Transcript 7. tranzicioni_period

TRANZICIONI PERIOD
Doc. dr Zoran Mastilo
OSNOVNE KARAKTERISTIKE SAVREMENOG
TRANZICIONOG PERIODA
Osnovne
karakteristike
savremenog
(tranzicionog) perioda bile bi sljedeće:


prelaznog
Prvo, ostvaruje se u uslovima postojanja dva načina
proizvodnje (kapitalističkog i etatističkog), a ne kao
ranije jednog vladajućeg načina proizvodnje.
Drugo, ostvamje se u uslovima visokog stepena
razvijenosti proizvodnih snaga (treća naučnotehnološka revolucija) sa tendencijom njihovog daljeg
ubrzanja, mnogo bržeg nego ranije (svakih šest godina
javljaju se nova tehnološka rješenja u proizvodnji).
*


Treće, umjesto monizma motiva poslovanja, svojine,
dominacije jedne klase i sl., javlja se pluralizam svojinskih
oblika (privatna, državna, zadružna, mješovita), pluralizam
motiva poslovanja (profit, stabilnost firme, rast firme, plate
menadžera, dividende akcionara), umjesto dvije suprotstavljene
klase javlja se više klasa (radnici, kapitalisti, menadžeri, državni
činovnici, rentijeri), javlja se politički pluralizam i sl.
Četvrto, prvi put u istoriji postoji društvo koje je nasilno
stvoreno voljom subjektivnih faktora za koje nisu stvoreni
materijalni uslovi, a koje se održalo duži vremenski period. To
društvo je nazvano "socijalizmom", a u literaturi se ono naziva
etatističkim načinom proizvodnje ili "realnim socijalizmom".
**


Peto, savremeni prelazni (tranzicioni) period nije prelaz nižeg u
viši na-čin proizvodnje, već konvergencija (uzajamno
prožimanje i uticaj) dva vladaju-ća načina proizvodnje i
nastanak novog društva uslovljenog visokim stepenom razvoja
proizvodnih snaga i njihovim daljim ubrzanim razvojem
(kooperacija, integracija, globalizacija svjetske privrede,
međuzavisnost svijeta). To se još na-ziva "kapitalizacijom
socijalizma" ili "socijalizacijom kapitalizma".
Šesto, tržišni kriterijumi privređivanja uz značajnu đržavnu
koordi-naciju, tako da država postaje značajan element
savremene tržišne infrastruktu-re (mješovita privreda i
mješovito društvo).
***

Sedmo, visok nivo primijenjene tehnike i tehnologije u
proizvodnji, njen ubrzan razvoj, dominantni značaj nauke i
njene primjenljivosti u proizvodnji, sve više dovode do
podruštvljavanja rada i kapitala, do prevazilaženja sukoba
njihovog interesa, do izmijenjenog položaja radnika.
Savremeni prelazni period nije novi način
proizvodnje. To je mješavina dva vladajuća načina
proizvodnje u pravcu razvoja novog društva.
****
U tom smislu možemo reći da osnovne pravce razvoja savremenog
prelaznog perioda čine:

vlasnička transformacija,
pluralizam oblika svojine i tržišni kriterijumi privređi-vanja
(objektivno vrednovanje poslovanja, uz značajnu državnu
koordinaciju),


ciklus primjene savremene tehnologije,

cjelovit socijalni program (demokratsko i humano društvo) i
nova strategija otvaranja prema svjetskom tržištu (koopera-cija,
integracija, globalizacija).

