Biyolojik Ritimler ve Anestezi
Download
Report
Transcript Biyolojik Ritimler ve Anestezi
Biyolojik Ritimler ve
Anestezi
Doç. Dr. Leyla İyilikçi
DEÜTF Anesteziyoloji AD
Biyolojik Ritim
Canlı organizmada yaşam boyu tekrarlayan
ve canlının dış ortama adaptasyonunu
sağlayan fizyolojik olaylardır
Biyolojik Ritim
Kalbin Elektriksel Aktivitesi
Solunum Hareketi
Uyku ve uyanıklık
Hormonların Salgılanması
Biyolojik Ritim
Biyolojik ritim ve mekanizmalarını
inceleyen bilim dalına KRONOBİYOLOJİ
denir
Biyolojik Ritim
Sirkatidal
Sirkadiyen
Sirkalunar
Sirkanual
Biyolojik Ritim
Gel-git olayları
Gündüz-gece
Ayın evreleri
Mevsimler
Biyolojik Ritim
Circa (yaklaşık) dies (bir gün)
22-26 saat uzunluktaki ritimler sirkadiyen
ritim
18 saatten kısa ritimler ultradiyen
30 saatten uzun ritimler infradiyen
[Refinetti R, Circadien Physiology,1999]
Biyolojik Ritim ve Tarihçe
M.Ö 4 yy Andosthenes demirhindi ağacı yaprakları
gündüz açılıp, gece kapandığını
1729 De Mairan bitkilerin güneşe yönelmeleri
1866 vücut sıcaklığının gece gündüz değişimi
1961 Aschoff Tier Bunker izolasyon ünitesinde uykuuyanıklık periyodunun 25 saatlik bir döngü olduğunu
saptamıştır
Biyolojik Ritim ve Çevresel
İşaretler
Işık (aydınlık-karanlık)
Sıcaklık
Yiyecek temini
Ses ve sosyal faktörler
Biyolojik Ritim
Doğal çevre koşulları ile düzenleniyorsa
entrained ritim
Doğal ve çevresel ortamdan yalıtılmış
ortamdaki içsel ritim free-running ritim
Biyolojik Ritim
Lökomotor aktivite kaybı
Gece aktif olan hayvanlar gündüz dinlenmesi
Biyolojik Ritim
Faz : Bir ritmin anlık durumu
Faz açısı: iki faz arasındaki zaman farkı
Serbest ritim gösteren canlılarda içsel
gece ve gündüz kavramı üzerine etkiyi
gösterir
Biyolojik Ritim
Vardiya örneği (aydınlık-karanlık ritmi)
Yorgunluk, dikkatsizlik, iştah bozukluğu, uyku-uyanıklık
dengesi bozulur
Jet-lag sendromu zaman dilimlerinin
aşıldığı seyahat (biyolojik saat ile varış
arasındaki dengesizlik)
İştahsızlık, baş ağrısı, uyku düzeninde bozukluk,
konsantrasyonda bozukluk vb.
Biyolojik Ritim
Mevsimsel duygu durum bozukluğu (SAD
seasonal affective disorder)
Sonbahar-kış aylarında mevsimsel
değişiklik ile kişi, kısa foto-periyoda uyum
sağlayamaz ve tedavide parlak ışık önemli
Biyolojik Saat
1950’de Kramer ve Hoffman
Coleman’a göre tanımı
Yaşayan organizmada zamanın geçişini
ölçme kapasitesi olan fizyolojik sistem
Biyolojik Saat
İçsel
Sıcaklık
Yeniden ayarlanabilir olması
Devamlı danışılıyor olması
Biyolojik Saat
Retina
Suprakiazmatik çekirdek
Pineal Bez
Biyolojik Saat
Görme kaybı olanlarda 24 saatlik aydınlık-karanlık
duyusunu devam ettirmeleri retinadaki zaman duyusunu
algılayan reseptörleri (chronosense) ile olmaktadır
Retinada bulunan foto ve krono reseptörler sirkadiyen
ritim için vazgeçilmezdir
Sirkadiyen fotoreseptörler opsin reseptörlerinden
melanopsin içerir ve sadece retinada bulunur
Biyolojik Saat
Diz eklemi arasında küçük bir bölgede
ışığa duyarlı fotoreseptör olduğu
bildirilmiştir (??)
