Transcript KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER III Farkın Farkı Yöntemi

REKABET İHLALLERİNDEN DOĞAN
ZARARIN HESAPLANMASI
Sinan BOZKUŞ
Rekabet Uzmanı
&
Hale GÜNDÜZ
Rekabet Uzmanı
REKABETİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN’UN
ÖZEL HUKUK ALANINDAKİ SONUÇLARI:
SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ
17.06.2011
1
SUNUM PLANI




17.06.2011
Genel Olarak Zarar Kavramı ve Rekabet
Hukukundaki Yeri
Türk ve AB Rekabet Hukuku Bağlamında
Zararın Tazmini
Rekabet İhlali Türlerine Göre Oluşabilecek
Zararlar
Zarar Hesaplama Yöntemleri
2
ZARAR KAVRAMI ve REKABET
HUKUKUNDAKİ YERİ-I

Zarar: Bir kimsenin malvarlığında iradesi
dışında meydana gelen eksilme


17.06.2011
Fiili Zarar: Kişinin malvarlığındaki net
azalmadır.
Mahrum Kalınan Kâr: Zarara yol açan
eylemin (haksız fiil), malvarlığının artışını
önlemesi halinde ortaya çıkmaktadır.
3
ZARAR KAVRAMI ve REKABET
HUKUKUNDAKİ YERİ-II
Rekabet İhlali
İdari Yaptırım
Özel Hukuk Yaptırımı
ZARAR
Rekabet Sürecine Verilen Zarar
(Harm to Competition)
17.06.2011
İhlalden Etkilenenlere Verilen Zarar
(Private Damage)
4
ZARAR KAVRAMI ve REKABET
HUKUKUNDAKİ YERİ-III
rkartel
Fiyat
Etkisi
rrek
B
D
wkartel
C
A
wrek
Miktar
qkartel
Çıktı
Etkisi
Kaynak: OECD (2011)
Doğrudan Alıcı
Fazladan Ödenen
Bedel
Aktarma
Yapılamayan
Satış
A
-B
C
Dolaylı Alıcı/Son kullanıcı
Toplam Tüketici Zararı
Toplam Refah Kaybı
17.06.2011
qrek
B
A
Elde Edilemeyen
Fayda
D
C
D
C
D
5
AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI
BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-I

Hukuki Çerçeve


Türkiye
 4054 sayılı Kanun’un 58. maddesi
AB
 Birlik genelinde uygulanabilecek düzenleme yok
 ABAD Kararları: Courage ve Manfredi
 AB Komisyonu Çalışmaları




17.06.2011
Yeşil Kitap (2005)
Beyaz Kitap (2008)
Oxera ve Komninos (2009)
Rehber (2011 yılı içinde yayımlanması bekleniyor)
6
AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI
BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-II
İspat Standardı


17.06.2011
Buna karşın zararın
miktarının
hesaplanması için
daha düşük bir
standart
BK 42. madde
İhlalin Kanıtlanması
İlliyet Bağı
Düşük

İhlalin kanıtlanması
için yüksek bir
standart
Yüksek

Zararın Hesaplanması
7
AB ve TÜRKİYE UYGULAMALARI
BAĞLAMINDA ZARARIN TAZMİNİ-III

Uygulama


Türkiye’de rekabet ihlallerinden doğan
zararın tazminine ilişkin kesinleşmiş bir karar
bulunmamakta
AB’de ise üye ülke mahkemelerinde
tazminata hükmedilen davalar bulunmaktadır


17.06.2011
Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere
Almanya’da 2004-2009 yılları arasında
1.300’den fazla dava açıldı…
8
İHLAL TÜRLERİNE GÖRE
OLUŞABİLECEK ZARARLAR

Danışıklı Hareket

Kartel


Fiyatların yükselmesi ve arzın kısılması
Tek Taraflı Eylemler

Sömürücü Davranışlar


Dışlayıcı Davranışlar



17.06.2011
Genellikle kartellere benzer sonuçlar doğmaktadır
Farklı kesimler üzerindeki etkisi değişebilmektedir
Pazarın yapısı değişebilir
Olaya özgü hesaplama yöntemleri gerektirebilir
9
KARTEL ZARARI
Girdi veya Tamamlayıcı Ürün Sağlayıcıları
Çıktı kısıtlaması
Kartel
Rakipler
Fazladan
Ödenen
Bedel
Potansiyel Alıcılar
Çıktı etkisi
(Doğrudan alıcılar)
Doğrudan Alıcılar
Dışlayıcı
Eylemler
Rakiplerin Müşterileri
Aktarma
Çıktı Etkisi
(Dolaylı alıcılar)
Potansiyel
Dolaylı Alıcılar
Dolaylı Alıcılar
Rakiplerin Dolaylı
Müşterileri
Davacının (Doğrudan alıcı) Toplam Zararı = Fazladan Ödenen Bedel - Aktarma Etkisi + Çıktı Etkisi
17.06.2011
10
HÂKİM DURUMUN KÖTÜYE KULLANILMASI
HALLERİNDE ORTAYA ÇIKAN ZARAR


