Transcript Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda SUM

SUM - WLK ‘2013
WYKŁAD CZWARTY:
PODSTAWY
EPIDEMIOLOGII (D)
Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda
TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADU
Standaryzacja
Zjawisko współzmienności
IDEA STANDARYZACJI
Współczynniki Surowe

Współczynniki Standaryzowane
Wsp. Umieralności
w populacji A
(„surowy”)
Wsp. Umieralności
w populacji B
(„surowy”)
STANDARYZACJA
Wsp. Umieralności
w populacji A
(„standaryzowany”)
Wsp. Umieralności
w populacji B
(„standaryzowany”)
STANDARYZACJA
Statystyczna metoda eliminacji lub ograniczenia zniekształcającego wpływu rozpoznanego czynnika zakłócającego na wynik
porównań współczynników reprezentujących dwie lub więcej niż
dwie populacje (grupy). Oryginalnie, standaryzacja znalazła
zastosowanie przy porównywaniu współczynników umieralności
dwóch populacji, odznaczających się różną strukturą wieku –
standaryzacja umieralności względem wieku. Procedura ma
jednakże uniwersalne znaczenie i może być wykorzystana przy
standaryzacji współczynników chorobowości, zachorowalności, i
innych miar określających rozpowszechnienie zjawiska
zdrowotnego w populacji (grupie). Poza porównaniami kilku
populacji standaryzacja umożliwia także porównania jednej
populacji, w różnych punktach czasowych (np. porównanie
umieralności ogólnej w populacji jednego województwa, w
kolejnych latach).
WSPÓŁCZYNNIKI SUROWE, SPECYFICZNE I
STANDARYZOWANE
UMIERALNOŚĆ
Z POWODU CHORÓB UKŁADU ODDECHOWEGO
Surowy Współczynnik:
76 / 100 000 (cała populacja, wiek 0 +)
Specyficzny Współczynnik:
40-49 lat:
50-59 lat:
60-69 lat:
Standaryzowany Współczynnik:
90 / 100 000
151/100 000
470/100 000,
1199/100 000
Poza standaryzacją względem wieku możliwe inne standaryzacje (np. płeć …)
ZALETY I WADY
WSPÓŁCZYNNIKÓW SUROWYCH
Zalety
Wady
Prezentacja rzeczywistych
danych na temat badanego
zjawiska (np. aktualna liczba
zgonów w odniesieniu do
aktualnej wielkości populacji).
Jeden współczynnik
opisujący całą populację.
Błędna lub niepewna
interpretacja różnic pomiędzy
współczynnikami, „w
przestrzeni” i „w czasie” (np.
różnica w umieralności
ogólnej wynikająca de facto z
różnic w strukturach
wiekowych porównywanych
populacji).
ZALETY I WADY
WSPÓŁCZYNNIKÓW SPECYFICZNYCH
Zalety
Wady
Porównania pomiędzy
subpopulacjami o podobnym
udziale i natężeniu czynnika
zakłócającego (np.
porównanie umieralności w
kolejnych subpopulacjach,
definiowanych przez
przedziały wiekowe).
Prezentacja szczegółowych
danych na temat
analizowanego zjawiska
Więcej niż jeden
współczynnik opisujący
zjawisko w populacji.
Trudności interpretacyjne
wynikające z mnogości
równoległych porównań i/lub
niestabilności
współczynników związanej z
małymi subpopulacjami
ZALETY I WADY
WSPÓŁCZYNNIKÓW STANDARYZOWANYCH
Zalety
Prezentacja danych
uwzględniających
zakłócający wpływ czynników
zakłócających i możliwość
porównań zjawiska pomiędzy
populacjami (np.
standaryzowany dla wiek
współczynnik umieralności).
Jeden współczynnik
opisujący całą populację
Wady
Nierzeczywiste wartości
współczynników, otrzymane
skutek transformacji
matematycznej. Zależność
wartości współczynników od
metody standaryzacji.
Możliwość maskowania
interesujących różnic,
charakteryzujących
subpopulacje
STANDARYZACJA
BEZPOŚREDNIA
POŚREDNIA
STANDARYZACJA BEZPOŚREDNIA
Standaryzacja bezpośrednia została wprowadzona w celu kontrolowania
przede wszystkim zakłócającego wpływu wieku przy porównaniach
