Transcript LECTURE_files/2014 COZELTILER + ARRHENIUS

ÇÖZELTİLER
(solutio, solution, liquor, liqueur)
1
TANIM



Çözeltiler sıvı dozaj şekilleridir,
İçlerinde bir veya daha fazla madde
çözündürülmüş olan, berrak ve tek fazlı
sistemlerdir.
Eczacılıkta preparatların büyük bir kısmı çözelti
şeklindedir; aromatik su, posyon, şurup,
parenteral çözelti, gargara, damla v.b.
2
İki fazdan oluşurlar:
 Molekül veya iyon düzeyinde çözünmüş
madde (çözünen=solute)
 Çözünen katı (tuz v.b.), sıvı (alkol v.b.) veya
gaz (amonyak v.b.) olabilir.
 Bu maddeyi çözen sıvı faz (çözücü=solvent)
 Çözücü olarak genellikle su kullanılır. Ancak
alkol, gliserin, propilen glikol, polietilen glikol
400, eter, aseton, kloroform gibi çözücüler
tek başlarına veya su ile belli oranlarda
karıştırılarak kullanılabilirler.
3
SAKINCALARI
 Çözeltilerin önemli bir sakıncası çözünenin
stabilitesidir.
 Katı dozaj şekillerine göre daha hacimli
oldukları için, ambalajlama ve taşınma sorun
olabilir,
 Bazı etkin maddelerin koku ve kötü tadları
çözelti tipi preparatlarla maskelenemez,
 Hasta tarafından dozlama tam olarak
yapılamaz,
 Mikroorganizma üremesi için uygun
ortamlardır.
4
TEMEL BİLGİLER
 Çözelti formülasyonları hazırlanırken,
çözünürlük ve çözünme hızı ile ilgili temel
bilgilerin bilinmesi gerekir.
 Çözünen ve çözücünün molekül yapılarının,
çözücü hacmi ve tipinin, sıcaklığın, pH’nın,
ortamda bulunan diğer maddelerin,
karıştırmanın ve partikül büyüklüğünün
çözelti oluşumuna ve çözünme hızına etkisi
bilinmelidir.
5
ÇÖZÜNÜRLÜK

USP 24’e göre çözünürlük; 1 g maddenin
içinde çözündüğü çözücünün mililitre (mL)
olarak miktarını ifade eder.

Örneğin, 1 g borik asit 18 mL su, 18 mL
alkol veya 4 mL gliserin içinde çözünür.
6
ÇÖZÜNÜRLÜK



Su, birçoğu zayıf asit ve alkali karakterli etkin
maddelerin bir kısmını iyonize ederek, bir
kısmını ise iyonlarına ayrıştırmadan çözer.
Etkin maddenin iyonlarına ayrıştırılarak
çözünen kısmı değişen pH ile artar veya azalır.
Bu şekilde pH değiştirilerek bazı etkin
maddelerin çözünürlükleri arttırılır.
İyonlarına ayrışmaksızın çözünen kısmının
çözünürlüğü ise yardımcı çözücüler veya
maddeler kullanılarak, miseller çözünürlükle
veya ortamda zayıf komplekslerin
oluşturulmasıyla arttırılabilir.
7
ÇÖZÜNÜRLÜK ÜZERİNE ETKİ EDEN
FAKTÖRLER
1.
2.
3.
4.
5.
çözünürlük üzerine pH’nın etkisi
çözünürlük üzerine yardımcı çözücülerin
etkisi
çözünürlük üzerine yüzey etkin
maddelerin etkisi
partikül büyüklüğünün çözünürlük üzerine
etkisi
çözünürlük üzerine sıcaklığın etkisi
8
ÇÖZÜNME HIZI

