Transcript Wyklad 4 - Diagnoza rodziny

DIAGNOZOWANIE ŚRODOWISKA
WYCHOWAWCZEGO RODZINY
WYKŁAD 4
dr Marta Herzberg
Instytut Nauk Społecznych WSG
Plan wykładu
1. Zasady poznawania rodziny jako
środowiska wychowawczego
2. Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko
wychowawcze
3. Strategie diagnozowania rodziny
4. Diagnoza wybiórcza – wybrane techniki i
narzędzia diagnozy środowiska rodzinnego
Wprowadzenie
Poznawanie rodziny w perspektywie pedagogicznej jest
przede wszystkim rozpoznaniem jakości środowiska
wychowawczego, które rodzina tworzy (Jarosz, Wysocka, 2006,
s. 111).
Zakres szczegółowych zagadnień, jak i stopień
dokładności diagnozy jest różny, w zależności od
powodów, dla których jest ona podejmowana:
1. może przybierać postać ogólnej i stosunkowo
powierzchownej charakterystyki obrazu rodziny jako
środowiska wychowawczego,
2. może też polegać na wnikliwym i szczegółowym
badaniu czy wręcz dokładnym pomiarze cech i
warunków funkcjonowania rodziny (ibidem).
Wprowadzenie
Poznawanie rodziny przez mniej lub bardziej
precyzyjną jej diagnozę jest nader częstą,
niemal powszechną potrzebą w praktyce
pedagogicznej (Jarosz, Wysocka, 2006, s. 111).
Zasady poznawania rodziny
1.
2.
Zasada uwzględniania kontekstu społecznego rodziny
Zasada relatywizmu wpływów warunków środowiskowych
i doświadczeń wychowawczych
3. Zasada relatywizmu oceny efektów wychowawczych
4. Zasada holizmu metodologicznego
5. Zasada wartościującego charakteru diagnozy rodziny
6. Zasada diagnozy pozytywnej rodziny
7. Zasada uwzględniania dynamiki rozwojowej rodziny
8. Zasada autodiagnozy rodziny i jej członków
9. Zasada obiektywizmu
10. Zasada zachowania dyskrecji i ostrożności
11. Zasada niewyrażania krytycznych ocen i sądów na temat
rodziny (Jarosz, Wysocka, 2006, s. 119-125; Wysocka, 2007, s. 176-177)
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
1. Zasada uwzględniania kontekstu
społecznego rodziny
Obraz i funkcjonowanie rodziny, a także efekty
wychowania w rodzinie powinny być opisywane
na tle cech społecznych i kulturowych jej
otoczenia.
Rodzina jako niepowtarzalny system kształtuje swój
charakter, swoje środowisko wychowawcze pod
wpływem układu społeczno-kulturowego, w
którym jest osadzona.
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
2. Zasada relatywizmu wpływów warunków
środowiskowych i doświadczeń wychowawczych
Zasada ta oznacza, że występowanie w rodzinach
podobnych lub tych samych warunków i cech nie
pociąga za sobą identyczności wpływów
wychowawczych tych rodzin.
Różny jest także indywidualny wpływ danej rodziny na
każdego z jej członków (dla każdego jest odmiennym
środowiskiem wychowawczym).
Rozpoznając rodzinę jako środowisko wychowawcze,
diagnosta musi umieć spojrzeć na nią oczami
konkretnej jednostki, np. dziecka.
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
3. Zasada relatywizmu oceny efektów
wychowawczych
Oznacza dokonywanie oceny uzyskiwanych
efektów wychowawczych w danej rodzinie w
kontekście oczekiwań społecznych danego
środowiska, a nie globalnych standardów.
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
4. Zasada holizmu metodologicznego
Rodzina jako środowisko wychowawcze stanowi
pewną wielopłaszczyznową całość – jest układem
różnych cech i warunków, a nie ich sumą.
Poszczególne elementy rodziny są ze sobą
powiązane – wpływają na siebie, wynikają jedne z
drugich, wzajemnie się wzmacniają lub osłabiają.
Dlatego diagnoza rodziny powinna opisywać ją jako
określoną całość, jako układ wzajemnie
powiązanych czynników.
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
5. Zasada wartościującego charakteru diagnozy rodziny
Zdaniem S. Kawuli (1999 za: Jarosz, Wysocka, 2006, s. 119) wyrażanie ocen
należy do istotnych elementów wszelkiej diagnozy
pedagogicznej.
Rodzinę poddajemy ocenie za każdym razem, gdy chcemy określić
jej wpływ i związek z jakimś stanem rzeczy, np. problemami
szkolnymi dziecka.
Wyrażając ocenę jako aprobatę lub dezaprobatę określonych
warunków środowiska rodzinnego, tworzymy podstawową
przesłankę decyzji pedagogicznych zarówno na temat
konieczności podjęcia działań naprawczych, korekcyjnych czy
optymalizujących funkcjonowanie rodziny lub jakiejś jej cechy,
jak i na temat kierunków i sposobów tych działań.
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
6. Zasada diagnozy pozytywnej rodziny
Poza identyfikowaniem stanów niepokojących i
niekorzystnych, dysfunkcji, istotne jest odkrywanie
przez badacza sił, potencjałów, zasobów rodziny,
które mogą być spożytkowane w działaniach
profilaktycznych lub naprawczych i w ten sposób
przyczynić się do poprawy jej funkcjonowania.
