Transcript Petersburg w roku 1720 według opisu Polaka

WIEK ROZUMU I POCZĄTKI NOWYCH
ZAŁOŻEŃ URBANISTYCZNYCH
2015-04-13
Eliza Małek
В XVIII в. наблюдается быстрое увеличение количества городов в
России. Если к концу XVII в. число городов достигало 250, то в
середине XVIII в. их было уже ок. 400. А город, как пишет С. С.
Миняло, «становится в значительно большей степени средой
распространения тех явлений общественно-культурной жизни,
которые были связаны с утверждением новой культуры, новых
эстетических веяний, основанных на началах светскости и
рационализма. Именно в городе возникают новые социальнокультурные учреждения – светские школы, Академия наук,
университет, библиотеки и т.д. Возрастает роль города как
проводника культурного влияния на сельскую местность по
сравнению с XVII веком».
Wzrost liczby miast. Koniec w. XVII – ok. 250, poł. XVIII w. – ok.
400.
Miasta jako ośrodki nowej sekularyzowanej kultury (tu pojawiają się
świeckie szkoły, Akademia Nauk, uniwersytet, biblioteki).
1
PRÓBY „EUROPEIZACJI” MOSKWY
2015-04-13
Eliza Małek
2


Eliza Małek

2015-04-13


Стремление Петра вырваться к «Европии», опираясь на
собственный и зарубежный архитектурный опыт, в Москве еще
не дало перевеса в пользу нового и закончилось компромиссно.
Переход к новому качеству, – утверждает В. В. Кириллов, –
оказался возможным лишь в ситуации Петербурга, где была
сделана еще одна попытка создать европейское, но теперь уже
на новом, совсем пустом месте, соотносимом не с Москвою, а с
масштабами всей страны, поставив город на самой границе с
Западом близ побережья Балтийского моря.
Поначалу использование здесь опыта организованного
строительства городов XVII в. не увенчалось успехом. Петербург,
сложившийся к 1712 г., когда он не был еще столицей, потом
весь перестраивался руками иностранцев на «европейский
манир».(Кириллов).
Dążenie Piotra I do dorównania Europie (wywołane jego
obcowaniem z cudzoziemcami w Niemieckiej kolonii w Moskwie i za
granicą) w starej stolicy nie mogło się udać.
3


Eliza Małek

2015-04-13

Decyzja o budowie Petersburga powstała w głowie cara Piotra
I (1682-1725) w okresie wojny północnej (1700-1721). Po
zwycięstwie nad Szwedami zrozumiał, że marzenie jego
przodków o dostępie do Morza Bałtyckiego może się ziścić.
Kapitulacja szwedzkiej twierdzy Noteburg (1702) u źródeł
Newy i twierdzy Nienszac (1703) położonej u ujścia tej rzeki
do Zatoki Fińskiej otwierały Rosjanom upragniony dostęp do
Bałtyku.
Aby zwycięstwo przypieczętować, trzeba było zdobytą
przestrzeń zagospodarować i umocnić. Po naradzie wojennej
Piotr zadecydował, że wykorzysta do tego celu Noteburg
(dawny Orieszek), który przemianował na Schlüsselburg, czyli
miasto-klucz, i rozpoczął poszukiwanie miejsca na założenie
nowej fortecy.
Wybór padł na wyspę Lust-Eland, czyli Wesołą (albo Zajęczą)
Wyspę, usytuowaną pomiędzy dwiema odnogami Newy, gdzie
16 maja (27 maja wg nowego stylu) 1703 r. położył kamień
węgielny pod budowę nowej twierdzy.
4
2015-04-13
Eliza Małek
5
A. G. RUDAKOW, DOMEK PIOTRA
2015-04-13
29 czerwca rozpoczęto tam budowę
drewnianego soboru pod wezwaniem
św. św. Piotra i Pawła, a samej
twierdzy nadano nazwę Sankt
Petersburg.
Później zaczęto ją nazywać
Pietropawłowską, choć w oficjalnych
dokumentach nazwa taka nie
występuje.
Budowa nadzorowana przez Piotra I i
jego najbliższych współpracowników
(Aleksandra Mienszykowa, Lwa
Naryszkina, Nikitę Zotowa,
Trubeckiego i Gawryłę Gołowkina)
postępowała szybko, głównie dzięki
wykorzystaniu ok. 15 000 jeńców
szwedzkich.
Eliza Małek
6
2015-04-13
Twierdzę otoczono wałami ziemnymi i bastionami.
 14 maja 1704 r. oddano z wałów pierwszą salwę
armatnią na cześć kolejnego zwycięstwa Rosjan nad
Szwedami.
 28 września 1704 r. w liście do Mienszykowa car po raz
pierwszy nazwał Petersburg „stolicą”, co daje prawo
przypuszczać, że już wtedy myślał o budowie miasta, a
nie tylko twierdzy.
 Dla siebie kazał zbudować na brzegu Newy drewniany
domek, towarzyszący mu wielmoże również wznosili
drewniane, a później murowane domy dla swoich
potrzeb.

