Transcript Systemy biblioteczne

Komputeryzacja procesów
bibliotecznych (1)
• Program zajęć:
• Komputeryzacja procesów bibliotecznych –
uwagi ogólne
• Systemy biblioteczne – ujęcie teoretyczne
• Systemy biblioteczne – ćwiczenia
• MOL 2000+
• MAK+
Komputeryzacja procesów
bibliotecznych (2)
Rozwój usług
bibliotecznych
• Procesy biblioteczne
Potrzeby
użytkowników
• Potrzeby informacyjne
Rozwój
technologii
Procesy
standaryzacyjne
• Sprzęt komputerowy
• Oprogramowanie
• RFID
• Format opisu dokumentów
• Protokoły wymiany danych
Proces gromadzenia
Dane
dotyczące
zamówień
Dane
dotyczące
dostawców
Dane
dotyczące
czytelników
System
księgowości
gromadzenia
zbiorów
Automatyczna
rejestracja i
kontrola
wpływu
wydawnictw
ciągłych
(akcesja)
• Zamówienia wstępne
• Automatyczna rejestracja/akcesja
wydawnictw ciągłych
• Reklamacje
• Obieg
• Oprawa
• Zarządzanie prenumeratą
• Wydawanie różnych wykazów
• Aktualizacja katalogów OPAC
Proces katalogowania
Dane
bibliograficzne
opisowe
Dane dotyczące
charakterystyki
rzeczowej
Lokalne dane
biblioteczne
Proces
udostępniania
• Wypożyczanie dokumentu użytkownikowi
biblioteki
• Przedłużenie wypożyczenia (prolongata)
• Kontrola zwrotu
• Rezerwacja
• Identyfikacja dokumentów nie zwróconych w
terminie
• Monity dotyczące dokumentów nie
zwróconych
• Zarządzanie dokumentami specjalnymi
• Zarządzanie karami
• Drukowanie wykazów, raportów i danych
statystycznych
Proces zarządzania
Administrowanie
Księgowość
Budżet
Prace
inwentarzowe
Funkcje
biurowe
Statystyka
Statystyka
dotycząca
zbiorów
Statystyka
czytelników
Statystyka
działalności
Systemy biblioteczne
• Etienne Bonnot de Condillac (1754)
– System to zintegrowana całość, złożona z elementów
połączonych zbiorem relacji
• Ludwig von Bertalanffy – „General System Theory”
(1942)
• J. W. Forrester – związany z MIT od 1939, zajmował się
analizą systemów z wykorzystaniem technologii
informatycznej
Automatyzacja w
bibliotekach
• Automatyzacja - zastosowanie komputerów mające na celu
ułatwienie różnego rodzaju prac (fabryki, biura)
• Początki automatyzacji z zastosowaniem komputerów w
bibliotekach to lata 60-te XX wieku
• Automatyzacja w bibliotece – zastosowanie komputerów
dla procesów bibliotecznych właściwych i pomocniczych
• Procesy właściwe (gromadzenie, ewidencja,
opracowanie, przeszukiwanie, udostępnianie itp.)
• Procesy pomocnicze (administracja, zarządzanie itp.)