Zasada ta odnosi się również do odkrywania zasobów
środowiska lokalnego – funkcjonowanie w otoczeniu
rodziny instytucji wsparcia, istnienie jakichś placówek
pomocy.
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
7. Zasada uwzględniania dynamiki rozwojowej rodziny
Rodzina jako środowisko wychowawcze rozwija się i zmienia
w czasie, przechodzi przez określone etapy (cykle).
Na poszczególnych etapach pojawiają się specyficzne
problemy i zadania, formułowane są odmienne wzorce i
modele zachowań i relacji rodzinnych.
Różne etapy wymagają przekształcenia istniejących w
rodzinie stylów funkcjonowania opiekuńczowychowawczego, a brak modyfikacji w tym zakresie może
być powodem pewnej dysfunkcjonalności rodziny czy
nasilania się wewnętrznych napięć lub konfliktów.
Diagnoza powinna zatem uwzględniać etap rozwojowy, na
którym rodzina się znajduje, a także „chwilowe” sytuacje
w jej życiu (np. śmierć, ciężka choroba).
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
7. Zasada uwzględniania dynamiki rozwojowej rodziny
I faza
II faza
III faza
IV faza
Para
małżeńska
bez dzieci
Para z małym
dzieckiem
Rodzina z
dzieckiem w
okresie
przedszkolnym
Rodzina z dziećmi
w okresie
szkolnym
Schemat 1. Cykl życia rodziny
Źródło: opracowanie własne na podstawie Duvall 1977 za: Jarosz, Wysocka, 2006, s. 124
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
7. Zasada uwzględniania dynamiki rozwojowej rodziny
V faza
VI faza
VII faza
VIII faza
Rodzina z
nastolatkami
Rodzina z dziećmi
opuszczającymi
dom
„Puste
gniazdo”
Starzenie się
rodziców
Schemat 1. Cykl życia rodziny cd.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Duvall 1977 za: Jarosz, Wysocka, 2006, s. 124
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
8. Zasada autodiagnozy rodziny i jej członków
W czasie prowadzenia diagnozy rodzina powinna
być traktowana podmiotowo, a nie jedynie jako
„obiekt badawczy”.
Dlatego diagnosta powinien dążyć do autodiagnozy
rodziny i jej członków, doprowadzić przy jego
współudziale do samopoznania przez rodzinę
swoich walorów, sił, zasobów, ale również
mankamentów, słabych stron.
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
9. Zasada obiektywizmu
Zasada ta oznacza konieczność odcięcia się
diagnosty od osobistych doświadczeń,
funkcjonujących potocznie stereotypów na
temat rodziny i różnych zjawisk w niej
zachodzących w dokonywaniu oceny jej
funkcjonowania.
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
10. Zasada zachowania dyskrecji i ostrożności
Zasada ta wyznacza etykę postępowania
diagnostycznego, co wiąże się z zachowaniem
tajemnicy zawodowej.
Oznacza także ostrożne, czyli poprzedzone
namysłem i wielokrotną weryfikacją,
formułowanie konkluzji oceniających rodzinę
(brak pochopności).
Zasady poznawania rodziny jako środowiska
Zasady
poznawania rodziny
wychowawczego
11. Zasada niewyrażania krytycznych ocen i
sądów na temat rodziny
Zasada ta oznacza powstrzymywanie się w procesie
diagnostycznym od werbalnego i niewerbalnego
wyrażania krytycznych ocen wobec
poszczególnych członków rodziny.
Rodzina jako środowisko wychowawcze
Środowisko wychowawcze rodziny jako obszar
rozpoznania pedagogicznego stanowi społecznie
wyznaczony układ warunków i cech, o różnym
jakościowo charakterze, które w zróżnicowany
pod względem stałości i intensywności sposób
wpływają na przebieg i efekty procesu
wychowania (Jarosz, Wysocka, 2006, s. 113).
W literaturze odnaleźć można różne propozycje
dotyczące systematyzacji cech i warunków
rodziny, które sugerowane są jako czynniki
opisujące jej środowisko wychowawcze (ibidem, 113-114).
Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko
Rodzina
jako środowisko wychowawcze
wychowawcze
Propozycja E. Jackowskiej (1990)
1. czynniki społeczno-ekonomiczne, określające
pozycję społeczną i ekonomiczną rodziny i jej
poszczególnych członków:
• warunki bytowe rodziny: poziom dochodów, sytuacja
mieszkaniowa;
• źródła utrzymania rodziny – zawód rodziców i innych
dorosłych członków rodziny, źródła utrzymania rodziny
nie związane z pracą zawodową jej członków;
• więź pomiędzy rodziną a środowiskiem – więź z dalszą
rodziną, więź sąsiedzka, więź z grupą etniczną itp.
Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko
Rodzina
jako środowisko wychowawcze
wychowawcze
2. czynniki kulturalne, określające poziom kultury
życia codziennego:
• wykształcenie rodziców i innych członków
rodziny;
• wzorzec kulturalny obowiązujący w rodzinie,
określający m.in. podział obowiązków domowych
w rodzinie, zasady wychowywania dzieci i sposób
spędzania czasu wolnego;
• poziom potrzeb kulturalnych rodziców i innych
członków rodziny
Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko
Rodzina
jako środowisko wychowawcze
wychowawcze
3. czynniki pedagogiczne, określające metody i
środki stosowane w wychowaniu dzieci:
• warunki opieki nad dzieckiem, kontrola
zachowania dziecka;
• normy i wartości przekazywane dziecku w
wychowaniu;
• zakazy i wymagania;
• nagrody i kary
Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko
Rodzina
jako środowisko wychowawcze
wychowawcze
4. czynniki psychologiczno-społeczne, określające
strukturę rodziny, stosunki wewnątrzrodzinne,
właściwości osobowości rodziców i innych członków
rodziny:
• struktura rodziny – skład osobowy, stosunki prawnospołeczne łączące członków rodziny, liczba dzieci w rodzinie,
pozycja dziecka określona przez kolejność jego narodzin;
• więź uczuciowa między dzieckiem a matką i ojcem;
• więź uczuciowa między matką a ojcem;
• więzi uczuciowe między innymi członkami rodziny;
• osobowościowe cechy matki, ojca i innych członków rodziny
Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko
Rodzina
jako środowisko wychowawcze
wychowawcze
Propozycja S. Kawuli (2007)
1. czynniki ekonomiczno-społeczne:
• wielkość rodziny i jej struktura,
• źródła utrzymania rodziny (zawód ojca, dochodowość
rodziny),
• sprawowanie opieki materialnej nad dziećmi
(warunki mieszkaniowe rodziny, jakość odżywiania,
jakość ubioru dzieci, majątek trwały itp.),
• podział pracy i ról w rodzinie (np. praca zawodowa
matki poza domem lub praca produkcyjna dzieci)
Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko
Rodzina
jako środowisko wychowawcze
wychowawcze
2. czynniki kulturalne:
• wykształcenie rodziców lub dokształcanie się i zdobywanie
kwalifikacji przez rodziców i innych członków rodziny,
• kultura językowa rodziny, majątek kulturalny rodziny
(biblioteka, telewizor, wideo itp.),
• sposoby spędzania wolnego czasu przez członków rodziny
(korzystanie ze środków kultury masowej i inne formy),
• stosunek rodziców do nauki szkolnej dzieci i ich przyszłego
zawodu (stwarzanie warunków do nauki w domu i w szkole,
problem planu życiowego dzieci),
• stosunek członków rodziny (rodziców) do tradycji i
nowoczesności
• pielęgnowanie obyczaju i podatności na zmiany (zasada
ciągłości i zmiany)
Czynniki opisujące rodzinę jako środowisko
Rodzina
jako środowisko wychowawcze
wychowawcze
3. czynniki psychospołeczne:
• rodzaj i siła więzi społecznych i emocjonalnych,
• uznawane i realizowane wzorce życia rodzinnego,
• stosunek członków rodziny do zjawisk patogennych w domu i
środowisku,
• układ i rodzaj postaw oraz środków oddziaływań
wychowawczych (głównie nagrody i kary),
• ogólna atmosfera panująca w środowisku rodzinnym (plany
życiowe, występujące zaburzenia, więzi uczuciowe między
wszystkimi członkami rodziny),
• opinia o rodzinie w miejscu zamieszkania lub/także w miejscu
pracy,
• charakter kontroli rodziców nad dziećmi, np. styl autokratyczny,
partnerski, opiekuńczy, despotyczny
Strategie diagnozowania rodziny
W zakresie badania środowiska wychowawczego
rodziny można dostrzec dwa ogólne kierunki:
• diagnozę całościową
• wybiórcze skupianie się na określonych
cechach środowiska rodzinnego (Jarosz, Wysocka, 2006,
s. 126)
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Diagnoza całościowa
Dąży do przedstawienia ogólnej charakterystyki
środowiska wychowawczego rodziny i wyrażenia
ogólnej oceny jego funkcjonowania.
Nie przykłada się tu zbyt dużej wagi do
szczegółowego rozpoznawania pojedynczych
cech lub ich syndromów, lecz dąży się do
określenia ogólnej „wydolności” wychowawczej
rodziny lub do określenia stopnia zagrożenia
rozwoju w tym środowisku (Jarosz, 2006, s. 20-21).
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Przykładami całościowego podejścia do diagnozy
rodziny stanowią typologie rodziny J.
Piekarskiego (1987) i S. Kawuli (2007).