Birim zamanda oral katı dozaj
şeklinden çözünerek çözünme
ortamına geçen etkin madde miktarı
(veya katı madde miktarı) dır.
9
ÇÖZÜNME HIZINA ETKİ EDEN
FAKTÖRLER
1.
2.
3.
4.
5.
6.
karıştırma
sıcaklık ve viskozite
partikül büyüklüğü
yüzey etkin maddeler
kristal şekli
ortamın pH’sı
10
ÇÖZÜNME TEST YÖNTEMLERİ
 USP 24’te verilen pedal (palet) ve sepet
yöntemleri en sık kullanılan çözünme
yöntemleridir.
 Çözünme ortamı olarak monografta belirtilen
su veya tampon çözelti kullanılır.
 Çözünme ortamı 370.5 oC’de tutulur.
 Pedal ve sepetin devir sayıları için
monografta özel kayıt yoksa sırasıyla 50 ve
100 devir/dakikadır.
11
ÇÖZELTİLERİN SINIFLANDIRILMASI
Çözünen ve çözücü tipine göre genel olarak;
1. Gaz içinde gaz,
2. Katı içinde gaz,
3. Sıvı içinde gaz,
4. Sıvı içinde sıvı,
5. Sıvı içinde katı şeklindedir.
12
ÇÖZELTİLERİN SINIFLANDIRILMASI
Kullanılış yollarına göre sınıflandırılma;
1. Oral çözeltiler,
2. Enjeksiyonluk çözeltiler,
3. Göz, kulak ve buruna uygulanan çözeltiler,
4. İnhalasyon çözeltileri,
5. Ağız boşluğuna uygulanan çözeltiler,
6. Deriye uygulanan çözeltiler,
7. Rektal ve vajinal çözeltiler,
8. İrigasyon (yıkama) çözeltileri,
9. Lens çözeltileri.
13
ÇÖZELTİLERİN HAZIRLANMASI
Çözeltilerin hazırlama şekilleri;



Basit karıştırma yolu ile hazırlananlar
Kimyasal bir reaksiyon sonucu
hazırlananlar
Ekstraksiyon ile hazırlananlar
14
 Basit karıştırma yolu ile hazırlananlar
(basit çözeltiler örn; borik asit çözeltisi, iyot
çözeltisi, povidon-iyot çözeltisi v.b.)
15
 Kimyasal bir reaksiyon sonucu hazırlananlar
İki veya daha fazla katı maddenin uygun bir
sıvı içinde çözünmesi sonucunda kimyasal bir
reaksiyon oluşturarak etkin maddenin
meydana gelmesi şeklindeki çözeltilerdir.
(örn; alüminyum subasetat çözeltisi v.b.)
16
 Ekstraksiyon ile hazırlananlar
Bitkisel ya da hayvansal kaynaklı droglar, su
veya su içeren diğer maddelerle ekstre edilir
ve daha sonra süzülerek kullanılır.
(örn; Belladon ekstresi, Hyosiyamus ekstresi
v.b.)
17
HAZIRLANMALARINDA KULLANILAN
ALETLER
 Çözeltilerin hazırlanmalarında, tanklar,
ısıtıcılar, değirmenler ve filtreler kullanılır.
Endüstride kullanılan ekipmanın paslanmaz
çelikten olması gerekir. Metalik yüzeyler,
etkileşimi en aza indirmek için teflon
kaplanabilir. Berrak çözelti elde etmek için,
çözeltinin en az 3 mm gözenek çapı olan
filtrelerden süzülmeleri gerekir.
18
ÇÖZELTİ FORMÜLASYONLARINDA
KULLANILAN MADDELER
 Etkin madde
 Çözücü
 Tatlandırıcılar
 Viskozite arttırıcılar
 Lezzet ve koku vericiler
 Renk vericiler
 Koruyucular
• Antioksidanlar
• Antibakteriyeller
19
ETKİN MADDE

Saflık derecesinin ve fizikokimyasal
özelliklerinin iyi bilinmesi gerekir.
20
ÇÖZÜCÜ
Polar ve nonpolar çözücüler olmak üzere
ikiye ayrılır.
 Polar çözücüler, su ve su ile karışabilen
çözücülerdir. Örn: etanol, gliserin, propilen
glikol, izopropil alkol ve aseton v.b.
 Nonpolar çözücüler, su ile karışmayan
çözücülerdir. Örn: sıvı yağlar, benzen,
karbontetraklorür, kloroform ve sıvı
parafin v.b.