*****
Ekonomiju roba zamjenjuje informaciona ekonomija.
Stoga se govori o kraju jednog istorijskog perioda i
podizanju društva na novi, viši nivo u pravcu
oslobađanja i razvoja svestrane, slobodne ličnosti
čovjeka.
Visok nivo razvoja tehnike i tehnologije nužno uslovljava
veći proces podruštvljavanja rada i kapitala i
prevazilaženja
njihove
protivurječnosti
(transnacionalne kompanije, akcionarska preduzeća,
državni sektor privrede i sl.).
******
Savremeno društvo u mnogim svojim elementima
predstavlja prelazni period koji se karakteriše
mješovitom društvenom strukturom, mješovitom
privredom, pluralizmora svojinskih oblika, političkom
demokratijom, značajnom ulogom i države i tržišta u
ekonomskom sistemu, sa značajnom afirmacijom uloge i
samostalnosti neposrednih proizvođača (akcionarstvo,
sindikati, socijalna sigumost) relativnom samostalnošću
proizvodno-poslovnih subjekata.
*******
Pored sticanja profita (dobiti) kao motiva proizvodno-poslovnog
ponašanja, javlja se razvoj firme, zadovoljenje socijalnih potreba,
konkurentska sposobnost na tržištu, plata menadžera.
Vlasništvo ustupa
revolucija).
dominaciju
preduzetništvu
(menadžerska
Dostignuti nivo razvoja proizvodnih snaga i društvenih odnosa
danas uslovljavaju sasvim novu tehnologiju proizvodnje
(robotika), novi način organizacije proizvodnje, drukči-ji odnos i
položaj neposrednog proizvođača prema sredstvima za
proizvodnju.
********
Privatna svojina se nužno transformiše u mješovitu,
akcionarsku, zadružnu, državnu svojinu, a umjesto
vlasnika funkciju upravljanja obavljaju menadžeri
(profesionalni stručni kadrovi) u kapitalističkoj
korporaciji (preduzeću). Time se mijenja i položaj
neposrednih proizvođača, jer se poslovima organizacije i
upravljanja proizvodnjom ne bave vlasnici kapitala nego
menadžeri, odnosno profesionalni direktori različitih
specijalnosti.
SPECIFIČNOSTI TRANZICIJE RAZLIČITIH
NAČINA PROIZVODNJE
Najveće iskušenje nalazi se u priklanjanju privredno najkraćem i
neizbježnom putu razvoja koji karakteriše:
 Uvođenje slobodnog tržišta, ali i astronomska inflacija koja
razara ekonomski organizam;
 Tehnološki
napredak, ali po cijenu enormne masovne
nezaposlenosti;
 Razvoj, ali i džinovska polarizacija društva, provalija između
uske manjine i džinovske armije gubitnika, šačice koja je jedini
korisnik i masovno раuperizovanih slojeva radnika, inteligencije
i omladine koji su isključive žrtve razvoja;
 Razvoj po cijenu pada u modemo dužničko ropstvo, koje guta
gotovo cjelokupno novostvoreno bogatstvo i time ponovo
parališe mogućnost vlastitog razvoja
*
Relativno najjednostavniji način predstavlja
transformacija visokorazvijenih kapitalističkih
društava u novi način proizvodnje.
SVOJINSKI ODNOSI I PRIVATIZACIJA U
PROCESU TRANZICIJE
Pitanje svojine je u najužoj vezi sa razvojem proizvodnih snaga i
proizvodnih odnosa, odnosno s razvojem društva uopšte.
Dosadašnja ekonomska nauka, a i privredna praksa stalno su
potvrđivale tezu da su se s razvojem proizvodnih snaga stalno
mijenjali svojinski oblici.
Ekonomska teorija poznaje dvije različite vrste privatne svojine:
 jednu, koja se zasniva na sopstvenom proizvođačevom radu, i
 drugu, koja se temelji na eksploataciji tuđeg rada.
TRANZICIJA I PRIVATNA SVOJINA
Tranzicija nema ista obilježja u visoko razvijenim i u zemljama
tzv. realsocijalizma i nerazvijenim zemljama.
Za visoko razvijene zemlje to je period prelaska iz treće naučnotehnološke revolucije u četvrtu, dok je za zemlje realnog
socijalizma ovo period prelaska sa tzv. "komandne" na tržišnu
privredu i izgradnja demokratskog društva, a, istovremeno, se u
nerazvijenim zemljama (gdje i mi pripadamo) čine određeni napori
da se pronađu putevi izlaska iz bijede i siromaštva.
Savremeni tranzicioni period znači "prelaz iz društvene epohe
civilizacije u buduće (novo) društvo, koje se označava kao
postindustrijsko ili informatičko društvo, odnosno nova
civilizacija (supercivilizacija). Ovo označava smjenu industrijske
tehnologije informacionim tehnologijama.
*
Procesi pretvaranja državne u privatnu svojinu zaokupljaju
posebnu pažnju kako ekonomske i pravne teorije tako i privredne
prakse. Jedan broj ekonomista kod nas smatra da su efekti procesa
privatizacije u većini istočnoevropskih zemalja još uvijek
neizvjesni i da ih prate mnogobrojne neželjene pojave kao što su
"veliki pad proizvodnje, veliki porast nezaposlenosti, te naglo
socijalno raslojavanje, odnosno izuzetno brzo bogaćenje jednog
uskog sloja stanovništva, pri čemu je u mnogim slučajevima
prisutna, manje ili više, legalizovana pljačka (pošto država ne
preduzima odgovarajuće mere) postojeće državne imovine.
**
Ne možemo govoriti o svojini kao "golom" i "apstraktnom" pojmu,
već o paketu vlasničkih prava koji se sastoji od jedanaest (11)
različitih prava, i to:
1)
pravo vladanja, tj. fizičke kontrole nad dobrima,
2)
pravo trajnog posedovanja,
3)
pravo korišćenja,
4)
pravo na dohodak, tj. rezultate korišćenja dobra,
pravo upravljanja ili odlučivanja o tome ko će i kako osigurati
iskorištavanje dobara,
5)
***
pravo suverena na potrošnju, otuđenje, promjenu funkcije ili
uništenje dobra,
6)
pravo sigurnosti dobra od eksproprijacije i zaštita od šteta iz
okruženja,
7)
8)
pravo prenošenja nasljedniku,
9)
zabrana nanošenja štete vanjskoj sredini,
10)
pravo na dobra radi utjerivanja duga,
pravo na procedure i institute (tzv. restitucija prava) kojom se
obezbeđuje uspostavljanje narušenih prava.
11)
****
Kod nas postoje tri grape ljudi sa različitim mišljenjima
(interesima) vezanim za privatizaciju.
Prvu grupu čine oni koji bi da se privatizacija provede "preko
noći, na ho-ruk",

drugu čine oni koji se zalažu za postepeno transformisanje
društvene svojine u privatnu, da to bude "pošteno" i svima
dostupno,

treću grupu čine oni koji su protiv privatizacije već "kukaju" za
pravnom državom i njenom ulogom u svim procesima.

*****
Da bi se pomirile ove tri različite grupe mišljenja o privatizaciji,
neophodno je obezbijediti takve pretpostavke koje će dati ne samo
formalno-pravnu već i stvarnu šansu većini građana da učestvuje u
procesima privatizacije; da konkurencija bude koliko toliko
lojalna, a to znači da "pravila igre" moraju biti unaprijed utvrđena i
do kraja poštovana. Sve to, opet, podrazumijeva čitav niz radnji u
kojima se mora stvoriti:
 Prvo, pravni ambijent za privatizaciju koji podrazumijeva
realnu procjenu vrijednosti društvenog kapitala, sveobuhvatnu
procjenu ekonomske moći stanovništva, pravnu sigurnost i
povjerenje u državne institucije i banke.
******




Drugo, ciljevi privatizacije moraju biti jasno definisani i
građanima na pristupačan način prezentirani. Privatizacija mora
imati za cilj da neefikasnu privredu učini efikasnom, bolesnu
zdravom, da siromašnu zemlju učini bogatijom, a ne
siromašnijom.
Treće, model privatizacije mora biti prilagođen ekonomskoj
moći građana, strukturi privrede, okruženju, stopi zaposlenosti,
a ne da se pri izboru modela luta kao kod nas, da u jednoj državi
sa dva entiteta imamo dva različita modela privatizacije (vaučeri
i certifikati).
Cetvrto, kome ponuditi draštveni kapital, građanima ili stranim
državljanima.
Peto, kako podij eliti društveni kapital
*******