Eliza Małek
7
WNĘTRZE DOMKU PIOTRA I
2015-04-13
Eliza Małek
8
TWIERDZA PIETROPAWŁOWSKA

2015-04-13
Według petersburskiej legendy 300 lat temu Piotr I, obchodząc
Wyspę Zajęczą, wyciął dwa kawałki darni, które ułożył jeden na
drugim na kształt krzyża, mówiąc: „Tu będzie miasto!”. Potem
wziął łopatę i zaczął kopać rów. Wtedy nad Wyspą Zajęczą pojawił
się orzeł i zaczął szybować nad carem. Kiedy rów osiągnął długość 2
arszynów, a stało się to 16 maja 1703 r., w dzień Świętej Trójcy, car
włożył do kamiennej skrzynki, poświęconej przez popa, złotą
szkatułę z relikwiami Andrzeja Apostoła, każąc na wieku wyryć
napis: „Roku Pańskiego 1703, maja 16, Wielki Hosudar Car i
Wielki Książę Piotr Aleksiejewicz, Samodzierżca Wszech Rosji,
założył miasto Sankt Petersburg”. Położywszy kamień węgielny pod
budowę miasta, car, jak głosi legenda, własnoręcznie zbudował
sobie drewniany domek i rozpoczął budowę drewnianej cerkwi pw.
św. Trójcy.
Eliza Małek
9
Eliza Małek
Tyle legenda. Najstarszą budowlą Petersburga
była Twierdza Pietropawłowska, która jest
naszym pierwszym celem. Pomyślana jako obiekt
obronny z bastionami wyposażonymi w armaty,
była w istocie więzieniem. Masywne kamienne
ściany i wydzielone cele miały służyć jako miejsce
odosobnienia. Budowę twierdzy nadzorował sam
car, a pod jego nieobecność ktoś z jego
najbliższego otoczenia.
2015-04-13

10
PETERSBURG 1720 R. OCZAMI POLAKA
2015-04-13

Eliza Małek
Kto by chciał miasto Petersburg należycie opisać, powinien by być tam
przed założeniem miasta i widzieć, co na tem miejscu było, gdzie teraz
wielkie murowane miasto pobudowano. Rzeka wielka, Newa, szeroka i
głęboka płynie przez miasto, oraz odnogi jej i kanały przestronne, nad
któremi regularnie miasto osiadło. Na tem to miejscu, jakom się
dowiedział, było niegdyś chałup 15 zamieszkałych przez rybaków
szwedzkich. Po zajęciu tej okolicy przez Moskali spalono tę wieś, a car
JMC kazał sobie tu postawić chałupkę maleńką o dwóch izdebkach, w
których mieszkał. Chałupka ta teraz jeszcze stoi pokryta dachówką, lecz
bez okien, ale dla lepszego jej zachowania otoczona parkanem; stoi ona
między Collegium Senatorum a pałacem Jagarynowym niedaleko rzeki.
Tu mieszkając kreślił car plan miasta i rozmierzał brzegi rzeki, jej
odnogi i kanałów. Miasto jest dziś już wielkie, a coraz więcej je
zabudowują i jeżeli car jaki wiek jeszcze pożyje, wielką z niego utworzy
machinę.
Petersburg w roku 1720 według opisu Polaka, „Przewodnik Naukowy i
Literacki” 1877, t. V.

