Transcript Prof. dr hab. A. Czyżewski, prof. zw. UEP

Andrzej Czyżewski
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
1

Uwagi wstępne

Specyfika czynnika ziemi jako podstawa rozważań



Uniwersalne przesłanki badań makroekonomicznych
w gospodarce żywnościowej
Podstawowe relacje w badaniu sektora agrobiznesu,
w tym wykorzystanie modelu input-output
Opcje w polityce gospodarczej i ich wpływ na
rolnictwo
2


wskazanie na podstawowe uwarunkowania i
współzależności makroekonomiczne w
obszarze gospodarki żywnościowej,
determinowane niemobilnym ze swej natury
czynnikiem ziemi,
zaprezentowanie wpływu polityki
gospodarczej na kształtowanie
zrównoważonego rozwoju sektora rolnego.
3
dochód
konsumpcja
bezrobocie
oszczędności
BADANIA
MAKROEKONOMICZNE
inwestycje
budżet
inflacja
bilans
płatniczy
4
EKONOMIA
NORMATYWNA
VS
EKONOMIA
POZYTYWNA
patologii
• świadomość ograniczeń
mechanizmu rynkowego
• oparta na ideologiach i politycznych
credo „jak powinno być”
• bierze pod uwagę rachunek skutków
ubocznych
• niepełna znajomość wpływów i
skutków ubocznych
• siedem głównych patologii
gospodarki: inflacja, bezrobocie,
deficyt popytu bądź podaży,
nadmierny dług publiczny, trudności
wzrostu, szkodliwa nierównowaga,
biurokracja
• obraz gospodarki pozbawionej
• tworzy niepotrzebne iluzje, że
zachowania ludzi są zawsze
racjonalne, rynek doskonały, zaś
system społeczny optymalny
• grzeszy naiwnym optymizmem
• „leczenie” jednej patologii powoduje
nasilenie się innych
Misja badań ekonomicznych, a w szczególności makroekonomicznych ma sens
wówczas, gdy uczy skromności wobec nieznanego, trzyma z daleka od
nadmiernej pewności, od profesorów „cudotwórców” i przyznaje się do
5
ograniczeń własnej nauki!

Brak zrozumienia specyfiki czynnika ziemi
rodzi dwa mity:
◦ Wsparcie finansowe rolnictwa jest
nieuzasadnionym przywilejem sektora
żywnościowego
◦ Rolnictwo można zostawić samoregulacji
rynkowej
6


Przymus konsumpcji żywności
Naturalne ograniczenia produkcji rolnej:
 brak mobilności czynnika ziemi
 długi okres zwrotu kapitału
 uzależnienie od warunków atmosferycznych i żyzności gleby
 ograniczona elastyczność popytu na produkty tego czynnika
Z tym związana:

Utrzymująca się dysproporcja dochodów rolniczych w relacji do
dochodów spoza rolnictwa

Konieczność retransferu nadwyżki (wartości dodanej) do
rolnictwa
7
58,80%
56,20%
relacja dochodu rolniczego do
wynagrodzenia w gospodarce
60%
50,30%
45,50%
43,30%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2004
2005
2006
2007
2008
Źródło: Opracowanie własne na podstawie L. Goraj, Wpływ WPR na dochody polskich
gospodarstw rolnych, IERiGŻ, Warszawa 2009.
8



Naturalne i ekonomiczne uwarunkowania produkcji rolnej
implikują nieefektywną, w sensie Pareto, alokację
czynników produkcji.
Stąd, w celu utrzymania zdolności sektora rolnego do
reprodukcji rozszerzonej, konieczna jest aktywna polityka
państwa.
„Niewidzialna ręka rynku” tego problemu nie rozwiąże.
9

Tendencja do spadku udziału rolnictwa w tworzeniu
PKB i zatrudnieniu
jednak

Rola sektora rolno-żywnościowego w gospodarce
nadal bardzo istotna
 Stąd wysoki zakres interwencji państwowej w stymulowaniu
rozwoju sektora
 Poziom wsparcia wyższy dla krajów wysokorozwiniętych