Šesto, vrijeme za koje treba obaviti transformaciju svojine.
Sedmo, obezbijediti koliko-toliko principijelan tretman stare
devizne štednje od čega umnogome zavisi povratak poljuljanog
povjerenja u banke i samu državu itd.
Ovakav odnos prema svojini rezultirao je dubokom ekonomskom
krizom iz koje tražimo izlaz upirući oči u Međunarodni monetarni
fond (MMF), Svjetsku banku za obnovu i razvoj, Evropsku banku,
razne donatore itd.
********
Svojinski odnosi su veoma kompleksni i njihova
transformacija je dugoročan proces, a ne
jednokratan i jednostavan čin, kako se često
misli i postupa.
Kod nas je stvorena takva klima da se privatizaciji
pristupa samo s aspekta kako podijeliti ono što
ima?
DVA SHVATANJA SVOJINA KOD NAS
U našoj ekonomskoj literaturi iskristalisala su se,
uglavnom, dva različita shvatanja uloge i značaja svojine
u procesu tranzicije.
Po jednima, uloga svojine je dominantna i iz nje sve
proizlazi. Oni smatraju da osnov savremene privrede i
društva mora da čini privatna svojina. Bez, nje nema
tržišne privrede, nema preduzetništva, nema slobode,
nema napretka uopšte. Zato privatna svojina postaje
sama sebi cilj.
*
Po mišljenju drugih, svojina je društveni odnos te se nužno razvija
i mijenja kao i svi dragi društveni odnosi. Na svojinu se gleda kao
na promjenljivi, a ne jednom za svagda dati pojam i njenu ulogu
("odavde do vječnosti"). Posebno savremena naučnotehnološka
revolucija utiče na mijenjanje oblika svojine, mijenjanje uloge i
značaja svojine (informatika, robotika, novi materijali,
biotehnologija, osvajanje kosmosa i sl.). U tako izmijenjenim
društvenim i ekonomskim uslovima savremenog svijeta, koji se
ubrzano i dalje mijenjaju (integracija, internacionalizacija,
globalizacija, mondijalizacija i sl.), više nego neprihvatljivo
smatrati "privatizaciju kao cilj".
TEORIJSKE OSNOVE TRANZICIONG
PERIODA
Savremeni prelazni, odnosno tranzicioni period
predstavlja period ostvarivanja treće naučno-tehnološke
revolucije (biotehnologija, robotika, informatika, novi
materijali, osvajanje kosmosa i mora u proizvodne
svrhe), koja mijenja i proizvodne snage i odnose
proizvodnje.
Ovu prelaznu etapu nazivamo savremenim prelaznim ili
tranzicionim periodom.
**
Osnovne karakteristike savremenog prelaznog (tranzicionog)
perioda bile bi sljedeće:
Prvo, ostvaruje se u uslovima postojanja dva načina proizvodnje
(kapitalističkog i etatističkog), a ne kao ranije, jednog vladajućeg
načina proizvodnje.
Drugo, ostvaruje se u uslovima visokog stepena razvijenosti
proizvodnih snaga (treća naučno-tehnološka revolucija) sa
tendencijom njihovog daljeg ubrzanja, mnogo bržeg nego ranije
(svakih šest godina javljaju se nova tehnološka riješenja u
proizvodnji).
***
Treće, umjesto monizma motiva poslovanja, svojine, dominacije
jedne klase i sl. javlja se pluralizam svojinski oblik (privatna,
državna, zadružna, mješovita), pluralizam motiva poslovanja
(profit, stabilnost preduzeća, rast preduzeća, plate menadžera,
dividende akcionara i sl.); umjesto dvije suprostavljene klase javlja
se više klasa (radnici, kapitalisti, menadžeri, rentijeri i sl.), javlja
se politički pluralizam i sl.
Cetvrto, savremeni prelazni (tranzicioni) period nije prelaz nižeg
u viši način proizvodnje, već konvergencija (uzajamno prožimanje
i uticaj) dva vladajuća načina proizvodnje i nastanak novog
društva uslovljenog visokim stepenom razvoja proizvodnih snaga i
njihovim daljim ubrzanira razvojem (kooperacija, integracija,
globalizacija svjetske privrede, međuzavisnost svijeta itd.
****
Peto, tržišni kriterijumi privređivanja uz značajnu državnu
koordinaciju, tako da država postaje značajan element savremene
tržišne infrastrukture (mješovita privreda i mješovito društvo).
Šesto, visok način primijenjene tehnike i tehnologije u proizvodnji,
njen ubrzan razvoj, dominantan značaj nauke i njene
primjenljivosti u proizvodnji i sl., sve više dovode do
podruštvljavanja rada i kapital, do prevazilaženja sukoba interesa,
do izmijenjenog položaja radnika (radnik nije više puki izvršilac
rada ili dodatak mašini, kako je govorio Marks, već postaje kreator
proizvodnje, suvlasnik firme - kupuje akcije i upravlja procesom
proizvodnje - participacija u upravljanju: pogonski savjeti,
radnička vijeća, radnički savjeti, nadzorni odbori, povjerenici i sl.)
*****
Savremeni prelazni period nije novi način proizvodnje. To je
mješavina dva vladajuća načina proizvodnje u pravcu razvoja
novog draštva.
To novo društvo poprima neke elemente i jednog i drugog
vladajućeg načina proizvodnje, dalje ih razvija i obogaćuje u
pravcu stvaranja "slobodnog društva"
******
savremeni prelazni period, za razliku od prethodnih, odlikuje se
mješovitom društvenom strukturom (mješovita privreda), tj.
pluralizam svojinskih oblika; tu je i pluralizam klasa, motiva
poslovanja, značajna uloga države i tržišta u privrednom sistemu,
afinnacija uloge i povećanje samostalnosti proizvođača (radnika);
akcionarstvo, učešće u profitima, saodlučivanje, socijalna
sigumost, ugovomo regulisanje plata, veća relativna samostalnost
poslovnih subjekata (preduzeća) i sl.
Visoki nivo razvoja tehnike i tehnologije nužno uslovljava veći
proces podruštvljavanja rada i kapitala i prevazilaženje njihove
protivurječnosti
(transnacionalne
kompanije,
akcionarska
preduzeća, državni sektor privrede i sl.).
*******
Svojina nad kapitalom gubi primat u proizvodnji jer
umjesto vlasnika kapitala proizvodnjom upravljaju
menadžeri (profesionalni stručni kadrovi: inženjeri,
tehnolozi, hemičari, ekonomisti, pravnici i sl.).
Oni su, takođe, unajmljeni u proizvodnji radi obavljanja
visokostručnih poslova (upravljačke funkcije), kao što
neposredni proizvođači obavljaju proizvodne funkcije
********
Savremeni tranzicioni period ima svoje specifičnosti u
odnosu na prelazne periode između prethodnih načina
proizvodnje. Radi se o tome da se ovaj prelazni period
ostvaruje na mnogo višem nivou materijalnog i
draštvenog razvoja (nova tehnološka revolucija kompjuterski šok), na jednoj strani, i nova civilizacijska
dostignuća, na drugoj strani (ljudske slobode i prava,
naučna dostignuća, nivo životnog standarda i sl.,
otvoreno društvo).
*********
Učešće radnika u upravljanju kapitalističkim preduzećem
(korporacijom) u kojoj rade (radnička participacija ili
saodlučivanje) različitog stepena i oblika, javljaju se kao
objektivna nužnost dostignutog nivoa razvoja
proizvodnih snaga i društvenih odnosa. Visoka tehnika i
tehnologija koja se primjenjuje u savremenoj proizvodnji
najčešće ne trpi prekide proizvodnje, tako da radnički
štrajkovi izazivaju ogromne troškove, ali i paralizu
čitavog društveno-ekonomskog sistema.
**********
Razvoj savremenog društva nalazi se na prekretnici. To
je, prije svega, rezultat:

nove naučno-tehnološke revolucije,

organizacije i upravljanja proizvodnjom,
ali i ljudskog saznanja i težnje za bogatijim i
humanijim društvom.