21
TATLANDIRICILAR

Oral olarak kullanılan çözeltilere ilave
edilir. En çok kullanılan tatlandırıcı
sakkarozdur. Sorbitol, gliserin ve diğer
polioller ile kombine olarak kullanılabilir.
Diğer bir tatlandırıcı sıvı glukoz’dur. Ayrıca
yapay tatlandırıcılar (sakarin, aspartam) da
kullanılabilir.
22
VİSKOZİTE ARTTIRICILAR

Preparatın akıcılığı açısından önemlidir.
Sakkaroz derişimi ile veya polivinil
prolidon, çeşitli selüloz türevleri (örn; metil
selüloz, sodyum karboksi metil selüloz)
gibi viskozite artırıcı maddeler ile akıcılık
ayarlanabilir.
23
LEZZET VE KOKU VERİCİLER

Oral olarak kullanılan ve ağız boşluğuna
uygulanan çözeltilere ilave edilir.
Hissedilen tat
Önerilen madde
Tuzlu
Kayısı, şeftali, vanilya,
nane, v.b.
Acı
Kiraz, ceviz, çikolata,
anason, v.b.
Tatlı
Meyva, vanilya, v.b.
Ekşi
Limon v.b.
24
RENK VERİCİLER
Kullanılacak boyalar FDC (Food, Drug and
Cosmetics) koduyla anılan boyalar
olmalıdır.
 Kullanılacak boyar maddelerin derişimi
% 0.001’den az olmalıdır.

25
KORUYUCULAR
a) ANTİOKSİDANLAR
Kendileri oksitlenerek oksidasyonu önleyen
maddelerdir.
Yağlı çözeltilerde butilhidroksi anisol
(BHA), butilhidroksi toluol (BHT),
propil gallat ve a-tokoferol
Sulu çözeltilerde sodyum sülfit, sodyum
bisülfit, sodyum metabisülfit, askorbik asit
kullanılır.
26
KORUYUCULAR
b) ANTİBAKTERİYELLER
Bakterisit etki yaparak etkilerini gösterirler. Bu amaçla
kullanılan maddelere örnek,
Asidik olanlar
Fenol, klorkresol, sorbik asit ve tuzları, benzoik asit
ve tuzları, borik asit ve
tuzları, nipa esterleri (phidroksi benzoik
asidin metil, etil ve propil
esterleri),
Nötral olanlar
klorbutanol, benzil alkol, -fenil etil alkol
Civa içerenler
fenil merküri nitrat, fenil merküri borat, fenil
merküri asetat, tiyomersal
Katerner amonyum bileşikleri
benzalkonyum klorür, setil piridinyum klorür
27
ORAL ÇÖZELTİLER
28
ORAL ÇÖZELTİLER
Oral yolla kullanılan, bir veya birkaç etkin
madde ve formülasyona bağlı olarak, tat,
koku, renk maddeleri ile antimikrobiyal ve
stabilite sağlayan maddeler içeren dozaj
şekilleridir.
 Oral çözeltilerin farklı bir hazırlama
yöntemi, çözünen maddelerin granül veya
toz halde saklanması ve kullanılacağı
zaman çözündürülmesidir. Örneğin,
potasyum klorür oral çözeltisi.