11
GEOMETRYZM PRZESTRZENI MIEJSKIEJ

Eliza Małek

Pierwsze kompleksowe koncepcje urbanistyczne nowej
stolicy przedstawili zaproszeni przez Piotra I architekci –
Włoch urodzony w Szwajcarii – Domenico Trezzini i
Francuz Jan Baptysta Leblond.
Trezzini chciał rozbudować miasto na Wyspie Wasilewskiej
i zaproponował, aby teren wyspy pocięto w regularną
szachownicę, stworzoną przez 3 główne równolegle
usytuowane prospekty, poprzecinane liniami, które miały
się stać, ale nigdy nie stały się kanałami.
Koncepcja urbanistyczna Leblonda, który w 1716 r. na
zaproszenie Piotra przybył nad Newę, zakładała natomiast,
że miasto będzie miało formę ogromnej owalnej twierdzy.
Architekt uwzględnił w swoim planie już istniejące obiekty
(np. Twierdzę Pietropawłowską i Admiralicję) oraz –
podobnie jak Trezzini – zaplanował podział przestrzeni
miejskiej na geometrycznie doskonałe układy linii, kanałów
i ulic, nie brał jednak pod uwagę trudnych warunków
klimatycznych.
2015-04-13

12
PROJEKT LEBLONDA, 1717 R.
PROJEKT WZORCOWEGO DOMU DLA DOBRZE URODZONYCH
2015-04-13
Eliza Małek
13
ПЛАН САНКТ-ПЕТЕРБУРГА
И.Б.ХОМАННА. 1716–1718
2015-04-13
Eliza Małek
14
Eliza Małek
принципы градостроительства
сочетались с прививкой новой
архитектурной «моды». Новый (и в то же
врмя единый) характер городской застройки
новой столицы создается благодаря системе
типовых зданий.
 Их основой стали разработанные видными
иностранными архитекторами (Д. Трезини и
Ж.-Б. Леблоном) проекты одно- и
двухэтажных жилых домов (см. рисунки
ниже) для «подлых» и для «именитых»
петербуржцев.
2015-04-13
 Новые
15
2015-04-13
Eliza Małek
Jednolitość architektoniczną Petersburga uzyskiwano
dzięki zastosowaniu zasady typowości. Trezzini
zaprojektował dwuizbowy domek dla „podłego ludu” i
nieco większy dla bardziej zamożnych, choć również z
niższego stanu (rys. D. Trezzini, Projekty wzorcowych
domów „dla podłego ludu”], a Leblond – piętrowy dom
dla dobrze urodzonych (J. Leblond, Projekt wzorcowego
domu dla dobrze urodzonych/ rys.]. Wkrótce potem
Piotr sfinasował budowę jednego typowego domu, aby
wszyscy mogli zobaczyć, jak powinni budować własne
siedziby. Rozmiary budowli można było powiększać
poprzez sumowanie podstawowego modułu (tak np.
budowano Pałac Letni Piotra I).
16
ZASADA TYPOWOŚCI
(MODELE DOMÓW DOMENICO TREZZINI)
2015-04-13
Eliza Małek
17
Eliza Małek
która w sposób zasadniczy różniła
Petersburg od pozostałych miast rosyjskich,
było budowanie wolno stojących domów wzdłuż
linii ulicy, w równych odległościach pomiędzy
budynkami, które łączono ogrodzeniami.
 Wolno stojące domy tworzyły jakby jedną
wspólną fasadę (często też stykały się ścianami
szczytowymi, dzięki czemu zużywano mniej
deficytowego materiału, jakim na tym terenie
był kamień).
 Dbano o to, aby główne fasady były zwrócone
ku ulicy, rzece lub kanałowi.
