Transcript Deficyty i nadprodukcje w osrodkowym ukladzie nerwowym

PROGRAM OPERACYJNY
KAPITAŁ LUDZKI
Człowiek – najlepsza inwestycja
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Deficyty i nadprodukcje
w Ośrodkowym Układzie
Nerwowym
Lek. med. specjalista neurolog
Elżbieta Szczepaniak
Poznań, 24 września 2013 r.
Układ nerwowy jest bardzo
skomplikowaną strukturą naszego
ciała.
W nim inicjuję się
• każdy nasz ruch
• każde nasze odczucie zmysłów
• nasze myśli i słowa
• nasze umiejscowienie w przestrzeni
• nasze postawy społeczne.
W nim kształtuje się nasza osobowość.
Mimo że masa mózgu stanowi
średnio 2% masy ciała,
wykorzystuje on aż 20 %
przechodzącego przez organizm
tlenu, a jego zużycie energii jest
10 razy szybsze niż pozostałych
narządów.
Nic dziwnego, w końcu pracuje
bez ustanku. Nawet kiedy śpisz i
pewne procesy ulegają
spowolnieniu, mózg nie wyłącza
się, ale wciąż działa.
MÓZG odbiera bodźce nie tylko ze świata
zewnętrznego, ale także z wnętrza swojego ciała,
przetwarza informacje i adaptuje organizm do
zmieniających się warunków.
MÓZG jest swoistym centrum sterowania układu
wegetatywnego tj.: temperaturę, położenie ciała,
pracę narządów wewnętrznych korygowanie
ewentualne wypaczenia.
MÓZG jest odpowiedzialny za wszelkie procesy
poznawcze.
„Największym
niezbadanym terytorium na
świecie jest przestrzeń
między naszymi uszami”
Bill O'Brien
Objawy uszkodzenia mózgu
• Deficyty neurologiczne - objawy ubytkowe:
wypadnięcie danej jednej lub wielu funkcji
spowodowane uszkodzeniem OUN
wrodzonym lub nabytym;
• Nadprodukcje - wytwarzanie pewnych
obrazów, ruchów ,zaburzeń emocji np.:
lęku w przebiegu patologicznej
„nadczynności” mózgu;
Przyczyny uszkodzenia mózgu
• Choroby genetyczne;
• Choroby z życia płodowego i okołoporodowe
MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE
Wieloogniskowe uszkodzenie powodujące deficyty
neurologiczne na całe życie;
• Choroby i uszkodzenia ( np.: urazy) nabyte w
okresie dzieciństwa od okresu noworodkowego
do okresu dojrzałości.
Nabyte uszkodzenia OUN
• Zapalenia mózgu i opon;
• Guzy mózgu;
• Incydenty niedokrwienne ( np. w przebiegu
urazów naczyń domózgowych);
• Urazu czaszkowo-mózgowe;
• Choroby metaboliczne z wtórnym uszkodzeniem
mózgu;
• Choroby immunologiczne.
Deficyty- objawy ogniskowe
zależne od lokalizacji uszkodzenia
• Niedowłady jedno, dwu- trzy i
czterokończynowe;
• Zaburzenia równowagi-zaburzenia ruchów
celowanych- niezborność kończyn;
• Zaburzenia funkcji zmysłów- słuchu, wzroku,
czucia postawy (czucia głębokiego).
Deficyty- objawy ogniskowe
zależne od lokalizacji uszkodzenia c.d.
Zaburzenia funkcji wyższych mózgowia:
•
•
•
•
•
•
Zaburzenia mowy;
Zaburzenia funkcji pamięci;
Zaburzenia koncentracji uwagi;
Zaburzenia abstrakcyjnego myślenia;
Zaburzenia planowania;
Zaburzenia funkcji społecznych.
Objawy uogólnionego
uszkodzenia mózgu
• Zaburzenia jakościowe i ilościowe świadomości;
• Napady padaczkowe.
„Nadprodukcje”- mózgowia
• Ruchowe - ruchy mimowolne różnych grup
mięśniowych t.j. w zespole Touretta;
• Czuciowe- przeczulica, wrażenia np. chodzących
pajączków pod skórą jak w SLA;
• Halucynacje „wytwarzanie obrazów” w
uszkodzeniu płatów potylicznych;
• Urojenia jak w uszkodzeniu płatów czołowych.