PROTIVRJEČNOSTI TRANZICIONIH PROCESA I
NJIHOVO RAZLIČITO TEORIJSKO OBJAŠNJENJE
U jednom dijelu literature, pa i privredne prakse,
stvorene su predstave da se tranzicija može uraditi "brzo,
prečicom ili nikako". Pri tome je stvorena i određena
dogma kao moto tranzicije, a to je: privatna svojina ,
slobodno tržište i profit.
Praksa demantuje ovo sveto trojstvo.
Prvo, bankrostvo privatnih
svakodnevna pojava u svijetu.
preduzeća
je
gotovo
*
Drugo, verifikovana je uspješnost jednog broja državnih preduzeća u
najrazvijenijim privredama, ali i drugim ekonomijama, kao i uspješnost
pojedinih društvenih preduzeća. To demantuje apodiktički stav, po
definiciji, o neuspješnosti navedenih preduzeća.
Treće, tržište samo po sebi nije unaprijed garant efikasnosti
privređivanja. Ono je prisutno i u latinoameričkim privredama koje nisu
efikasne.
Cetvrto, profit kao motivacioni faktor je veoma značajan pokretač, ali
sam nije dovoljan i ne garantuje a priori ekonomsku efikasnost.
Savremeno preduzeće mora voditi računa i o drugim motivacionim
kriterijumima, kao što je: razvoj preduzeća, stabilnost preduzeća, plate
zaposlenih, dividende akcionara i sl
**
Privatizacija putem sveopšte besplatne podjele je razumna. To
dovodi do ogromnog rasipanja kapitala, gubljenja upravljanja i
kontrole nad vlasništvom, vodi nestanku pravog domaćina, a
postaje veoma neizvjesno za inostrane investitore.
Raspodjela svojine istovremeno znači i raspodjelu ekonomske
moći, snage, uticaja, perspektive, šansi i sl. To se još označava kao
nova tehnologija munjevitig bogaćenja u postsocijalističkom
periodu, što je dovelo do pojave novopečenih bogataša, mafijaša,
rasturanja droge, krađe nuklearnog goriva, društvene nesigurnosti,
socijalne napetosti i sl. Ocjenjuje se da u tom procesu gotovo
legalizovane pljačke društvenog i državnog kapitala učestvuje
svega 10 % stanovništva. To je nova crna rupa u koju cijelo
društvo može lako da propadne.
***
Krajnje je uprošćeno i pogrešno govoriti samo o privatizaciji
svojine danas na pragu XXI vijeka, kada se u literaturi pominje
oko dvadeset oblika svojine. Svođenje svih mogućih svojinskih
oblika na jedan jedini - privatnu svojinu, i teorijski i praktično
predstavlja besmislicu.
Danas je, nadamo se, svakome manje-više jasno da jedan oblik
svojine nije moguć u svim granama i svim proizvodnim
subjektima, ma gdje oni poslovali, niti da sama svojina ima onaj
značaj koji je imala ranije. Mijenja se značaj i uloga faktora
proizvodnje, mijenjaju se svojinski oblici, kao i metodi i način
njihove oplodnje, odnosno uvećavanja. Raznovrsnost svojinskih
oblikaje civilizacijska tekovina i potreba savremenog drustva.
****
Zašto nije uspjela tzv. privatizacija ni u jednoj realsocijalističkoj
zemlji, a nikodnas?
 Prvo, danas privatizacija svega postojećeg, u privredi i u
društvu, odavde pa do vječnosti, nije moguća, neistorijska je i
bila bi pogrešna.
 Drugo, samo 10 % stanovništva učestvuje u tom procesu (90 %
je isključeno iz toga), što je društveno neprihvatljivo.
 Treće, strukturiranje oblika svojine, reprivatizacija i sl.
Podrazumijeva postojanje, odnosno prethodno utemeljenje
društvene i tržišne institucionalizacije (infrastrukture) ovih
procesa.
Toga
nije
bilo
i
još
ga
nema
ni
u jednoj bivšoj tzv. socijalističkoj zemlji, a ni kod nas.
*****
Najopsežniji procesi privatizacije u razvijenim tržišnim
privredama vršeni su u Velikoj Britaniji i Francuskoj.
Britanski ekonomisti smatraju da se taj proces može izvoditi u
etapama, u dužem vremenskom periodu i to na sljedeći način:
formulisanje vladine strategije privatizacije, restrukturiranje
proizvodnih oblasti grana i kompanija, preciziranje zadataka
privatizacije, razrada strategije privatizacije, razrada odgovarajućih
uslova privatizacije, primjena izabrane strategije.
******
Najopsežniji procesi privatizacije u razvijenim tržišnim
privredama vršeni su u Velikoj Britaniji i Francuskoj.
Britanski ekonomisti smatraju da se taj proces može izvoditi u
etapama, u dužem vremenskom periodu i to na sljedeći način:
formulisanje vladine strategije privatizacije, restrukturiranje
proizvodnih oblasti grana i kompanija, preciziranje zadataka
privatizacije, razrada strategije privatizacije, razrada odgovarajućih
uslova privatizacije, primjena izabrane strategije.
IZVJESNOSTI PROCESA TRANZICIJE
U ljudskom rodu postoji prirodna težnja napretku, razvoju,
otkrivanju neotkrivenog i sl. radi što potpunijeg zadovoljavanja
stalno rastućih potreba.
Kapitalizam je obezbijedio visok nivo razvoja proizvodnih snaga,
ali ne obezbjeđuje rješavanje niza društvenih problema koji prijete
svjetskom katastrofom. Povećava razliku između bogatih i
siromašnih, kako ljudi tako i čitavih zemalja i naroda, tako da
bogati postaju još bogatiji a siromašni postaju još siromašniji