umieralności obserwowanych w dwóch lub więcej niż dwóch populacjach (np.
międzynarodowe porównania umieralności ogólnej) lub umieralności
obserwowanej w jednej populacji, w kolejnych latach (np. trend umieralności
w mieście X).
Wynik standaryzacji metodą bezpośrednią ilustruje, co by było gdyby przy
obserwowanych, specyficznych dla wieku umieralnościach badana populacja
(porównywane populacje) posiadały strukturę wiekową zewnętrznej populacji
referencyjnej (np. „populacji referencyjnej świata” wg Światowej Organizacji
Zdrowia)
Standaryzacja bezpośrednia względem wieku jest możliwa do
przeprowadzenia, gdy znane są współczynniki specyficzne dla wieku i rozkład
wieku analizowanej (analizowanych) populacji. Dodatkowym warunkiem jest
odpowiednio duża liczebność populacji, zapewniająca tzw. stabilność
współczynników specyficznych dla wieku.
STANDARYZACJA POŚREDNIA
Standaryzacja pośrednia znajduje zastosowanie jako metoda generująca
standaryzowany współczynnik umieralności w sytuacji, gdy nie są znane
specyficzne dla wieku współczynniki umieralności analizowanej populacji.
Metoda wymaga zastosowania zewnętrznych, referencyjnych specyficznych dla
wieku współczynników umieralności dla obliczenia tzw. liczby zgonów
przewidywanych w analizowanej populacji i konfrontacji tej liczby z liczbą
zgonów rzeczywiście obserwowanych w tej populacji. Wynik standaryzacji
metodą pośrednią ilustruje, w jakim stopniu umieralność badanej populacji różni
się od umieralności populacji referencyjnej. Relacja ta opisywana jest przy
pomocy standaryzowanego współczynnika umieralności (ang.: standardized
mortality ratio = SMR).
Pośrednia standaryzacja umieralności względem wieku jest możliwa do
przeprowadzenia, gdy znana jest ogólna liczba zgonów (obserwowana liczba
zgonów) i rozkład wieku w analizowanej populacji, a także pochodzące z
populacji referencyjnej współczynniki umieralności specyficznej dla wieku
TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADU
Standaryzacja
Zjawisko współzmienności
SEDNO DOCIEKAŃ ANALITYCZNYCH
Podstawową Strategią w Badaniach Analitycznych
jest analiza tzw. współzmienności
zróżnicowanie występowania choroby „C” w populacji
=
zjawisko zmienności międzyosobniczej w zakresie stanu zdrowia
opisanego przez chorobę „C”
zróżnicowanie narażenia na czynniki środowiskowe i ustrojowe
=
zjawisko zmienności międzyosobniczej w zakresie potencjalnych
czynników ryzyka
WSPÓŁZMIENNOŚĆ
ZMIENNOŚĆ MIĘDZYOSOBNICZA W ZAKRESIE STANU ZDROWIA
ZMIENNOŚĆ MIĘDZYOSOBNICZA W ZAKRESIE OKOLICZNOŚCI
TYPOWANEJ JAKO CZYNNIK RYZYKA
Przykład
„rak płuc: tak” ↔ „palenie papierosów: tak”
„rak płuc: nie” ↔ „palenie papierosów: nie”
Wykazanie współzmienności może być przekonywującą przesłanką odnośnie
zależności przyczynowo-skutkowej, ale nie jest dowodem. Można na przykład
dostrzec współzmienność „rak płuc” ↔ „płeć”, co w rzeczywistości odzwierciedla
fakt, że mężczyźni częściej palą papierosy niż kobiety, a nie wiąże ryzyko
choroby z płcią.
WYSTĘPOWANIE CHORÓB NIE MA CHARAKTERU PRZYPADKOWEGO
„DLACZEGO JA ? ”
?








?
?
?
DLATEGO, ŻE OBCIĄŻONY CZYNNIKIEM RYZYKA
(DEFINICJA PODCZAS NASTĘPNEGO WYKŁADU)
WYSTĘPOWANIE OBJAWU / CHOROBY
NIE MA CHARAKTERU PRZYPADKOWEGO
Mężczyzna:
odczuwa bóle w klatce piersiowej,
szczególnie dolegliwe przy zmianie pogody,
pojawiające się zwykle po wejściu na III piętro.
SCHEMAT: OBJAW  OKOLICZNOŚCI
Podejrzenie ‘stenokardii’ tym bardziej prawdopodobne
gdy pełniejsza informacja o objawach i okolicznościach ich występowania
„audiatur et altera pars”