Żaden kraj nie zrezygnuje z produkcji żywności!
10



analiza przepływu nadwyżki ekonomicznej pomiędzy rolnictwem a
pozostałymi sektorami gospodarki (problem retransferu nadwyżki)
ocena procesu redystrybucji dochodów oraz realokacji zasobów
poprzez zróżnicowanie cenowe (nożyce cen), regulacje podatkowe,
instrumenty polityki handlowej;
zbadanie wpływu otoczenia makroekonomicznego na sektor rolnożywnościowy (poprzez opcję w polityce gospodarczej, kurs walutowy,
terms of trade), jak i wpływu sektora rolno-żywnościowego na
otoczenie makroekonomiczne.
11

relacja wartości dodanej wytworzonej w sektorze rolnożywnościowym (VAR) oraz sektorach pozarolniczych (VAN)
VAR
VAN

wpływ wymiany zagranicznej na gospodarkę żywnościową z
podziałem na produkty podlegające zagranicznej wymianie
(H) i krajowe – niepodlegające wymianie (K)
VAR VARH  (1   )VARK

, ,  1
VAN VANH  (1   )VANK
12

zależności pomiędzy gospodarką żywnościową a narodową
wyrażone za pośrednictwem relacji cenowych
PR PRH  (1   ) PRK

, ,  1
PN PNH  (1   ) PNK

wpływ otoczenia zewnętrznego na rynek krajowy wyrażony
przy pomocy realnego kursu walutowego (RKW)
RKW = E0 (PRH /PRK)
13
Model przepływów międzygałęziowych pozwala na
postrzeganie sektora rolno-żywnościowego w przestrzeni
narodowej, regionalnej czy jako luźno zintegrowanego
systemu żywnościowego
14
Konstrukcja macierzy może opierać się na konkurujących ze sobą paradygmatach:
zależności – gdzie rolnictwo zaspakaja podstawowe potrzeby żywieniowe i
zapewnia narodowe bezpieczeństwo, społeczną i polityczną stabilność,
zatrudnienie na obszarach wiejskich;
wielofunkcyjności – gdzie rolnictwo jest integralną częścią otoczenia i dostarcza
także dóbr nierynkowych wspieranych przez rządowe dofinansowanie;
produkcji globalnej – gdzie rolnictwo jest elementem globalnej podaży żywności
występującym w pionowo zintegrowanym procesie przetwarzania surowców w
drodze „od pola do stołu”.
konkurencyjności – odpowiedzi na pytanie, czy rolnictwo w świetle bilansów
zawartych w tabeli może być uznane jako niezależne od innych sektorów i czy
może funkcjonować w międzynarodowym systemie handlu;
15
Cel:
określenie pośredniego wpływu uwarunkowań makroekonomicznych
na politykę rolną poprzez badania wpływu restrykcyjności lub
ekspansywności polityki makroekonomicznej na koniunkturę
gospodarczą kraju i dochody rolnicze,
Metoda:

„model wahadła”

6 wskaźników makroekonomicznych (PKB, bezrobocie, inflacja,
realna stopa procentowa, deficyt budżetowy, terms of trade)

4 wskaźniki sektorowe (PSE, TSE, parytet dochodów, nożyce cen).