(dužnička kriza u svijetu), doveo je do ekološke zagađenosti
prirodne sredine, do tog nivoa da prijeti opstanku čovječanstva na
zemaljskoj kugli itd. Danas mnogi i u kapitalističkim zemljama
upozoravaju da se "brak kapitalizma i demokratije nasukao" i da su
ta dva sistema već dospjela do tačke "na kojoj im se putevi
razilaze"
*
Profitnom interesu sve više smeta demokratija na savremenom
nivou razvoja proizvodnih snaga: zahtjevi za povećanje najamnina
i poboljšanje položaja radnika, štrajkovi, jačanje uloge sindikata,
socijalni, humanitarni, ekološki i slični izdaci i dr. Sve to upućuje
da je neophodno osmišljavati i tragati za nekim novim društvenim
sistemom koji će biti ekonomski efikasniji, ali i socijalno
pravedniji i koji će omogućiti ostvarivanje kvalitetnijeg načina
življenja koji Galbrajt naziva novim socijalizmom.
Ako se ostvari globalizacija svjetske proizvodnje, ako se ukinu
veliki blokovi njenog trojstva (SAD, EU i Japan) iz devedesetih
godina 20. vijeka, započeće istorijski period 21. vijeka.
EKONOMSKA KRETANJA U ZEMLJAMA U
TRANZICIJIINJIHOVA PERSPEKTIVA
Sve zemlje u tranziciji, uključujući i nekadašnje jugoslovenske
republike moraju u procesu transformacije da rješavaju dva
osnovna ekonomska i društvena zadatka:
1)
moraju uspješno da riješe pitanje makroekonomske
stabilizacije i
2)
moraju da riješe probleme strukture transformacije koji su se
nametnuli u periodu tranzicije
EKONOMSKI EFEKTI TRANZICIJE
Sve zemlje u tranziciji zapale su u periodu tranzicije u tzv.
tranzicionu ili transformacionu krizu.
Veliki broj teoretičara tranzicije stoji na stanovištu da je
transformaciona recesija bila neminovna, ali svakako nije se
očekivao pad ekonomskh aktivnosti takvih razmjera, po nekim
procjenama veći od onog u periodu Velike ekonomske krize ili
veći od ratnih razaranja u toku Drugog svjetskog rata.
Pojedini autori smatraju da ukoliko transformacioni pad bude
strmiji i dublji utoliko će i ekonomski oporavak biti snažniji i brži.
Mnogi takođe ne manje kompetentni autori smatraju da
transformaciona recesija nije bila ni neophodna ni nužna.
*
Zemlje u tranziciji: /NMP 1989/1998. godine. 1989 = 100
1989.
1990.
1991.
1992.
1993.
1994.
1995.
1996.
1997.
Istočna
Evropa
100,0
92,5
82,5
78,4
77,9
81,2
86,1
89,6
92,1
Albanija
100,0
90.0
65.1
60.4
66.2
72.4
80.9
88.2
82.1
Bugarska
100.0
90.9
80.2
74.4
73.3
74.6
79.7
71.6
66.6
Češka
100.0
98.8
84.7
79.2
78.5
80.6
92.9
96.5
97.5
Slovačka
100.0
97.5
83.3
77.9
75.0
78.7
84.2
97.7
95.6
Mađarska
100.0
96.5
85.0
82.4
81.9
84.3
85.5
86.6
90.4
Poljska
100.0
88.4
82.2
84.4
87.5
92.1
98.6
104.6
111.8
Rumunija
100.0
94.4
82.2
75.0
76.1
79.1
84.8
88.2
82.3
Hrvatska
100.0
92.5
74.2
65.9
65.4
65.8
67.3
71.4
76.0
**
Zemlje u tranziciji: /NMP 1989/1998. godine. 1989 = 100 - Nastavak
Slovenija
100.0
91.9
84.5
79.9
82.1
86.5
89.3
92.0
95.5
Makedonija
100.0
89.8
83.5
76.8
69.9
68.6
67.8
68.3
69.3
Jugoslavija
100.0
92.1
81.4
58.7
40.6
41.7
44.2
46.8
50.3
CETE-5
100.0
92.3
83.7
83.3
85.0
88.8
94.1
98.8
104.2
JETE-7
100.0
93.0
80.5
70.1
66.0
68.3
72.5
74.0
71.3
Baltičke
države
100.0
97.6
89.7
67.9
58.4
55.5
56.8
59.1
63.6
Estonija
100.0
91.9
82.7
71.0
65.0
63.8
66.5
69.2
77.1
Letonija
100.0
102.9
92.2
60.1
51.1
51.5
51.0
52.7
56.2
Litvanija
100.0
96.7
91.2
71.8
60.2
54.3
56.1
58.7
62.3
ZND
100.0
96.9
91.2
78.4
70.9
60.8
57.5
55.5
56.1
***
Zemlje u tranziciji: /NMP 1989/1998. godine. 1989 = 100 - Nastavak
Rusija
100.0
97.0
92.2
78.8
72.0
62.8
60.2
58.1
58.6
Bjelorusija
100.0
98.0
96.8
87.5
80.8
70.6
63.3
65.1
71.8
Ukrajina
100.0
96.4
88.0
79.3
68.0
52.5
46.1
41.5
40.1
Moldavija
100.0
97.6
80.5
57.2
56.5
39.0
38.3
35.3
35.8
Ukupno
ZUT
100.0
95.7
88.6
78.1
72.6
66.6
65.8
65.5
66.8
EKONOMSKI ODNOSI SA INOSTRANSTVOM
Prvi programi makroekonomske stabilizacije u pojedinim
zemljama u tranziciji donijeti su uz konsultacije sa MMF-om pa i
pod njegovim pritiskom da se uspostavi unutrašnja i spoljna
finansijska ravnoteža. Skoro sve zemlje u tranziciji bile su suočene
u prvoj fazi tranzicije sa finansijskim neravnotežama na
unutrašnjem planu (visoke stope inflacije) i spoljnom planu
(nestabilan devizni kurs i teškoće u servisiranju spoljnih dugova).
Stoga se u svim programima reformi postavlja cilj uspostavljanja
spoljnoekonomske ravnoteže i spoljne konvertibilnosti nacionalnih
valuta pojedinih zemalja u tranziciji.
Za zemlje u tranziciji značaj zapadnih tržišta je naglo porastao ne
samo zbog ekonomskih finansijskih i tehnoloških prednosti
zapadnih zemalja već i zbog kolapsa njihove međusobne
ekonomske saradnje
*
Neto priliv kapitala u zemlje u tranziciji (u milijardama dolara)
Istočna Evropa
Albanija
Bugarska
Hrvatska
Ceška
Mađarska
Poljska
Rumunija
Slovačka
Slovenija
Makedonija
Baltičke države
ZND
Bjelorusija
