Transcript Rozwoj_demokracji_szlacheckiej

ROZWÓJ DEMOKRACJI
SZLACHECKIEJ
ORGANIZACJA SEJMU WALNEGO
ORGANIZACJA SEJMU
WALNEGO
 1493r.-wyodrębnienie się dwóch izb parlamentu-
poselskiej i senackiej
 Król zwoływał sejm i ustalał datę obrad, miał
inicjatywę ustawodawczą, kierował polityką
zagraniczną
 senat- biskupi, wojewodowie, kasztelanowie,
kanclerze, marszałkowie, podskarbiowie Korony
i Litwy (140 senatorów); w praktyce była to
reprezentacja magnaterii; senat obradował pod
przewodnictwem króla
ORGANIZACJA SEJMU WALNEGO
 sejm- posłowie ziem wybrani na sejmikach ziemskich;
uchwalał ustawy, podatki, nadawał szlachectwo,
przyjmował posłów, kontrolował skarb, zwoływał
pospolite ruszenie, dysponował prawem łaski i
amnestii(170 posłów w tym 48 z Litwy); Izba Poselska
obradowała pod przewodnictwem marszałka sejmu
wybranego spośród posłów
 obrady sejmu-rozpoczynały się wspólną mszą
z udziałem trzech stanów sejmujących, po czym izby
obradowały oddzielnie; obrady przerywano
spotkaniami z monarchą i senatorami, powoływano też
wspólne komisje do załatwiania poszczególnych spraw
PODZIAŁ UCHWAŁ
 Uchwały przyjęte przez Izbę Poselską, Senat i
zaaprobowane przez króla dzieliły się na:
 konstytucyjne(statuty) – zawierały
postanowienia o charakterze prawnym lub
decyzje polityczne
 uniwersały poborowe- określały rodzaj i
wysokość uchwalonych podatków oraz tryb ich
ściągania, a także reformy podatkowe
RODZAJE SEJMÓW
 sejm walny zwyczajny (ordynaryjny)-początkowo
zwoływany przeważnie co roku, najczęściej w
Piotrkowie, od artykułów henrykowskich wybierany co
dwa lata na 6-tygodniowe obrady
 sejm walny nadzwyczajny (ekstraordynaryjny)- od
1573r. miał być zwoływany w razie konieczności na 2tygodniowe obrady
 sejm konwokacyjny- zawiązany po śmierci króla pod
„laską” konfederacji pod przewodnictwem prymasa
(interrexa); podejmował decyzje większością głosów,
wyznaczał czas i miejsce wolnej elekcji, podejmował
decyzje w sprawach porządku publicznego i
bezpieczeństwa państwa
RODZAJE SEJMÓW
 sejm koronacyjny- odbywał się w Krakowie,
kończył bezkrólewie, król –elekt zaprzysięgał
artykuły henrykowskie i był koronowany
 sejm rokoszowy- prawo do udziału w nim miał
każdy szlachcic; przykładem był rokosz lwowski
z 1537r. zwany „wojną kokoszą”
SEJMIKI ZIEMSKIE
 przedsejmowy- szlachta nie mogła być zaskoczona
tematyką obrad sejmu, dlatego syn wysyłał swojego
posłańca (legata)na sejmik danej ziemi, gdzie
przedstawiono tematykę obrad sejmu, wybierano
posłów na sejm (1-6), sporządzano instrukcję, w której
zawarte były wskazówki, jak posłowie mają głosować w
danej sprawie
 do instrukcji były włączone też własne życzenia
szlachty dotyczące danej ziemi lub poszczególnych osób
 w XVII w. posłowie musieli przysięgać na instrukcje, że
będą głosować tak, jak ustalono na sejmiku
SEJMIKI ZIEMSKIE
 relacyjny- po zakończeniu obrad sejmu;
wysłuchiwano relacji z obrad sejmu
 elekcyjny- wybierano kandydatów na
sędziego ziemskiego
 kapturowy- wybierano władze
konfederacji i sądu kapturowego w czasie
bezkrólewia dla danej ziemi
 deputacki- wybór deputata do Trybunału
Koronnego
RUCH EGZEKUCYJNY PRAW I DÓBR
 przyczyny- wzrost znaczenia średniej szlachty w
związku z rozwojem gospodarki folwarcznopańszczyźnianej, ukształtowanie się sejmu,
