Transcript 1 zwalczanie przestępczości OK 2014

(1)
Przestępstwo, przestępczość,
kryminogeneza i inne pojęcia.
Efekt P_W01: Po zaliczeniu
przedmiotu student potrafi wykazać się
znajomością pojęć (terminów) służących
opisowi zjawiska przestępczości
1
Definicje, określenia
• Przestępstwo (gr. crimen) - kategoria
zachowań społecznych naruszających normę
prawa karnego.
• To zatem (art. 1 k.k.) czyn człowieka
zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako
zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i
społecznie szkodliwy (w stopniu większym niż
znikomy)
• Przestępczość – zbiór zdarzeń uznanych
[przez ustawodawcę] za przestępstwa.
2
Definicje, określenia
Nie wszystkie czyny karalne są
przestępstwem (np. wykroczenia);
trzeba też pamiętać, że czyny
zabronione nie zostały raz na zawsze
zakwalifikowane do tej lub innej
kategorii
3
Definicje, określenia
• Przestępstwo stwierdzone -
zdarzenie, którego charakter
przestępczy
• (posiadanie znamion czynu
zabronionego)
• został – wg oceny organu
prowadzącego postępowanie –
potwierdzony „wynikami
postępowania”
4
Definicje, określenia
Przestępstwo wykryte – to takie
przestępstwo stwierdzone, którego
popełnienie zarzucono co najmniej
jednej osobie i przyjęto w zakończonym
postępowaniu przygotowawczym, że
popełniła ona przestępstwo
5
Miary/rozmiary przestępczości
• Przestępczość rzeczywista – to
zbiór wszystkich zdarzeń określanych
jako przestępstwa, w danym okresie,
na danym terenie bądź w określonej
zbiorowości.
•
Zob. straty sklepu odzieżowego
6
Miary/rozmiary przestępczości
• Przestępczość ujawniona – zbiór
zdarzeń, o których informacje dotarły
do organów ścigania, które zostały
uznane przez te organa za
przestępstwa i tak zostały
zarejestrowane
7
Miary/rozmiary przestępczości
Przestępczość nieujawniona –
zbiór zdarzeń określanych jako
przestępstwa, o których informacje
nie dotarły do organów ścigania,
lub dotarły, ale nie zostały
przez te organa zarejestrowane
8
Miary/rozmiary przestępczości
• Współczynnik przestępczości to
liczba przestępstw stwierdzonych,
przypadająca na 100 tys. mieszkańców
w danym roku
•
•
Liczba przestępstw stwierdzonych
w danym roku obliczeniowym
Wp = ---------------------------------------- x 100 000
Liczba ludności w kraju (w regionie)
w danym roku obliczeniowym
9
Miary/rozmiary przestępczości
Wskaźnik dynamiki przestępczości
to stosunek procentowy liczby
przestępstw stwierdzonych w roku
bieżącym i ubiegłym lub w innych
okresach
•
Liczba przestępstw stwierdzonych
w roku kalendarzowym
• Wd =----------------------------------------------- x 100
Liczba przestępstw stwierdzonych
w roku odniesienia
10
Miary/rozmiary przestępczości
Wskaźnik wykrywalności sprawców
przestępstw to stosunek procentowy liczby
przestępstw wykrytych do liczby przestępstw
stwierdzonych...
Wskaźnik wykrywalności nieznanych
sprawców przestępstw to stosunek procentowy
przestępstw wykrytych, których sprawcy nie byli
znani w chwili zameldowania o przestępstwie, do
ogólnej liczby przestępstw stwierdzonych
11
Miary/rozmiary przestępczości
•
Statystyki odnoszą się nie tylko do [efektów]
działań policji, prokuratury, także do [wyników]
postępowania sądów i zadań nakładanych na
zakłady karne
•
Współczynnik skazań to stosunek liczby skazań
w danym roku do liczby ludności (wiek pow. 17.