Badano: Polskę, UE, USA, Japonię
16


Kluczowym parametrem polityki monetarnej jest
długookresowa stopa procentowa (r), a w
odniesieniu do polityki fiskalnej standaryzowany
deficyt budżetowy wyznaczony jako procent PKB
(d).
Względną zmianę deficytu budżetowego i stopy
procentowej wyliczono na podstawie następujących
formuł:
d t  d t 1
d
;
d t 1
rt  rt 1
r
;
rt 1
17

Dokonano standaryzacji wskaźników, przy
zastosowaniu wzorów:
(d t  X )
d 
S ( x)

(rt  X )
r 
S ( x)
Syntetyczną ocenę polityki gospodarczej (Pg)
określono jako wartość wypadkową opcji w polityce
fiskalnej (Pf) i monetarnej (Pm) zgodnie z formułą:
Pg = P m - Pf
18
polityka fiskalna
polityka monetarna
2006-08
1994-96
2000-02
1997-99
-2,0
2003-05
-1,0
polityka ekspansywna
1,0
2,0
polityka restrykcyjna
Źródło: A. Czyżewski, P. Kułyk, Relacje między otoczeniem makroekonomicznym a rolnictwem w
krajach wysokorozwiniętych i w Polsce w długim okresie (1991-2008), „Ekonomista” (w druku)
19
polityka fiskalna
polityka monetarna
2000-03
200608
1997-99
2003-05
1991-93
-2,0
polityka
ekspansywna
-1,0
1994-96
1,0
2,0
polityka restrykcyjna
Źródło: A. Czyżewski, P. Kułyk, Relacje między otoczeniem makroekonomicznym a rolnictwem w
krajach wysokorozwiniętych i w Polsce w długim okresie (1991-2008), „Ekonomista” (w druku)
20
polityka fiskalna
polityka monetarna
2000-02
2006-08
1997-99
2003-05
-2,0
-1,0
polityka ekspansywna
1994-96
1991-93
1,0
2,0
polityka restrykcyjna
Źródło: A. Czyżewski, P. Kułyk, Relacje między otoczeniem makroekonomicznym a rolnictwem w
krajach wysokorozwiniętych i w Polsce w długim okresie (1991-2008), „Ekonomista” (w druku)
21
polityka fiskalna
polityka monetarna
2006-08
1991-93
2003-05
1994-96
2000-02
1997-99
-2,0
-1,0
polityka ekspansywna
1,0
2,0
polityka restrykcyjna
Źródło: A. Czyżewski, P. Kułyk, Relacje między otoczeniem makroekonomicznym a rolnictwem w
krajach wysokorozwiniętych i w Polsce w długim okresie (1991-2008), „Ekonomista” (w druku)
22
Okres
1994-1996
1997-1999
2000-2002
2003-2005
2006-2008
Polityka fiskalna
0,530 ex
0,443 ex
-0,863 re
0,045 ex
-0,154 re
Polityka monetarna
Polityka gospodarcza
-0,300 ex
-0,089 ex
-0,320 ex
-0,002 ex
0,711 re
-0,830 ex
-0,532 ex
0,543 re
-0,046 ex
Suma:
Okres
1991-1993
1994-1996
1997-1999
2000-2002
2003-2005
2006-2008
Polityka fiskalna
-0,196 re
-0,234 re
-0,276 re
1,153 ex
-0,214 re
-0,233 re
Polityka monetarna
0,865 re
0
Polityka gospodarcza
-0,490 ex
0,126 re
-0,721ex
0,575 re
-0,582 ex
1,092 re
-0,294 ex
0,360 re
-0,446 ex
-0,577 ex
-0,368 ex
1,325 re
Suma:
0
23
Okres
1991-1993
1994-1996
1997-1999
2000-2002
2003-2005
2006-2008
Polityka fiskalna Polityka monetarna
-0,127 re
-0,262 re
-0,632 re
1,227 ex
-0,155 re
-0,051 re
Polityka gospodarcza
-0,738 ex
0,685 re
-0,011 ex
-0,211 ex
0,151 re
0,124 re
Suma:
Okres
Polityka fiskalna
Polityka monetarna
1991-1993
1994-1996
1997-1999
2000-2002
2003-2005
2006-2008
1,164 ex
0,209 ex
-0,058 re
-0,268 re
-0,423 re
-0,624 re
-0,434 ex
-0,207 ex
-0,456 ex
-0,188 ex
0,603 re
0,682 re
-0,611 ex
0,947 re
0,621 re
-1,438 ex
0,306 re
0,174 re
-0,001
Polityka gospodarcza
Suma:
-1,598 ex
-0,417 ex
-0,397 ex
0,079 re
1,026 re
1,307 re
0 24
20062008
20032005
20002002
19971999
19941996
19911993
Państwa
średniorocznie
Nożyce cen (ceny produktów rolnych do cen produktów zaopatrzeniowych)
Polska
-
102,23
92,90
100,3
UE-15
98,01
99,01
96,76
99,81
98,45
98,91
98,27
114,9
3
99,88
97,25
100,0
1 100,46
98,70
USA
Japonia
97,76
101,36
99,83
96,94
95,01
98,01
97,5 104,82
98,53
98,49
98,76
Parytet dochodów
Polska
-
85,07
80,17
76,11
75,70
87,84
81,76
UE-15
99,98
106,5
98,98
102,2
94,85 101,54
100,62
USA
102,0
101,33
112,67
110,8
125,4
124,8
111,78
Japonia
130,7
130,75
122,9
121,9
119,9
112,9
116,48
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: www.stats.oecd.org/wbes/. www.ers.usda.gov/data/exchangerates.,
www.stat.go.jp
25