Rozwój systemów
bibliotecznych (1)
• Metody mechaniczne i fotograficzne
– 1927 Dickman Book Charger – system wspomagający
proces wypożyczania (metalowa płytka z danymi
czytelnika)
– 1932 system elektryczny firmy Gaylord wspomagający
proces wypożyczania
– lata 40 w Gary Public Library wprowadzono system
oparty na photocharging (fotografowanie książki i karty
czytelnika)
Rozwój systemów
bibliotecznych (2)
• Mechanografia
– Wynalazek karty perforowanej (1890
Herman Hollerith)
– Systemy oparte na karcie perforowanej
• 1936: Biblioteka Uniwersytetu w Teksasie
• 1985 Widener Library na Uniwersytecie
Harvarda
Rozwój systemów
bibliotecznych (3)
• Systemy informatyczne
– 1961 Biblioteka Uniwersytetu
Kalifornijskiego w San Diego (system
obsługi czasopism)
– 1966 Biblioteka Uniwersytetu Johna
Hopkinsa w Baltimor (system wypożyczeń
na IBM 1401)
– 1967 Sussex County Library (system
wypożyczeń ALS-1)
Typy systemów
zautomatyzowanych
• System zintegrowany:
– Zaspokaja wszystkie funkcje biblioteki
• System wyspecjalizowany:
– Spełnia jedną z funkcji biblioteki
• System złożony:
– Kilka podsystemów, każdy spełnia ściśle
określoną funkcję
Części składowe
systemu bibliotecznego
•
•
•
•
Moduł gromadzenia (ang. acquisitions)
Moduł akcesji (ang. serial control)
Moduł katalogowy (ang. cataloging)
Moduł udostępniania( ang. circulation
control)
• Moduł administracji
• Katalog publiczny – OPAC (ang. Online
Public Access Catalog)
• Moduły specjalne
Architektura systemu
bibliotecznego (1)
• Architektura typu klient-serwer
• architektura systemu komputerowego umożliwiająca podział
zadań (ról).
• połączenie pomiędzy klientem a serwerem opisane jest przy
pomocy określonych protokołów komunikacyjnych
(TCP/IP).
• komunikacja opiera się na schemacie, w którym klient
nawiązuje połączenie z serwerem. Następnie wysyła żądanie
w określonym formacie do serwera i oczekuje na jego
odpowiedź. Serwer cały czas oczekuje na klientów i w
momencie otrzymania żądania przetwarza je i wysyła
odpowiedź.
Architektura systemu
bibliotecznego (2)
• Typy architektury klient-serwer
• dwuwarstwowa:
• złożona aplikacji klienckich - działających z reguły na komputerach
osobistych stojących na biurkach użytkowników - oraz serwerów
danych.
• wielowarstwowa:
• Warstwa prezentacji odpowiada za komunikację z użytkownikiem.
• Warstwa serwerów danych ma za zadanie zapewnienie dostępu do
danych przechowywanych w bazach danych (również
rozproszonych), zagwarantowanie ich spójności i bezpieczeństwa.
• Warstwa serwerów aplikacji wszystko to co nie należy do zadań
obu pozostałych warstw, a musi być wykonywane w systemie.
Architektura
systemu
bibliotecznego
(3)
Format MARC
• Machine Redable Cataloging
• Zespół pod kierownictwem Henrietty Avram 1965
• Jako program pilotażowy obejmował na początku
16 bibliotek
• 1968 opracowano MARC II
• 1969 taśmy magnetyczne z Biblioteki Kongresu
kupowało 80 bibliotek amerykańskich
• Obecnie obowiązuje MARC21
MARC w Polsce
• 1971 - Biblioteka Główna Politechniki
Wrocławskiej przejmuje format MARC II
• Projekt SABINA (System Automatyczny
Biblioteki Narodowej)
• 1982 - Zofia Moszczyńska publikuje
specyfikację formatu MARC-BN
MARC (ISO 2709)
• Struktura
• Oznaczniki zawartości (etykiety pól,
oznaczania podpól i wskaźniki)
• Zawartość (dane)
Protokół Z39.50 (1)
• Z39.50 jest nazwą międzynarodowego standardowego
protokołu określającego komunikację między serwerem
udostępniającym bazy danych a klientem zlecającym
przeszukiwanie baz i prezentację odszukanych rekordów.
• Norma opisująca ten protokół to ISO 23950:1998
Information and documentation - Information retrieval
(Z39.50) - Application service definition and protocol
specification,
• polski odpowiednik to PN-ISO 23950:2002 Informacja i dokumentacja Pobieranie informacji (Z39.50) - Definicja usługi aplikacyjnej i
specyfikacja protokołu.