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Diagnoza typologiczna rodziny jako środowiska
wychowawczego J. Piekarskiego (1987, s. 105-106)
a) środowisko wzorcowe – obejmuje wyłącznie
wzorcowe cechy rodziny,
b) środowisko przeciętne – prezentujące zestawienie
cech dominujących w zbiorowości o
niejednoznacznej wartości pedagogicznej
wszystkich kryteriów,
c) środowisko niekorzystne wychowawczo – składające
się wyłącznie z typowych cech negatywnych,
d) środowisko dysharmonijne – w którym wzorce
współwystępują z czynnikami negatywnymi
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Pedagogiczna typologizacja rodzin S. Kawuli (2007, s. 180-182)
a) rodzina wzorcowa – stanowi środowisko optymalne,
stwarza najlepsze warunki wychowawcze, wszystkie jej
cechy mają lepsze parametry niż w rodzinie normalnej,
b) rodzina normalna – tzw. przeciętna rodzina, wiele jej
cech występuje na poziomie najczęściej spotykanym w
środowisku (np. statystyczna wielkość rodziny, zawód
rodziców, powszechne warunki mieszkaniowe),
charakteryzują ją takie warunki, które sprzyjają
prawidłowemu rozwojowi dzieci,
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
c) rodzina jeszcze wydolna wychowawczo – warunki
wychowawcze, jak i ogólne funkcjonowanie rodziny,
bywają czasami zachwiane, mimo zakłóceń czyni wysiłki,
by poprawić swoją chwilowo niepewną sytuację, co
udaje się jej bez interwencji z zewnątrz,
d) rodzina niewydolna – występują częste zaburzenia we
współżyciu rodzinnym i niepowodzenia życiowe
poszczególnych członków, „żyje z dnia na dzień”, często
rodzina niekompletna lub na krawędzi rozbicia, o
trudnej sytuacji ekonomicznej (wynikającej często z
nieracjonalnego użytkowania środków materialnych),
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
e) rodzina patologiczna – stanowi margines
społeczeństwa, jej członkowie pozostają w
kolizji z prawem (kradzieże, rabunki, przemoc,
gry hazardowe, prostytucja, alkoholizm itp.),
cechuje ją trwały rozkład współżycia
wewnątrz rodziny, rodzina o skumulowanych
czynnikach patogennych.
Strategie diagnozowania rodziny
Strategie diagnozowania rodziny
Diagnoza wybiórcza
W pedagogicznej diagnozie rodziny często odstępuje się od
dokonywania całościowej charakterystyki środowiska
wychowawczego rodzin na rzecz koncentrowania się na
jej wybranych cechach.
Badacz skupia się na najistotniejszych dla przebiegu i
efektach wychowania cechach i warunkach rodzinnych,
które rozpoznaje dokładnie i szczegółowo (np.
oddziaływania wychowawcze rodziców, ich postawy
wychowawcze, style wychowania, atmosfera
wychowawcza, relacje interpersonalne między rodzicami
a dzieckiem) (Jarosz, Wysocka, 2006, s. 132).
Diagnoza wybiórcza środowiska rodzinnego
Kwestionariusz dla Rodziców do Badania Postaw
Rodzicielskich M. Ziemskiej (1982)
Skala Postaw Rodzicielskich w opracowaniu M.
Plopy (2011)
Analiza stylu wychowania w rodzinie M. Ryś (2004)
Kwestionariusz Autopercepcji Wychowawcy A.
Guryckiej (1990)
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
Oparty jest na przedstawionej przez autorkę koncepcji postaw
rodzicielskich, zgodnie z którą występują cztery główne typy
nieprawidłowych postaw rodzicielskich:
• odtrącająca
• unikająca
• zbyt wymagająca
• nadmiernie chroniąca
Zostały one wyznaczone w oparciu o główne rodzaje zaburzeń
kontaktu rodziców z dzieckiem (nadmierny dystans –
nadmierna koncentracja) oraz wiążące się z nimi cechy
osobowości rodziców (dominacja – zbytnia uległość).
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
unikanie
uległość (bezradność)
nadmierna ochrona
współdziałanie rozumna
swoboda
nadmierny
dystans
nadmierna
koncentracja
akceptacja uznanie praw
odrzucenie
dominacja (górowanie)
nadmierne wymagania
Schemat 2. Koncepcja postaw M. Ziemskiej – wymiary i ulokowanie postaw cząstkowych
Źródło: Wysocka, 2007, s. 212
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 odrzucenie dziecka:
• brak akceptacji zachowań i cech dziecka
• negatywna jego ocena
• zachowania agresywne i deprecjonujące
wartość dziecka
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 unikanie dziecka:
• ucieczka od kontaktu
• brak zainteresowania sprawami dziecka
• brak angażowania dziecka w sprawy
rodziny i domu
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 nadmierna ochrona:
• traktowanie dziecka jako młodszego niż
jest
• ograniczanie swobody
• nadmierne zaabsorbowanie zdrowiem
dziecka
• wścibstwo i uzależnienie
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 nadmierne wymagania:
• kontakt uporczywie korygujący
• nadmierna i agresywna koncentracja na
dziecku
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 akceptacja dziecka:
• przyjęcie go takim, jakie jest
• nieukrywanie przed nim uczuć, co
pozwala na uczuciową niezależność
• docenianie sukcesów dziecka
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 współdziałanie z dzieckiem:
• aktywność w nawiązywaniu wzajemnych
kontaktów
• zainteresowanie zabawą i pracą dziecka
• angażowanie dziecka w zajęcia rodziny i
domu
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 rozumna swoboda:
• pozwalanie dziecku na niezależność i
samodzielność
• dbanie o jego zdrowie i bezpieczeństwo
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 uznanie praw dziecka:
• bez przeceniania i niedoceniania jego roli
• szacunek dla indywidualności dziecka
• szerokie stosowanie wyjaśnień i tłumaczeń
• oczekiwania na miarę możliwości dziecka
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Narzędzie przeznaczone jest do wypełniania przez rodziców
(każdego z osobna), którzy zaznaczają na czterostopniowej
skali (S – zdecydowanie słuszne, s – raczej słuszne, b –
raczej błędne, B – zdecydowanie błędne) stopień swojej
zgodności z przedstawionymi twierdzeniami.