Sömürücü kötüye kullanmalardan doğan
zarar
Kartel zararı
Dışlayıcı Uygulamalar: münhasır anlaşmalar,
bağlama,yıkıcı fiyat, fiyat sıkıştırması, mal
vermenin reddi vb.


1117.06.2011
Rakipler: Kârda azalma veya bütünüyle pazar
dışına çıkma
Tüketiciler: Azalan rekabet
fiyatlarda
artış, kalitede azalma, seçme olanağının düşmesi
11
DIŞLAYICI UYGULAMALARIN
AŞAMALARI
Yıpratma
T0
İhlalin
Başlangıcı
17.06.2011
Hasat
T1
Büyüme
T2
Rakiplerin
Dışlanması
Pazara yeniden
rakiplerin girmesi
T3
Rekabetin yeniden
tesisi
12
DIŞLAYICI UYGULAMALARIN
ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ I


Pazarda Yerleşik Firma
 İlk aşamada kâr kaybı sonrasında hasat
Müşteriler (Tüketiciler)




Kısa vadede ihlalin türüne göre (agresif fiyatlama) fayda
veya zarar (ayrımcı uygulama, bağlama) dolayısıyla
belirsiz
Uzun vadede azalan rekabet = fiyat artışı, seçim
şansının azalması vb. dolayısıyla negatif
Toplamda ihlalin tüketici refahı üzerindeki etkisini net bir
şekilde ortaya koymak güç
Öneri: Uygulamada pratiklik sağlamak açısından tüketicilerin
uğradığı zararın toplumsal zarar olarak kabul edilmesi ve idari
cezalar bağlamında değerlendirilmesi
17.06.2011
13
DIŞLAYICI UYGULAMALARIN
ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ II

17.06.2011
Yerleşik Firmanın Rakipleri

Gerçekleşen zarar (damnum emergens),

Mahrum kalınan kâr (loss profit)

Kaçırılan fırsatlar
14
İHLAL OLMASAYDI DURUMU VE
ZARARIN HESAPLANMASI

“Farazi durum senaryosu”
(but-for scenario)
Rekabet ihlallerinden doğan zarar
=
Davacının fiili durumu ile farazi durumu
arasındaki fark
17.06.2011
15
ZARARIN HESAPLANMASINDA
KULLANILAN YÖNTEMLER

17.06.2011
Karşılaştırmaya dayanan yöntemler

Mukayese Yöntemi

Öncesi ve Sonrası Yöntemi

Farkın Farkı Yöntemi

Finansal analize dayanan yöntem

Simülasyon yöntemi
16
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER
I

Mukayese (Yardstick) Yöntemi




17.06.2011
İhlalden etkilenen pazar/pazarlar (karşılaştırma
grubu) ile bu pazarla/pazarlarla benzerlik
gösteren ancak ihlalden etkilenmediği varsayılan
bir pazardaki fiyatların karşılaştırılması,
Aynı ürün, farklı coğrafi pazar veya benzer pazar
Artısı
 Uygun pazar seçilmesi halinde farazi surum
senaryosu oluşturmak kolay
Eksisi
 Pazarlar arasındaki farklılıkların da ihlal gibi
yorumlanması
17
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER
I
Fazladan Ödenen Bedelin Tahmininde Mukayese
Yöntemi


Basit hali






Ortalama fiyatların kıyaslanması
Gelişmiş hali
F: Fiyat
O: Oyuncu sayısı
A: Akaryakıt fiyatları
N: Nüfus
F  0  1Ot  2 A  3 Nt



17.06.2011
İhlalin olmadığı pazardaki veriler kullanılarak model kurulması
Kurulan model ile ihlalin gerçekleştiği pazarda ihlal olmasaydı
oluşması beklenen farazi fiyatın belirlenmesi
İhlalin gerçekleştiği pazarda oluşan fiyattan farazi fiyatın çıkarılması
18
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER
I
o
17.06.2011
Mahrum Kalınan Kârın Tahmininde
Mukayese Yöntemi
1.
İhlalin olmadığı pazardaki veriler kullanılarak
model kurulması
2.
Kurulan model ile ihlalin gerçekleştiği pazarda
ihlal olmasaydı elde edilmesi beklenen pazar
payının veya kârın belirlenmesi
3.
İhlalin gerçekleştiği pazardaki fiili durum ile
farazi durumun farkının belirlenmesi
19
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER
II