2015-04-13
 Nowością,
18
NIEZNANY AUTOR, GMACH DWUNASTU
KOLEGIÓW (DRUGA POŁOWA XVIII W.)
2015-04-13
Eliza Małek
19
Eliza Małek
w latach 1722 – 1744 wg
projektu Domenica Trezziniego z
przeznaczeniem dla wyższych instytucji
państwowych.
 Zgodnie z pomysłem Piotra I kompleks ten,
składający się z dwunastu połączonych ze sobą
korpusów, stanowiących całość, miał
symbolizować jedność aparatu państwowego
Rosji – dziesięciu kolegiów, czyli ministerstw,
oraz senatu i synodu.
2015-04-13
 wybudowany
20
2015-04-13
Eliza Małek
Charakterystyczną cechą architektury
petersburskiej początku XVIII w. były też
kryte dachówką łamane mansardowe dachy.
Ozdabiano je okienkami oświetlającymi
poddasze (lukarnami).
Pozostałe otwory okienne były proste, ale
obwiedzione dekoracyjnymi „nalicznikami”,
plastyka ścian mało wyrazista, bez wyraźnych
występów i wgłębień, co jednak
rekompensowały pomalowane na zdecydowane
kolory tynki.
21
2015-04-13
Eliza Małek
Rosjanie przyzwyczajeni do budownictwa drewnianego,
w którym byli mistrzami, z trudem oswajali się z
kamienną architekturą, dlatego wewnętrzne ściany i
sufity murowanych domów zazwyczaj tynkowano, a w
bogatych domach obciągano wzorzystymi tkaninami
lub wykładano drewnem.
Piece, a czasem i całe ściany, np. niektóre komnaty
pałacu Mienszykowa i Pałacu Letniego Piotra I,
wykładano też holenderskimi niebiesko-białymi
kafelkami. Nowością były także duże okna, a w
wystroju pokojów mieszkalnych obrazy (a nie – jak
dotychczas – ikony!!!) i lustra wieszane na ścianach,
parkiety, europejskie meble i zastawa stołowa. Domy
ogrzewano piecami, czasem wydzielając w nich letnią i
zimową (ogrzewaną) stronę.
22
LETNI PAŁAC PIOTRA 1710-1714 (D.
TREZZINI)
2015-04-13
Eliza Małek
23
А. ZUBOW, PETERSBURG - WIDOK NA TWIERDZĘ
PIETROPAWŁOWSKĄ I PLAC TROICKI (1721)]
2015-04-13
Eliza Małek
24
2015-04-13
Eliza Małek
Набережные величавой Невы и ее притоков
постепенно укреплялись и одевались камнем, в
городе строились корабельные верфи и заводы,
работающие для флота, армии и царского
двора.
Nabrzeża Newy i jej dopływów stopniowo były
umacniane kamiennymi płytami, w mieście
budowano stocznie i fabryki pracujące na
potrzeby floty, armii i dworu carskiego.
25
2015-04-13
Eliza Małek
Новшества петровского времени не ограничивались заменой
традиционного деревянного строительства каменным. Изменения
коснулись и внутреннего убранства жилых домов, и окружающего
их пространства. Граф М. М. Щербатов, помнивший былые
времена, писал с негодованием, что в допетровское время никому
и в голову не приходило тратить столько денег на лишнию с его
точки зрения расточительность, что даже царь и бояре
обходились помещениями небольшими по размерам и
обставленными самой необходимой мебелью.
Innowacje w zakresie budownictwa nie ograniczały się do zastępowania