Podstawą analizy formalnej jest arkusz obliczeniowy,
zawierający klucz punktacji poszczególnych twierdzeń,
które są przyporządkowane do odpowiednich czynników
(skal):
• górowanie
główne typy zaburzeń kontaktu i
• bezradność
relacji rodziców z dzieckiem
• koncentracja
• dystans.
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Punktacja odpowiedzi
Klucz L
• Zdecydowanie słuszne
• Raczej słuszne
• Raczej błędne
• Zdecydowanie błędne
S
s
b
B
3
2
1
0
Klucz Ł
• Zdecydowanie słuszne
• Raczej słuszne
• Raczej błędne
• Zdecydowanie błędne
S
s
b
B
0
1
2
3
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Arkusz obliczeniowy – wyniki matki
GÓROWANIE
Pyt.
4Ł
8
17
19
26
30
33Ł
40
Odp.
WS
BEZRADNOŚĆ
Pyt.
6
10Ł
12
16
21
24
28Ł
32
35
Odp.
WS
KONCENTRACJA
Pyt.
5
9
15
18
20Ł
23
27
31Ł
37
41Ł
Odp.
WS
DYSTANS
Pyt.
3
7Ł
11
13
25Ł
29
39
Odp.
WS
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Arkusz obliczeniowy – wyniki ojca
GÓROWANIE
Pyt.
4Ł
14Ł
19
26
30
33Ł
36
40
Odp.
WS
BEZRADNOŚĆ
Pyt.
6
12
28Ł
38Ł
Odp.
WS
KONCENTRACJA
Pyt.
5
9
15
18
20Ł
27
31Ł
34
37
41Ł
Odp.
WS
DYSTANS
Pyt.
7Ł
22
25Ł
29
39
Odp.
WS
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Kwestionariusz
dla Rodziców
M. Ziemskiej
Uzyskane wyniki przelicza się na wartości stenowe:
• osoby, które uzyskały wyniki w granicach 1-4 stena
(wyniki niskie) prezentują postawy pożądane i
korzystne wychowawczo,
• wyniki w granicach 5-6 stena świadczą o
umiarkowanym nasileniu postaw wychowawczo
niepożądanych,
• wyniki w granicach 7-10 stena (wyniki wysokie)
wskazują na niepożądane i niekorzystne
wychowawczo postawy.
Jedynie wyniki niskie świadczą o postawach pożądanych
z wychowawczego punktu widzenia.
Kwestionariusz dla Rodziców M. Ziemskiej
 górowanie + dystans 
odrzucenie / akceptacja
 bezradność + dystans 
unikanie / współdziałanie
 bezradność + koncentracja 
nadmierna ochrona / rozumna swoboda
 górowanie + koncentracja 
nadmierne wymagania / uznanie praw
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
M. Plopa dokonując przeglądu różnych typologii
postaw, doszedł do wniosku, iż ostatecznie różne
oddziaływania rodziców na dziecko można
sprowadzić do kilku podstawowych wymiarów:
• postawa akceptacji – odrzucenia
• postawa nadmiernie wymagająca
• postawa autonomii
• postawa niekonsekwentna
• postawa nadmiernie ochraniająca
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Narzędzie posiada dwie wersje – dla rodziców
(odrębnie matki i ojca, 50 twierdzeń
wskaźnikowych, po 10 dla każdej postawy) i
młodzieży (wersja „Moja Matka” i „Mój
Ojciec” po 75 twierdzeń wskaźnikowych, po 15
dla każdej postawy).
Można je stosować w badaniach indywidualnych
i zbiorowych.
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Odpowiedzi udzielane są na skali pięciostopniowej:
• rodzice:
–
–
–
–
–
a – zdecydowanie taka/taki jestem i tak się zachowuję
b – raczej taka/taki jestem i tak się zachowuję
c – mam wątpliwości, czy taka/taki jestem i tak się zachowuję
d – raczej taka/taki nie jestem i tak się nie zachowuję
e – zdecydowanie taka/taki nie jestem i tak się nie zachowuję
–
–
–
–
–
P – prawdziwe
RP – raczej prawdziwe
? – trudno mi ocenić
RN – raczej nieprawdziwe
N – nieprawdziwe
• młodzież:
Poszczególnym odpowiedziom przypisuje się odpowiednią
wartość liczbową (kolejno): 5, 4, 3, 2, 1.
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Wersja dla rodziców:
• Skala Akceptacji – Odrzucenia zawiera stwierdzenia:
1, 6, 11, 16, 21, 26, 31, 36, 41, 46;
• Skala Autonomii zawiera stwierdzenia: 3, 8, 13, 18,
23, 28, 33, 38, 43, 48;
• Skala Ochraniania zawiera stwierdzenia: 5, 10, 15,
20, 25, 30, 35, 40, 45, 50;
• Skala Wymagania zawiera stwierdzenia: 2, 7, 12, 17,
22, 27, 32, 37, 42, 47;
• Skala Niekonsekwencji zawiera stwierdzenia: 4, 9,
14, 19, 24, 29, 34, 39, 44, 49.
