Transcript Hedendaagse jeugdliteraire adolescentenroman

Over grenzen
De adolescentenroman in het
literatuuronderwijs
Een ‘gevaarlijke’ leeftijdsfase (Fens 1984, 24)
‘Over de tweede periode die ik tussen het twaalfde en het vijftiende à
zestiende jaar situeer, kunnen we zeer kort zijn. Er valt niets over te
zeggen, omdat er niets in gebeurt. Dat is een groot probleem voor alle
opvoeders. Men verklaart dat door er op te wijzen dat er bepaalde
soorten boeken ontbreken. Dat geloof ik niet (…).’
Anno 2013: ‘Ontlezing’ in het secundair onderwijs
De vaak abrupte overgang van jeugd- naar volwassenenliteratuur zorgt
onder zestien- tot achttienjarigen voor nieuwe afhakers.
Aanbod is niet de verklaring: het aanbod aan adolescentenromans, in de
jeugdliteratuur en de volwassenenliteratuur, is rijker dan ooit tevoren.
De gedeeltelijke onzichtbaarheid in onderwijs (en
bibliotheek)
Vier ervaringen
1. Goedegebuure (1991): De perfecte puber
2. Een schrijverservaring (2000): Edward van de Vendel
3. Onderzoek onder docenten secundair onderwijs (2002)
4. Het oog van de meester (2008) en Lezen voor de lijst (heden)
-
Examenprogramma Nederlands: De boeken in de Tweede Fase
moeten van ‘erkende kwaliteit’ zijn.
-
Weinig ruimte voor de jeugdliteraire adolescentenroman
Terecht of niet?
De kwaliteit van jeugdliteraire
adolescentenromans en de doorgaande leeslijn
-
De adolescentenroman:
Verhalen die de innerlijke groei van een personage van een
personage naar volwassenheid thematiseren, in wisselwerking met
zijn of haar omgeving.
-
Een genre dat zowel in de jeugdliteratuur als de
volwassenenliteratuur voorkomt
-
Tot de jaren 1990 gescheiden systemen
-
Na de jaren 1990 grensverkeer door ontwikkelingen in de
jeugdliteraire adolesentenroman
Ontwikkelingen in de jeugdliteraire
adolescentenroman
-
De jaren 1970: Afscheid van de ‘heile Kinderwelt’ door thematische
verruiming. Realistische literatuur waarin jongeren niet langer
afzijdig gehouden worden van de volwassenenwereld.
De inhoudelijke vernieuwing gaat ten koste van de vorm:
pedagogische emancipatie maar nog geen literaire emancipatie.
-
Jongerenromans in de traditie van de Bildungsroman:
*
Opvoedkundig ideaal van aanpassing en integratie van de
jongere als productief lid van de maatschappij, gericht op
harmonie
*
Overdracht van normen en waarden van generatie op
generatie
*
Rechtlijnige verhaalstructuur
Ontwikkelingen in de jeugdliteraire
adolescentenroman
-
Kritiek op het hyperrealisme: De dagen van olim van Miep
Diekmann (1971), een jeugdliteraire adolescentenroman ‘avant la
lettre’.
Ontwikkelingen in de jeugdliteraire
adolescentenromans
-
Desillusionsromans:
Chocolade-oorlog van Robert Cormier (1974/1982), We noemen
hem Anna van Peter Pohl (1987/1993)
Ontwikkelingen in de jeugdliteraire
adolescentenroman
-
Metafictionaliteit en intertekstualiteit in jeugdliteratuur:
Verleden week van Aidan Chambers (1978/1990)
Ontwikkelingen in de jeugdliteraire
adolescentenroman
De hedendaagse adolescenten- of initiatieroman:
-
Nadruk op de creativiteit van de personages
-
Ontwikkeling van een persoonlijkheid die geen kopie is van de
vorige generatie
-
Accent op het proces van het opgroeien zelf, de intense momenten
van initiatie
-
Vorm: meerstemmig, wisselend vertelperspectief, metaforen,
onderbroken tijdsverloop, intertekstualiteit.