29
ORAL ÇÖZELTİLERİN SINIFLANDIRILMASI
1.
Tatlandırıcı içermeyen oral çözeltiler
– Oral çözeltiler
– Spiritler
– Aromatik sular
2.
Tatlandırıcı içeren oral çözeltiler
–
–
–
–
Şuruplar
Eliksirler
Limonatalar
Posyonlar
30
TATLANDIRICI İÇERMEYEN ORAL
ÇÖZELTİLER
A) ORAL ÇÖZELTİLER
Oral sulu iyot çözeltisi (BP 2002) (Lugol çözeltisi)
Çözelti hipertiroit tedavisinde seyreltilerek
kullanılır
Oral haloperidol çözeltisi (BP 2002)
Trankilizan olarak kullanılır.
Anksiyete (korku, endişe), aşırı heyecanlanma gibi durumların
düzeltilmesinde kullanılırlar
PEG 3350 ve elektrolitlerin oral çözeltisi (USP 27)
Potasyum klorür oral çözeltisi
31
TATLANDIRICI İÇERMEYEN ORAL
ÇÖZELTİLER
B) SPİRİTLER
Bir veya daha fazla maddenin % 96’lık veya
seyreltik alkoldeki çözeltileridir. Belli oranda su
içerirler. Haricen ve dahilen kullanılabilirler.
Dahilen kullanılan spiritler;
Nane spiriti (BP 2002)
Limon spiriti (BP 2002)
Limon şurubu hazırlanmasında
kullanılır.
Kloroform spiriti (BP 2002)
Kodein fosfat oral çözeltisinde kullanılır.
Haricen kullanılan spiritlere örnek astrenjan
amaçla kullanılan Cerrahi spirit’ tir (BP 2002). 32
TATLANDIRICI İÇERMEYEN ORAL
ÇÖZELTİLER
C) AROMATİK SULAR
Aromatik sular uçucu yağ ve diğer hoş kokulu
maddelerin ya da bitkilerin suda çözünebilen
kısımlarını içeren doymuş sulu çözeltilerdir.
Aromatik suların kullanım amaçları:
 taşıyıcı olarak
 koku ve lezzet düzeltici olarak
 uçucu yağların kendine özgü tıbbi
özelliklerinden dolayı
33

Aromatik suların hazırlanma yöntemleri:
 Damıtma (distilasyon ) yöntemi
 Uçucu yağların suda basit çözünmesi yöntemi
 Uçucu yağların bir yardımcı madde ya da dağıtıcı
bir ajan kullanılarak çözündürülmesi yöntemi
34
TATLANDIRICI İÇEREN ORAL
ÇÖZELTİLER
A) ŞURUPLAR
Şuruplar, sakkaroz veya diğer şekerlerin
yüksek derişimdeki çözeltilerinin içindeki
etkin madde ve yardımcı maddelerin çeşitli
yöntemlerle çözünmesi ile oluşmuş sıvı ilaç
şekilleridir.
35
Sadece % 64 oranında sakkarozun suda
çözünmesi ile hazırlanmış şuruplara Basit
Şurup (Sirupus Simplex) denir. Şuruplar,
USP 24’e göre % 85 a/h de şeker içerirler.
 Şuruplara şeker ve diğer tatlandırıcıların
yanı sıra kristallenmeyi engellemek,
çözünürlüğü ve tadı değiştirmek için
sorbitol veya gliserin ve koku vermek için
aromatik maddeler ilave edilir.

36
ŞURUPLARIN HAZIRLAMA
YÖNTEMLERİ
1. Sıcakta veya soğukta basit çözündürme
yoluyla hazırlananlar:
2. Ekstre ve tentürlerle hazırlanan şuruplar:
3. Maserasyon ve dijestiyon yöntemi ile
hazırlananlar:
4. Meyva usareleri ile hazırlanan şuruplar:
5. Kimyasal yolla hazırlananlar:
6. Perkolasyon yolu ile hazırlananlar:
7. Tekrar çözündürme yöntemi:
37
- Sıcakta veya soğukta basit çözündürme
yoluyla hazırlananlar şuruplar:
Basit şurup, kodein şurubu, sitrik asit
şurubu sıcakta,
Morfin şurubu, tarçın şurubu, nane şurubu
soğukta hazırlama yöntemine örnektir.
38
- Ekstre ve tentürlerle hazırlanan şuruplar:
Ratanya şurubu, Kekik şurubu,
Belladon şurubu, İpeka şurubu v.b.
39
-
Maserasyon ve dijestiyon yöntemi ile hazırlanan
şuruplar:
Maserasyon yönteminde sıcaklık
kullanılır
Örn: Menekşe şurubu, Pektoral şurup
Dijestiyon yönteminde sıcaklık daha
düşüktür.
Örn: Kınakına şurubu, Turunç kabuğu
şurubu
40
- Meyva usareleri ile hazırlanan şuruplar:
Kiraz, Akdiken, Ahududu şurubu
- Kimyasal yolla hazırlanan şuruplar:
Ferro iyodür şurubu, İyodotanen
şurubu
- Perkolasyon yolu ile hazırlananlar:
NF’de Tolu Balsamı Şurubu ve USP’de
Kiraz Şurubu bu yöntemle
hazırlanmaktadır.
- Tekrar çözündürme yöntemi:
Bu yöntemde kuru şurup formülasyonu
hazırlanır ve kullanılacağı zaman saf su
ile çözülerek hazırlanır.
41
ŞURUPLARIN BOZULMASI
Şekerin sulu çözeltilerinin bozulması
hidroliz ve fermentasyonla olur.
 Fermantasyonun takibinde küflenme
gözlenir.
 Şeker disakkarittir ve hidroliz ile glikoz ve
fruktoza dönüşür, bu reaksiyona
inversiyon, fruktoza invert şeker, bu
değişime karamelizasyon denilir.
 Şekerin çok derişik kullanıldığı durumlarda
da kristalizasyon görülür.

