Transcript uspon njemacke i revizija versajskog poretka politika

USPON NJEMAČKE I
REVIZIJA VERSAJSKOG
PORETKA - POLITIKA
POPUŠTANJA
 Velika Britanija je oscilirala između ravnoteže snaga i
opredjeljenja za kolektivnu bezbjednost, koje je bilo sve
snažnije.
 Francuska se kolebala između sprovođenja odredaba
Versajskog ugovora radi odlaganja njemačkog oporavaka i
nastojanja da umiri jakog susjeda.
 Glavnu riječ u kreiranju diplomatskog miljea 20-tih godina
imao je njemački kancelar Gustav Štrezeman.
 Francuski premijer Remon Poenkare se odlučio za
unilateralno sprovođenje klauzule Versajskog ugovora o
reparacijama.
 Januara 1923. ne konsultujući saveznike francuske i
belgijske trupe okupirale su Rur.
 Cilj akcije je bio plaćanje reparacija. Njemačka je pružila
pasivan otpor. Radnicima u industriji plaćala je da ne rade.
 Njemačku je takva politika dovela do bankrotstva, ali je
Francusku spriječila da ostvari cilj, pa se okupacija Rura
pretvorila u ogromni finansijski neuspjeh.
 Njemačka je pokušala da se približi Velikoj Britaniji
i istakla plan stvaranje englesko-njemačkog saveza.
 Okupacija Rurske oblasti završila se u jesen 1923.
neuspjehom Francuske. Plaćanje reparacija u
punom iznosu, na čemu je francuska insistirala,
onemogućile su njene sopstvene akcije.
 Njemačka je i razoružana, bila dovoljno jaka da
spriječi unilateralne francuske akcije i ukaže na
to šta će se dogoditi čim zbaci versajske okove.
 Politika ispunjavanja - Štrezemanov
način obnove
Njemačke.
 Nastojao je da ga saveznici za ispunjavanje blažih obaveza,
u pogledu plaćanja reparacija, sami oslobode težih
političkih i vojnih odredaba Versajskog ugovora.
 Za razliku od nacionalista, Štrezeman je shvatio da se bez
britanske i donekle francuske pomoći neće osloboditi
najtežih odredaba Versajskog ugovora.
 Rapalski ugovor je bio dobar taktički potez ali je SSSR bio
slab da bi Njemačkoj pružio pomoć.
 Štrezeman je predložio međunarodnu arbitražu koja bi odredila novu
dinamiku plaćanja reparacija.
 Francuska je novembra 1923. prihvatila naimenovanje američkog
bankara, Čarlsa Doza, kao nepristrasnog arbitra.
 Aprila 1924. prihvaćene su preporuke Dozovog odbora koji je odredio
niže rate koje će se isplaćivati narednih 5 godina.
 Tokom 5 god. Njemačka je isplatila reparacije u visini od 1 milijarde
dolara, a primila je zajmove u visini od 2 milijarde dolara, uglavnom od
SAD-a. Amerika je plaćala reparacije, a Njemačka višak sredstava
ulagala u modernizaciju industrije.
Politika ispunjavanja i pitanje naoružavanja Njemačke
 Politika ispunjavanja obaveza britansku diplomatiju je suočila sa
pitanjem ravnopravnosti Njemačke u vojnom pogledu.
 Ravnopravnost u naoružanju predstavljala je opasnost za Francusku.
 Velika Britanija je mogla da sklopi savez sa Francuskom, i time uspostavi
protivtežu Njemačkoj, ali nije željela da se upliće u francuske saveze u
Istočnoj Evropi i da zbog Poljske ili Čehoslovačke zarati sa Njemačkom.
 Ostin Čemberlen je 1925. razradio koncept ograničenog savezništva
Velike Britanije s Francuskom i Belgijom, koji bi garantovao njihove
granice prema Njemačkoj.
 Da bi preduprijedio mogućnost da se Njemačka identifikuje kao mogući
agresor, Štrezeman je objavio da pakt koji ne uključuje Njemačku
predstavlja pakt protiv Njemačke.
 Čemberlen je predložio sporazum kojim je spojio tradicionalno
savezništvo sa principima kolektivne bezbjednosti.
 Novi pakt potpisan u Lokarnu u Švajcarskoj 1925. garantovao je
nepovredivost granica između Francuske i Belgije i Njemačke.
 U skladu sa principima kolektivne bezbjednosti casus belli nije bio čin
agresije od strane određene zemlje, već kršenje pravnih normi od strane
bilo koje zemlje.
 Za odustajanje od revizionizma na zapadu Štrezeman je od
Brijana i Čemberlena dobio saglasnost za reviziju granica na
istoku.
 Na zapadu Njemačka je prihvatila svoje granice sa
Francuskom i Belgijom i demilitarizaciju Rajnske oblasti.
Velika Britanija i Italija garantovale su taj dogovor.
 Na istoku Štrezeman je odbio da prizna njemačku granicu sa
Poljskom, pa ih ni druge zemlje potpisnice nijesu
zagarantovale.
 Pristajući da uđe u Ligu naroda Njemačka je prihvatila da
se svi sporovi rješavaju mirnim putem što je teorijski
obuhvatalo i sporne granice na istoku.
Značaj Lokarnskog pakta

Lokarnski pakt je bio priznanje da Versajski ugovor nije mogao da nametne
prihvatanje mirovnih uslova pobjednika.

U Evropi su postojale dvije vrste granica: one koje Njemačka prihvata i koje
druge zemlje garantuju i one koje ni Njemačka ni druge zemlje ne prihvataju.
Sistem kolektivne bezbjednosti Lokarnskim paktom je bio devalviran.


Lokarnski pakt nije predstavljao pomirenje Francuske i Njemačke već potvrdu
vojnog ishoda završenog rata. Njemačka je bila poražena na zapadu, ali je na
istoku pobijedila.

Lokarnski pakt u stvari je predstavljao početak kraja međunarodnog poretka
uspostavljenog u Versaju.
Sastanak u Tuariju
 Sastanak Brijana i Štrezemana održan je u Tuariju 27. septembra
1926. nakon što je Njemačka primljena u Ligu naroda. Dva
državnika su razradila sporazum da Francuska vrati Sar i da povuče
svoje trupe iz Rajnske oblasti u roku od godinu dana.
 Njemačka je za uzvrat trebalo da plati 300 miliona maraka za sarske
rudnike, ubrza otplatu ratne štete i ispunjenje Dozovog plana.
 Sporazum nije pozdravljen ni u jednoj od dvije prijestonice. U
Njemačkoj su ga osudili nacionalisti a Brijan je optužen da je izgubio
tampon zonu u Rajnskoj oblasti, zbog čega je 11. novembra naglo
prekinuo pregovore.
 Poslije Tuarija Francuska je počela da odustaje od odredaba Versajskog
ugovora, pod britanskim (i američkim) pritiskom.

Istovremeno u Njemačku je počeo da se sliva kapital - uglavnom
američki – što je ubrzalo modernizaciju njene industrije.
 Saveznička kontrolna komisija uspostavljena da nadgleda razoružanje
ukinuta je 1927, a njene funkcije preuzela je Liga naroda.
 Njemačka se ponovo naoružavala i razvijala savremeno oružje.
 Pitanje razoružanja zahtijevalo je političku ravnopravnost zbog čega je
Njemačka insistirala na vojnom paritetu.
Stav Britanije prema razoružanju Francuske
 Francuska je odbijala da se razoruža dok ne dobije bezbjedonosne
garancije koje Velika Britanija nije davala, mada je pokušavala da odloži
dan kada će Njemačka postati ravnopravna.
 Problem je bio u tome što bi pri istom obimu naoružanja bezbjednost
Francuske bila ugrožena zbog većeg mobilizacijskog potencijala
Njemačke.
 Francusko manevrisanje u vezi sa stavovima Komisije za razoružanje
učvrstilo je Engleze u uvjerenju da je Francuska glavna prepreka za
razoružanje, a time i za mir.
 Poslije Lokarna politika Francuske postajala je defanzivna.
Simbol toga je bio početak izgradnje Mažino linije nakon
dvije godine – u vrijeme kada je Njemačka još bila
razoružana a nezavisnost novih država u Istočnoj Evropi
zavisila od francuske sposobnosti da im pritekne u pomoć.
 Od njemačke agresije, Istočna Evropa je mogla da se brani
ako bi Francuska usvojila ofanzivnu strategiju zasnovanu na
demilitarizovanoj Rajnskoj oblasti kao taocu.
 Mažino linija otkrivala je namjeru Francuske da se brani
unutar svojih granica čime su Njemačkoj date odriješene
ruke na istoku.
Brijan-Kelogov pakt
 Juna 1927. Brijan je poslao u Vašington nacrt sporazuma po kome dvije
vlade isključuju mogućnost međusobnog rata i prihvataju da sporove
rješavaju mirnim putem.
 Početkom 1928. Kelog je prihvatio predloženi dokument insistirajući da
se odbacivanju rata priključi što više zemalja.
 Tako je nastao Brijan-Kelogov pakt koji odbacuje rat kao sredstvo
nacionalne politike. Njega je 27. avgusta 1928. potpisalo 15 država.
 Uskoro su ga ratifikovale sve zemlje svijeta uključujući Njemačku, Japan
i Italiju, države čija će agresija obilježiti sljedeću deceniju.
 Čim je Brijan-Kelogov pakt zaključen Francuska je preinačila svoj
prvobitni prijedlog klauzulom o legalizaciji odbrambenih ratova i ratova
proisteklih iz pakta Lige naroda, garancija Lokarnskog pakta i svih
francuskih savezništava.
 Potom je Britanija insistirala na slobodi djelovanja, a Amerika se pozvala
na Monroovu doktrinu i na to da svaka zemlja sama procjenjuje potrebu
samoodbrane.
 Kelog je nešto kasnije pred odborom Senata izjavio, da SAD na osnovu
tog pakta nijesu obavezne da pomažu žrtvama agresije.
 Brijanova ideja pretvorila se u sredstvo pritiska na Francusku. S
obzirom da je rat stavljen van zakona Francuska je bila obavezna da
ubrza razoružanje.
Promjene u politici saveznika
 Saveznici su 1928. prekinuli okupaciju Rajnske oblasti, 5 godina ranije
nego što je bilo predviđeno.
 Ostin Čemberlen je objavio stav Velike Britanije da bi poljska granica sa
Njemačkom trebalo da se izmijeni ukoliko se Njemačka u Ligi naroda
bude pomirljivo ponašala.
 Godinu dana poslije Lokarnskog pakta Sovjetski Savez i Njemačka
aprila 1926. potpisali su ugovor o neutralnosti.
 Njemačka i SSSR uzajamno su isključili primjenu sistema kolektivne
bezbjednosti. Njemačka se već bila isključila iz primjene sankcija protiv
bilo koga.
Odlazak Štrezemana
 Štrezeman je umro 3. oktobra 1929. Pokazao se nezamjenljivim kako
zbog ličnih kvaliteta tako i zbog stečenog povjerenja zapadnih sila- što je
pomoglo rehabilitaciji Njemačke i pacifikaciji Evrope.
 Štrezemanovi interesi bili su: povratiti Njemačkoj položaj koji je
uživala do 1914, riješiti teret reparacija, postići vojni paritet s
Francuskom i Velikom Britanijom, revidirati istočne granice zemlje,
ostvariti ujedinjenje s Austrijom.
 Štrezeman je smatrao da Versajski ugovor zahtjeva reviziju, posebno na
istoku, da Lokarnski pakt predstavlja fazu tog procesa i da je Njemačka
potencijalno najjača zemlja u Evropi.
 Za razliku od nacista Štrezeman je nastojao da svoje ciljeve ostvari uz
oslonac na strpljenje, kompromis i saglasnost evropskih zemalja, a ne
silom.
Politika Velike Britanije nakon Štrezemana
 Evropski državnici su poslije Lokarna i neriješenog pitanja istočnih
granica pribježište našli u opredjeljenju za razoružanje.
 U Velikoj Britaniji se učvrstila ideja da Njemačka ima pravo na paritet.
Početkom svog prvog mandata 1924. Remzi Makdonald je izjavio da
razoružanje predstavlja njegov prioritet.
 U drugom mandatu obustavio je izgradnju jedne pomorske baze u
Singapuru i gradnju novih krstarica i podmornica, a 1932. vlada je
objavila moratorijum na proizvodnju aviona.
 Engleska je popuštajući Njemačkoj uporno tražila od Francuske da
prihvati paritet u naoružavanju.
Politika Njemačke prema razoružanju
 Napuštanje konferencije o naoružanju od strane Njemačke, i njen kasniji
povratak, doveli su do formule o „jednakosti u okviru sistema
bezbjednosti“.
 Francuska nije bila jaka da se odupre Njemačkoj a Britanija je odbijala
da sa njom sklopi vojni savez koji je mogao da uspostavi geopolitičku
jednakost.
 Oktobra 1933. Hitler je napustio pregovore o razoružanju.
 Nakon Versaja bilo je jasno da će Njemačka biti najača država na
kontinentu. To se moglo potvrditi na miran način da nije bilo Hitlerovog
dolaska na vlast.
Osnove Hitlerove politike


Hitlerova filozofija izložena u Mein kampfu sastojala se od pojednostavljenih
kombinacija, od desničarskih do radikalnih i konvencionalnih ideja.
Na međunarodnom planu Hitler je eksploatisao grižu savjesti koju su sile
pobjednice osjećale zbog Versajskog ugovora.

Kao šef države Hitler je djelovao na osnovu instinkta. Njegova politika nije imala
sistematski karakter.

Hitler je postigao najveće uspjehe kada je ostavljao utisak da slijedi ograničene
ciljeve. Uspjesi ostvareni od 1933. do 1938. zasnivali su se na pretpostavci
usklađivanja Versajskog poretka sa njegovim principima.
Hitler je izgubio kredibilitet čim je krenuo u osvajanja koja su sama sebi
bila cilj.

Razlozi Hitlerovog uspjeha
 Hitlerovi brzi početni uspjesi svode se na ubrzano trošenje rezultata
politike njegovih prethodnika, posebno Štrezemana.
 Versajski ugovor, kao nekad Vestfalski mir, učinio je da se jedna moćna
zemlja nađe suočena sa mnogo manjih, slabijih, država na svojoj
istočnoj granici.
 Versaj i Lokarno su Njemačkoj utrli put u Istočnu Evropu u kojoj bi
strpljivi političari ostvarili dominaciju, mirnim putem.
 Zapadno evropske zemlje su na Hitlerov uspjeh regovale tako što su
ubrzale izvršenje obaveza u odnosu na razoružanje.
 Iako nije skrivao namjeru da sruši Versajski poredak, naoruža Njemačku
i krene u ekspanziju, Hitlerova vlast je Veliku Britaniju učvrstila u
uvjerenju da je razoružanje neophodno.
 Njemačka je 14. oktobra 1933. napustila Konferenciju o razoružanju da
njen zahtjev za paritetom ne bi bio ispunjen, jer bi to onemogućilo njeno
neograničeno naoružavanje.
 Nedjelju dana kasnije Hitler se povukao iz Lige naroda a potom 1934.
objavio je ponovno naoružavanje Njemačke.
 Kad se Hitler naoružao dilema je bila: zašto reagovati prije nego što
počini akt agresije. To je podrazumijevala kolektivna bezbjednost.
Povlačeći se iz pregovora o naoružanju Hitler je ponudio da ograniči
njemačku vojsku na 300.000 ljudi a vazduhoplovne snage na polovinu
francuskih.
 Francuska je odbacila ovu ponudu, a činjenica da je počeo da se
ostvaruje njen paritet sa Njemačkom, nije mogla da se prikrije.
 Mimo političke logike Velika Britanija je smatrala da je
razoružanje postalo značajnije nego ikad.
 Umjesto da se učini suprotno, proizvodnja vojnih aviona iz
1932. trebalo je da bude zamrznuta kao podsticaj
konferenciji o razoružanju, za koju se Britanija unilateralno
spremala.
 Francuska se zavaravala praznim nadama. Izvještaj ministra
rata Daladjea pokazuje da je čak i Francuska počela da se
priklanja stavovima Lige naroda.
 Francuski vojni ataše u Berlinu objavio je da razoružanje
predstavlja najefikasniji način za obuzdavanje Hitlera, pošto
u Njemačkoj postoje opasniji fanatici.
Suština pogrešnih procjena zemalja pobjednica
 Zapadne zemlje nijesu na vrijeme krenule u obračun sa Hitlerom iako je
bilo jasno da velika i jaka Njemačka koja se na istoku graniči sa malim i
slabim državama predstavlja opasnu prijetnju.
 Ubrzan rast njemačke vojne moći morao je da poremeti ravnotežu
snaga.
 Britanski političari su smatrali da je ključ za mir razoružanje a ne
pripremanje za rat, pa se prema Hitleru nijesu odnosili kao prema
strateškoj opasnosti.
 Čerčilov prijedlog o jačanju ratnog vazduhoplovstva konzervativni lider
Boldvin 1934. je odbacio kritikujući postojanje opasnosti za bilo koga u
Evropi.
Politika Francuske prema istočnoevropskim zemljama
 Francuska je dvadesetih godina sklopila labave saveze, i unilateralne
garancije dala Čehoslovačkoj, Poljskoj i Rumuniji.
 Sada je otišla dalje sa sporazumima o uzajamnoj odbrani mada su
saveznici bili suviše slabi da obuzdaju Njemačku.
 Ofanzivne akcije protiv Njemačke koje bi rasteretile Francusku
nijesu uopšte dolazile u obzir.
 Poljska je svoje obaveze prema Francuskoj neutralisala ugovorom o
nenapadanju sa Njemačkom 1934, što znači da bi u slučaju napada na
Francusku, Poljskoj bile odriješene ruke da izabere savez koji joj pruža
veću korist.
Odnosi Francuske i SSSR-a


Godine 1935. je potpisan politički sporazum Francuske sa SSSR.
Strateški položaj Francuske poslije 1935. bio je veoma slab a potreba za vojnom podrškom
očajnička.
 Francuska se držala rezervisano prema SSSR-u iz tri razloga:
 Da bliskost sa SSSR-om ne oslabi veze sa Velikom Britanijom;
 Francuski istočnoevropski saveznici nijesu smjeli da dopuste sovjetskim trupama ulazak na
svoju teritoriju;
 Francuski političari su se plašili Njemačke jer su se bojali da bi pregovori sa SSSR-om
mogli da dovedu do objave rata.
 Francuska je bila u vojnom savezu sa zemljama slabim da joj pomognu a u političkom
savezu sa Sovjetima sa kojima se nije usuđivala da uspostavi vojnu saradnju.
 Januara 1935. Pjer Laval je inicirao uzajamne konsultacije u slučaju bilo kakvog
ugrožavanja Italije i Francuske i pregovore o stacioniranju italijanskih trupa duž Rajne i
francuskih duž austrijske granice.
Sastanak u Strezi 1935.
 U Strezi je pokušano postizanje sporazuma o savezu Italije, Francuske i
Velike Britanije radi оčuvanja odredaba Versaja. Domaćin konferencije
bio je Musolini, stari kritičar Versajskog ugovora.
 Skup u Strezi bio je posljednji pokušaj da se pobjednici iz Prvog
svjetskog rata dogovore o zajedničkoj akciji.
 Dva mjeseca poslije konferencije Britanija je potpisala Pomorski
sporazum sa Njemačkom, što je govorilo da se ona radije oslanja na
bilateralne aranžmane sa dojučerašnjim neprijateljem nego sa svojim
partnerima iz Streze.
 Njemačka je pristala da tokom narednih 10 godina ograniči svoju flotu
na 35 procenata od britanske, odobreno joj je pravo na isti broj
podmornica, što je značilo kršenje pomorskih odredaba Versajskog
ugovora.
 Front iz Streze ubrzo je propao. Musolini je smatrao da su mu time ruke
odriješene za kolonijalna osvajanja.
 Shodno tome 1935. krenuo je u stvaranje afričke imperije, tako što je
osvojio Abisiniju, pretposljednju nezavisnu državu u Africi.
 Mada Liga naroda nije uspjela da spriječi japansko osvajanje
Mandžurije u međuvremenu je razrađen mehanizam za sprovođenje
ekonomskih sankcija.
 Od mogućnosti koje su im stajale na raspolaganju, pod britanskim
vođstvom, pokrenut je mehanizam ekonomskih sankcija Lige naroda
protv Italije.
Britanska politika u vrijeme jačanja nacizma
 Umjesto da se odupru Hitleru i da umire Musolinija oni su bili pomirljivi
prema Njemačkoj, a konfrotirali su se sa Italijom.
 Hor i Laval su u decembra 1935. u vezi sa krizom u Abisiniji predložili
podjelu teritorije, ali je plan propao prije nego što je iznesen pred Ligu
naroda.
 Horov nasljednik Entoni Idn vratio se sistemu kolektivne bezbjednosti i
ekonomskih sankcija.
 Zapadne zemlje su odbijanje da primijene silu opravdavale
preuveličavanjem vojne moći protivnika. Sankcije na isporuku nafte
nikad nijesu uvedene, a obične sankcije nijesu mogle da spriječe požar u
Abisiniji.
 Liga naroda je 15. jula 1936. ukinula sankcije Italiji.
 Dok su Velika Britanija i Francuska bile najjače zemlje u Evropi,
Musolini je podržavao Versajski poredak i gajio nepovjerenje prema