De Nederlandstalige adolescentenroman
Gebr. (1996),
Met mij gaat alles goed Allemaal willen we de
Ted van Lieshout
(1996), Jan Simoen
hemel (2008), Els Beerten
De Nederlandstalige adolescentenroman
De gelukvinder (2008), De hondeneters (2009), Zwarte zwaan (2012),
Edward van de Vendel Marita de Sterck
Gideon Samson
Een volwassen genre
Goedegebuure over jeugdboeken in de jaren 1970:
‘Trendgevoelig’ en ‘stomvervelend’, ‘zo glad als een gloednieuw
klimrek met rubberen tegels tegen het vallen’.
Hedendaagse jeugdliteraire adolescentenroman:
Een uitgebalanceerde vorm en inhoud. De beschreven zoektochten
van personages naar een eigen identiteit hebben een compositie
waarin net als in de volwassenenliteratuur sprake is van
experimenten met perspectiefwisselingen en variatie in vormen.
Een literaire verkenning van verschillende visie op de werkelijkheid
en een talige reflectie op fundamentele levensvragen. Niet meer en
niet minder dan veel volwassenenromans
Grensoverstijgend literatuuronderwijs
-
De ontwikkelingen in het genre én het pleidooi voor een doorgaande
leeslijn vragen om een longitudinaal literatuuronderwijs met
aandacht voor de jeugdliteraire adolescentenroman, ook in de
bovenbouw van het secundair onderwijs
-
Concessies ten aanzien van doelstellingen niet nodig
-
Niet gebonden aan een bepaalde benadering van
literatuuronderwijs
-
Vergelijking en confrontatie ter bevordering van de literaire
competentie
De proef op de som: project
adolescentenliteratuur
Een reeks van zes lessen vanuit twee vragen:
1. Hoe gaan leerlingen in de Tweede Fase te werk bij het vergelijkend
analyseren van adolescentenromans voor jongeren en
adolescentenromans voor volwassenen en hoe vormen zij zich
daarbij een oordeel over het grensverkeer tussen jeugdliteratuur en
volwassenenliteratuur
2. Hoe ervaren leerlingen in de Tweede Fase het vergelijkend werken
met jeugdliteratuur en volwassenenliteratuur?
De lessenreeks
Les 1: Introductie van de grensverkeerdiscussie en verkenning van de
vooronderstellingen bij leerlingen ten aanzien van jeugd- en
volwassenenliteratuur
Les 2: Analyse en vergelijking in de praktijk: een voorbeeld
Les 3, 4 en 5: De leerling aan het werk
Les 6: Discussie over de resultaten
Het oordeel van leerlingen
Over het grensverkeer:
-
In hun analyses zien leerlingen meer overeenkomsten dan
verschillen tussen beide typen adolescentenromans;
-
In hun conclusie benadrukken ze echter de verschillen;
Verklaring: leerlingen houden vast aan aangeleerde
vooronderstellingen
Het oordeel van leerlingen
Over het project
‘Als ik beide boeken had gelezen zonder deze opdracht erbij te maken,
of (…) een gewone boekopdracht, waren waarschijnlijk allerlei
verschillen en overeenkomsten onopgemerkt gebleven en had ik me in
geen van deze boeken zo moeten verdiepen als ik nu heb gedaan.’
‘Ik vond de opdracht heel geslaagd en ik heb ervan geleerd met andere
ogen naar een boek te kijken. Ik denk dat dit ook wel invloed heeft op
het lezen van andere boeken in de toekomst, want het lezen van deze
boeken ging volgens een patroon dat ik heel prettig vond.’
‘Een geslaagde opdracht. Het vergde wat meer werk en voorbereiding
dan bij de gemiddelde boekopdracht, maar je kreeg er ook meer voor
terug: je werd gedwongen je echt in een boek te verdiepen en door het
te vergelijken met een ander boek er nieuwe aspecten in te zien die je
anders niet gezien had. Je krijg meer inzicht in de verschillen en
overeenkomsten.’
Tot slot
Het doel van het literatuuronderwijs is het vormen van literair
competente lezers
Dat kan met literatuuronderwijs dat meer op een ontwikkelingsleest is
geschoeid en dat een doorgaande leeslijn als uitgangspunt heeft.