Chcąc zrozumieć mechanizmy
uszkodzenia i istotę dysfunkcji
konieczne jest małe kompendium z
budowy mózgowia
Budowa mózgowia
Otwórzmy tę głowę
Mózg człowieka waży
średnio od 1200g do
1400 g (u osób dorosłych).
Mózg mężczyzny jest
nieco cięższy od mózgu
kobiety, ale ma to związek
jedynie z masą ciała.
Najważniejsze w naszym mózgu nie jest
ilość neuronów i masa mózgu tylko
sieć połączeń neuronalnych, które
tworzą się od dnia narodzin i
towarzyszą naszemu rozwojowi
ruchowemu jak i intelektualnemu.
LEWA
PÓŁKULA(dominująca)
Język
Pamięć
Obliczenia
matematyczne
PRAWA PÓŁKULA
(niedominująca)
Wyobraźnia
przestrzenna
Postrzeganie
trójwymiarowe
Wyobraźnia
niewerbalna (muzyka
poezja)
Ciało modzelowate-połączenie
międzypółkulowe
Obszary mózgu mogą wzajemnie przejmować swoje funkcje, a
obie półkule współpracują ze sobą i uzupełniają się we
wszystkich procesach psychicznych. Pomostem między
półkulami jest ciało modzelowate – wiązka aksonów (włókien
neuronów) umieszczona poprzecznie w szczelinie pomiędzy
półkulami, zapewniająca przepływ informacji między nimi.
Płat czołowy
Związany jest z :
 czynnościami ruchowymi;
 wyższymi funkcjami psychicznymi – jest
odpowiedzialny za zachowanie
charakterystyczne dla człowieka
o planowanie działań,
o taktowne postępowanie,
o przestrzeganie norm etycznych,
o analiza i kontrola stanów emocjonalnych,
o podejmowanie decyzji, myślenie abstrakcyjne.
Uszkodzenie płatów czołowych
• Jego uszkodzenie może doprowadzić do:
• zaburzeń ruchu – paraliżu lub niedowładów i/lub
zaburzeń mowy,
• zaburzeń zachowania i osobowości.
Pacjenci z uszkodzonym płatem czołowym m.in.
nie odczuwają wstydu, nie dbają o
konsekwencje swoich czynów, ich zachowanie
może więc być niebezpieczne, niedostosowane
i nieprzemyślane
 Lewy płat - depresja,
obniżenie nastroju
 Prawy – zadowolenie,
wesołkowatość
 Prawy tylny - trudności
w zrozumieniu kawałów
i śmiesznych rysunków,
preferencje dla
niewybrednego humoru.
Zmiany osobowości.
Uszkodzenie
płatów czołowych
c.d.
Płat skroniowy
Położony jest w bocznej części
kory mózgowej.
Odpowiada za odbiór wrażeń
słuchowych oraz rozumienie
mowy. Jest ważny dla funkcji
językowych (werbalnych).
Związane są przede
wszystkim ze słuchem
(zakręt górny i wieczko:
słuch muzyczny,
fonematyczny i wrażenia
dźwiękowe).
Obszar Wernickego rozumienie mowy,
gramatyka, prozodiabrzmieniowe właściwości
mowy;
Płat skroniowy
c.d.
• Zakręt dolny: rozpoznawanie
obiektów.
• Kategoryzacja obiektów; pamięć
werbalna, zapamiętywanie.
Płat skroniowy c.d.
• Część podstawna: analiza
zapachów.
• Odpowiadają za zegary sekundowe i
milisekundowe mózgu regulujące
odczuwanie czasu.
Przetwarzanie informacji w
określonych segmentach czasu.
• Zaburzenia słuchu, rozumienia mowy
i percepcji dźwięków.
• Zaburzenia wybiórczej uwagi na
bodźce słuchowe i wzrokowe.
• Problemy w rozpoznawaniu
widzianych obiektów, trudności w
rozpoznawaniu twarzy
(prozopagnozja).
• Upośledzenie porządkowania i
kategoryzacji informacji werbalnych.
• Lewa półkula - trudności w
rozumieniu mowy (afazja
Wernickego).