42
ŞURUPLARIN BOZULMASI
Sonuçta fruktoz şekerden daha tatlı ve
kahverengi olduğu için şuruplar tatlanır ve
renklenir.
 Şeker konsantrasyonu farmakopelerde
belirtilen oranlarda (% 64 ve daha üzeri)
olduğunda ortamda m.o. üreyemez. Ancak
şeker konsantrasyonu düştüğünde üreme
başlar ve önlem olarak koruyucu ilavesi
gerekir.

43
ŞURUPLARIN BOZULMASI

Şuruplar hazırlandıktan sonra temiz ıslak
bezlerden süzülmeli ya da vakumla
süzgeçten geçirilmelidir. Saklanmaları
ışıktan uzakta olmalı ve steril, temiz, renkli
şişelere konulmalıdır.
44
ŞURUPLARIN SINIFLANDIRILMASI
Şuruplar, ilaç içeren ve içermeyen olarak
iki sınıfa ayrılabilirler:
1 İlaç içermeyen ama ilaçlı şurup formülü
hazırlamak için kullanılan şuruplar,
2 İlaç içeren şuruplar,
45
İlaç içermeyen ama ilaçlı şurup formülü
hazırlamak için kullanılan şuruplar
Basit şurup (BP 2002)
Şeker
Saf su y.m.
667 g
1000 g için
Basit şurup (T.F. 1974)
Sakkaroz
64 g
Su
36 g
Taşıyıcı olarak kullanılır.
Portakal şurubu (BP 2002)
Tatlı tolu çözeltisi (BP 2002)
Tolu şurubunu hazırlamak için kullanılır.
Tolu şurubu (BP 2002)
46
İlaç içeren şuruplar
Oral kodein fosfat çözeltisi (BP 2002)
Kodein fosfat
Su
Kloroform spiriti
Şurup y.m.
5g
15 mL
25 mL
1000 mL için
Ferro sülfat şurubu (USP 27)
Demir eksikliği anemisinde kullanılır.
Senna şurubu veya oral senna çözeltisi (USP 27)
İpeka şurubu veya oral ipeka çözeltisi (USP 27)
Perkolasyonla hazırlanan bir şuruptur.
Dimenhidrinat şurubu veya dimenhidrinat oral
çözeltisi (USP 27)
47
ŞURUPLARIN KORUNMASI
Şuruplar ısı ve ışık etkisiyle çok çabuk
bozunurlar. USP 27’de 25 oC’yi geçmeyen
sıcaklıklar önerilmektedir.
 Aşırı doygun olmayan şuruplar için
koruyucu ilavesi gerekir.
 Ayrıca, iyice kurulanmış ve sterilize edilmiş
şişelerde saklanmalıdırlar.