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Wersja dla młodzieży:
• Skala Akceptacji – Odrzucenia zawiera stwierdzenia:
1, 6, 11, 16, 21, 26, 31, 36, 41, 46, 51, 56, 61, 66, 71;
• Skala Autonomii zawiera stwierdzenia: 3, 8, 13, 18,
23, 28, 33, 38, 43, 48, 53, 58, 63, 68, 73;
• Skala Ochraniania zawiera stwierdzenia: 5, 10, 15,
20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75;
• Skala Wymagania zawiera stwierdzenia: 2, 7, 12, 17,
22, 27, 32, 37, 42, 47, 52, 57, 62, 67, 72;
• Skala Niekonsekwencji zawiera stwierdzenia: 4, 9,
14, 19, 24, 29, 34, 39, 44, 49, 54, 59, 64, 69, 74.
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Normy stenowe dla matek
Sten
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Akceptacja Wymaganie Autonomia Niekonsekwencja Ochranianie
Sten
I
II
III
IV
V
50
49
48
47
46
45
44
41-43
38-40
10-37
49-50
43-48
40-42
35-39
30-34
23-29
19-22
15-18
12-14
10-11
50
48-49
46-47
44-45
40-43
38-39
35-37
31-34
26-30
10-25
43-50
37-42
32-36
25-31
20-24
15-19
13-14
12
11-12
10
50
48-49
46-47
43-45
39-42
35-38
31-34
27-30
21-26
10-20
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Normy stenowe dla ojców
Sten
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Akceptacja Wymaganie Autonomia Niekonsekwencja Ochranianie
I
II
III
IV
V
50
49
48
47
46
43-45
40-42
35-39
30-34
10-29
48-50
45-47
41-44
36-40
32-35
25-31
20-24
16-19
13-15
10-12
49-50
48
46-47
43-45
40-42
37-39
34-36
30-33
25-29
10-24
43-50
36-42
32-35
25-31
21-24
16-20
13-15
12
11
10
50
47-49
44-46
40-43
37-39
32-36
28-31
23-27
19-22
10-18
Sten
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Normy stenowe dla młodzieży w wieku 13-19 lat – „Moja Matka”
Sten
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Akceptacja Wymaganie Autonomia Niekonsekwencja Ochranianie
I
II
III
IV
V
74-75
72-73
69-71
65-68
59-64
53-58
46-52
34-45
22-33
15-21
70-75
63-69
57-62
47-56
41-46
35-40
29-34
25-28
21-24
15-20
73-75
71-72
68-70
64-67
60-63
54-59
47-53
40-46
28-39
15-27
69-75
63-68
53-62
45-52
38-44
32-37
26-31
20-25
18-19
15-17
68-75
64-67
60-63
55-59
49-54
45-48
39-44
35-38
26-34
15-25
Sten
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Normy stenowe dla młodzieży w wieku 13-19 lat – „Mój Ojciec”
Sten
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Akceptacja Wymaganie Autonomia Niekonsekwencja Ochranianie
I
II
III
IV
V
71-75
69-70
64-68
57-63
52-56
42-51
33-41
24-32
18-23
15-17
71-75
67-70
59-66
51-58
41-50
33-40
27-32
22-26
18-21
15-17
74-75
72-73
67-71
62-66
56-61
50-55
41-49
34-40
19-33
15-18
71-75
64-70
54-63
45-53
37-44
31-36
25-30
19-24
17-20
15-16
66-75
60-65
57-59
50-56
45-49
39-44
34-38
31-33
19-30
15-18
Sten
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Interpretacja wyników – wersja dla rodziców i
młodzieży
Postawa Akceptacji – Odrzucenia
• wynik w granicach 7-10 stena wskazuje na bliski,
uczuciowy kontakt z dzieckiem
• wynik w granicach 1-4 stena świadczy o braku
akceptacji
• wynik w granicach 5-6 stena – przeciętne
nasilenie postawy akceptującej
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Postawa Autonomii
• wynik w granicach 7-10 stena świadczy o wysoce pożądanym
traktowaniu potrzeby niezależności przez rodzica
• wynik w granicach 1-4 stena świadczy o braku autonomii
• wynik w granicach 5-6 stena – przeciętne nasilenie postawy
autonomii
Postawa Ochraniająca
• wynik w granicach 7-10 stena świadczy o postawie
nadmiernie ochraniającej rodzica
• wynik w granicach 1-4 stena – postawa właściwa
• wynik w granicach 5-6 stena – postawa umiarkowanie
właściwa
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Postawa Wymagająca
• wynik w granicach 7-10 stena – postawa nadmiernie
wymagająca rodzica
• wynik w granicach 1-4 stena – postawa właściwa
• wynik w granicach 5-6 stena – postawa umiarkowanie
właściwa
Postawa Niekonsekwentna
• wynik w granicach 7-10 stena – postawa niewłaściwa
• wynik w granicach 1-4 stena – postawa pożądana
• wynik w granicach 5-6 stena – postawa umiarkowanie
właściwa
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Skala Postaw Rodzicielskich M. Plopy
Interpretacja wyników
Wyniki każdej ze skal należy traktować odrębnie.
W badaniach można uzyskać różną konstelację
postaw.
Wyniki Skalą Postaw Rodzicielskich powinny być
uzupełniane innymi danymi, np. z wywiadu,
badaniem stosunków rodzinnych w percepcji
rodziców/dzieci, wzajemnych relacji rodziców
wobec siebie.