Zarówno w UE, jak i w Polsce odnotowano
przemienność opcji w polityce gospodarczej
Większy poziom zmienności występował w polityce
fiskalnej; stabilność opcji monetarnej związana z
redukcją inflacji
Łączne oddziaływanie polityki fiskalnej i monetarnej
tworzyło podstawy wzrostu zrównoważonego –
„suma” obu polityk dążyła do zera
26
udowodniono istotne powiązania pomiędzy wskaźnikami sektorowymi
a wskaźnikami makroekonomicznymi;

przykładowo, w UE występowała zależność pomiędzy wskaźnikiem
nożyc cen a zmianami koniunktury i poziomem stopy procentowej

w USA parytet dochodów rolniczych wykazywał silne powiązania z
warunkami wymiany zagranicznej terms of trade oraz deficytem
budżetowym

zarówno w USA, UE, jak i Japonii zmiany wskaźnika nożyc cen były
słabo związane z parytetem dochodów, gdyż ten drugi warunkowany był
silnie poziomem i strukturą budżetowego wsparcia

dzięki polityce interwencyjnej rządów wahania koniunktury zostały na
tyle zniwelowane, że nie wywierały negatywnego wpływu na sytuację
dochodową w rolnictwie (wyjątek – Polska).

27




Stosowanie optyki liberalnej w procesie równoważenia rynku
deprecjonuje sektor rolno-żywnościowy
Tylko aktywna polityka państwa z nieautomatycznymi
stabilizatorami koniunktury może pokonać próg naturalnej
słabości rolnictwa
Kluczowa staje się właściwa relacja pomiędzy polityką
makroekonomiczną państwa, w sferze kreacji pieniądza i
wydatków budżetowych, a polityką rolną i jej efektami
(„zasada wahadła”)
Utrzymanie odpowiedniej kombinacji tych polityk daje szansę
na równoważenie optimów makro i mikro w procesie
globalizacji i pozytywnie wpływa na przemiany społeczne i
środowiskowe na wsi
28





potrzeba określenia zakresu implementacji ogólnego postępu
w badanych obszarach za pomocą badania miar efektywności i
chłonności zasobów zaangażowanych w procesach reprodukcji,
ocena struktury strumieni produktów zasilających sektor rolnożywnościowy i struktury rozdysponowania jego produktów,
ocena znaczenia eksportu produktów rolnych w łącznym, bądź
końcowym popycie na produkty rolne,
ocena efektywności makroekonomicznej sektora rolnożywnościowego rozumiana jako udział wartości dodanej w
produkcji globalnej,
analiza wkładu akumulacyjnego sektora rolno-żywnościowego.
29
30