tradycyjnego budownictwa drewnianego – kamiennym. Zmiany
dotyczyły także wyposażenia wnętrz i przestrzeni otaczającej nowe
domy. Hrabia M. Szczerbatow, który dobrze pamiętał dawne czasy,
pisał z oburzeniem, że w czasach przedpiotrowych nikomu do głowy
nie przychodziła myśl o tym, żeby tracić tyle pieniędzy na zbyteczne
z jego punktu widzenia wydatki, że nawet carowi i bojarom
wystarczały niewielkie pokoje wyposażone w najbardziej niezbedne
dla życia meble.
26
PAŁAC MIENSZYKOWA
2015-04-13
Eliza Małek
- pierwszego gubernatora i budowniczego Petersburga,
jednego z najwierniejszych współpracowników Piotra
I. Jest to pomnik architektury i historii o
wyjątkowym znaczeniu.
Jeden z najwcześniejszych kamiennych pałaców nowej
stolicy, zbudowany w latach 1710 – 1714 przez
Giovanniego Fontanę i Gottfrieda Johannesa
Schädela w stylu wczesnego baroku, to budynek
dwupiętrowy, kryty łamanym dachem z
mansardowymi oknami po raz pierwszy w Rosji
wykonanymi ze szkła.
Wspaniale wyposażone wnętrza i gościnność
gospodarza sprawiły, że pałac stał się ośrodkiem
społecznego i politycznego życia młodej stolicy.
To tutaj organizowano przyjęcia dyplomatyczne,
omawiano plany operacji wojennych i zabudowy
miasta, a także bawiono się na „assamblejach”.
27
"ДОМ СВЕТЛЕЙШЕГО КНЯЗЯ МЕНШИКОВА".
С ГРАВЮРЫ А. РОСТОВЦЕВА. 1716 Г.
2015-04-13
Eliza Małek
28
Eliza Małek
WYGLĄD DZISIEJSZY
2015-04-13
29
Wnętrza pałacowe
ARCHITEKTURA SAKRALNA
Eliza Małek
nowej stolicy jeszcze bardziej
rzucała się w oczy w architekturze sakralnej.
Już zbudowany przez D. Trezziniego na wzór
protestanckiej kirki sobór św. św. Piotra i
Pawła na terenie Twierdzy
Pietropawłowskiej niczym nie przypominał
kopulastych trójnawowych soborów
rosyjskich, a stojąca obok strzelista
wielokondygnacyjna dzwonnica nie była
wcale podobna do dzwonnic Nowogrodu,
Pskowa czy stołecznej Moskwy.
2015-04-13
 Europejskość
32
SOBÓR PIETROPAWŁOWSKI ZA
CZASÓW PIOTRA ( W TLE SOBÓR
TROICKI)
2015-04-13
Eliza Małek
33
OGRODY I PARKI
2015-04-13
Eliza Małek
Dużą część miasta zajmowały regularne parki,
które zaczęto tu zakładać już w 1704 r. Najpierw
powstał Ogród Letni Piotra I, później Ogród
Jekateryninski (1711-1724, w rezydencji
Katarzyny I), ogród przy budynku Dwunastu
Kolegiów, Ogród Michajłowski
(przebudowany w latach 1741-45 i w 1825),
wreszcie ogrody wokół pałaców wielmożów.
34
2015-04-13
Eliza Małek
35
LETNI SAD PIOTRA I (GRAWIURA 1716 R.)
2015-04-13
Eliza Małek
36
NOWA STOLICA
2015-04-13
Eliza Małek
Budowa Petersburga postępowała na tyle szybko,
że już w 1710-1711 r. Piotr I nakazał wysokim
urzędnikom, a w ślad za nimi senatorom i
ministrom, przeprowadzkę ze starej do nowej
stolicy. W 1712 r. do Petersburga przenieśli się
dyplomaci. Zaczęto też akcję przesiedlania
szlachty. Piotr hojnie przydzielał wszystkim
działki, zmuszając do budowania nowych siedzib.
37