Protokół Z39.50 (2)
• Protokół opisuje wymianę komunikatów między
klientem a serwerem, która umożliwia klientowi:
• zlecenie dokonania przez serwer przeszukiwania w
jednej lub wielu bazach danych oraz utworzenie zbioru
wyników,
• pobranie niektórych lub wszystkich odszukanych
rekordów.
Protokół Z39.50 (3)
• W ramach jego podstawowych funkcji przewidziano
następujące operacje:
• przeglądania indeksu (scan),
• wyszukania (search),
• prezentacji wyników (present).
• Sposoby wyszukania (przeszukiwanych pól opisu,
sposobu dopasowania itp.) opisano oddzielnie.
Protokół Z39.50 – zastosowania
• Karlsruher Virtueller Katalog KVK http://www.ubka.uni-karlsruhe.de/kvk.html
• Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich KARO http://karo.umk.pl/Karo/
• Multiwyszukiwarka dla Komputerowych Baz
Bibliotecznych FIDKAR http://mak.bn.org.pl/fidkar/index.html
RFID
• Radio-frequency identification – technika, która
wykorzystuje fale radiowe do przesyłania danych oraz
zasilania elektronicznego układu (etykieta RFID)
stanowiącego etykietę obiektu przez czytnik, w celu
identyfikacji obiektu.
• Technologia RFID coraz częściej wykorzystywana
jest w bibliotekach w celu zminimalizowania
kradzieży dokumentów, bardziej efektywnego
śledzenia materiałów w całej bibliotece, łatwiejszej i
szybszej inwentaryzacji i transportu materiałów.
OPAC
• Online Public Access Catalog
• Sposób udostępniania katalogów
bibliotecznych użytkownikom
• Zastępują tradycyjne katalogi kartkowe
(lata 80)
• Udostępniane za pośrednictwem sieci
Internet (od połowy lat 90)
Trochę historii (1)
• Karty katalogowe
Trochę historii (2)
• Katalogi drukowane
– Catalog of Books Represented by the
Library of Congress printed Cards (167
tomy)
– Aktualność
– Problemy technologiczne
– Problemy typograficzne
– Weryfikacja i kontrola
– Administracja i bezpieczeństwo
Trochę historii (3)
• Fotoskład
– Technika reprodukcji fotograficznej
– Stosowana przy produkcji druków
handlowych i naukowych
– Bibliografie specjalne
OPAC (1)
• System dialogu
– Dialog w języku komend
– Dialog w formie menu
– Wyszukiwanie z zastosowaniem Algebry
Boole’a
– Wyszukiwanie w języku naturalnym
– Zapytanie wg modelu „obiekt-relacja”
OPAC (2)
• Pierwsze katalogi online udostępniono w:
• Ohio State University (1975)
• Dallas Public Library (1978)
OPAC (2)
• Ergonomia
– Jakość dialogu
– Czas przygotowania użytkownika
– Pomoce online
– Dokumentacja
– Czytelność i prezentacja danych
– Niezawodność oprogramowania
– Czas odpowiedzi
– Żargon
OPAC - zastosowania
– Biblioteka Narodowa (INNOPAC) - http://alpha.bn.org.pl/
– Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (VTLS) https://opac.buw.uw.edu.pl/cgi-bin/katalog/chameleon
– Biblioteka Główna UKW w Bydgoszczy (HORIZON) http://82.146.234.5/
– Biblioteka Uniwersytetu Szczecińskiego (KOHA) http://katalog.bg.szczecin.pl/cgi-bin/koha/opac-main.pl
– Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu (ALEPH) http://80.53.118.28/F
– Miejska Biblioteka Publiczna w Sosnowcu - http://83.16.122.50/cgibin/wspd_cgi.sh/WService=wsbroker1/wo_log.w
Koniec prezentacji
Dziękuję za uwagę