SABUN ve DETERJAN KİRLERİ NASIL TEMİZLER

?

SABUN KİRİ NASIL TEMİZLER ?

Aslında sabun bir antiseptik, yani mikrop öldürücü değildir. Normal bir deri üzerinde, ölü deri hücreleri, kurumuş ter, çeşitli bakteriler, yağlı ifrazatlar ve toz vardır. Sabunun özelliği, mekanik olarak derimizin üzerinden bunların alınmasını sağlamasıdır. Suyu ve yağı (ne yağı olursa olsun) aynı kaba koyarsanız birbirlerine hiç karışmazlar aksine su ve yağ molekülleri arasında birbirlerini iten bir güç vardır. Elimizi sadece su ile yıkadığımızda, derimizin üzerindeki yağ tabakası, suyun derimize temasına mani olur, onu dağıtır ve tam anlamı ile temizlik sağlanamaz. İşte burada sabun devreye girer ve aracılık rolünü üstlenir.

Sabunun bilinen tarihi 2000 yıldan da öncesine uzanır.

Hatta Anadolu da 4000 yıl evvel Hititlerin yaktıkları bitkilerin külleri ile ellerini temizledikleri bilinmektedir. Sabun, tarihinin her döneminde ucuz ve kolay bulunabilen malzemelerden yapılmıştır. Romalılar sabun yapabilmek için, kireç taşını ısıtarak kireç elde etmiş, bu ıslak kireci sıcak ağaç külleri üzerine püskürtüp sonra da karıştırmışlardır. Oluşan gri çamuru sıcak su dolu bir kazana dökerek keçi yağı ile saatlerce karıştırarak kaynatmışlardır. Kirli kahverengi kalın bir tabaka oluşunca, soğumaya bırakmışlardır. Soğuma sonucu sertleşen tabakayı parçalayarak sabun olarak kullanmışlardır.

Her sabun kireç gibi bir alkali madde ile bir çeşit yağın karışımıdır. Günümüzde alkali olarak kireç yerine genellikle kostik soda (NaOH) kullanılıyor. Keçi yağı yerine de, sığır ve koyun yağlarından elde edilen don yağları, hurma, pamuk çekirdeği ve zeytinden elde edilen yağlar kullanılıyor.

Alkali ve yağdan meydana gelen sabun da anne ve babasının özelliklerini taşır. Yani bir taraftan yağı severken diğer taraftan suyu sever. Sabun moleküllerinin bir ucu yağı, diğer ucu da bir alkali olan suyu çeker. Ellerimizi ovuşturduğumuzda yağ ve kirler, dolayısıyla içindeki bakteriler parçalanır. Sabun molekülleri bu yağlı kirleri sararlar suyla birleştirirler ve artık çözünemez hale getirirler. Musluktan akan su ile de uzaklaşır giderler. Ellerin kurulanması ile de bakterilerin çok sevdiği nemli ortam ortadan kalkmış olur.

Eğer kostik soda yerine potasyum kullanılırsa, daha yumuşak olan sıvı sabun elde edilir .

Sabun molekülleri iki kısımdan oluşur.Suyu seven kısmı,suyu sevmeyen kısmı.Suyu seven kısım molekülün baş kısmını,sevmeyen kısmı da kuyruk kısmını oluşturur.Anlaşıldığı gibi baş kısım polar; kuyruk kısmı da apolardır.

Sabun suda çözündüğünde bazik bir çözelti oluşturur.Oluşan baz kiri yumuşatır.

Kirler,genel olarak apolar yapıda olan yağlardır.

Sabun ile su karşılaştığında sabunun polar ucunu,su molekülleri çeker.Ancak sabunun apolar ucu da elbisede yumuşamış olan apolar kiri sarar.

Su molekülleri sabunun anyon kısmını çeker ve böylece kir ortamdan çözeltiye geçmiş olur.

*Yağ asitlerinin Na tuzlarına beyaz sabun, K tuzlarına arap sabunu denir. *Na tuzları katı sabun, K tuzları genellikle jel şeklinde olur.

