Transcript Hastalığın Metalaştırılması: Medyatik Kampanyalar

Hastalığın Metalaştırılması:
Medyatik Kampanyalar
Yrd.Doç.Dr.Hafize Öztürk Türkmen
Akdeniz ÜTF Tıp Tarihi ve Etik AD
VI.Uluslararası Hasta ve Çalışan Hakları Kongresi
30 Ekim-02 Kasım 2014 Antalya
Sunum planı







Sağlık-hastalık kavramları
Yaşamın tıplaştırılması
Sağlığın bireyselleştirilmesi ve haklar
Sağlıkta neoliberal dönüşüm
Sağlık iletişimi ve medya
ALS kampanyası
Tartışma ve sonuç
Sağlık




Hastalık, rahatsızlık, eksiklik ve hatta ölümün olmaması
Yalnızca hastalık ve sakatlığın olmaması değil, bedensel, ruhsal,
sosyal yönden tam bir iyilik hali (DSÖ 1946)
İnsanın toplumun üyeleriyle kolektif içinde, gereksinimlerini
eşitliği sağlayacak biçimde örgütlenerek üretebilmesi, biyolojik
ve zihinsel bütünlüğünün korunması ve geliştirilmesi
Toplumca yaratılmış gerçekliklere karşı otonom ve kültürel tepki;
çevredeki değişimlere uyum sağlayabilme, büyüyebilme,
yaşlanabilme, zarara uğradığında iyileşebilme ve ölümü huzurla
bekleyebilme yeteneği (Illich 1976)
İnsan için bir değer
Hastalık



Organizmada çeşitli nedenlerle ortaya çıkan
değişikliklere bağlı gelişen işlev bozukluğu (disease)
Ağrı, güçsüzlük, keyifsizlik, huzursuzluk, rahatsızlık
gibi öznel durumlar (illness)
İnsan bedeni salt fiziksel bir varlık değil,kültürel
pratiklerin bir ürünüdür. Dolayısıyla hastalıklar da
kültürel ve toplumsal düzenlerin sosyal olarak inşa
edilen ürünleridir (Turner) (sickness)
Öztürk Türkmen H. Hekim-hasta ilişkisinde haklar ve sorumluluklar. Toraks Cerrahisi Bülteni, 2014; 5(1):1-13
Yaşamın “tıplaştırılması”-1




Tarihsel süreçte, 18.yy sonrasında tıbbın
bilimselleşmesi, tıbbi bilgi ve teknoloji kullanımına
dayalı tanı-tedavi uygulamalarının gelişmesi ve
yaygınlaşması
Sağlığın korunması ve hastalıklarla mücadelede
önemli kazanımların elde edilmesi
Yaşam süresinin uzaması ve ölümün geciktirilmesi
Tıbba ilginin ve saygının artması
Tıbbi güç ve iktidar !
Yaşamın “tıplaştırılması”-2
Tıbbi olmayan sorunların tıbbi sorun gibi tanımlanması (Conrad)

Günlük hayatın gün geçtikçe daha fazla tıbbi egemenlik, etki ve
denetimine girmesi (Zola)
“Bir konu, sorun yada durumun tıbbi terimler ve tıbbi dil ile tıbbi
çerçeve içinde,
tıbbi müdahale ile tedavi edilecek bir durum olarak ifade edilmesi
süreci”

Beslenme, diyet, spor gibi günlük yaşam pratikleri

Sağlıklı cam, sağlıklı pişirme, sağlıklı ofis, sağlıklı dekorasyon,
hamam terapi, tedavi eden ayakkabı vb terimleri

Sezgin D. Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık. Ayrıntı yayınları, İstanbul, 2011; s. 59-61
Yaşamın “tıplaştırılması”-3




Geleneksel din ve hukuk kurumlarının sahip olduğu
gücün, tıbbın bünyesinde birleştirilmesi ve bir sosyal
kontrol mekanizması haline gelmesi (Zola)
Sağlığın tıplaştırılması ve tıbbi sömürgecilik (Illich)
Tıbbi ideoloji, tıbbi işbirliği ve tıbbi teknoloji…. Tıbbi
sosyal kontrol (Conrad)
Biyo-iktidar (politik-ideolojik kontrol, gözetleme ve
düzenlemenin temel odağı olarak bedenin ve
üremenin denetimi) (Foucault)
Sezgin D. Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık. Ayrıntı yayınları, İstanbul, 2011; s. 47
Yaşamın “tıplaştırılması”- 4