Biyolojik saatin moleküler mekanizması
Gen-protein-gen
Biyolojik Saat ve Melatonin
Suprakiazmatik çekirdeğin, biyolojik
ritimler üzerindeki kontrolünde otonom
sinir sistemi nöral iletimi
Humoral iletimin büyük kısmı pineal
bezden salgılan melatonin
Tiroid ve glukokortikoidlerde önemli
Biyolojik Saat ve Melatonin
GABA salınımı ışık ile artar ve
paraventriküler çekirdek (PVN)
preotonomik nöronları inhibe eder ve
melotonin salgısını baskılar
Gece ise melatonin yapımı artar
Biyolojik Saat ve Melatonin
Dekart’a göre ruhun bulunduğu yer
Pineal bez
Nöroendokrin bir transduser
Gündüz seratonin
Gece melatonin
Melatonin
Pinealosit
Retina
Plesenta
Böbrekler
Lens
Kemik iliği
Solunum yolları
GİS
Deri
Biyolojik Saat ve Melatonin
Yıl boyunca gündüz ve gece uzunluğunun
değişmesi melatonin sentez ve salınım da
mevsimsel değişikliklere yol açar
Yarı ömrü 20-47 dk
Prepubertal bireylerde daha uzun yarı
ömür
Karaciğerde metabolize
Tüm hücrelerde 3-hidroksi melatonin
antioksidatif etki
Biyolojik Saat ve Melatonin
Koronerler, ventrikül ve aort da bulunur
Yeni doğan bebek melatonini anne sütünden alır
9-12 haftalıkken melatonin ritmi başlar
İleri yaşlarda melatonin düzeyi düşer uyku ve
uyanıklık ritmi bozulur
Melatonin ve Anestezi
Preoperatif anksiyolitik ve sedatif etkileri vardır
Midazolam ile karşılaştırmalı çalışmalarda
premedikasyonda kullanılabileceği sonucuna varılmıştır
Sıçanlarda ise barbitürat ile düşük dozda melatonin
(5mg/kg) ile etkinin güçleneceği,yüksek dozda (50
mg/kg) ters etki olacağı bildirilmiştir
[Acil M, Basgül E, Celiker V ve ark. Eur J Anesthesiol,2004]
[Pang CS,Mulnier C,Pang SF ve ark.Biol Signals Recept,2001]
[Drago F,Frisina M, Grech M ve ark.Neurosci Lett,2001]
Melatonin ve Anestezi
Tavşanlarda anestezi öncesi, anestezi
sırasında ve sonrasında kan melatonin
düzeylerine bakıldığında;
Halotan azaltmış
Ketamin arttırmış
Pentobarbital etkilememiştir
[Pang CS,Mulnier C,Pang SF ve ark.Biol Signals Recept,2001]
Melatonin ve Anestezi
Gündüz uygulanan anestezi
uygulamalarında halotan, isofluran ve
sevofluranın kan melatonin düzeylerin
değiştirmediği saptanmıştır
[Karagöz H, Basgül E, Çeliker V ve ark. Anestezi Dergisi,2002]
Biyolojik Ritim
Uyku-uyanıklık ritmi
Menstürel ritim
Sıcaklık
(16-18 saatleri arasında en yüksek)
(4-6 saatlerinde en düşük) Melatonin en yüksek seviyede
Kalp ritmi
(Gece geç saatlerde yüksek,sabah artar, öğleden sonra düşük)
Tansiyon Arteriyal
(Sistolik ve diyastolik basınç gece düşük)
Biyolojik Ritim
Karaciğer kan akımı (02.00-08.00) maksimum
düzeyde,14.00’de en düşük seviye
Glomerüler filtrasyon hızı (12:00-16:00) arası en
yüksek (00:00-04:00) arası en düşük
Alkol toleransı öğleden sonra en yüksek
MI sabah daha fazla
Fibrinolitik aktivite sabah daha az
Astım sabah (00:02-00:06) en fazla hava yolu
direnci sabah yüksek, öğleden sonra düşük
Biyolojik Ritim
Ağrıda farklılıklar gösterir
RA, sabah yoğun ağrı
Migren sabah ve akşam yoğun ağrı
Beta-endorfin sabah en yüksek
salgılanıyor
Melatoninin gece analjezik etkisi en fazla
Kronoterapi
İlacın uygulama zamanını seçmek için
sirkadiyen sistemlerin göz önüne
alınmasına
Kronoterapi, ilgilenen bölüme
Kronofarmakoloji denir
Astım, RA, kemoterapi ilaçları biyolojik
ritme göre seçilip verilmelidir
Biyolojik Ritim ve Lokal
Anestezikler
Lokal anesteziklerin etkinliği karanlık
fazda aydınlık faza göre daha yüksek
En uzun anestezi süresi saat 15:00 de
Diş tedavisinde sık kullanılan mepivakain