Moldavija
Ukrajina
Rusija
1990.
*
*
0.8
*
-0.8
-0.7
-1.9
*
0.6
*
*
*
*
1991.
4.1
0.1
0.4
0.6
0.3
2.5
-0.9
0.7
0.6
-0.2
*
*
*
*
*
*
*
*
*
1992.
2.1
0.1
0.9
-0.2
-0.1
0.4
-0.1
1.6
-0.2
-0.3
*
0.2
1993.
13.7
0.1
0.9
0.3
2.9
6.1
1.5
1.1
0.6
-0.1
*
0.5
1.6
*
0.1
1.5
1994.
8.7
0.1
0.4
0.7
2.4
3.3
-0.1
1.0
0.6
0.1
0.2
0.4
2.4
0.6
0.1
1.7
1995.
23.7
0.3
2.2
8.8
7.0
2.7
1.4
0.9
0.3
0.3
1.1
2.5
0.7
0.2
1.6
10.4
1996.
15.6
0.1
-0.7
1.7
3.7
0.2
5.3
2.6
1.6
0.5
0.5
1.7
2.8
0.5
0.2
2.1
-6.8
1997.
21.4
0.3
1.2
2.7
1.4
0.8
8.1
4.0
1.4
1.3
0.3
2.4
2.9
0.8
0.3
1.7
6.1
1998.
16.3
0.1
0.4
1.3
1.7
2.3
7.1
1.1
1.6
0.5
0.2
1.4
0.9
0.5
0.1
0.3
2.2
**
Neto priliv kapitala u zemlje u tranziciji po oblicima ulaganja u periodu 1995/1998
(u milijardama dolara)
1995.
1996.
1997.
1998/1
Kapitalni račun
21.9
14.1
19
12.5
Kapitalni račun*
23.7
15.6
21.6
16.23
Spoljne direktne investicije
9.1
7.5
8.4
4
Portfolio ulaganja
4.7
1.4
3.5
2.8
Srednjoročni i dugoročni fondovi
0.4
3.8
5.1
1.8
Kratkoročni fondovi
8
0.9
1.8
2.9
Greške i popusti
1.8
1.5
2.7
3.8
Od toga:
***
Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina 1989-1997. g. (u milijardama dolara)
1989.
1990.
1991.
1992.
1993.
1994.
1995.
1996.
1997.
Athanija
0.302
0.231
0,101
0.072
0.123
0.139
0.202
0.213
0.141
Bugarska
6.651
5.232
3.433
3992
3.777
3.935
5.345
4.890
4 914
Čehoslova
čka
1 1,988
10.728
1 1 319
Češka
8,767
14.463
16.206
21.657
21.907
22.778
Sluvačka
3 500
5.458
6.714
8.585
8.839
8.839
IZVOZ
Madarska
9.673
9.731
10.226
10.681
8.921
10.701
12.867
15,704
19 100
Puljska
14.665
18.291
14.912
13.187
14.202
17.240
22.887
24.440
25,751
Rumunija
8.076
4.570
4.266
4.363
4.892
6.15 1
7.9 10
S.085
8.431
SFRJ
12.496
12.95(1
12.984
14.772
****
Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina 1989-1997. g. (u milijardama dolara) - Nastavak
BiH
2.100
1.850
Hivalska
2.600
4.020
3,310
4.353
3.709
Slovcuija
3.408
4.1 1«
3.874
6.681
Makedonija
0.654
1.113
1.095
1.199
SR
Jugoslavija
4.461
4.65 1
4.704
2.539
57.241
59,333
62.675
Baltičke
zemlje
2,139
ZND
Svega IEZT
Rusija
UKUPNO
ZUT
126.163
120.788
0.024
0.058
0.109
4.250
4.633
4.512
4.171
6.083
6.828
8.316
8.310
8.372
1.055
1.086
1.204
1.147
1.180
1.531
1.846
2.376
73.261
95.161
99.993
106.162
4.197
4.324
5.844
6.877
8.461
51.125
52.516
62.654
80.007
88.738
88.696
47.266
42.931
44,297
53.001
65.607
71.874
69,473
103.901
113.066
119.389
140.239
181.012
195.548
203.319
*****
Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina 1989-1997. g. (u milijardama dolara) - Nastavak
UVOZ
Albanija
0.385
0.381
0.490
0.524
0.421
0.549
0.650
0.913
0.620
Bugarska
7.235
5.584
2.700
4.530
5.120
4.272
5.638
5.074
4.886
Čehoskivač
ka
11.772
11.808
10.962
Ćeška
10 368
14.617
17.427
25.265
27.716
27.167
Slovačka
3.889
6.332
6.634
8.777
II 112
10.224
Mađarska
8.863
8.797
11.449
11.123
12.648
14.554
15.466
18.144
21.234
Poljska
12.941
12.619
15.531
16.141
18.758
21 566
29.043
37.137
42.308
Rumunija
5.834
6.889
5.793
6.260
6.522
10.278
10.278
1 1.435
11.280
SFRJ
14.064
17.330
14.097
******
Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina 1989-1997. g. (u milijardama dolara) - Nastavak
BiH
1.850
1.750
Hrvatska
3.750
5.133
3.811
4.346
4.166
Slovcnija
3.216
4.727
4.131
6.141
Makedonija
0.934
1.531
1.274
1.206
SR
Jugoslavija
5.383
6.701
5.548
3.859
Svega IEZT 61.185
63408
61.496
68.311
74.340
1.802
Baltičkc
zemlje
0.524
1.204
1.555
5.229
7.510
7.788
9.104
6.501
7.304
9.492
9.421
9.358
1.199
1.484
1.719
1.627
1.754
2.665
4.113
4.801
83.729
116.640
129.977
144.290
4.101
5.251
8.006
10.1 10
12.812
ZND
39.294
42.203
33.354
36.745
45.680
48.670
57 522
Rusija
39.294
36.984
26.807
28.344
33.117
31 798
39.908
*******
Zemlje u tranziciji: trgovinski bilans 1989-1997. g. (u milijardama dolara)
1989.
1990.
1991.
1992.
1993.
1994.
1995.
1996.
1997.
Istočna Evropa
2.665
-1.675
-4.369
-9.055
-13.610
-12.866
-21.866
-35.750
-38.128
Albanija
-0.083
-0.150
-0.308
-0.452
-0.298
-0.410
-0.448
-0.701
-0.479
Bugarska
-0.674
-0.352
-0.732
-0.538
-1.352
-0.336
-0.293
-0.184
0.028
Čehoslovačka
0.216
-1.080
0.357
*
*
*
*
*
*
Češka
*
*
-1.601
-0.154
-1.221
-3.608
-5.809
-4.389
*
*
-0.389
-0.874
0,080
-0.192
-2.290
-1.385
Slovačka
Mađarska
0.810
0.934
-1.223
-0.442
-3.727
-3.853
-2.599
-2.440
-2.134
Poljska
1.724
5.672
-0.619
-2.955
-4.555
-4.326
-6.156
-12.697
-16.556
Rumunija
2.242
-2.320
-1.528
-1.897
-1.630
-0.958
-2.368
-3.351
-2.849
SFRJ
-1.568
-4.380
-1.780
14.772
*
*
*
*
BiH
0.250
0.100
*
*
*
*
-0.500
-1.146
-1.446
Hrvatska
-1.150
-1.113
-0.501
0.007
-0.457
-0.969
-2.877
-3.276
-4.933
Slovenija
0.192
-0.690
-0.257
0.540
-0.418
-0.476
-1.176
-1.111
-0.986
Makedonija
-0.280
-0.418
-0.179
-0.007
-0.144
-0.398
-0.515
-0.480
-0.574
SR Jugoslavija
-0.922
-2.500
-0.844
-1.320
*
*
-1.134
-2.267
-2.425