Kapitalizmin mantığı ve işleyiş yasaları
“Burjuvazi… insanla insan arasında yalın kişisel çıkardan, duygusuz
nakit ödemeden başka hiçbir bağ bırakmamıştır. Kişisel değeri
alım-satım değerine çevirmiş, sayısız özgürlüğün yerine şu biricik
vicdan dışı özgürlüğü koymuştur; serbest ticaret.”
“Burjuvazi, o zamana kadar sayılan ve saygıyla karışık bir korkuyla
bakılan bütün meslekleri kutsal giyimlerinden soydu. Hekimi,
avukatı, şairi, bilim adamını ücretli işçisi yaptı.”
Marx&Engels, Komünist Parti Manifestosu
Erkılınç G. Hayat, sağlık, hekimlik bu değil. Tıp Bu Değil-2 (Ed. İ. Arslanoğlu). İthaki Yayınları, İstanbul, 2013, s. 149-167
Sağlığın bireyselleştirilmesi ve haklar








Aydınlanma felsefesinin “birey” odaklı yaklaşımı ve
insan haklarının gelişimi
Bir “değer” olan sağlığın, “hak” kategorisi haline
gelmesi
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (m.25)
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (m.12)
Avrupa Sosyal Şartı (m.11)
Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi (m.35)
Ulusal Anayasalarda sağlık ve sosyal güvenlik hakkının
tanımlanması
Hasta hakları konusunda evrensel ve ulusal yasal düzenlemeler
“1980’lerin sonu ile 1990’ların başında dünya tarihinde
bir çağın sona erdiği ve yeni bir çağın başladığı
konusunda ciddi bir kuşku duyulamaz.”
Hobsbawm, 2011
Sosyalizasyondan piyasalaşmaya gidiş
Sağlıkta neoliberal dönüşüm -1


Temel felsefesi, küreselleşmeci neoliberal düşünceye
dayanan,
”Üretilen mal ve hizmetlerin coğrafi sınır tanımadan
dünyayı dolaşması ve dünya ekonomisinin
bütünleşmesi” adı altında gündeme getirilen, gerçekte
sermayenin serbest dolaşımını amaçlayan
Küresel yağma düzeni!....
Devletten aileye, tüm toplumsal kurumların köklü bir
dönüşüme uğratılması
Sağlıkta neoliberal dönüşüm- 2

Dünya ekonomisine yön veren çok uluslu şirketlerin
dayattığı neoliberal politikaların devlet üzerine temel
dönüştürücü etkisi
Ulus devletin tanımlayıcı özellikleri ve işlevleri
bulanıklaştırılmış, sağlık, eğitim, sosyal güvenlik
devletin asli görevi olmaktan çıkarılmıştır…
Devlet planlayan, uygulayan,denetleyen değil…
hizmet satın alan konumundadır.
Sağlıkta neoliberal dönüşüm- 3



Temel üretim sektörleri, sağlık, eğitim, sosyal
güvenlik alanlarında yapılan “reformlar”la, çokuluslu
şirketlerin sermaye birikim hedeflerinin
gerçekleştirilmesi
DB, IMF, DSÖ, DTÖ patentli projelerle, “sağlıkta
reform” etiketli finans ve hizmet sunum modellerinin
yaygınlaştırılması
Sağlığı değil, sağlık harcamalarını sosyal bir hak
olarak gören anlayışın egemen kılınması,
Sağlıkta neoliberal dönüşüm- 4



“Sağlıklı olmak bireysel sorumluluktur” …prim, katkı
payı vb cepten ödemelerle hizmete ulaşımı kişisel
kaynaklara dayandırılması..... paran kadar sağlık !
Kamunun varlığının sınırlandırılması, kamusal hizmet
ve mülkiyetin özel sektöre devredilmesi.
Sağlık harcamalarının gereksinim duyulan değil,
kışkırtılan sağlık hizmet talebiyle arttırılması
2011 Seçimlerine Giderken Türkiye’de Sağlık, TTB Yayını, Mayıs 2011.
Son 30 yılın en kậrlı alanlarından biri sağlık sektörüdür.
“Son 20 yıl, şirketlerin sağlık alanına hızlı biçimde girip alanı kendi
çıkarlarına göre dönüştürmelerine tanık oldu….sağlık
hizmetlerine erişebilmek gitgide sigorta şirketlerinin belirlediği
bir sanayiye dönüşüyor. Artık hastalara “müşteri”, hastane
hizmetlerine de “üretim hattı” olarak bakılıyor. Klinik
araştırmaların çoğu Ulusal Sağlık Kurumu’nca değil ilaç
endüstrisince finanse ediliyor…araştırma gündemini şirketler
belirliyor. Hekimler ve hastalar, şifa gücü şüpheli pahalı ilaçları
tükettirmeye yönelik - çoğunlukla eğitim süsü verilmiş – yoğun
ve incelikli reklam kampanyalarına maruz kalıyor.”
M.R.Anderson ve ark. Monthly Review, 2005
M.Sönmez. Paran Kadar Sağlık. Yordam Kitap,2011,s:27
Sağlık iletişimi ve medya- 1