2015-04-13
Eliza Małek

Rozdzielono to miasto na bardzo wielkie spatium, w
którem każdy senator, minister i bojarzyn powinien mieć
pałace, niejeden i trzy postawić musiał, kiedy kazano.
Szczęśliwy był ten, któremu grunt na suchem miejscu
wydzielono, ale komu w udział dostały się błota i
trzęsawiska, zagrzał sobie czoła niż ugruntował
fundamenta i niźli las wykopał, bo im bliżej morza, tem
grunt niższy i błotniejszy. Teraz jeszcze, choć pałace już
pokończone, trzęsą się, gdy wózek koło nich przejeżdża, i to
dla słabego fundamentu. Strona ta ma już pozór miasta,
posiada pałace, szluzy i wielkie budynki z oficynami i
wszelkiemi wygodami i dalej jeszcze ku Kronstatowi jest
niemało miejsca, gdzie się już zaczynają murować i
budować i gdzie już kilka tysięcy mieszczan osiadło aż po
samo morze.
Petersburg w roku 1720 według opisu Polaka, „Przewodnik
Naukowy i Literacki” 1877, t. V
38
2015-04-13
Eliza Małek
Powierzchnia miasta była początkowo niewielka, ale już
w latach 20. XVIII w. na niskich brzegach Newy, na
wyspach wyrosły szeregi jednopiętrowych domów, nad
którymi górowały iglice cerkwi przypominające maszty
statków.
Centralna część miasta powstawała na lewym brzegu
Newy, a ulice rozchodziły się promieniście od centrum
na odległość 1-2 km. Jedna z nich, nazwana Newską
Perspektywą (poźniejszy Newski Prospekt) prowadziła
na wschód przez błoto i lasy aż do rzeki Fontanki,
która do końca XVIII w. stanowiła naturalną granicę
miasta.
Za Fontanką ciągnęły się już lasy pełne dzikiego zwierza.
Fasady domów zwrócone były ku ulicom i nabrzeżom,
rzekom i kanałom, nie odgradzano ich od ulic (jak w
innych miastach rosyjskich) murem czy parkanem.
39
2015-04-13
Eliza Małek
W mieście, które powstało poprzez „obudowę”
pogranicznej twierdzy, kwitł przemysł wojenny. Wokół
stoczni (Admiralicja) wyrosły liczne manufaktury
produkujące materiały na potrzeby przemysłu
okrętowego, na Ochcie i w Siestroriecku powstały
fabryki broni i amunicji, pojawiły się manufaktury
produkujące luksusowe materiały (brokat, gobeliny,
jedwab, sukno, zastawę stołową, kryształy, lustra) dla
potrzeb dworu i wielmożów.
Szybko rosła liczba mieszkańców, osiągając w r. 1725
(roku śmierci Piotra I) liczbę 40 000.
40
2015-04-13
Dwa lata panowania Katarzyny I (1725-1727) nie
zmieniły rytmu życia stolicy, zagrożenie dla jej
dalszego rozwoju pojawiło się po objęciu tronu przez
syna carewicza Aleksieja, Piotra II, który na przekór
woli dziada zdecydował się przywrócić Moskwie status
stolicy.
W styczniu 1728 r. dwór carski, a za nim cała
administracja, opuścił Petersburg, zostawiając nie
wykończone pałace i domy.
Los okazał się jednak łaskawy dla Północnej Palmiry
(jak nazywano Petersburg w XVIII w.). Po
niespodziewanej śmierci Piotra II w 1732 r. na tron
wstąpiła bratanica Piotra I – Anna Joannowna, która
zadecydowała o powrocie dworu i urzędów nad Newę.
Petersburg znów zaczął się budować i rozszerzać swoje
granice.
Eliza Małek
41
NIESZCZĘŚCIE POMOGŁO...
2015-04-13
Eliza Małek
Po pożarach 1736 i 1737 r., który strawił całą niemal
drewnianą zabudowę na obszarze między Mojką a ul.
Milionową (Niemiecką), powołano Komisję do Spraw
Budowy Sankt Petersburga pod przewodnictwem Piotra
Jeropkina.
Opierając się na pomiarach geodezyjnych i uwzględniając
charakter istniejącej zabudowy, Komisja ostatecznie
zatwierdziła układ promienisty, który do dzisiaj wyznacza
historyczne centrum Petersburga.
Na planie generalnym miasta wytyczono trzy prospekty
wychodzące od Admiralicji: Newski, Wozniesienski i
Gorochowy. Miasto podzielono na pięć dzielnic, planując
dla każdej z nich inny charakter zabudowy.
Z planów tych najpełniej zrealizowano plan
zagospodarowania Wielkiej Perspektywy, która ukazem z
dnia 20 kwietnia 1738 roku została przemianowana na
Newską Perspektywę (a później na Newski Prospekt).
42
PETERSBURG SIĘ BAWI
2015-04-13
Eliza Małek
Piotr lubił się bawić i swoich poddanych zachęcał do hucznego
biesiadowania z udziałem kobiet. Wprowadzone w r. 1718
specjalnym ukazem „assambleje” dały początek licznym
balom i maskaradom, które przez następne stulecia
stanowiły ulubioną rozrywkę dworu carskiego, służąc nie
tylko zabawie, ale i celom propagandowo-politycznym
(szczególnie w XVIII w.).
