Epistemiczne teorie prawdy

Renata Ziemińska

Prawda to uzasadnienie

• Epistemiczne rozumienie prawdy polega na jej zrównaniu z czynnościami poznawczymi (epistemicznymi), takimi jak uzasadnianie, weryfikacja, stwierdzanie, uznawanie. • Wersjami epistemicznego rozumienia prawdy były teorie koherencyjne i pragmatyczne, próbujące związać pojęcie prawdy z praktyką poznawczą i uwolnić od zarzutu niepoznawalności.

Antyrealizm semantyczny Dummetta

•

Zdanie

“może być prawdziwe lub fałszywe tylko wtedy, gdy posiadamy odpowiednie środki rozstrzygnięcia jego wartości logicznej” (Grobler 1998,XIII).

• Prawda nie może być pojęta w oderwaniu od możliwości jej rozpoznania, a zatem prawda sprowadza się do weryfikacji i uzasadnienia.

• Pojęcie prawdy niezależnej od jej rozpoznania jest niezrozumiałe, jest pustym metafizycznym abstraktem.

Realizm semantyczny i

•

klasyczna koncepcja prawdy

zdania

mają obiektywnie określoną wartość logiczną, zależnie od rzeczywistości, a niezależnie od naszych zdolności rozpoznania, czy są prawdziwe.

• Zasada dwuwartościowości i transcendencji prawdy względem czynności poznawczych.

Krytyka zasady dwuwartościowości

• „zdanie może nie być prawdziwe, choć jego negacja też prawdziwa nie jest” (Dummett 1998, s.107, o Tarskim).

• zdania zawierające wyrażenia nieostre. „Dokładne wartości są mitycznym tworem” (Dummett 2006, s.137). • zdania z pustą nazwą własną (Obecny król Francji jest łysy), zdania o przyszłości.

Prawda a znaczenie

• Prawda rozumiana w sposób klasyczny nie może pełnić funkcji wyjaśniania znaczenia (znać znaczenie zdania to znać warunki jego prawdziwości), ponieważ jest niepoznawalna, a my przecież rozumiemy zdania. • Kiedy znaczenie zdania to warunki jego weryfikacji, przestaje być tajemnicze to, że rozumiemy zdania. Pojęcie znaczenia jest drogą do ustalenia pojęcia prawdy, a nie odwrotnie. Zdanie jest prawdziwe, gdy można je zweryfikować.

Trudności weryfikacjonizmu

• weryfikacjonizm prowadzi do idealizmu, pomija realny świat, zamyka się w kręgu doświadczenia • nie da się przeprowadzić weryfikacji bez założenia prawdziwości pewnych zdań (błędne koło). • problem zdań o przeszłości i o odległych zakątkach wszechświata, dla których nie ma świadectwa.

Krytyka prawdy jako weryfikacji

• Weryfikacja faktyczna i możliwa, aktualna lub przyszła, konkluzywna lub prima facie, weryfikacja dla niektórych lub wszystkich.

• (1) Wszyscy z nas teraz posiadają konkluzywne dane przemawiające za p.

• (2) Niektórzy teraz posiadają konkluzywne dane za p.

• (3) Niektórzy będą kiedyś posiadać konkluzywne dane za p • (4) Niektórzy posiadają teraz

prima facie

dane za p • (5) Niektórzy dane

prima facie

za p będą posiadać w przyszłości • (6) Jest możliwe, że niektórzy będą posiadać dane

prima facie

• (7) Jest możliwe, że ktoś posiada konkluzywne dane za p za p • Przykład: Juliusz Cezar miał pieprzyk z tyłu szyi

Zdania o przeszłości

• Jeśli „możliwe uzasadnienie” w miejsce „efektywnego sposobu rozstrzygania”, to porzuca antyrealizm i przechodzi na pozycje realizmu. • Wydaje się, że trafnie wskazuje trudności klasycznej koncepcji prawdy, ale nie potrafi skutecznie tego systemu pojęć odrzucić.

Ułomność języka

• Trzeba docenić Dummetta za próbę uporania się z niepoznawalnością prawdy i wyjaśnienia kłopotliwych zdań, które nie są ani prawdziwe ani fałszywe. Wskazują one na ułomność naszego języka i Dummett ma rację, że trudno naszym tworom językowym przypisywać definitywne wartości logiczne. Nie wymaga to jednak odrzucenia transcendencji prawdy względem poznania.

Realizm internalny Putnama

• Eksternalizm w teorii prawdy to metafizyczny realizm i ten Putnam odrzuca: “nie ma tu miejsca na ideę Prawdy z Boskiego Punktu Widzenia” (Putnam 1998,489).