Bilgisayar, internet ve kitle iletişim araçlarının gelişimi,
Sağlığı bireysel sorumluluk, sağlık harcamasını insan
hakkı olarak gören, sağlık hizmetlerine gereksinimi ve
sağlık kaynaklarından yararlanma beklentisi
art(tırıl)mış, yaşam süresi uzamış insanlar
Sağlığın yüksek kârlı bir alan olduğunu keşfeden ve
medya organlarını denetleyebilen sermaye
Hekim-hasta iletişimindeki sorunlar
“Sağlık iletişimi alanı”
Sağlık iletişimi ve medya- 2




Tıbbi bilginin yaygınlaştırılması ve hedef kitlenin
yönlendirilmesi
Sağlık eğitimi, pazarlama, sosyal pazarlama, iletişim,
halkla ilişkiler, psikoloji, sosyoloji, antropoloji, sosyal
tıp……. Disiplinlerarası çalışma
Bireyleri, toplumları, sağlık uzmanlarını ve politika
yapıcıları etkileme, belirli grupları “uyumlandırma” ve
davranış değişikliğine yönlendirme
Bireysel ve toplumsal kararları etkilemek için iletişim
strateji, taktik ve teknolojilerinin kullanılması
Sezgin D. Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık. Ayrıntı yayınları, İstanbul, 2011; s. 89-93
Sağlık iletişimi ve medya- 3


Kalp sağlığı, ekzersiz, diş sağlığı, süt tüketimi, cinsel
sağlık, ideal beden ölçüleri, sigara ve madde
kullanımı, bulaşıcı hastalık salgınları vb konularda
yazılı ve görsel medya ortamlarında yer alan
kampanyalar, yaşamın tıplaştırılması ve sağlığın
bireyselleştirilmesinin tipik örnekleridir ve sağlık
sektörünün pazar dinamikleri tarafından
belirlenmektedir.
Son yıllarda yaygınlaşan sosyal medya kampanyaları
etkinliğini hızla arttırmaktadır.
ALS kampanyası - 1

ICE Bucket Challenge
(Bir Kova Buz)
Arkadaşı Pete Frates
ALS hastası olan Corey
Griffin tarafından
başlatıldı. Griffin
23.08.2014’de trajik bir
deniz kazasında
yaşamını yitirdi.
ALS kampanyası - 2




ALS, MSS, omurilik ve beyin sapı motor nöron
azalmasına bağlı gelişen, extremiteler, ağız-yutakta
başlayıp hızla ilerleyen, kısa sürede konuşma-yutma
güçlüğü, solunum yetersizliği, kaslarda paralizi ile 3-4
yıl içinde ölüme yol açan bir hastalık.
40-50 yaşlar, erkeklerde fazla, %10 kalıtsal
Sıklığı 8-10/100.000 (dünya), 1-1,5/100.000(Türkiye)
Kampanyanın amacı ALS hastalığına dikkat çekmek
ve hastaların bakımı için ailelere destek olma
duyarlılığı geliştirmek
ALS kampanyası - 3




Temmuz-Ağustos 2014’te dünya çapında yaygınlaşan
kampanya süresince
Facebook’ta 28 milyon kişinin katılımıyla 2 milyon 400
bin video yüklendi ve yorum yapıldı.
Foto-video paylaşım sitesi İnstagramda konuyla ilgili 3
milyon 700 bin video yüklendi
Çılgın kampanya olarak adlandırılan kampanyaya
sanat, müzik, spor, politika, iş ve eğlence
dünyasından pek çok ünlü kişi destek verdi.
ALS kampanyası - 4




Katılımcılar, ya ülkelerindeki ALS derneklerine 100 $
bağış yapıyor yada başından aşağı bir kova buzlu su
dökerek 3 kişiye çağrıda bulunuyordu. Çağrıyı alan
kişiler de 24 saat içinde başından aşağı buzlu su
dökme yada bağıştan birini seçiyordu.
Kampanya sonunda İngiltere’de bir aylık sürede 98
milyon 200 bin $ toplandı (2013 yılı aynı dönem bağış
miktarı 2 milyon 700 bin $)
ABD’de 15,5 milyon $
Türkiye’de 95.243.00 TL ……
Tartışma ve sonuç








Buzlu su eyleminin sağlık için riskli olması (kalp krizinden ölüm)
Bağış miktarının azlığı
Bağış yada buzlu suyun seçenek olarak sunulması… amacın
anlamı ?
Kampanyanın ünlüler için bir propaganda haline dönüşmüş
olması
Buzlu su dökme eyleminin eğlenceye dönüştürülmesi
Kampanya sürecinin ALS hastaları ve yakınlarında oluşturacağı
olası psikolojik travmalar ve düş kırıklığı
Kampanyanın amacına ulaşıp ulaşmadığına ilişkin görüşler
Hastalığın metalaştırılması ve tüketim toplumu kalıplarına
dökülmesi
İlginiz için teşekkür ederim