Analiza stylu wychowania w rodzinie M. Ryś
Zdaniem M. Ryś wśród systemów rodzinnych (granica między
podsystemami rodzice-dzieci) można wyróżnić:
• rodzinę chaotyczną – brak więzi między członkami, napięcia,
brak poczucia bezpieczeństwa, stałe konflikty
• rodzinę władzy – przekazywanie poleceń, nakazów i zakazów
dzieciom przez rodziców, wymaganie posłuszeństwa
• rodzinę prawidłową – kochająca się, granice między
podsystemami prawidłowe
• rodzinę nadopiekuńczą – wyręczanie dziecka we wszystkim,
nadmierna opieka
• rodzinę uwikłaną – brak wyraźnej granicy, splątane relacje
między rodzicami i dziećmi, dzieci wykorzystywane do
zaspokajania potrzeb rodziców.
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
W każdej rodzinie można także wyodrębnić
określone style wychowania.
Najczęściej wymienia się:
• styl demokratyczny
• styl autokratyczny
• styl liberalny kochający
• styl liberalny niekochający
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
Style wychowania w rodzinie
demokratyczny
autokratyczny
liberalny
- wzajemne poszanowanie
praw i uczuć,
- wzajemne zaufanie,
sympatia, życzliwość,
- troska o rozwój
wszystkich osób,
- wspólne planowanie
działań i rozwiązywanie
problemów,
- luźne sposoby kontroli,
- nienarzucanie zadań,
- niestosowanie surowej
represji, posługiwanie się
perswazją
- dziecko zna swoje obowiązki,
prawa, wie, co to jest
konsekwencja,
- rodzice sądzą, że okazywanie
dzieciom uczuć psuje je,
- ważniejsze są dobrze
wypełniane przez każdego
obowiązki niż troska o
zaspokajanie potrzeb i relacje
międzyludzkie,
- sukcesy i postępy dziecka
rodzice traktują jako oczywistość
- rodzice wychwytują i krytykują
każdy błąd dziecka, nie stosują
nagród, w wychowaniu ważną
rolę odgrywają kary,
- rodzice ściśle kontrolują relacje
pozarodzinne dziecka
- pozostawienie dziecku
całkowitej swobody,
- niehamowanie aktywności
i spontanicznego rozwoju,
- interweniowanie tylko w
wyjątkowych przypadkach,
- brak stawiania wymagań,
odwoływania się do
autorytetu,
- okazywanie
zainteresowania sprawami
dziecka tylko wtedy, gdy
samo tego zażąda
- kochający – czułość i
miłość
- niekochający – obojętność
i chłód emocjonalny
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
Narzędzie posiada cztery ogólne wersje –
obejmuje:
• badanie środowiska rodziny pochodzenia i
rodziny własnej (po 100 pytań w wersji dla
matki i ojca) oraz
• badanie stylów wychowania w rodzinie
pochodzenia (34 twierdzenia, wersja dla matki
i ojca) i własnej (33 twierdzenia).
Badanie rodziny pochodzenia ma charakter
retrospektywny (przed 12. r.ż.).
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
Odpowiedzi można udzielać na pięciostopniowej
skali, punktowanej w następujący sposób:
• zdecydowanie tak – 3 punkty
• raczej tak – 2 punkty
• raczej nie – 1 punkt
• zupełnie nie – 0 punktów
• x – nie potrafię określić (1,5 punktu)
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
W badaniu systemów rodzinnych każda z badanych osób
(matka, ojciec) może uzyskać od 0 do 60 punktów dla
typu rodziny określonego za pomocą danej skali.
Przedziały wyników:
• 0-20 – bardzo niskie natężenie cech danego typu
• 21-40 – niskie
• 41-46 – średnie
• 47-54 – wysokie
• 55-60 – bardzo wysokie
Różnica w wynikach matki i ojca mniejsza niż 10 oznacza
dużą zgodność, 11-19 – średnią zgodność, 20 i więcej –
dużą rozbieżność ich postaw.
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
Aby dana rodzina mogła być określona jako prawidłowa,
wyniki uzyskane w skali charakteryzującej rodzinę
prawidłową muszą być wyższe od 40, jednocześnie
wyniki w skali określającej rodzinę chaotyczną, władzy i
uwikłania muszą być niższe niż 40.
Wyniki mieszczące się w tym samym przedziale (powyżej
40) w skali rodziny prawidłowej i nadopiekuńczej,
wskazują na rodzinę nadopiekuńczą.
Wyniki niższe w skali rodziny nadopiekuńczej (wyższe
jednak niż 40) w stosunku do rodziny prawidłowej (w
tym przypadku wyższe niż 47) świadczą o tendencjach
nadopiekuńczych w rodzinie prawidłowej.
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
Po obliczeniu wyników można wykreślić profil pozwalający
na graficzne przedstawienie struktury rodziny.
Bardzo
55-60
wysokie
Wysokie 47-54
Średnie 41-46
Niskie
21-40
Bardzo
niskie
0-20
Chaotyczna Władzy Prawidłowa Nadopiekuńcza Uwikłana
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
W badaniu stylu wychowania można uzyskać od 0 do 30
punktów w danym stylu, przy czym:
• 0-10 – oznacza bardzo małe natężenie cech danego
stylu
• 11-20 – małe
• 21-23 – średnie
• 24-26 – wysokie
• 27-30 – bardzo wysokie.