***SODYUM STEREAT(SABUN)

C 17 H 35 - COO 3 Na

NOT:

Sabunun kiri etkili bir şekilde çözebilmesi için; *Kimyasal enerjiye(sabundan gelir.) *Isı enerjisine(sıcak sudan gelir.) *Ve mekanik enerjiye(elleri ovuşturmaktan gelir.) ihtiyaç vardır.

Sabunun nasıl temizlediğini bir deneyle gözlemlemek istersek!

DETERJAN KİRİ NASIL TEMİZLER ?

Kirli bir hidrofobi çamaşırın bulunduğu suya sabun eklendiğinde kısmı yağ ile etkileşir ve onları sarar. Diğer taraftan moleküllerin hidrofilik kısımları su molekülleri ile kuvvetli şekilde etkileşip kirlerle etkileşmez.

Su karıştırıldığında yağ tanecikleri birbirinden ayrılır. Tamamı sabun çekerek molekülleriyle sarılır. Kiri bulunduğu ortamdan suya geçmesini ve çözünmesini sağlar.

DETERJAN

Uzun karbon atomu zincirinden oluşan bir alkil ya da arilin sülfat ya da sülfünat tuzudur.

C 12 H 25 -OSO 3 Na

Sodyumdodesil Sülfat

Karbon sayısı 10-14 arasında olan alkollerin sülfatlarının sodyum tuzudur.

C 12 H 25 -OH + H 2 SO 4 C 12 H 25 -O-SO 3 H + H 2 O (Lauril alkolün, sülfirik asitle tepkimeye girer.) C 12 H 25 -OSO 3 H + NaOH C 12 H 25 -OSO 3 Na + H 2 O (Laurilsülfat, NaOH ile tepkimeye girerler.

C 12 H 25 -OSO 3 Na C 12 H 25 -OSO 3 + Na (Sodyum lauri(dodesil) sülfat suda çözündüğünde Na iyonunu salar.)

Deterjanların kiri temizlemesi

Deterjanın temizleme prensibi C 12 H 25 -OSO 3 anyonunun OSO 3 tarafı su tarafından C 12 H 25 - ucu, kir tarafından çekilir.Bu şekilde kir temizlenmiş olur.

Deterjanların yapısında benzen halkası taşıyan türleri vardır.Benzen halkası formülde gösterilmiştir.Bu tür deterjanlara; alkil benzen sülfonat deterjanları denir.

SABUN ve DETERJAN ARASINDAKİ BENZERLİKLER ve FARKLILIKLAR

Benzerlikleri

*** Deterjanın temizleme prensibi sabunla çok benzerdir.

*** Piyasada satılan deterjan ve sabunlar yapay olarak elde edilen bileşiklerden meydana gelmiştir.

*** Gerek sabun gerekse deterjanların molekülleri iki kısımdan oluşmuştur.Molekülde uzun bir hidrokarbon zinciri ve tuz yapısında bir baz kısmı vardır.Hidrokarbon

kısmına kuyruk;baz kısmına ise baş denir.

Farklılıklar

SABUN

Bitkisel ya da hayvansal yağlardan elde edilir.

Doğal olduklarından, insan vücuduna etkileri yoktur.

Yapıları doğal yollarla kolaylıkla parçalanırlar.

Su kirliliğine sebep olmazlar.

Çevreye zararları yoktur.

Zamanla temizleme gücünü kaybederler.

Sert sularda bulunan metal iyonlarıyla çökelek oluştururlar.

Kıyafetlere zararları vardır.

Sıcak sularda daha etkili temizlerler.

Binlerce yıldır kullanılmaktadır.

DETERJAN

Petrol türevlerinden sentetik olarak elde 1 edilirler.

İnsan vücuduna tesir ederler.

Kolay kolay bozunmazlar.

Su kirliliğine sebep olurlar.

Çevre kirliliğine sebep olurlar.

Değişik amaçlar için özel formülleri vardır.

Sert sulardaki iyonlardan çok az etkilenirler.

Soğuk suda bile iyi temizlerler.

Kıyafetleri fazla yıpratmazlar.

Son 50-60 yıldır yaygın olarak kullanılmaktadır.

213122 NURGÜL KARAKAŞ

İZLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER…