Transcript Descriptive epidemiology

DESKRIPTIVNA EPIDEMIOLOGIJA
Osobe, vreme, mesto
Prof. Zorana Gledović
TIPOVI EPIDEMIOLOŠKIH STUDIJA
Tip studije
OPSERVACIONE
DESKRIPTIVNE
Ekološke
Prikaz slučaja
Serija slučajeva
ANALITIČKE
Studije preseka
Studije slučajeva
i kontrola
Kohortne studije
EKSPERIMENTALNE
Klinički eksperiment
Alternativni naziv
Jed.posmatranja
Korelacione
Populacija
Studije prevalencije
Pojedinci
Pojedinci
Studije praćenja
INTERVENTNE
Pojedinci
Pacijenti
Randomizovani
kontrolisani eksperiment
Terenski eksperiment
Eksperiment u
Zdrave osobe
DESKRIPTIVNE STUDIJE
Opis distribucije bolesti u odnosu na
karakteristike osoba, vreme i mesto
Pruža odgovore na pitanja:
Ko su obolele osobe?
Kada se bolest javlja?
Gde se bolest javlja?
KORIŠĆENJE


Korisne informacije potrebne za planiranje
efikasnih preventivnih programa i organizaciju
zdravstvene službe
Početne informacije o potencijalnim uzrocima
poremećaja zdravlja
KARAKTERISTIKE OSOBA
 Uzrast,







pol,
zanimanje,
rasa,
vera,
etnička pripadnost,
socijalni status,
bračni status…
UZRAST

Povezanost učestalosti bolesti sa uzrastom se
obično izražava dovođenjem u odnos broja
obolelih u određenoj uzrasnoj grupi sa brojem
osoba u toj grupi (uzrasno-specifična stopa)
Variajacije u tačnosti dijagnoze zavise od uzrasta
UZRAST



Različite bolesti se javljaju u različitom uzrastu
Izloženost (ekspozicija) i imunitet (dispozicija)
određuju uzrasnu distribuciju zaraznih bolesti
Incidencija, prevalencija i mortalitet hroničnih
bolesti rastu progresivno sa uzrastom
POL

Bolesti koje su češće kod:
žena
dijabetes
tireotoksikoza
bilijarna kalkuloza
gojaznost
artritis
neuroze
benigni tumori

muškaraca
ulkusna bolest
ingvinalna hernija
koronarna bolest
ciroza
hronični bronhitis
saoraćajni traumatizam
rak pluća
Stope mortaliteta su više kod muškaraca nego kod žena, a stope
incidencije su obično više kod žena
OBJAŠNJENJE
Razlike u obolevanju su posledica bioloških
karakteristika i načina života


Više stope mortaliteta kod muškaraca mogu biti
posledica nasleđa vezanog za pol, hormonskih
razlika i/ili načina života
Moguće objašnjenje je i to, što se žene češće
obraćaju lekaru, po pravilu, u ranijoj fazi bolesti
kada je obično prognoza bolja
ZANIMANJE
Izloženost
•
•
•
Silikoza
Mezoteliom pleure, rak pluća - azbest
Rak mokraćne bešike - anilinske boje
Uticaj socijalno-ekonomskih faktora
Zdravstveno stanje može da uslovi mogućnost
bavljenja odredjenom profesijom
RASA


Neke rasne razlike su genetski determinisane
(anemija srpastih ćelija kod crnaca)
Većina rasnih razlika je rezultat razlika u
ekspoziciji, načinu života i/ili kvalitetu
zdravstvene zaštite
ETNIČKA PRIPADNOST

Etničke grupe su homogenije u poredjenju sa
čitavom populacijom, kako u odnosu na genetske
činioce tako i u odnosu na ekspoziciju faktorima
spoljne sredine
(razlike u konzumirannju alkohola, duvana,
razlike u ishrani itd.)
Studije migranata mogu da pruže mogućnost za
objašnjenje uloge genetskih faktora i/ili faktora
sredine u nastanku bolesti
PRIMER– OSOBE, MESTO
RELIGIJA

Mnogi aspekti života mogu da budu u vezi sa
religijom, i zbog toga i sa stopama incidencije i
mortaliteta
SOCIJALNI STATUS

Pokazatelji
zanimanje,
prihod,
uslovi života
Pokazatelj koji najbliže odredjuje socijalnoekonomsko stanje je profesija, jer je blisko
povezana sa obrazovnim nivoom i prihodom u
porodici ....
VREME
Varijacije

Kratkotrajne

Ciklične

Dugotrajne (sekularne)
KRATKOTRAJNE VARIJACIJE
•
Odgovaraju klasičnom konceptu epidemije koji uključuje značajno
povećanje učestalosti bolesti u relativno kratkom vremenskom intervalu
•
Trenutna epidemija – odgovor na istovremenu izloženost grupe ljudi
izvoru zaraze
•
Bliskost pojave bolesti u prostoru i vremenu može da bude od pomoći u
rasvetljavanju etiologije bolesti, jer ukazuje na istu izloženost i kratak
interval izmedju ekspozicije i pojave bolesti
•
CIKLIČNE VARIJACIJE


Periodične promene učestalosti bolesti
Ciklusi mogu biti godišnji (sezonski) ili mogu da
imaju neki drugi periodicitet
CIKLIČNE VARIJACIJE - PRIMERI
Respiratorne bolesti - jesen i zima
Crevne infekcije
- leto
Vektorske bolesti
- proleće,leto
krpelji, komarci
Za neke hronične bolesti, objašnjenje
povezanosti sa sezonom može da
doprinese razumevanju njihove etiologije
SEKULARNE VARIJACIJE
Promene u učestalosti bolesti tokom dugih
vremenskih perioda (decenije, vekovi)
Sekularne varijacije se javljaju i kod zaraznih i
kod nezaraznih bolesti
Praćenje trendova pojedinih bolesti tokom dugih
perioda komplikuju promene u kvalitetu
dijagnoze i nekompletnost podataka
SEKULARNE VARIJACIJE
Sekularni trendovi mogu biti artefakt kao
posledica promena u dijagnostikovanju
bolesti i/ili promena u uzrasnoj strukturi
populacije
Promene mortaliteta mogu da ukažu na
promene stopa incidencije i/ili promene u
letalitetu
SEKULARNE VARIJACIJE
Uticaj genetskih faktora i/ili faktora sredine


Genetski faktori obično ne dovode do značajnih
razlika
Značajne razlike u trendovima obolevanja i
umiranja (porast ili opadanje), obično ukazuju da
je novi faktor spoljne sredine unet u neku
populaciju ili iz nje odstranjen
MESTO
Internacionalne varijacije
Varijacije unutar zemlje
Lokalna distribucija
INTERNACIONALNE VARIJACIJE
 Internacionalne
razlike su često
najupadljivija deskriptivno-epidemiološka
karakteristika bolesti

Podaci o obolevanju i umiranju od zaraznih
bolesti šalju se SZO koja ih prikuplja i
publikuje za sve zemlje članice
 Internacionalne
varijacije u učestalosti
hroničnih bolesti su obično manje nego za
zarazne bolesti
 Postoje
razlike u tačnosti i kompletnosti
dijagnoze i razlike u prijavljivanju
VARIAJACIJE UNUTAR ZEMLJE
Neke bolesti se javljaju kao endemske i
poredjenje endemskih i ne-endemskih područja
može da omogući razumevanje etiologije bolesti
(endemska gušavost, endemska nefropatija ...)
VARIJACIJE UNUTAR ZEMLJE



Varijacije selo-grad
Bolesti koje se šire kontaktom i aerogenim putem
su češće u gradskoj u poredjenju sa seoskom
sredinom
Zoonoze i vektorske bolesti su češće u seoskim
područjima
LOKALNA DISTRIBUCIJA
 Crtanje
mape je često prvi korak u
istraživanju epidemije
 Može
da pomogne u identifikaciji puta
širenja i izvora zaraze
 Nekada
lokalna distribucija može da
omogući postavljanje hipoteza o etiologiji
bolesti
OBJAŠNJENJE
•
Povezanost bolesti sa određenim područjem
može da ukaže ili da:
Populacija tog mesta ima neke karakteristike
značajne za nastanak bolesti, i/ili da
su etiološki faktori prisutni u fizičkoj,
biološkoj ili socijalnoj sredini u tom području
KARAKTERISTIKE POPULACIJE
 Osobe
iste etničke pripadnosti često žive u
istim područjima i ako je bolest češća u
nekoj etničkoj grupi zbog genetskih
karakteristika i/ili zbog zajedničke
ekspozicije faktorima sredine zahvaljujući
sličnom načinu života, određena bolest će
se češće javljati u mestima koje naseljava
ta etnička grupa
KARAKTERISTIKE MESTA:
Kriterijumi
•
•
•
•
•
Visoke stope će imati sve etničke grupe na tom
području
Visoke stope neće se javljati kod osoba iste etničke
pripadnosti u drugim područjima
Zdrave osobe koje dođu u to područje imaće sličnu
učestalost bolesti kao lokalno stanovništvo
Stanovnici koji napuste to područje obično neće
imati visoku učestalost bolesti
Životinje koje žive u tom mestu mogu da pokazuju
slične manifestacije bolesti
PRIMER - VREME
EKOLOŠKE STUDIJE
Šta je ekološka studija?
Jedinica posmatranja: populacija odnosno
grupa
 Predmet ispitivanja: povezanost neke
karakteristike sa zdravljem
 Izvori podataka: rutinski prikupljani podaci

POTROŠNJA SOLI I MORTALITET OD RAKA JEDNJAKA U
JEDNOJ PROVINCIJI U KINI
NEDOSTACI EKOLOŠKE STUDIJE
-
Ekološka zabluda (ekološka pristrasnost,
agregaciona pristrasnost)
Zapažena povezanost na nivou grupe ne mora
da odražava povezanost na nivou pojedinca
- Korelirani podaci se odnose na prosečnu
izloženosti, a ne na stvarnu individualnu
izloženost
-
-
Često korelacija nije linearna, što se ne može
utvrditi ovim tipom studije
Nemoguće je kontrolisati potencijalne
pridružene faktore (broj TV aparata i Mt od
KVB)
PREDNOSTI EKOLOŠKE STUDIJE

Mogu da ukažu na pravac istraživanja, iako
same ne mogu da ukažu na uzročno posledičnu
vezu
PRIKAZ SLUČAJA

Prikaz jednog slučaja neuobičajene kongenitalne
malformacije doveo je do postavljanja hipoteze o
talidomidu kao uzroku, što je kasnije potvrđeno
analitičkim studijama
SERIJE SLUČAJEVA

Više slučajeva iste bolesti u relativno kratkom
vremenskom intervalu
Pneumocystis carini pneumonija kod 5 mladih
homoseksualaca od oktobra 1980 do maja 1981 u
bolnicama u Los Anđelesu, početkom 1981,
Kapošijev sarkom, (početak HIV epidemije)