Transcript Sunum
YEREL YÖNETİM SİSTEMİNİN MEVCUT YAPISI,YEREL YÖNETİMLERİN HALİHAZIRDAKİ GELİR KAYNAKLARI VE BU KAPSAMDAKİ DÜZENLEMELER & YEREL YÖNETİMLERİN GELİRLERİNİN ARTIRILMASINA YÖNELİK YAKIN ZAMANDAKİ ÇALIŞMALAR VE BU ÇALIŞMALARA İHTİYAÇ DUYULMASININ NEDENLERİ Dr. İlker GÜNDÜZÖZ EYLÜL 2010 ANKARA
1
MAHALLİ İDARELERLE İLGİLİ İSTATİSTİKLER
2
MAHALLİ İDARELER HAKKINDA SAYISAL BİLGİLER
İl özel idareleri (81), Belediyeler (2.951),
BŞB (16),
BŞB ilçe belediyeleri (143), İl belediyeleri (65), İlçe belediyeleri (749),
Belde belediyeleri (1.983).
Köyler (34.406).
3
BELEDİYE BÜYÜKLÜKLERİ NÜFUS 0-1.999
2.000-4.999
5.000-9.999
10.000-24.999
25.000-49.999
50.000-99.999
100.000-249.999 250.000-499.999
500.000-999.999
1.000.000+ TOPLAM GRUP NÜFUSU 2.951
925 1.133
327 227 89 96 67 54 23 8 BŞB 16 1 7 8 İL 65 2 6 23 24 10 5 11 19 17 32 43 16 BŞ İLÇE İLÇE BELDE 143 749 45 218 177 175 61 55 11 1.983
880 915 145 39 3 1
4
MAHALLİ İDARE GELİRLERİ
5
MAHALLİ İDARELERİN GELİRLERİ
Vergi dışı gelirler;
Harcamalara katılma payı,
Belediye mülk gelirleri, kiralar, Faaliyet gelirleri, Tarifelere bağlı gelirler,
Para cezaları, Bağışlar, Diğer gelirler.
6
ÖZ GELİR KAVRAMI
2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu ve 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunu ile belirlenen mahalli idarelerin özgelirleri; mahalli vergi ve harçlar, harcamalara katılma payları, taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilen gelirler, her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı elde edilen gelirler, ücrete tabi işlerden alınan ücretler ve üretilen madenlerden verilen pay gibi gelirlerden oluşmaktadır.
Ayrıca, 5393 sayılı Belediye Kanununun ‘Belediyenin Gelirleri’ başlıklı 59 uncu maddesinde, taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka değerlendirilmesinden elde edilen gelirler ile her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı elde edilen gelirler belediyelerin özgelirleri arasında sayılmıştır.
suretle
7
Mahalli İdarelerin Türlerine Göre Gelirleri (2006-2009) (1.000 TL) Türü 2006 2007 2008 2009 Belediyeler Belediye Bağlı İdareleri İl Özel İdareleri 20.372.864 23.648.122 25.736.012 26.844.961
5.716.057 5.726.524 5.983.883 7.333.985
5.635.984 6.099.586 7.121.956 7.299.672
Mahalli İdare Birlikleri 1.291.325
Toplam 31.724.905 35.474.232 38.841.851 42.769.943
8
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü, http://www.muhasebat.gov.tr/ , 2010
Türü Gelir Kalemlerine Göre Mahalli İdarelerin Gelirleri (2006-2009) (1.000 TL) 2006 2007 2008 2009 Vergi Gelirleri Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 3.377.516
8.060.244
3.690.832
8.992.899
4.190.482
3.776.080
9.187.821 10.558.298
Alınan Bağış ve Yardımlar ile Özel Gelirler Faizler, Paylar ve Cezalar 4.304.960
4.589.299
5.208.655
6.150.040
13.621.545 16.012.989 18.404.010 19.885.113
Sermaye Gelirleri Alacaklardan Tahsilâtlar 2.002.846
357.794
1.948.766
239.447
1.731.648
119.235
1.333.119
1.067.293
Toplam Gelirler 31.724.905 35.474.232 38.841.851 42.769.943
9
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü, http://www.muhasebat.gov.tr/ , 2010
Mahalli İdarelerin Türlerine Göre Vergi Gelirleri ve Toplam Gelirler (2008-2009) (1.000 TL) 2008 2009 Türü Vergi Gelirleri Toplam Gelir % Vergi Gelirleri Toplam Gelir % Belediyeler Belediye Bağlı İdareleri İl Özel İdareleri Mahalli İdare Birlikleri Toplam 4.077.274 25.736.012
15,84 3.631.028 26.844.961
13,53 0 5.983.883
0 113.208
7.121.956
1,59 0 7.333.985
112.821
7.299.672
32.231
1.291.325
0 1,55 2,50 4.190.482 32.857.968
12,75 3.776.080 42.769.943
8,83
10
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü, http://www.muhasebat.gov.tr/ , 2010
Türü Mahalli İdarelerin Türlerine Göre Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Alınan Paylar ve Toplam Gelirler (2008-2009) (1.000 TL)
2008 2009
G.B.V.G.