en yüksek etkinliği 15:00’de olduğu
gösterilmiştir
[Lemmer B,Wiemers R.Chronobiol Int, 1989]
Biyolojik Ritim ve Lokal
Anestezikler
Epidural ropivakain (14 mL-%17) 194
denekte doğum eylemi incelenmiş ve
diürnal gruplarda (07:00-13:00 ve 13:00-19:00)
noktürnal gruplara göre (19:00-01:00 ve 01:0007.00) göre %20-28 daha uzun olduğu
saptanmıştır
[Debon R, Chassard D, Duflo F ve ark. Anesthesiology 2002]
Biyolojik Ritim ve Lokal
Anestezikler
Farelere saat (10:00,16:00,22:00,04:00) tek
doz 20 mg/kg Bupivakain uygulaması
sonucu en yüksek plazma konsantrasyonu
ve toksisite saat 22:00’de saptanmıştır
[Bruguelle B, Prat M. J Pharm Pharmacol,1987]
Biyolojik Ritim ve Lokal
Anestezikler
İnsanda sabit dozda lidokain infüzyonuna
başlanması 2-10 saat sonra plazma
düzeyine bakıldığında öğleden sonraki
vakalarda lidokain konsantrasyonunun
sabah vakalarına göre daha yüksek olduğu
ve bu sonucun ilacın metabolizmasındaki
azalmaya bağlı olabileceği bildirilmiştir
[Warman GR,Leitch S ve ark, The first International Congreess of Applied
Chronobiology and Chronomedicine, 2005]
Biyolojik Ritim ve Lokal
Anestezikler
Bupivakain için mevsimsel değişiklik
incelenmiştir
Yılın belirli aylarında günün aynı saatinde
20 mg/kg ilaç verilerek 0.25,0.5,1,2,4 ve
6.saatlerde serum bupivakain düzeyine
bakılmış en yüksek değerler Cmaks Temmuz
ayında T maks için Mayıs ve Şubat ayında
gözlenmiştir
[Attolini L,Gantenbein M ve ark. Eur J Drug Metab Pharmacokinet, 1996]
Biyolojik Ritim ve Lokal
Anestezikler
EMLA ile yapılan bir çalışmada çocuklarda sabah
(8:15) ve öğleden sonra (16:15) deriye sürülmüş
bir saat sonra kan örnekleri alınmış, aynı
uygulama sıçanlara da yapılmış ve sonuçta
çocuklarda akşam saatlerinde sıçanlarda ise
sabah saatlerinde lidokain düzeyinin daha
yüksek olduğu görülmüştür
[Bruguerolle B,Giaufre E ve ark.Chronobiol Int, 1991]
Biyolojik Ritim ve Kas Gevşeticiler
Sıçanlarda
galamin
pankuronyum
d-tubokürarin
gece döneminde düşük olarak bulunmuştur
Biyolojik Ritim ve Kas Gevşeticiler
Rokuronyum ile sabahları blokaj süresi
uzun öğlenden sonra ise en kısa olduğu
saptanmıştır
[Cheeseman JF,Warman GR ve ark. The first International Congreess of
Applied Chronobiology and Chronomedicine, 2005]
Biyolojik Ritim ve Ketamin
Ketamin ile katatoni sıçanlarda gece
saatlerinde gündüze göre uzun
Kış aylarında katotoni artmaktadır
[Winters WD, Hance AJ, Cadd GC ve ark. Neuropharmacology, 1986]
Biyolojik Ritim ve Midazolam
Midazolam sağlıklı erkek gönülllülerde
yapılan çalışmalarda sirkadiyen ritim ile
ilişkisi gösterilememiştir
Midazolam yarı ömrünün saat 14:00 de en
kısa, 02:00 de en uzun olduğu
saptanmıştır
Biyolojik Ritim ve İnhalasyon
Anestezikleri
Halotan ile ilgili çalışmalar vardır
Alveoler ölçümlerin en düşük aydınlık
dönemde olduğu saptanmıştır
[Chassard D, Bruguerolle B. Anesthesiology,2004]
Biyolojik Ritim ve
Sufentanil/Fentanil
Doğum eyleminde kullanılan intratekal
sufentanil ile fentanilin analjezi
seviyesini ölçülen çalışmalarda gündüz
saatlerinde akşam saatlerine göre %30 ve
%27 oranında daha kısa olduğu
saptanmıştır
[Gupta SK, Southam MA, Hwang SS, J Clin Pharmacol, 1995]
Reciprocal Relationships between General(Propofol)
Anesthesia and Circadian Time in Rats
Etienne Challet, Sylviane Gourmelen, Paul Pevet, Philippe Oberling and Laure Pain
Fransa
2007
Sonuç
Biyolojik Ritimler;
İlaçların etkinliği
Toksisitesi
İlaç reçete edilirken
İlaç uygulanırken
göz önünde bulundurmamız gereken önemli bir
faktördür