Różnica w wynikach matki i ojca mniejsza niż 5 oznacza
dużą zgodność, 6-9 – średnią, >10 – dużą
rozbieżność.
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
Aby styl w danej rodzinie mógł być określony
jako demokratyczny, wyniki uzyskane w tej
skali muszą być wyższe od 20, jednocześnie w
skali stylu autokratycznego i liberalnego
niekochającego muszą być niższe niż 20.
Analiza stylu
wychowania
w rodzinie
M. Ryś M. Ryś
Analiza
stylu
wychowania
w rodzinie
Po obliczeniu wyników można wykreślić profil pozwalający
na graficzne przedstawienie stylów wychowania.
Bardzo
27-30
wysokie
Wysokie 24-26
Średnie 21-23
Niskie
11-20
Bardzo
niskie
0-10
Demokratyczny Autokratyczny
Liberalny
kochający
Liberalny
niekochający
Kwestionariusz Autopercepcji Wychowawcy
Błąd wychowawczy – A. Gurycka (1990, s. 37-38)
zdarzenie, które zachodzi w konkretnej sytuacji
wychowawczej i jest takim zachowaniem
wychowawcy, które ma niekorzystny wpływ na
doraźne funkcjonowanie wychowanka i (lub) jego
rozwój (bliższy lub dalszy).
Jest popełniany zazwyczaj w sposób nieświadomy – w
chwili popełniania błędu wychowawca nie zdaje
sobie z tego sprawy, nie ma intencji szkodzenia
dziecku (analogiczne zachowania dokonywane z
pełną świadomością – przemoc wobec dziecka).
Kwestionariusz Autopercepcji Wychowawcy A.
Kwestionariusz
Autopercepcji
Wychowawcy
Guryckiej
Za podstawę kategoryzacji błędów autorka
przyjęła zachowanie wychowawcy. Wyróżniła
trzy dwubiegunowe kryteria:
ekstremalna
emocjonalna akceptacja
dziecka („żar”)
umiar
ekstremalne odrzucenie
emocjonalne dziecka
(„lód”)
nadmierna koncentracja
na dziecku
umiar
nadmierna koncentracja
na sobie
nadmierna koncentracja
na zadaniu dziecka
umiar
niedocenianie zadań
dziecka
Kwestionariusz Autopercepcji Wychowawcy A.
Kwestionariusz
Autopercepcji
Wychowawcy
Guryckiej
Schemat 3. „Koło błędów” w wychowaniu
Źródło: Gurycka, 1990, s. 78
Kwestionariusz Autopercepcji Wychowawcy A.
Kwestionariusz
Autopercepcji
Wychowawcy
Guryckiej
A. Gurycka wymienia następujące błędy:
• rygoryzm
• agresja
• hamowanie aktywności
• obojętność
• eksponowanie siebie
• uleganie
• zastępowanie
• idealizacja dziecka
• niekonsekwencja (współwystępowanie kilku błędów na raz)
Kwestionariusz Autopercepcji Wychowawcy A.
Kwestionariusz
Autopercepcji
Wychowawcy
Guryckiej
Narzędzie zawiera 34 twierdzenia wobec których
rodzice ustosunkowują się, wyrażając swoją opinię na
temat rozwiązywania konkretnych problemów
dotyczących wychowania.
Kwestionariusz zawiera różne możliwości odpowiedzi
(siedmiostopniowa skala, wybieranie możliwych
zachowań-reakcji).
Wskaźnikiem występowania każdego błędu jest liczba
odpowiedzi zakwalifikowanych wg klucza jako
błędne. Może się on wahać od 0 (brak błędu) do 4.
Kwestionariusz Autopercepcji Wychowawcy A.
Kwestionariusz
Autopercepcji
Wychowawcy
Guryckiej
Po obliczeniu punktacji za każdy błąd
wychowawczy, można wykreślić profil błędów.
4
3
2
1
0
Schemat 4. Schemat do wykreślania profilu błędów
Źródło: Gurycka, 1990, s. 114
Bibliografia
Gurycka A. (1990). Błąd w wychowaniu. Warszawa: WSiP.
Jackowska E. (1980). Środowisko rodzinne a przystosowanie społeczne dziecka w młodszym
wieku szkolnym. Warszawa: WSiP.
Jarosz E. (2006). Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego. Katowice: Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego.
Jarosz E., Wysocka E. (2006). Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i
rozwiązania. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Kawula S. (2007). Pedagogiczna typologizacja rodzin. W: S. Kawula, J. Brągiel, A.W. Janke (red.),
Pedagogika rodziny. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 173-193.
Piekarski J. (1987). Diagnoza typologiczna rodziny jako środowiska wychowawczego. W: I.
Lepalczyk, J. Badura (red.), Elementy diagnostyki pedagogicznej . Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN, s. 99-112.
Plopa M. (2011). Psychologia rodziny: teoria i badania. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Ryś M. (2004). Systemy rodzinne. Metody badań struktury rodziny pochodzenia i rodziny
własnej. Warszawa: CMPPP.
Wysocka E. (2007). Człowiek a środowisko życia. Podstawy teoretyczno-metodologiczne
diagnozy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Ziemska M. (1981). Kwestionariusz dla rodziców do badania postaw rodzicielskich. Warszawa:
PWN.
Dziękuję za uwagę!