duyar. Labaratuarda kalamaz.
Böylece dersine devam edemez. Bir
kaç defa labaratuara girmek
istemesine rağmen bu kaygı
nöbetinden kurtulamaz…
Ivan Pavlov
Pavlov; klasik koşullanma yöntemini ve ilkelerini
geliştiren Rus fizyoloğudur. 1904 yılında sindirim
fizyolojisi ile ilgili çalışmasından dolayı Nobel ödülünü
almıştır. Pavlov; şartlı tepki yoluyla öğrenmeyi ilk defa
deneysel olarak incelediği için bu öğrenme
türüne;klasik koşullanma denmiştir. İlk olarak
köpeklerde mide ve tükürük salgıları çalışması
sırasında köpeğin henüz eti görmeden deneyi yapan
kişinin ayak seslerini duyduğunda da aynı güçte salya
salgılaması, Pavlov’un dikkatini çekmiştir. Bu olaydan
sonra koşullu refleks adını verdiği bu tepkiyi
sistematik olarak incelemiştir.
• Pavlov, kontrollü deneysel ortamı
oluşturduktan sonra şartlanmanın
oluşması için köpeğe uyarıcı anlamında
zil sesi vermiştir. Köpek başlangıçta bu
uyarıcıyı duyduğunda herhangi bir
tepkide bulunmadığı için bu uyarıcıya
nötr uyarıcı denmiştir. Pavlov daha
sonra düzenli olarak zil sesinin hemen
arkasından yiyecek vermiştir.
• Böylece zil sesi ile yiyecek
eşleştirilmiştir. Bu ilişkinin birçok kez
tekrarlanmasının sonucunda; köpeğe
yiyecek verilmediği durumlarda da zil
sesini duyduğu zaman köpeğin salya
salgıladığını görmüştür.
Klasik Koşullanmada Temel Kavramlar
Bir tepkiye yol açmayan uyarıcı;
nötr uyarıcıdır (Zil)
Organizma için doğal olan tepkiyi
meydana getiren uyarıcı;
koşulsuz uyarıcıdır (et)
Koşulsuz uyarıcının meydana
getirdiği doğal ve otomatik tepki
koşulsuz tepkidir.
Şartlandırma işleminden sonra
koşullu uyarıcının meydana getirdiği
tepki, koşullu tepki (salya)
Başlangıçta etkisiz olan fakat
koşulsuz uyarıcı eşleştirilmesi
sonucu koşullu tepkiyi uyandırır
hale gelen uyarıcı, koşullu
uyarıcıdır (zil)
Klasik Koşullanma İlkeleri
Koşullanmanın meydana
gelmesi için koşullanma
sürecinde dikkat edilmesi
gereken ilkeler vardır.
Bitişiklik: Koşulsuz ve koşullu uyarıcıların
verilme zamanı birbirine çok yakın olmalıdır.
Sönme: Koşulsuz uyarıcı (et) olmadan koşullu
uyarıcı tek başına verildiğinde bir süre sonra,
koşullu tepkinin (salya) azaldığı ve yok olduğu
görülür.
*Her hafta düzenli olarak devam ettiği derste,
öğretim elemanının derse devama önem
vermediğini gören öğrencinin bir süre sonra o
derse devam etmeyi bırakması
Pekiştirme: Koşulsuz uyarıcının meydana getirdiği
etkidir. Bu uyarıcı pekiştireçtir. Koşulsuz tepkiyi
(salya) meydana getiren koşulsuz uyarıcıya (et)
birincil pekiştireç, koşullu tepkiyi (salya) meydana
getiren koşullu uyarıcıya (ses) ikincil pekiştireç
denir.
**Klasik koşullanmada pekiştirme tepkiye bağlı
olarak verilmez. Bu yönüyle diğerlerinden ayrılır.
Davranışın öğrenilmesinde tekrar önemli olduğu
için pekiştireç bu noktada devreye girer.
**Klasik koşullanmanın oluşması için kuvvetli
açlık duyulmalıdır. Bu ihtiyaç
doyurulduğunda doyum olur. Bu doyum
pekiştirmedir.