roku życia) kraju w tym samym roku, pomnożony
najczęściej przez 10 000
•
Współczynnik prizonizacji = stosunek liczby
osób pozbawionych wolności w danym roku do
liczby ludności (wiek pow. 17. roku życia) kraju w
tymże roku, pomnożony przez 10 000
12
Prawo a przestępczość
kryminalizacja – prawne określenie czynów
zabronionych; definiowanie przez ustawodawcę
pewnych zachowań jako czynów zabronionych
neokryminalizacja – poszerzenie katalogu
przestępstw o zachowania, których popełnienie
nie pociągało wcześniej odpowiedzialn. karnej


zob. jazdę pod wpływem alkoholu i środków odurzających
(2000 r., art. 178a k.k.); wcześniej wykroczenie
dekryminalizacja (proces
zmniejszania katalogu przestępstw)
zob. obrót walutami
13
Prawo a przestępczość
- penalizacja (zaostrzenie/określenie
odpowiedzialności karnej, czyli sankcji w
przypadku określonych przestępstw)
zob. np. art. 197 k.k., w 2005 r. zmieniony: za przestępstwo
gwałtu grozi już nie od 1 do 10 lat więzienia, lecz od 2 do 12.
- depenalizacja (złagodzenie
odpowiedzialności karnej/sankcji
w przypadku określonych
przestępstw)
14
Typy/kategorie przestępstw
Z prawno-karnego punktu widzenia przestępstwa dzieli
się ze względu na dobra chronione.
Mamy więc przestępstwa przeciwko (część szczeg. k.k.):
-Pokojowi, ludzkości, wojenne
-Obronności
-Życiu i zdrowiu
-Bezpieczeństwu powszechnemu
-Bezp. w komunikacji
-Środowisku
-Wolności
-Wolności sumienia i wyznania
-Wolności seksualnej i obyczajności
-Rodzinie i opiece
-Czci i nietykalności cielesnej
-Prawom osób wykonującym pracę
zarobkową
-Działalności instytucji państwowych
oraz samorządu terytorialnego
-Wymiarowi sprawiedliwości
-Wyborom i referendum
-Ochronie informacji
-Wiarygodności dokumentów
-Mieniu
-Obrotowi gospodarczemu
-Obrotowi pieniędzmi i papierami
wartościowymi
15
Rodzaje przestępstw (art. 7 i 8 kk)
Ze względu na stopień szkodliwości społecznej
 Zbrodnia – czyn zagrożony karą pozbawienia wolności
na czas nie krótszy niż 3 lata lub karą surowszą; zbrodnię
można popełnić tylko umyślnie
 Występek – czyn zabroniony zagrożony grzywną
powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności
albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc
(stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł, ani też
przekraczać 2000 zł); występek można popełnić
nieumyślnie
16
Przestępstwo pospolite
Zwane inaczej, choć nieprecyzyjnie, kryminalnym,
oznacza przestępstwo, które nie zostało popełnione z
motywacji politycznej, religijnej, z przekonań ideowych;
nie jest też przestępstwem typowo wojskowym,
prasowym, drogowym, skarbowym, nawet
gospodarczym).