Alınan Paylar Toplam Gelir % G.B.V.G.
Alınan Paylar Toplam Gelir % Belediyeler Belediye Bağlı İdareleri İl Özel İdareleri Mahalli İdare Birlikleri 12.508.740
25.736.012
48,60 349.972
1.581.543
5.983.883
7.121.956
5,85 22,21 13.358.440 26.844.961
387.206
1.828.174
13.466
7.333.985
7.299.672
1.291.325
49,76 5,28 25,04 1,04 Toplam 14.440.225
38.841.851
37,18 15.587.286 42.769.943
36,44
11
Kaynak: Muhasebat Genel Müdürlüğü, http://www.muhasebat.gov.tr/ , 2010
İSTATİSTİKLER
Mahalli idare harcamalarının GSYİH’ya oranı Türkiye’de % 4,8; AB ortalaması % 12,2’dir.
Mahalli idare gelirlerinin GSYİH’ya oranı Türkiye’de % 4,05; AB ortalaması ise % 11,30’dur.
Mahalli idarelerde toplam gelirler içindeki merkezi yönetimden aktarılan payların oranı 2008 yılı itibariyle % 37,2; 2009 yılı itibariyle % 36,4’dür.
2009 yılı itibariyle Bu pay belediyelerde % 49,8; belediye bağlı kuruluşlarında % 5,3; il özel idarelerinde ise % 25,0’dir.
12
İSTATİSTİKLER Mahalli idare harcamalarının GSYİH’ya oranı ile mahalli idare gelirlerinin GSYİH’ya oranı için Türkiye ile AB ortalaması mukayesesinde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır;
Ülkeden ülkeye değişen mahalli idarelere ait görev sayı ve nitelik farkları göz önünde bulundurulmalıdır.
Bazı AB ülkelerinde sağlık ve eğitim hizmetleri ve bunla ilgili harcamalar da mahalli idare harcamaları içinde yer almaktadır. Türkiye’de ise bu harcamalar esas itibariyle merkezi hükümet tarafından yapılmaktadır. Örneğin bu harcamalar mahalli idare harcaması içinde yer almış olsa idi; (7.5 milyar TL Milli Eğitim Bakanlığı bütçesi ile 28.2
milyar TL Sağlık Bakanlığı bütçesi toplam 36 milyar TL olduğu değerlendirildiğinde) Türkiye için % 4,8 olan bu oran % 9’a ulaşacaktı.
TÜRKİYE VE AB’DE MAHALLİ İDARELERİN GELİRLERİNİN GSYİH İÇİNDEKİ PAYI Kaynak: Local Finance in Europe An Overwiev 2000/2005
14
PAY DAĞITIM SİSTEMİ
15
2380 sayılı KANUN DÖNEMİNDE PAYLARIN HESAPLANMASI
İl özel idareleri ve belediyelere genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden pay verilmekte,
Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının; Nüfus esasına göre:
yüzde 6’sı belediyelere,
yüzde 1,20’si il özel idarelerine ayrılmakta idi.
Büyükşehir belediyelerine,
Büyükşehir ilçe ve alt kademe belediyelerinden %35, Büyükşehir sınırlarında toplanan genel bütçe vergi gelirlerinin %5’i, aktarılmakta idi.
16
5779 sayılı KANUNDA PAYLARIN HESAPLANMASI
İl özel idareleri ve belediyelere genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden pay verilir.
Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının;
yüzde 2,85’i büyükşehir dışındaki belediyelere,
yüzde 2,50’si büyükşehir ilçe belediyelerine,
yüzde 1,15’i il özel idarelerine ayrılmaktadır.
17
5779 sayılı KANUNDA BÜYÜKŞEHİR PAYLARININ DAĞITILMASI
Büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının yüzde 5’i,
Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehir ilçe belediyelerine ayrılan payların yüzde 30’u, büyükşehir belediye payı olarak ayrılır.
18
5779 sayılı KANUNDA PAYLARIN HESAPLANMASI İL ÖZEL İDARE İl özel idare payının;
Yüzde 50’lik kısmı illerin nüfusuna, Yüzde 10’luk kısmı illerin yüzölçümüne, Yüzde 10’luk kısmı illerin köy sayısına, Yüzde 15’lik kısmı illerin kırsal alan nüfusuna, Yüzde 15’lik kısmı illerin gelişmişlik endeksine, göre İller Bankası tarafından dağıtılır.
Köy sayısı, İçişleri Bakanlığı tarafından her yılın ocak ayından geçerli olmak üzere İller Bankasına bildirilir.
19
5779 sayılı KANUNDA PAYLARIN HESAPLANMASI İL ÖZEL İDARE
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından tespit edilen en son endeks esas alınır.
Bu endeksin kullanımında iller gelişmişlik katsayılarına göre en az gelişmiş ilden en çok gelişmiş ile doğru ve eşit sayıda ili içeren beş gruba ayrılır.
İllerin eşit sayıda beş gruba ayrılmasında eşitliği bozan il son gruba ilave edilir.
Toplam miktarın yüzde 23’ü birinci gruba, yüzde 21’i ikinci gruba, yüzde 20’si üçüncü gruba, yüzde 19’u dördüncü gruba ve yüzde 17’si beşinci gruba tahsis edilir.
Bu tahsisat, her grup içinde, gruba giren illerin nüfuslarına göre dağıtılır.
20
5779 sayılı KANUNDA PAYLARIN HESAPLANMASI
Bakanlar Kurulu, belirtilen oranları iki katına kadar artırmaya veya kanuni haddine kadar indirmeye yetkilidir.
Genel bütçe vergi gelirlerinden belediye ve il özel idarelerine ayrılan payların dağıtımına esas belediye ve il nüfusları,
Her yılın ocak ayından geçerli olmak üzere,
İçişleri Bakanlığı tarafından, TÜİK’den alınmak suretiyle, İller Bankası ve Maliye Bakanlığına bildirilir.
21
İL-İLÇE-BELDE BELEDİYELERİNİN PAY DAĞITIMINA İLİŞKİN ESASLAR
22
BELEDİYE PAYLARININ TAHSİSİNE İLİŞKİN ESASLAR % 2,85 oranındaki belediye payının;
yüzde 80’lik kısmı belediyelerin nüfusuna,
yüzde 20’lik kısmı gelişmişlik endeksine göre, İller Bankası tarafından belediyelere dağıtılır.
23
GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ
24
GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ Gelişmişlik endeksine göre dağıtılacak miktar için;
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından tespit edilen en son veriler esas alınır.
İlçeler gelişmişlik katsayılarına göre en az gelişmiş ilçeden en çok gelişmiş ilçeye doğru ve eşit sayıda ilçeyi içeren beş gruba ayrılır.
Eşitliği bozan ilçe son gruba ilave edilir.
Belde belediyelerine bağlı bulundukları ilçenin endeks değeri uygulanır.
GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ
Gelişmişlik endeksine göre dağıtılacak miktarın;
Yüzde 23’ü birinci gruba, (en az gelişmiş)
Yüzde 21’i ikinci gruba,
Yüzde 20’si üçüncü gruba,
Yüzde 19’u dördüncü gruba,
Yüzde 17’si beşinci gruba, (en çok gelişmiş) tahsis edilir.
Bu tahsisat, her grup içinde, gruba giren belediyelerin nüfuslarına göre dağıtılır.
26
SORUNLAR
27
SORUNLAR GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ
DPT yalnız ilçe gelişmişlik endeksi belirlemekte; 5779 sayılı Kanun da bundan hareketle beldeleri ilçeye tabi kılmaktadır.
Belde belediyeleri ilçe belediyeleri eşit dağıldıktan sonra sisteme dâhil edildiğinden grupların eşitliği bozulmaktadır.
İlçe ve beldeler gelişmişlik endeksine göre beş eşit gruba ayrılırken gruplar arası nüfusların grupta 11,37 TL ödenek verilmektedir.) farklı olacağı hesaba katılmamıştır, (birinci grupta kişibaşına 102,73 TL ödenek, beşinci
28
1. GRUP 2. GRUP 3. GRUP 4. GRUP 5. GRUP İL-İLÇE-BELDE KİŞİ BAŞI PAY (GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ) NÜFUS MEVCUT 2.123.296,00 2.444.962,00 2.884.950,00 5.162.023,00 14.178.868,00 KİŞİ BAŞI MEVCUT 102,73 81,46 65,75 34,91 11,37
29
ÖNERİLER
30
ÖNERİLER GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ BAZLI
Pay dağıtım belediyeleri 2009 yılı tahakkukları esas alındığında % 2,85’in % 2,21’ini; belde belediyeleri ise % 0,64’ünü almıştır. Bu eksende ayrı ayrı bir pay dağıtım sistemi kurulabilir.
sisteminde il-ilçe
Gruplar eşit nüfuslara bölünebilir.
ÇEŞİTLİ ALTERNATİFLERE GÖRE GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ ESASLI İLÇE PAYLARI KİŞİBAŞI ALTERNATİF 1.
GRUPLAR
2. 3.
4.
Mevcut İlçe-belde ayrı 102,73 112,33 5.
81,46 97,69 65,75 75,28 34,91 43,40 11,37 9,59 39,58 35,97 34,14 32,59 30,24 İlçe nüfus 5 eşit grup İlçe-belde nüfus eşit 5 grup Katsayı 33,66 46,87 37,44 29,66 40,49 38,86 42,97 39,06 35,16 31,25
32
DENKLEŞTİRME ÖDENEĞİ
33
DENKLEŞTİRME ÖDENEĞİ (2009) (altı aylık) NÜFUS GRUBU BELEDİYE SAYISI MEVCUT UYGULAMA (2009) 0 – 5.000’ E KADAR 5.001 – 9.999 ARASI 2.058
327 17.201TL (%60) 72.271TL
(%40)
34
SORUNLAR
35
SORUNLAR DENKLEŞTİRME ÖDENEĞİ
Mevcut uygulamada sorunun kaynağı 5 bin nüfusun altındaki belediye sayısının diğer gruba oranla daha fazla olmasıdır,
10 bin nüfusun altındaki belediyelerin % 14’ü 5-10 bin nüfus aralığındaki belediyelerden almaktadır.
oluşmasına rağmen toplam denkleştirme ödeneğinin %40’ını
36
SORUNLAR DENKLEŞTİRME ÖDENEĞİ
Denkleştirme ödeneği alan iki grup arasında makas çok açıktır, dört katı aşan bir fark oluşmuştur, İl Belediye Nüfus Ödenek Elazığ Elazığ Keban Baskil 4.927
5,212 17,201.17
72,171.23
37
ÖNERİLER
38
ÖNERİLER DENKLEŞTİRME ÖDENEĞİ MADDE …- (1) 02/07/2008 tarihli ve 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere cümlesi Genel aşağıdaki Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanunun “Denkleştirme ödeneği” başlıklı 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının son şeklinde değiştirilmiştir.
“Nüfusu 10.000’e kadar olan belediyelere, bu ödeneğin yüzde 50’si eşit şekilde, yüzde 50’si (veya başka bir oranda) ise nüfus esasına göre dağıtılır.”
39
ÖZ GELİRLERİN ARTIRILMASINA YÖNELİK ÖNERİLER
40
ÖZ GELİRLERİN ARTIRILMASINA YÖNELİK ÖNERİLER
İMAR PLANI DEĞİŞİKLİĞİ HARCI
DEĞER ARTIŞ VERGİSİ
İL ÖZEL İDARELERİNİN GELİRLERİNİN ARTIRILMASI (2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu il özel idarelerine teşmil edilebilir.)
41
42