Njemačkoj.
 Događaji u Etiopiji približili su Italiju Njemačkoj.
 Kad je Italija napustila front Streze, Njemačku je od Austrije i Srednje
Evrope dijelila Rajnska oblast. 7. marta 1936. njemačka vojska je ušla u
Rajnsku oblast i time srušila poslednji branik Versajskog poretka.
 Bilo je jasno da će Istočna Evropa, nakon što Hitler odnese prevagu u
Rajnskoj oblasti biti prepuštena milosti Njemačke.
 Jedinu nadu tih zemalja predstavljala je mogućnost Francuske da odvrati
njemačku agresiju prijetnjom da će umarširati u Rajnsku oblast.
 Njemačke snage koje su ušle u Rajnsku oblast brojale su
20.000 ljudi dok je francuska stajaća vojska bez
mobilizacija mogla da računa na 500.000 ljudi.
 Velika Britanija nije željela da se bori za demilitarizovanu
Rajnsku oblast nakon ulaska Njemačke u nju.
 Njemačkoj je put ka Istočnoj Evropi bio potpuno otvoren.
 Lord Halifaks je u razgovoru sa Hitlerom pohvalio
nacističku Njemačku i nagovijestio mogućnost promjena u
vezi sa Dancigom, Austrijom i Poljskom pod uslovom da se
promjene sprovedu mirnim, evolutivnim putem.
Građanski rat u Španiji i politika Pariza i Londona
 Nakon vojnog udara Franciska Franka Njemačka i Italija su podržale
Franka dijelom i zbog uvjerenja da ljevičarska Španija povezana sa
SSSR-om može predstavljati veću opasnost za te zemlje.
 Francuska se se sa svih strana graničila sa fašističkim državama:
Španijom, Italijom, Njemačkom.
 Velika Britanija se u građanskom ratu u Španiji opredijelila za
neutralnost a Francuska za embargo na isporuku oružja republikancima.
 U novembru 1937. održan je sastanak Ivona Delboa i Nevila
Čemberlena povodom obaveza Francuske u Čehoslovačkoj.
Realizacija Hitlerovih ratnih planova
 5. novembra 1937. Hitler je formulisao svoju dugoročnu ratnu strategiju
koja nije podrazumijevala obnavljanje položaja Njemačke koji je imala
prije početka rata već i kolonizaciju velikih djelova Istočne Evrope i
Sovjetskog Saveza.
 Nemačka je 12. marta 1938. ušla u Austriju. Na akt aneksije nije pružen
nikakav otpor, a izostala je i reakcija Lige naroda (Anšlus).
 Sljedeća zemlja u Hitlerovim planovima bila je Čehoslovačka u vezi sa
kojom se Velika Britanija opredijelila za politiku popuštanja, a Francuska
i SSSR, iako su imale zaključene saveze sa njom, gotovo da nijesu
reagovale.
Rješavanje pitanje Čehoslovačke
 Sastanak Čemberlena sa Hitlerom 15. septembra 1938: usvojen je princip
o plebiscitu u Sudetskoj i drugim oblastima gdje živi više od 50 %
Njemaca.
 Na drugom sastanku Hitler je postavio ultimatum o predaji Sudetske
oblasti počev od 26. septembra i da se obavi u roku od 48 sati.
 Ustupak na ultimatum bio je pomjeranje roka za odgovor za 28.
septembar u 14 h a početak povlačenja 1. oktobar 1938.
 Sastanak u Minhenu održan je 29. septembra 1938. na prijedlog
Musolinija. Prisutni su bili Daladje, Čemberlen, Musolini, i Hitler.
 Mada su prihvaćeni Hitlerovi uslovi u vezi sa Čehoslovačkom bio je to
istovremeno kraj politike popuštanja.