Örnek; endişeli öğrencinin başarı
ihtiyacının yoğunluğu ve onun endişe
düzeyini düşürmek için anlatılan fıkranın
rahatlatma gücü, öğrencinin daha sonraki
endişe düzeyini etkiler. Bu şekilde korku
şartlanması önlenir.
Habercilik: Koşullu uyarıcı kendisinden sonra
gelecek koşulsuz uyarıcının haber vericisi
niteliğinde olmasıdır.
Örnek: Zil-etin geleceğinin habercisi olması
Genelleme: Koşullu uyarıcıya benzer diğer
uyarıcılara da koşullu tepkinin verilmesidir.
Pavlov’un genelleme kavramıyla Thorndike’ın
“Transferde Benzer Öğeler Tablosu” birbirine
benzer.
Örnek: Beyaz tüylü her hayvanın tavşana
benzetilmesi
Ayırt etme: Genellemenin tersidir.
Organizmanın koşullanma sürecinde kullanılan
koşullu uyarıcıyı diğerlerinden ayırt ederek
tepkide bulunmasıdır.
Örnek: Üniformalı kişiler arasından askerlerin
ve polislerin ayırt edilmesi.
Gölgeleme: İki koşullu uyarıcı birlikte
verildiğinde koşullanma daha çok dikkati çeken
koşullu uyarıcıya karşı meydana gelmesi ve
diğerinin etkisiz kalması.
Örnek: Işık ve şiddetli gürültülü ortamda
hayvanın gürültüye tepki vermesi
Üst düzey koşullanma: Organizmaya koşullu
tepki yerleştirildikten sonra aynı sistem içinde
yapılan çalışmalarla başka bir koşullu uyarıcıya
karşı da koşullanmanın sağlanmasıdır.
Örnek: Zil-et arasında kurulan tepki bağı aynı
işlem sonucunda ışık (2.koşullu uyarıcı) uyarımına
da geliştirilmesi. Bu şekilde zil etin, ışık ise zilin
yerine geçer.
Transfer: Gösterilen bir davranışın başka bir
davranışı öğrenmeyi kolaylaştırması ya da başka
bir davranışı öğrenmeyi zorlaştırması
Öğrenilmiş çaresizlik: Klasik koşullanmada
organizma çaresiz durumdadır. Yapılan
çalışmalarda köpeklerin ne yaparlarsa yapsınlar
şoktan kurtulmaları mümkün olmadığında
çaresizliği öğrendiklerini ve bunu istenmeyen
durumlara genelledikleri gözlemlenmiştir.
Klasik Koşullanmanın Eğitim Açısından
İncelenimi
Klasik Koşullanma ilkeleri öğrenme-öğretme
ortamında kullanım alanı sınırlı olmakla
beraber duyuşsal ve duygusal özelliklerin
kazandırılmasında önemli rol oynar.
Okula, öğretmene ve derse olumlu ilgi, tutum,
akademik özgüven,olumlu benlik kavramı gibi
olumlu duyguların kazandırılmasında etkili
olmaktadır.
Sevecen görüntülü kişi--------mutluluk
(koşullu uyarıcı)
(koşullu t)
Sevecen öğretmen-------mutluluk
(koşullu uyarıcı)
(koşullu tepki)
Okul+sevecen öğretmen------mutluluk
(k.u) (koşullu uyarıcı)
(koşullu tepki)
Okul-------mutluluk
(koşullu uyarıcı)
(koşullu tepki)
Çeşitli durum ve varlıklara karşı korku,
kaygı,sevgi vb duygular koşullanma
ile öğrenilir.
Reflekslerle ilgili bazı davranışlar
klasik koşullanma ile öğrenilir.
Örnek:
Biberon dudağa değmesi (U-T)
Süt şişesini görmesi
(U-T)
Annesinin sesini duyması (U-T)
Bazı alışkanlıklar
ve fobiler de klasik
koşullanma yolu ile
öğrenilir.
Klasik koşullanma yoluyla
ilk ve basit öğrenme konularının
öğretildiği gibi zihinsel ve zeka
özürlü bireylerin eğitiminde
de bu yöntem kullanılır.