Przestępstwa pospolite generalnie wiążą się - w ocenie
społecznej - z większym stopniem naganności
To zatem większość tych przestępstw, które
występują w statystykach policyjnych: kradzieże,
kradzieże z włamaniem, bójki i pobicia, rozboje, większość
zabójstw…
Geografia przestępczości kryminalnej… s. 7
17
Przestępstwo materialne, formalne, urojone
Materialne: przestępstwo znamienne skutkiem, a zatem
takie, do którego ustawowych znamion należy określony w
ustawie skutek, czyli wywołanie zmiany w świecie
zewnętrznym, a nie tylko przejawienie określonego
zachowania (tak jest np. w przypadku większości
przestępstw przeciwko życiu lub zdrowiu, mieniu…)
Formalne: przestępstwo bezskutkowe, czyli takie, do
znamion którego nie należy skutek rozumiany jw.; te
znamiona ograniczają się do elementów samego
zachowania sprawcy; np. złożenie fałszywych zeznań,
fałszywe oskarżenie, zatajenie dowodów niewinności,
nieudzielenie pomocy, nakłanianie do uprawiania nierządu
Urojone: nie stanowiące czynu zabronionego (jedynie
sprawca jest przekonany, że dopuszcza się takiego czynu)
18
Przestępstwo podstawowe, kwalifikowane,
uprzywilejowane
Podstawowe: najbardziej typowy (często jedyny)
rodzaj danego przestępstwa. Przykładem przestępstwa
podstawowego w przypadku zabójstwa jest czyn ujęty w
art. 148 § 1 kk (kto zabija podlega karze pozbawienia
wolności na czas nie krótszy od lat 8…);
Kwalifikowane: przestępstwa zagrożone wyższą karą
(np. art. 148 § 2 kk: np. kto zabija człowieka:
1.
2.
3.
4.
ze szczególnym okrucieństwem,
w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
z użyciem materiałów wybuchowych
podlega karze pozb. woln. na czas nie krótszy niż 12 lat
Uprzywilejowane: zagrożone karą łagodniejszą niż
postać podstawowa przestępstwa
19
Przestępstwa ścigane na wniosek i z urzędu
Na wniosek: wymagają złożenia wniosku o ściganie
przez uprawnione do tego podmioty, najczęściej osoby
pokrzywdzone; przykładem sytuacja, gdy osoba została
pokrzywdzona w wyniku wypadku spowodowanego przez
osobę jej bliską (art. 177 § 3 kk); gdy niegdysiejszy
partner uchyla się od obowiązku alimentacyjnego (art. 209
§ 2 kk); zob. też odpowiednie regulacje w kpk.
Z urzędu: organ powołany do ścigania przestępstw jest
obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania
przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do
wniesienia i popierania oskarżenia w przypadku każdego
przestępstwa, chyba że jest ścigane na wniosek
pokrzywdzonego bądź z oskarżenia prywatnego (zob.
kpk)
20
Stadialne formy popełnienia przestępstwa
 Dokonanie (pełna realizacja ustawowych znamion



•
czynu
Usiłowanie (art. 13-15 kk)
Przygotowanie (art. 16-17 kk) - zob. przypadek
Brunona K. (przygotowywał, usiłował?)
Zamiar
Przestępstwo ciągłe:
zachodzi wówczas, gdy sprawca dopuszcza się
więcej niż jednego zachowania w krótkich odstępach
czasu i w wykonaniu z góry powziętego zamiaru
(art. 12 kk)
21
Przestępstwo z działania i z zaniechania
Przestępstwo z działania: działanie przestępne polega
na aktywnym zachowaniu się człowieka, wyrażającym się
w wykonaniu kompleksu czynności (ruchów fizycznych)
• Nie ma przestępstwa, jeśli sprawca działa w
okolicznościach wyłączających odpowiedzialność karną
(rozdział III kk)
Przestępstwo z zaniechania: zaniechania dopuszcza
się ten, kto powstrzymuje się od wymaganego od niego
działania w określonym kierunku, możliwego w danym
czasie lub miejscu (zob. wyrok na pasażera auta we Fr.):
• Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, na
kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia
skutkowi (zob. także obowiązek społeczny i prawny
zawiadomienia o przestępstwie – art. 240 kk)
22
Sprawca


-
-
Ten, kto osobiście popełnia przestępstwo;
Podmiotem przestępstwa może być tylko
człowiek (osoba fizyczna), który ukończył w chwili
czynu 17 lat, w wyjątkowych przypadkach 15 lat (art. 10
kk), a także – który nie jest niepoczytalny
Zjawiskowymi formami popełnienia przestępstwa
są:
sprawstwo (występujące w postaci sprawstwa
indywidualnego, współsprawstwa, sprawstwa
kierowniczego i sprawstwa w postaci wydania polecenia
– art. 18 § 1 kk)
podżeganie (art. 18 § 2 i art. 19-24 kk)
pomocnictwo (art. 18 § 3 i 19-23 kk)
23
Typy/kategorie przestępczości
Z kryminologicznego punktu widzenia
na wyróżnienie zasługują (z uwagi na ich
specyfikę) m.in.:
Przestępczość z użyciem przemocy
Przestępczość zorganizowana
Przestępczość gospodarcza
Przestępczość nieletnich i kobiet
24
Kryminogeneza
Aby zwalczać skutecznie przestępczość,
dusić ją w zarodku, trzeba znać jej przyczyny,
uwarunkowania.