• Uszkodzenia prawej półkuli mogą
spowodować słowotok.
• Trudności w opisywaniu widzianych
obiektów.
• Zaburzenia pamięci - amnezja
następcza, problemy z
przypominaniem.
• Zaburzenia zachowań seksualnych.
• Zaburzenia kontroli zachowań
agresywnych.
Uszkodzenie Płatów
skroniowych
Uszkodzenia płatów
skroniowych są najczęstszą
przyczyną napadów
padaczkowych
Płat potyliczny
• Związane są z odbiorem i
rozpoznawaniem bodźców
wzrokowych.
• Widzenie, analiza koloru,
ruchu, kształtu, głębi.
• Skojarzenia wzrokowe,
ocena, decyduje czy wrażenie
jest analizowane i jaki jest jego
priorytet.
• Zaburzenia
przestrzenno- wzorkowe.
• Dziury w polach
wzrokowych (skotoma).
• Trudności w
umiejscowieniu
widzianych obiektów.
• Halucynacje wzrokowe,
niedokładne widzenie
obiektów, widzenie
aureoli.
Uszkodzenie płata
potylicznego
Uszkodzenie płata potylicznego c.d.
• Trudności w rozpoznawaniu kolorów.
• Trudności w rozpoznawaniu znaków, symboli,
słów pisanych.
• Trudności w rozpoznawaniu rysunków.
• Trudności w rozpoznawaniu ruchu obiektu.
• Trudności z czytaniem i/lub pisaniem.
Płat ciemieniowy
• Sąsiaduje i współpracuje (przy
analizie barw, głębi, czytaniu i
pisaniu) z płatem potylicznym.
• Odpowiada za wrażenia
pochodzące z Twojego ciała –
orientację w przestrzeni,
rozpoznawanie ruchu, odczucie
temperatury, bólu, dotyku.
Ośrodek analizy wrażeń
czuciowych.
Płat ciemieniowy
Jest także istotny dla integracji bodźców ruchowych,
wzrokowych, słuchowych i czuciowych.
W płacie ciemieniowym zachodzą najprawdopodobniej
procesy odpowiedzialne za rozumienie pojęć
symbolicznych i geometrii.
Jego uszkodzenia prowadzą
do:
• zaburzeń uwagi, równowagi
i koordynacji ruchowej
• postrzegania twarz
• braku świadomości
niektórych obszarów ciała jak
• i części przestrzeni
zewnętrznej.
• Skutkują również
trudnościami w liczeniu
• i matematyce.
Uszkodzenie Platów
ciemieniowych
Uszkodzenie płata ciemieniowego
Całkowita niepodzielność uwagi
• Niezdolność do skupiania wzroku na
określonym miejscu (apraksja wzrokowa).
• Trudności w orientacji przestrzennej.
• Trudności w integracji wrażeń wzrokowych
w jedną całość.
Uszkodzenie płata
ciemieniowego
• Trudności w koordynacji ruchu oczu i
rąk.
• Niezdolność do celowego działania
wymagającego ruchu (apraksja),
problemy w troszczeniu się o siebie.
Lewy - niezdolność do odróżnienia
kierunków, lewa-prawa.
Uszkodzenie płata ciemieniowego c.d.
• Trudności w liczeniu (dyskalkulia) i matematyce, zarówno w algebrze
jak i geometrii.
• Niezdolność do nazwania obiektu (anomia).
• Okolice lewego zakrętu kątowego –agrafia (dysgrafia)
• Problemy z czytaniem.
• Prawy - brak świadomości niektórych obszarów przestrzeni i części
ciała (jednostronne zaniedbanie).
• Anozagnozja, zaprzeczanie niesprawności;
• Trudności w rysowaniu.
• Trudności w konstruowaniu obiektów.
• Zaburzenia osobowości (zwykle lezje ciemieniowo-skroniowe).
Móżdżek
Płaty boczne móżdżku (półkule móżdżku)
związane są z ruchami kończyn po tej
samej stronie ciała oraz ruchem w tę
samą stronę gałek ocznych.