• Aprobuje internalizm w teorii prawdy, czyli realizm wewnętrzny: prawda jest wewnątrz języka i poznania, jest “

idealizacją

warunkach” (Putnam,1981, 50). racjonalnej akceptowalności”, “uzasadnieniem w idealnych

Uzasadnienie w idealnych warunkach

• Wbrew Dummettowi “prawdę należy utożsamiać z uzasadnieniem wyidealizowanym, a nie uzasadnieniem na mocy obecnego świadectwa empirycznego” (Putnam 1998,490). • “Prawda jest

idealizacją

racjonalnej akceptowalności. Mówimy tak, jakby istniało coś takiego jak epistemicznie idealne warunki i nazywamy zdanie ‘prawdziwym’, jeśli byłoby uzasadnione w takich warunkach” (Putnam,1981, 55).

Dylemat weryfikacjonizmu

• jeśli idealne uzasadnienie ma mocną interpretację, to prawda staje się niepoznawalna, a nawet zbliża się do niedopuszczalnej perspektywy Boskiego Oka, jeśli zaś idealne uzasadnienie ma słabą interpretację („warunki wystarczająco sprzyjające”), to Putnamowska prawda przestaje być stabilna i zbliża się do przygodnego uzasadnienia, popadając w relatywizm.

Boskie Oko

• co Putnam ma na myśli, kiedy mówi, że nie ma Boskiego punktu widzenia? Jeśli słowa te mają jakiś sens, to mamy jakieś pojęcie takiej absolutnej perspektywy. Jeśli zaś nie mają sensu, to nie wiadomo, co Putnam mówi. • W gruncie rzeczy Putnam przyznaje: ”w sporze między realizmem metafizycznym a idealizmem siły są wyrównane (1998, s. 450).

Putnam w „Wykładach Deweyowskich”

• Odrzuca weryfikacjonizm jako stanowisko, które traci świat i przeszłość oraz zaciera różnicę między prawdą i fałszem (Putnam 2001, s.710).

• Podaje dwa kontrprzykłady dla weryfikacjonizmu: • „Nie ma inteligentnych istot pozaziemskich” • „Lizzie Borden zabiła siekierą swoich rodziców”.

„Nie ma inteligentnych istot pozaziemskich’

• Zdanie to „może nie być weryfikowalne ‘z zasady’ ale to nie znaczy, że nie odpowiada rzeczywistości” (Putnam 2001, s.713). • Putnam odwraca koronny argument Dummetta: jeśli rozumienie utożsamić z posiadaniem zdolności do weryfikacji, to staje się tajemnicze, jak my zdanie „Nie ma inteligentnych istot pozaziemskich” rozumiemy.

„Lizzie Borden zabiła siekierą…

• To zdanie również może być prawdziwe, nawet gdybyśmy nie mieli możliwości jego zweryfikowania. • „prawda niekiedy transcenduje rozpoznanie, ponieważ to, co dzieje się w świecie jest czasami poza naszymi zdolnościami rozpoznawania”. • Putnam wrócił do pewnej formy realizmu zdroworozsądkowego, deflacyjnie osłabionego i pluralistycznego.

Richard Rorty

• Prawdami są te przekonania, w które pozwala nam wierzyć nasza wspólnota (społecznie zinstytucjonalizowane przekonania). • Jeśli słowo prawda pojawia się w kontekście krytyki społecznie obiegowych przekonań, to w sensie ostrzegawczym (że w innych wspólnotach może być inaczej).

Rorty cd

• słowo „prawdziwe” jest performatywem, jest to komplement którym obdarzamy zdania, które wydają nam się warte uznania. Dlatego powinniśmy zarzucić rozróżnienie między prawdą rozumianą jako zgodność z rzeczywistością a prawdą jako określeniem wyrażającym pochwałę dla dobrze uzasadnionych przekonań.

Rorty – radykalizacja epistemicznego pojęcia prawdy

• Tak osłabiona prawda staje się właściwie zbędna. Filozofii „zależy na podtrzymaniu konwersacji raczej niż na odkrywaniu prawdy” (Rorty 1994, 331). Razem z ideą prawdy ginie też idea obiektywności. Rorty zastępuje ją ideą międzyludzkiej solidarności. • Prawda i obiektywność to mity poprzedniej religijnej epoki.

Rorty cd.

• Putnam wielokrotnie polemizował z radykalizmem Rorty’ego ale trzeba zauważyć, że ten ostatni zademonstrował konsekwencje radykalnie epistemicznego rozumienia prawdy, z którego Dummett i Putnam się wycofali.