Baltičke zemlje
*
*
*
0.337
0.096
-0.927
-2.162
-3.232
-4.350
ZND
*
*
8.922
19.163
25.909
35.328
40.067
31.174
Rusija
*
*
7.972
5.407
17.491
24.657
32.490
40.076
30.565
UKUPNO ZUT
-0.032
-7.583
-3.000
0.512
5.649
12.151
10.300
1.085
-11.304
********
Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina po regionima 1989/95 (udio u ukupnoj trgovini u %)
1989.
1990.
1991.
1992.
1993.
1994.
1995.
1996.
Izvoz u:
Svijet
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Zemlje u tranziciji
46.6
41.1
30.0
24.2
30.5
27.3
26.5
27.6
Bivši SSSR
25.5
22.3
17.9
12.3
9.2
8.6
8.3
9.0
Istočna Evropa
15.8
12.7
7.7
6.9
16.7
15.1
14.8
15.3
Ostale soc. zemlje
Razvijene tržišne
ekonomije
Zemlje u razvoju
5.3
6.1
4.4
5.0
4.6
3.6
3.4
3.3
42.6
49.5
59.8
63.2
58.0
62.5
64.4
63.6
10.8
9.4
10.2
12.7
11.5
102.0
9.1
8.8
Svijet
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Zemlje u tranziciji
45.7
36.8
29.3
25.8
30.1
27.2
26.5
25.8
Bivši SSSR
23.5
18.3
20.2
18.0
16.1
13.9
12.9
12.5
Istočna Evropa
16.4
12.5
6.3
5.6
11.9
11.1
11.2
10.8
Ostale soc. zemlje
Razvijene tržišne
ekonomije
5.8
6.0
2.8
2.3
2.1
2.1
2.3
2.5
44.0
53.3
58.3
64.1
61.6
65.0
65.8
66.2
10.3
9.9
12.4
10.1
8.3
7.8
7.8
8.0
Uvoz iz:
Zemlje u razvoju
PERSPEKTIVE RAZVOJA ZEMALJA U TRANZICIJI
Većina zemalja u tranziciji smatra da će njihovo
uključenje u jedinstveno tržište EU stvoriti čvrste uslove za njihov
ekonomski napredak i održivi ekonomski rast po stopama koje bi
smanjile jaz između njih i ekonomski razvijenih zemalja Zapada.
One takođe smatraju da će njihovim prijemom u EU ojačati svoje
nove demokratske institucije i da će porasti opšta bezbijednost u
regionu.
Evropska unija j'e takođe jasno deklarisala svoj interes za
proširenje na Istok težeći ka povećanju bezbijednosti i političke
stabilnosti u Evropi, ali i da ostvari ekonomske koristi od slobodne
trgovine i slobodnog protoka kapitala na proširenom tržištu.
*
Svjetska privreda i društvo nesumnjivo se nalaze u previranju,
dubokim protivrječnostima tekućih procesa i odnosa, društvenim
nejednakostima i neravnopravnom društveno-ekonomskom
razvoju, izraženim sukobima različitih interesa koji kulminiraju
socijalnim konfliktima i razaranjima.
U ovakvim uslovima odvijaju se krupne promjene čiju osnovu
čine:
velika
međuzavisnost
uspostavljena
ostvarenom
međunarodnom podjelom rada (globalizacija), nejednak raspored
prirodnog bogatstva i ekonomske moći -"piramida moći", i
eksplozivna nejednakost svijeta koja nastaje stvaranjem društva
"centra", "poluperiferije" i "periferije".
**
U društvo centra spadaju visokorazvijene zemlje, dok periferiju i
poluperiferiju čine nerazvijene zemlje.
Nova teorijska shvatanja razvoja privrede i društva zasnivaju se na
tome da se stvaranje ekonomski efikasnijeg i demokratskog
društva ne odvija samo po sebi, "gvozdenom nužnošću", već ono
zavisi od motivacije i sposobnosti aktera, o čemu mora voditi
računa svaka, pa i naša privreda i društvo.
***
Globalne promjene savremenog društva vezuju se za 1) treću
tehnološku revoluciju kao univerzalnu društvenu pojavu; 2) širenje
tržišnog modela privređivanja i 3) eksplozivno narastanje
ekoloških problema u svjetskim razmjerama. Pod uticajem
navedenih svjetskih globalnih pojava javljaju se različite
protivrječnosti savremenog tranzicionog perioda.
Savremene promjene privrede i društva ukazuju na to da ljudi
nikad do sada nisu tako brzo mijenjali svijet u kojem žive. Zato se
s pravom označava da je najdublja globalna promjena danas, koju
izaziva treća tehnološka revolucija, u stvari promjena u tempu
promjena. Ono što čini protivrječnost tih promjena je njihova
neizvjesnost i njihova nepredvidivost.
NAKON DECENIJE TRANZICIJE - STA I KAKO
DALJE?
Mada tranzicija traje već više od jedne decenije, ovaj proces ne
može se smatrati završenim. Takođe, ne može se pouzdano
sagledati ni konačni ishod ni novi model društva kome sve zemlje
u tranziciji nesumnjivo teže.
Zemlje u tranziciji uključujući i našu zemlju, moraju u procesu
tranzicije da rješavaju tri osnovna ekonomska zadatka: 1) moraju
da uspješno riješe pitanja makroekonomske stabilizacije, 2) moraju
da riješe probleme strukturne transformacije i 3) moraju da stvore
uslove za uspješan ekonomski i društveni razvoj. Naša zemlja
mora da rješava i probleme obnove privrede koja je pretrpjela
ogromna razaranja u periodu građanskog rata na ovim prostorima.
*
Rješavanje pitanja makroekonomske stabilizacije treba da
doprinese uspostavljanju privredne ravnoteže i izvlačenju privreda
pojedinih zemalja u tranziciji iz duboke društveno-ekonomske
krize. Zavisno od dubine krize i stepena ekonomskih poremećaja,
ovaj problem se može riješiti jednokratnim ili višekratnim
mjerama ekonomske politike na kraći ili na duži rok.