Robak móżdżku odpowiedzialny jest za
czynności zwane osiowymi – mowa,
utrzymanie pionowej postawy ciała, stanie
i chodzenie.
objawy uszkodzenia móżdżku :
zaburzenia równowagi
chód na szerokiej podstawie
niemożność pionizacji-upadki
brak płynności ruchów
oczopląs
mowa skandowana, dyzartria
hipotonia mięśni
Układ limbiczny
•
•
•
•
•
Kieruje popędami i emocjami;
Spełnia rolę w mechanizmie pamięci;
Główne ośrodki układu limbicznego:
Hipokamp;
Kora śródwęchowa;
• Ciało migdałowate.
• Analiza wrażeń węchowych.
• Analiza wrażenia bólu.
• Kontrola negatywnych emocji, współpraca
z ciałem migdałowatym.
• Skupienie uwagi.
• Reprezentacja pojęć dotyczących "ja".
• PAMIĘĆ
Uszkodzenie układu limbicznego
•
•
•
•
złudzenia węchowe; zanik wrażeń węchowych;
nadpobudliwość; niepokój;
utrata kontroli nad emocjami;
wrażenia ciągłego bólu lub brak wrażeń bólowych.
Struktury PAMIĘCI
Hipokamp jest częścią integralną mechanizmu
pamięci- za pośrednictwem kory węchowej łączy
się z całą korą mózgowia.
Uszkodzenie Hipokampa stanowi przede
wszystkim uszkodzenie pamięci ostatniego
okresu. Równie ważną rolę hipokamp odgrywa
w tworzeniu wyobrażeń na temat przyszłości.
PROBLEM Z WYOBRAŻENIEM W SPOSÓB
SPÓJNY PRZYSZŁOŚCI
Rodzaje pamięci
W zależności od przyjętego kryterium możemy wyróżnić
rozmaite rodzaje pamięci:
• emocjonalną,
• motoryczną,
• gatunkową i wiele innych.
Rodzaje pamięci
Najbardziej podstawowym i powszechnie
używanym podziałem jest ten, skupiający się na
czasie trwania jednostkowego wspomnienia.
• pamięć krótkotrwała (pamięć sensoryczna);
• pamięć długotrwała;
• pamięć robocza.
Podział pamięci w zależności od analizatora:
• pamięć wzrokowa,
• pamięć słuchowa,
• pamięć dotykowa, etc.
Funkcje mnestyczne
Trzy fazy procesów pamięci:
I. z a p a m i ę t y w a n i e (kodowanie),
II. p r z e c h o w y w a n i e (magazynowanie),
III. o d t w a r z a n i e (przypominanie) jest miarą
procesów pamięci (przypominanie,
rozpoznawanie, ponowne uczenie się)
Cechy pamięci
•
•
•
•
•
trwałość
szybkość
dokładność/wierność
gotowość
zakres/pojemność
M e c h a n i z m u t r w a l a n i a polega na
cyklicznych powtórkach (krążeniu) informacji w
obwodach neuronalnych
Rodzaje pamięci
Pamięć krótkotrwała pomaga nam dokonać
w myślach szybkich obliczeń, a także
pozwala w toku rozmowy zapamiętać to, co
zamierzamy powiedzieć, gdy już nasz
rozmówca skończy mówić.
Pamięć krótkotrwała nie jest zbyt
imponująca. Jednorazowo można w niej
przechowywać od 5 do 9 elementów przez
zaledwie kilkadziesiąt sekund.
Bardzo często uznawana jest za element
percepcji, ale jednocześnie pozostaje
niezbędnym krokiem poprzedzającym
wytworzenie się pamięci długotrwałej kumulowanie wiedzy w ramach pamięci
długotrwałej ( struktury Hipokampa).
Mechanizm działania pamięci długotrwałej
można porównać do sortowni, przez którą
przechodzą zapamiętywane fakty.
W tym procesie przypisywane są im
określone cechy, dzięki którym możliwe jest
ich późniejsze odczytanie.
Gdy zapamiętujemy jakąś informację,
przechodzi ona przez hipokamp
wielokrotnie, co sprawia, że pamięć o niej
jest silniejsza.
• Ponieważ pamięć ludzka jest przede wszystkim
skojarzeniowa, to powstawanie nowych wspomnień i
kumulowanie nowej wiedzy przebiega zazwyczaj
poprzez wytwarzanie powiązań z posiadanym już przez
daną osobę zasobem wiedzy.
