Transcript Algemene Theorie van de Levensbeschouwing

Levensbeschouwing en
zingeving
College van Martien Schreurs op
10-9-2012
Wat gaan we in dit cursusonderdeel doen?
• Antwoord geven op de vraag wat de
humanistische levensbeschouwing inhoudt. Wat
betekent interlevensbeschouwelijk humanisme?
• Antwoord geven op de vraag wat de invloed is
van het humanisme op de vorming van de
Europese cultuur (Van Heste).
• Antwoord geven op de vraag wat het
humanisme betekent voor het zelfbegrip en de
zingeving van laatmoderne individuen.
Wat ga ik in dit college doen?
• Antwoord geven op de vraag wat zingeving,
levensbeschouwing en ‘levensbeschouwen’ is.
(Levensbeschouwing gaat terug op gondovertuigingen betreffende de mens, de wereld,
God, normen voor het handelen, kennis, taal,
esthetica en inwijding.)
• In navolging van Alma kiezen wij de insteek van
de religiewetenschapper Smart.
De 7 dimensies van een
levensbeschouwing (Smart)
•
•
•
•
•
•
•
Narratieve dimensie
Doctrinaire en filosofische dimensie
Ethische en legalistische dimensie
Rituele dimensie
Experiëntiële en emotionele dimensie.
Sociale en institutionele dimensie
Materiële dimensie
Wat is levensbeschouwing?
• Substantiële definitie:
• Smaling en Alma onderscheiden (1) de
ontische dimensie, (2) de epistemische
dimensie, (3) de valuatieve dimensie, (4)
de existentiële dimensie en (5) de
spirituele dimensie van een
levensbeschouwing.
De functies van een
levensbeschouwing
• Als je kijkt naar de functies van een
levensbeschouwing, dan is de
levensbeschouwing geen ding op zichzelf,
maar een middel voor iets anders.
• Levensbeschouwing als coping,
bijvoorbeeld bij de verwerking van verlieservaringen.
Wat is zingeving?
• Alma: het plaatsen van iets in een breder
verband. De volgende ervaringsaspecten:
• 1) doelgerichtheid
• 2) Samenhang
• 3) Waardevolheid.
• 4) Verbondenheid
• 5) Transcendentie
• 6) Competentie
Vervolg zingeving
• 7. Erkenning
• 8. Motiverende werking.
• 9. Welbevinden.
Mijn conclusie: duidelijk is dat er bij het
spreken over zin (1) zowel esthetische
aspecten (“ik heb er zin in”) als (2)
cognitieve aspecten (“de zin daarvan is mij
niet echt duidelijk”) spelen.
Verschillende perspectieven op
levensbeschouwing.
• Het onderscheid tussen expliciete
levensbeschouwing en impliciete
levensbeschouwing in de sociologie.
• “Opwarmvraag”: In hoeverre is het van
belang om de eigen levensbeschouwing te
expliciteren?
• Levensbeschouwing staat tegenover
nihilisme.
Omschrijving van
levensbeschouwing
• Levensbeschouwing, zingevingssysteem,
religie en godsdienst. Waar zitten de
verschillen en overeenkomsten?
• Het humanisme als levensbeschouwing.
• Wordt het humanisme niet overvraagd
wanneer we het humanisme vergelijken
met wereldreligies?
De actuele rol van de
levensbeschouwing
• Welke rol spelen levensbeschouwingen in
onze tijd van secularisatie? Wat is
secularisatie?
• Wat betekent de uitspraak dat God dood
is? Zie ook de dominee in Zeeland.
Secularisatie
• Secularisatie:
• 1. De laatmoderne tijd wordt gekenmerkt door
het verlies van de greep van de godsdienstige
instituties in het publieke domein.
• 2. Een andere omschrijving van secularisatie is
dat religie geen ultieme zingevingsbron is in het
persoonlijke leven.
• 3. De meer open opvatting van secularisatie dat
spiritualiteit en religie een mogelijkheid is naast
andere mogelijkheden om jezelf te bepalen.
Levensbeschouwing en
evolutietheorie
• Evolutietheorie maakt korte metten met
alle teleologische verklaringsmodellen.
Wat betekent dit voor het humanisme als
zingevingskader?
• Zingeving wordt problematisch binnen het
kader van de evolutietheorie.
• Toergenjev (1862) en later Nietzsche zien
de opkomst van het nihilisme.
Van Praag: de grote strijd tegen het
nihilisme.
• Het Nederlandse humanisme vindt zich na
de Tweede Wereldoorlog opnieuw uit door
de strijd aan te binden met het nihilisme.
• Zie ook Camus en Willem Frederik
Hermans die de term “scheppend
nihilisme” heeft gemunt.
• Is ‘scheppend nihilisme’ een adequate
aanduiding van het humanisme?
Humanisme en nihilisme
• Humanisme als seculiere
levensbeschouwing. Wanneer je begrijpt
“dat alles wat boven is eigenlijk van
beneden komt” (Kuitert), dan besef je dat
de humane kern ook in andere religies
teruggevonden kan worden.
• Dit biedt mogelijkheden voor een interlevensbeschouwelijke dialoog.
Warming-up
• Stelling van Dostojevski over de rol van
religie in een geseculariseerde wereld:
“Als God niet bestaat, dan is alles
geoorloofd.”
Argumenten voor en argumenten tegen
deze stelling.
Vervolg warming-up.
• Weerleg de volgende stelling:
“God is in de eerste plaats een
verlegenheidsterm. De mens voert God
ten tonele als uitweg uit de onwetenheid.
Als er een ultieme verklaring komt van het
ontstaan van de dingen, dan is God
overbodig geworden.”
Vervolg warming-up
• Stelling:
“Je gelooft wel of je gelooft niet in God. Je
kunt niet een beetje geloven. Op dezelfde
manier kun je ook niet een beetje zwanger
zijn.”
Argumenten voor of argumenten tegen deze
stelling.
Interlevensbeschouwelijk
humanisme
• Het multiculturalisme ‘verplettert’ iedere
vorm van monisme.
• Onze laatmoderne tijd wordt gekenmerkt
door een enorme pluriformiteit van
levensbeschouwelijke stromingen.
• Dialoog als kernbegrip van het
humanisme.
Terugblik en aankondiging
• Dialoog als kernbegrip van de
humanistische levensbeschouwing.
• Wat gaan we in de volgende colleges
doen?
• Uitdiepen van de humanistische traditie
(Vanheste)
• Positionering van het humanisme in een
wereld die gedomineerd wordt door
evolutionair denken (Buskes)