Öncesi ve Sonrası Yöntemi
(Before and After Method)
1.
2.
İhlalin başlamasından önceki dönem ile ihlal dönemi
veya ihlalin sona ermesinden sonraki dönemle ihlal
dönemi karşılaştırılması
Aradaki farkın bulunması
Basit haliyle: Sadece ele alınan dönemlerdeki ortalama
fiyatların karşılaştırılması,
Gelişmiş haliyle: Pazar şartlarındaki ihlal dışındaki
değişikliklerin kontrol edilmesi için kurulacak daha gelişmiş
ekonometrik modeller yardımıyla
Yeterli veri mevcut ise, ihlal öncesi döneme, ihlal dönemine
ve ihlal sonrası döneme ait verilerin bir bütün olarak
incelenmesi ve karşılaştırılması faydalı
17.06.2011
20
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER
II
17.06.2011
21
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER
II
 Öncesi ve Sonrası Yöntemi

Artısı:



Eksisi:

17.06.2011
Aynı pazar ve firmalar referans olarak alındığı
için veri bulmak kolay,
Farklı pazarların özelliklerinden kaynaklanan
farklılıkların yol açtığı yanılgılar yok.
Fiyattaki artışın salt ihlalden kaynaklandığı
yanılgısı.
22
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER
II

Öncesi ve Sonrası Yöntemi ile Fazladan
Ödenen Bedelin Hesaplanması




F: Fiyat
O: Oyuncu sayısı
A: Akaryakıt fiyatları
N: Nüfus
F  0  1Ot   2 A  3 Nt
17.06.2011
23
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI YÖNTEMLER
II

Öncesi ve Sonrası Yöntemi ile Mahrum
Kalınan Kârın Hesaplanması:



17.06.2011
İhlal öncesi ve sonrasındaki net kârın
karşılaştırılması
Artısı: Pratik, veri ihtiyacı az
Eksisi: Firmanın kârlılığındaki düşüşün salt
ihlalden kaynaklandığı yanılgısı
24
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI
YÖNTEMLER III
Farkın Farkı Yöntemi

(Difference in Difference Method)
İhlal öncesi dönem
İhlalin
gerçekleştiği
pazar
İhlal olmayan
pazar
17.06.2011
A
İhlal sonrası dönem
B
Zararın
hesaplanması
(B-A)
Aradaki
farkın
bulunması
C
D
(D-C)
25
KARŞILAŞTIRMAYA DAYALI
YÖNTEMLER III

Farkın Farkı Yöntemi

Artısı:


Eksisi:


17.06.2011
Hem izlenen değişkenin zaman içindeki
değişimini hem de karşılaştırma amacıyla
kullanılan pazar veya firmalar arasındaki
farklıların etkisini ölçebilmek mümkündür.
İhlalin gerçekleştiği pazarda ortaya çıkan ancak
kontrol amaçlı kullandığımız rekabetçi pazarda
ortaya çıkmayan ihlal dışındaki etkileri
ayrıştırmak mümkün değil,
Daha çok veriye ihtiyaç var.
26
FİNANSAL ANALİZE DAYALI
YÖNTEM
Gelire Dayalı Yöntem

Fiili durumdaki gelirin hesaplanması
İhlalin olmadığı durumda elde edilmesi beklenen
gelirin hesaplanması
Fiili durumla farazi durumun karşılaştırılması



Maliyete dayalı yöntem

Artısı:


Eksisi:




17.06.2011
Veri güvenliği
İhlal dışındaki etkilerin ayrıştırılması
Fiili durumun tespiti güç
Teknik bilgi gereksinimi
27
SONUÇ ve ÖNERİ






17.06.2011
Modeller arasında bir öncelik sıralaması
yapılması yerine yöntemlerin olaya uygunluğu
ölçüsünde kullanılması,
Yöntemlerinin birbirlerinin alternatifleri olarak
değil, tamamlayıcısı şeklinde görülmesi,
Birden fazla yöntemle zarar hesabı yapılarak
çapraz kontrol yapılması,
Sonuçların kesinliği ile uygulanabilirliği
arasında denge gözetilmelisi,
Basit yöntemlerin tercih edilmesi,
İhlal dışındaki etkilerinin ayrıştırılması.
28
TEŞEKKÜRLER
17.06.2011
29