Aby odpowiedzieć na pytanie o przyczyny
przestępstwa należy rozpoznać zależności
pomiędzy czynnikami endogennymi
(podmiotowymi) i egzogennymi
(przedmiotowymi).
O co chodzi?
25
Kryminogeneza
Czynniki endogenne...
DEF. II - Stanisław Ossowski
(Z zagadnień psychologii
społecznej):
2. Osobowość to wielość dyspozycji psychicznych
o różnym pochodzeniu (dodajmy za Arnoldem
Rose’m : biologicznym, psychicznym, społecznym),
wyrażających się w postawach, a wpływających
na zachowania jednostki.
26
Kryminogeneza
Czynniki egzogenne...
1. Środowisko
2. Otoczenie społeczne
3. Sytuacje
 Czynnik kryminogenny to okoliczność
sprzyjająca bezpośrednio lub pośrednio
popełnieniu czynu przestępnego
(przestępczego)
27
Determinizm kontra
indeterminizm
Ryszard Niemiec,
Fot. Nasze Miasto
Reportaż: Skąd tyle chłodu, skąd tyle krwi?
Historia Andrzeja L. z Rzeszowa, dziecka
nałogowca i handlarki samogonu, skazanego „na
karę śmierci za to, że 5 października 1978 roku
zamordował 22 uderzeniami noża swą żonę, 26letnią Elżbietę Z.”
Rodzina, szkoła, osiedle, kumple, on sam –
wszystko sprzysięgło się przeciwko niemu…
Kryminogeneza
„Kryminogeneza to wpleciony w życie
człowieka proces, którego finałem jest
popełnienie czynu zabronionego. Odgrywają
w nim rolę różne tzw. czynniki
kryminogenne, a także w pewnym zakresie
czynniki antykryminogenne. Punktem
centralnym tego procesu jest decyzja sprawcy
czynu zabronionego”
/l. Tyszkiewicz, Kryminogeneza i sposoby jej badania/
29
Kryminogeneza
Pytanie:
1. Dlaczego jeden kradnie, a drugi
nie:
a) w takich samych okolicznościach?
b) w różnych okolicznościach?
30
Kryminogeneza
Typologia
(kryterium – dominacja
jednego z czynników)
1. Kryminogeneza
o dominacji czynnika biologicznego
2. Kryminogeneza
o dominacji czynnika psychicznego
3. Kryminogeneza
o dominacji czynnika środowiskowego
4. Kryminogeneza
o dominacji czynnika sytuacyjnego
31
Kryminogeneza
Kryminogeneza to zatem syndrom uwarunkowań!
Jej analiza jest badaniem wielowątkowym,
wymaga uwzględnienia różnych czynników,
wykazujących w życiu sprawcy mniejszy lub większy
(mówimy o hierarchii czynników, o czynnikach
pierwszoplanowych i pomocniczych) związek z
popełnionym przestępstwem!
Praktyczny wymiar kryminogenezy, m.in.:
- sprawiedliwościowy (wymiar kary)
- resocjalizacyjny (oddziaływanie na sprawcę)
- profilaktyczny (zapobieganie kolejnym przestępstwom)
32