• Im większy zakres posiadanej wiedzy, tym łatwiej
zapamiętujemy nowe informacje.
• Natomiast odizolowane fakty, których nie jesteśmy w
stanie skojarzyć z wcześniej przyswojonymi danymi
bardzo trudno jest nam zapamiętać na dłużej.
Zaburzenia mowy- uszkodzenie aparatu
mowy
Dysartria i dysfonia- zaburzenia w obrębie aparatu
wykonawczego mowy( krtań, język, podniebienie)
Zaburzenia w zakresie
Fonacji-Rezonowania
Dysartria może występować w uszkodzeniu: mózgu, pnia
mózgu ,móżdżku, nerwów,
złącza nerwowo-mięśniowego
i samych mięśni
Zaburzenia płynności mowy
Jąkanie wrodzone i nabyte- uszkodzenie obu półkulowe
Może mieć też podłoże czynnościowe
Ośrodki mowy
Zaburzenia funkcji językowych-afazje
Afazja- nabyte zaburzenie języka
Afazje przednie niepłynne
Afazja Broki
Afazja globalna
Mieszana transkorowa
Afazje tylne płynne
Afazja Wernickiego
Afazja czuciowa transkorowa
Afazja wzgórzowa
Aleksja-nabyte zaburzenia rozumienia języka
pisanego-trudności w czytaniu
Dysleksja-rozwojowe zaburzenia w czytaniu
Apraksje
• Apraksja jest to utrata zdolności do wykonywania
wyuczonych czynności, znanych sobie.
• Apraksja wyobrażeniowa- niemożność wykonania
złożonych czynności ruchowych, np.: zaparzenia kawy.
• Apraksja ideomotoryczna: niemożność wykonania
znanych sobie złożonych ruchów na poleceniezaburzenia ruchów precyzyjnych.
• Apraksja ubierania: trudności w zgraniu osi ciała z osią
części garderoby.
Zaburzenia postrzegania
Agnozja trudność w rozpoznawaniu przedmiotów mimo
właściwego odbioru bodźców
TOPOGRAFAGNOZJA niezdolność do poruszania się
W złożonych obszarach przestrzeni
PROZOPAGNOZJA ślepota na twarze
SYMULTANAGNOZJA zaburzenie postrzegania
wzrokowego i interpretowania złożonych obrazów
„Nadprodukcje”
Mózg działa na zasadzie równowagi
biologicznych pobudzeń i procesów
hamujących.
W przypadku uszkodzenia tej równowagi
następuje” nadprodukcja”.
Najczęściej wyłączane farmakologicznie z
różnym skutkiem.
Terapią jest również ”oswajanie” tych
stanów – psychotarapia.
Padaczka
• W przebiegu uszkodzenia struktur mózgowia
może nastąpić patologiczna „nadpobudliwość”
powodująca napady padaczkowe.
• Powtarzalne o podobnym schemacie klinicznym
przemijające zaburzenia świadomości.
Aktualnie wiele możliwości farmakoterapii
Konieczność specjalistycznego leczenia.
Nie można odbudować neuronów
mózgowia uszkodzonych chorobowo i
odbudować uszkodzonej sieci
neuronalnej
ALE MOŻNA PRÓBOWAĆ OMINĄĆ
DEFICYT
WYKORZYSTAĆ PLASTYCZNOŚĆ
MÓZGU
Już od czasów profesor Marii Montessori,
która uwierzyła przed stu laty w możliwości
wykorzystania atutów ludzkiego mózgu
szczególnie tego nie w pełni sprawnego
poprzez znalezienie metody ominięcia
deficytu i postawienia na mocne strony
uzyskać zaskakująco dobre efekty.
Nie można oczekiwać, aby porażany
człowiek chodził samodzielnie,
czy chory niewidzący rozpoznawał kolory,
można zawsze szukać nowych dróg,
nowych metod.
Można próbować wyzwolić chorych z ich
deficytów, tak rozwinąć ich talenty aby
deficyty nie były tak bolesne.
Jest to zadanie nas dorosłych
rodziców,
nauczycieli,
pedagogów.
Dziękuję za
uwagę