tendencje absolutystyczne Zygmunta I Starego,
otaczanie się magnatami szerzenie się reformacji
 program- obóz średniej szlachty domagał się
wykonywania i przestrzegania istniejącego prawa i
zwrotu zabranych dóbr królewskich, stworzenia
skarbu publicznego, reformy sądownictwa,
kodyfikacji prawa, reformy wojska, opodatkowania
duchowieństwa, stworzenia kościoła narodowego
RUCH EGZEKUCYJNYPRZYWÓDCY
 Hieronim Ossoliński (przywódca kalwiński)
 Mikołaj Sienicki (arianin-polski „Demostenes”)
 Rafał Leszczyński- związany z Braćmi Czeskimi
 Jan Twardowski
RUCH EGZEKUCYJNY
 1537r.- „wojna kokosza” - rokosz lwowski szlachty
przeciw polityce dworu Zygmunta Starego i jego
żony Bony Sforza (oparcie polityki dworu na
magnaterii, wyniesienie na tron Zygmunta Augusta
za życia ojca-elekcja vivente rege, skupienie
królewszczyzn przez Bonę); król poręczył szlachcie
nienaruszalność jej praw, elekcyjność tronu; skup
dóbr królewskich został obwarowany przepisami;
ponownie podjęto sprawę zwrotu przez magnaterię
dóbr królewskich
RUCH EGZEKUCYJNY
 wystąpienie przeciw Zygmuntowi Augustowi i jego
małżeństwu z Barbarą Radziwiłłówną, które
wzmacniało pozycję oligarchii litewskiej, zwłaszcza
Mikołaja Radziwiłła Rudego; po śmierci Barbary
król przystąpił do ruchu egzekucyjnego
OSIĄGNIĘCIA RUCHU EGZEKUCYJNEGO
 przystąpienie do obozu reform Zygmunta Augusta
na sejmie w Piotrkowie w 1562r.
 lustracja (spis) dóbr koronnych- dokonano
weryfikacji granic i dochodów królewszczyzn
 egzekucja dóbr-zwrot przez magnaterię dóbr
rozdanych ze skarbu państwa po 1504r.
 przeznaczenie czwartej części dochodów z
królewszczyzn na „ wojsko kwarciane ”, utworzono
około 4-tysięczną armię do obrony południowych
granic
OSIĄGNIĘCIA RUCHU
EGZEKUCYJNEGO
 kontrola nad finansami królewskimi; powołano
ekonomie generalne mające na celu sprawny zarząd
dobrami królewskimi
 reforma podatkowa- podniesiono podatek z łanu
kmiecego z 12 do 20 groszy z prawem potrącenia
przez chłopa 10 groszy z dziesięciny kościelnej; w
ten sposób pośrednio opodatkowano kościół
 zakaz wykonywania wyroków sądów kościelnych
przez starostów
 Gwarancja tolerancji religijnej-konfederacja
warszawska 1573r.
OSIĄGNIĘCIA RUCHU
EGZEKUCYJNEGO
 ujednolicenie miar i wag w skali kraju
 unia lubelska 1569r.
 utworzenie przez króla Stefana Batorego w 1578r.
Piechoty wybranieckiej, do której powoływani byli
chłopi z dóbr królewskich-1 wybraniec z 20 łanów
 utworzenie w 1578-1581 Trybunałów Koronnego i
Litewskiego-najwyższych organów sądowych
państwa, oddanych w ręce szlachty szlachty i
duchowieństwa
ZAKOŃCZENIE RUCHU EGZEKUCYJNEGO
 ostatecznym zakończeniem ruchu egzekucyjnego
był rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego w latach
1606-1607; od tamtego czasu zaczęły się rządy
oligarchii magnackiej
 przyczyny zakończenia ruchu egzekucyjnego wiążą
się z kryzysem gospodarki folwarcznopańszczyźnianej i zwycięstwem kontrreformacji
ZNACZENIE DEMOKRACJI
SZLACHECKIEJ
 oddanie spraw kraju w ręce szlachty, a później
magnaterii, podczas gdy w innych państwach
władza zmierzała do ustroju absolutnego
 rozwój świadomości narodowej, wzrost znaczenia
średniej szlachty
 wpływ na kulturę odrodzenia
 tolerancja religijna