Sonuç olarak;
• Olumlu benlik kavramı, olgu ve olaylara
olumlu tutum, akademik özgüven, okuladerse ilgi vb olumlu duyguların gelişimi ve
öğreniminde klasik koşullanma etkili olmakla
beraber, bu tür öğrenmeler zaman zaman
tesadüfen olmaktadır. Eğitim sistemimizi
incelediğimizde; bu özelliklerin
kazandırılması için klasik koşullanma
ilkelerinin etkili bir şekilde kullanılmasını
sağlayacak eğitim programlarının da eksik
olduğunu; gözlemlerimiz sonucu görebiliriz.
Şu soruları sorduğumuzda ne cevap
almaktayız?
• Bazı çocuklar mutlu ve istekli okula giderken,
neden bazı çocuklar okula korkarak ve
isteksizggitmekteler?
• Zor bir matematik problemi ile karşılaşan iki
farklı sınıfta okuyan öğrencilerden biri;
kendine güvenerek öğrenmeye istekli ve
rahatken, neden diğer öğrenci tedirgin ve
isteksiz?
Çocukların farklı duygulara sahip olmalarının nedeni
çevrelerinde kendilerine mutluluk ya da kaygı,korku veren
uyarıcıları ilişkilendirerek tepkide bulunmasıdır.
Cezalandırıcı öğretmen-----korku vb
(koşulsuz u.)
(koşulsuz t.)
Mat.dersi+cezalandırıcı öğrtm------korku,vb
(Koşullu u.) (Koşulsuz u.)
(koşulsuz t.)
Mat. Dersi-------korku
(koşulsuz u.) (koşulsuz t.)
Çocukların duyuşsal ve duygusal özelliklerinin
olumlu hale gelebilmesini sağlamak için; okulda
öğretmenler, öğrencilerin davranışını
değiştirmesi gereken yönlerini iyi tanımalı,
olumlu tutum sergilemeleri gereken durumları;
ilgi duydukları ve sevdikleri durum ve
nesnelerle ilişkilendirerek sonuca ulaşmalıdır.
Korku ve olumsuz duygular sönme yoluyla
giderilebilir. Aksi takdirde evde ve okulda
yanlış yaşantılar sonucu çocuk; yaşamı boyunca
eğitime, okula, insanlara karşı olumsuz tutum
sergileyebileceği gibi sevmek, sevilmek, kabul
görmek vb gibi duyguları öğrenemez.
KAYNAKÇA
• Senemoğlu, Nuray.2004, Gelişim Öğrenme ve Kuramdan
Uygulamaya, Gazi Kitabevi, Ankara
• Ülgen, Gülten.1995, Eğitim Psikolojisi Birey ve
Öğrenme,Bilim Yayınları,Ankara
• Yavuzer, Yasemin. Demir, Zekeriya, Çalışkan, Mustafa.
Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi (Eğitimin Psikolojik
Temelleri), Mikro Yayinları, Konya
• Selçuk,Ziya.2001, Gelişim ve Öğrenme,Nobel yayini,
Ankara
•
Woolfolk, Anita E.1994, Educational Psychology, Simon&Schuster
İnc.ABD
•
Özbay,Yaşar.2004,Gelişim Öğrenme Psikolojisi Kuram ve
Araştırma Uygulaması,Öğreti yayınları,Ankara
•
C.Sprithall,Richard.1990,Educational Psychology, Mc Graw-Hill
İnc,ABD
•
Binbaşıoğlu,Cavit.1995,Eğitim Psikolojisi,Yargıcı matbaası,Ankara
•
Oktaylar,Hasan Can.2006,Kpss Eğitim Bilimleri,Yargı
yayınları,Ankara
•
http://www.bilgilik.com/makale/psikoloji/yaklasimlar/davranisci_
yaklasim_odev.html (27.02.2006)
•
http://www.odevsitesi.com/odevler/2005_9/145974-ogrenme-kuramlari.htm (27.02.2006)
NECLA TABAK