Rješavanje problema strukturne transformacije, tj. problem
stvaranja racionalne i efikasne privredne strukture, je izrazito
dugoročniji ekonomski fenomen za koji su neophodne decenije
OSTVARENJA TRANZICIJE
Zemlje u tranziciji morale su poći od dostignutog stepena
ekonomskog, istorijskog, nacionalnog, kulturnog i sl. razvoja i na
osnovu toga trasirati nove puteve razvoja koji vode u 21. vijek, jer
se jedino na takav način mogu približiti i dostići nivo razvoja
visokorazvijenih zemalja, i da bi mogle ravnopravno sarađivati sa
njiima. Na toj osnovi je moguće uklapanje u savremene tokove
privrede i društva. Trebalo je poći od dostignutih tržišnih iskustava
i saznanja poslovanja u tim zemljama, njih razvijati dalje, stvoriti
tržišne institucije i sl. a ne sve to uništiti i poći od "praznog lista
hartije". Kina, Vijetnam, Indija i dr. idu evolutivnim putem i
postižu zavidne rezultate.
*
Novi oblici vlasništva kao što su zadruge i kolektivno vlasništvo,
od strane radnih kolektiva su legalizovani. Zakon o zakupu je
postavio pravni osnov za postepenu evoluciju državnog vlasništva:
radni kolektivi su sada mogli da iznajme preduzeća od države i da
njima upravljaju kao manje-više privatnim entitetima u skladu sa
tržišnom logikom. Ove oblike vlasništva upravljačima i radnicima
nije nametnula država. Oni su bili rezultat eksperimentisanja i
napora kolektiva da od države otmu veću kontrolu nad svojim
životima. Do početka 1992. oko 10.000 preduzeća je na taj način
postalo kolektivno vlasništvo. Reformatori koji su svjesni da prava
transformacija zahtijeva učešće svih, pozdravili bi ovaj zamah
reformi i podržali ovaj put do potpune privatizacije. Pa ipak,
zapadno orijentisani reformatori su se opredijellili za suprotan
kurs.
**
Starategija "bježanja u kapitalizam" (Galbrajt) i neoliberalistička
koncepcija razvoja doveli su do velikog pustošenja zamalja u tranziciji:
negativne stope rasta bruto društvenog proizvoda, pad životnog
standarda, velika nezaposlenost, inflacija, prezaduženost, pad
spoljnotrgovinske razmjene i sl. tako da su samo Poljska i Slovenija
dostigle veličinu društvenog proizvoda iz predtranzicionog perioda, dok
će ostale to učiniti tek u prvoj deceniji 21. vijeka a neke i kasnije. Slabe
performanse u većini zemalja u tranziciji dovele su do velikih društvenih
tenzija a tenzije su dovele do velikih društvenih devijacija koje se
označavaju kao "divlji kapitalizam", "prvobitna akumulacija",
"neoboljševizam", "mafiokracija" i sl. Zaduženost zemalja u tranziciji
povećana je sa 80 na 300 milijardi dolara. Ove zemlje su postepeno
pretvorene u sirovinskoprerađivačke zemlje. Zapad je ulaganjem kapitala
u navedene zemlje izvršio, u stvari, "kupovinu tržišta", jer su po pravilu
zatvarani domaći kapaciteti, pretvarani u skladišta i tu se plasira roba sa
Zapada.
***
Nema novih kapaciteta, tehnologija i sl. pa je time izvršeno
dezinvestiranje u privrede zemalja u tranziciji. One sve više
postaju sirovinski izvor, izvor jeftine i obrazovane radne snage,
tržište za robu sa Zapada, prostor za prljave tehnologije, smještaj
nuklearnog i drugog otpada i sl.
U ovim zemljama došlo je do velikog socijalnog raslojavanja,
bogaćenja manjine i osiromašivanja većine ("nomenklaturna
privatizacija")- To je dovelo da razočaranja najvećeg broja
stanovništva u tranzicione procese te se velika nada pretvorila u
veliko razočaranje.
NEOLIBERALISTIČKI KONCEPT TRANZICIJE I
NJEGOVE POSLJEDICE
Tranzicija ne predstavlja samo prelaz iz planskih u tržišne privrede
već i promjene i privrede i društva.
Po mišljenju nekih autora današnja tranzicija predstavlja jedan od
dva velika eksperimenta 20. vijeka:
Prvi je bio u Rusiji 1917. godine
Drugi predstavlja vraćanje socijalističkih zemalja na principe
tržišne ekonomije.
*
U stvarnosti je tokom današnje tranzicije prihvaćeno poznato geslo
"kapitalizam je stvorio adekvatan sistem i tu ne treba ništa
izmišljati".
Kao što je poznato, osnovu ove doktrine čini "sveto trojstvo" privatizacija svega postojećeg, slobodno tržište i profit kao jedini
cilj privređivanja. Sve ovo treba, po konceptu neoliberalizma,
ostvariti brzo i odjednom po principu šok terapije pa to Stiglic
naziva "blickrigom
**
Neoliberalistički koncept razvoja zemalja u tranziciji doveo je do
takvog makroekonomskog i mekropolitičkog okruženja u kome
dominiraju različiti monopoli i oligopoli. To se ogleda u monopolu
vlasništva, monopolu tržišta i monopolu političkog uređenja.
Iz navedenog proizlazi da su sve zemlje u tranziciji platile i da još
uvijek plaćaju visoku, ne samo ekonomsku, nego i moralnu i
političku cijenu. Ovome su doprinijeli prevaziđeni neoliberalistički
koncepti razvoja i pogrešni savjeti MMF-a i Svjetske banke. Zato
model "tajkunizacije" mora pretrpjeti temeljnu reviziju.
HVALA NA PAŽNJI