Maskarady odbywały się albo w okresie świąt (na Boże
Narodzenie, Nowy Rok), albo z okazji koronacji czy wjazdu
cara do stolicy wg z góry zaplanowanego scenariusza,
nierzadko poprzedzały je wielodniowe próby. W
maskaradzie z okazji przeniesienia relikwii św. Aleksandra
Newskiego do Petersburga w 1724 r. uczestniczyło ok. 6000
osób.
43
2015-04-13
Eliza Małek
Po śmierci Anny Joannowny na tronie osadzono
małoletniego Joanna Antonowicza, w którego imieniu
sprawowała rządy Anna Leopoldowna, wnuczka,
przyrodniego brata Piotra I Iwana V, wspomagana
przez swoich niemieckich ministrów.
Nocą 25 listopada 1741 r. w wyniku przewrotu
pałacowego tron objęła córka Piotra I. Lata panowania
Elżbiety Piotrowny (1741-1762) to nowy znaczący etap
w rozwoju Petersburga. Za jej rządów miasto wzbogaci
się o wspaniałe obiekty sakralne i budowle świeckie.
Nowym blaskiem zajaśnieją też podmiejskie
rezydencje, głównie Peterhof.
44
2015-04-13
Eliza Małek
Dwór Elżbiety Piotrowny i domy jej wielmożów kipiały
od przepychu. Słynąca z upodobania do zabaw caryca
była zwolenniczką baroku, przypominającego nieco
wiedeńskie rokoko.
Jej nadworny architekt, Włoch z pochodzenia, B.
Rastrelli, świetnie zrozumiał potrzeby władczyni,
łącząc monumentalny rozmach z niezwykłą
dekoracyjnością i dbałością o każdy szczegół.
Taki kształt otrzymał przebudowany przez Rastrellego
Pałac Zimowy (1754-62) oraz pałace w rezydencjach
podmiejskich – Peterhofie (1747-52) i Carskim Siole
(1752-57).
45
2015-04-13
Eliza Małek
Kompleksowe myślenie architektów i
urbanistów sprawia, że w połowie w. XVIII
budowle sakralne wraz z charakterystycznymi
dla tego typu obiektów cechami (złocone
kopuły, dzwonnice) włączano w zespoły
budynków pałacowych (np. w pałacu
Jekateryninskim w Carskim Siole, w pałacu
Aniczkowskim w Petersburgu). Jednocześnie
budowano nowe ważne obiekty sakralne,
spośród których najciekawsze to monaster
Smolny i sobór św. Mikołaja
zaprojektowany przez Sawwę Czewakinskiego.
46
2015-04-13
Eliza Małek
Lata panowania Elżbiety były stosunkowo spokojne,
toteż miasto rozrasta się, przybywa ludności (w
połowie stulecia liczy już 95 000 mieszkańców).
W mieście buduje się nie tylko pałace, ale też mnóstwo
domów czynszowych, sklepów i aż 14 rynków. W 1753
r. powstają pierwsze banki (Bank Kupiecki i Bank
Szlachecki). Ruch na ulicach zwiększył się wówczas do
tego stopnia, że władze zmuszone były wprowadzić
kary za zbyt szybką jazdę karet.
Niemniej jednak Petersburg lat 40.-60. XVIII w. wciąż
jeszcze był miastem na tyle młodym, że zwarta
zabudowa (pałace, rezydencje, dwory szlacheckie,
gmachy urzędów i budynki manufaktur) sąsiadowała z
rozległymi obszarami dzikiej przyrody i drewnianymi
chałupkami ludności miejskiej.
47
TEATR
2015-04-13
Eliza Małek
Warto też pamiętać, że Elżbieta, będąc miłośniczką
teatru i muzyki, sprzyjała rozwojowi tych sztuk.
Do Petersburga przyjeżdżają trupy teatralne z
Niemiec, Włoch i Francji, z Jarosławia ściąga do
stolicy teatr Fiodora Wołkowa, powstają pierwsze
stałe sceny teatralne (najpierw niemieckie,
później rosyjskie).
Wydarzeniem wielkiej wagi było otwarcie w 1756 r.
pierwszego stałego teatru dramatycznego
(występowali w nim aktorzy z trupy Wołkowa,
dyrektorem został poeta i dramaturg Aleksander
Sumarokow).
W 1750 r. Elżbieta wydała ukaz zezwalający na
urządzanie „wieczorków z przyzwoitą muzyką” i
„wystawianie rosyjskich komedii” w domach
prywatnych, co pozwoliło na zakładanie
domowych teatrów.
48
2015-04-13
Eliza Małek
Córka Piotra dbała też o rozwój założonej przez
ojca Akademii Nauk, za jej panowania Michaił
Łomonosow jako pierwszy z Rosjan uzyskał
stanowisko profesora tej zdominowanej przez
Niemców placówki naukowo-dydaktycznej.
W Petersburgu powstają nowe szkoły, a wśród
nich Akademia Sztuk Pięknych (1757) i
Korpus Paziów (1759), których absolwenci
zasilą szeregi artystów i dobrze wyszkolonych
oficerów.
49
LUDNOŚĆ
Eliza Małek
– kilkanaście chałup
 1712 – przesiedlono do nowej stolicy 1000
rodzin szlacheckich, 500 rodzin
kupieckich, 500 handlarzy i ok. 2.000
rzemieślników.
 1730 – ok. 70.000 mieszkańców
 1750 – ok. 95 000 mieszkańców
 Koniec XVIII w. –ponad 200.000
mieszkańców
2015-04-13
 1700
50
2015-04-13
Eliza Małek
51