48
TATLANDIRICI İÇEREN ORAL
ÇÖZELTİLER
B) ELİKSİRLER
Eliksirler, bir veya birkaç etkin madde, yardımcı
çözücü olarak alkol ve tatlandırıcı içeren, berrak
ve aromatik oral çözeltilerdir.
Genellikle taşıyıcı olarak kullanıldıkları gibi tedavi
amacı ile de kullanılırlar.
Eliksirler, antihistaminik, antibiyotik,
ekspektoran, sedatif ilaçların taşıyıcısı olarak
kullanılır.
49
TATLANDIRICI İÇEREN ORAL
ÇÖZELTİLER
B) ELİKSİRLER
Eliksir formülleri toz ya da granül halinde
bulunur ve kullanılacakları zaman sulandırılırlar.
Aromatik eliksir (USP 27)
Tat ve koku verici ajan olarak diğer
preparatlarda kullanılır.
Fenobarbital eliksiri (BP 2002, USP 27)
Hipnotik olarak kullanılır.
Potasyum glukonat eliksiri veya potasyum glukonat
oral çözeltisi (USP 26)
Terpin hidrat eliksiri veya terpin hidrat oral çözeltisi
(USP 26)
50
TATLANDIRICI İÇEREN ORAL
ÇÖZELTİLER
C) LİMONATALAR
Organik veya inorganik asit içeren, etkin
madde ya da taşıyıcı olarak
kullanılan,
sakkaroz veya şurupla
tatlandırılmış
preparatlardır.
Sakkaroz kolayca invert şekere dönüşebilir.
Sakkaroz % 10 gibi düşük değerde olduğu için,
kısa zamanda fermentasyona uğrayabilir.
51
TATLANDIRICI İÇEREN ORAL
ÇÖZELTİLER
C) LİMONATALAR
Limonatalara tatlandırıcı olarak sakarin
konulmasına izin verilmez. Bu nedenle taze
hazırlanmalı ve kısa zamanda tüketilmelidir.
Limonata örnekleri;
Laktik asit limonatası (T.K. 1954)
Magnezyum sitrat limonatası (T.K. 1954)
Pürgatif olarak kullanılır.
Hidroklorik asit limonatası (T.K. 1954)
52
TATLANDIRICI İÇEREN ORAL
ÇÖZELTİLER
D) POSYONLAR
Bir veya birkaç etkin madde içeren çözelti
veya koloidal şekildeki preparatlardır.
Posyon hazırlarken su, alkol, infüzyon ve
dekoksiyon gibi taşıyıcılar kullanılır.
Posyonların bozulmaları kolay olduğundan,
bir veya iki gün içerisinde tüketilecek
şekilde az miktarda hazırlanırlar
(150-200 mL)
53
TATLANDIRICI İÇEREN ORAL
ÇÖZELTİLER
D) POSYONLAR
Posyon örnekleri;
Kordiyal posyon (T.K. 1954)
Riviere posyonu (T.K. 1954)
Bulantıya karşı kullanılır.
Todd posyonu (T.K. 1954)
Kuvvet verici ve iştah açıcı olarak
kullanılır.
54
ENJEKSİYONLUK ÇÖZELTİLER
Enjeksiyonluk çözeltiler, berrak, steril ve
izotoniktir.
Enjeksiyon bölgesine göre formülasyonları,
hazırlanma yöntemleri ve hacimleri değişir.
55
GÖZ, KULAK ve BURUNA
UYGULANAN ÇÖZELTİLER
Göz, kulak ve buruna uygulanan çözeltiler
steril ve izotoniktir.
 Uygulama bölgesine ve kullanılma amacına
bağlı olarak formülasyonları ve hazırlanma
yöntemleri değişir.

56
Göze uygulanan çözeltiler;

Göze uygulanan çözeltiler; göz damlaları,
göz içine yapılan enjeksiyonlar, gözde
cerrahi bir işlem sırasında kullanılan
yıkama çözeltileri ve kontakt lens
çözeltileridir.
57
Buruna uygulanan çözeltiler;

Buruna uygulanan çözeltiler; damla, sprey
ve burun boşluğunu temizlemek için
kullanılan yıkama çözeltileridir.
Kulak çözeltileri;

Kulak çözeltileri; kulağa uygulanan damla,
sprey ve kulak ifrazatını uzaklaştırmak
veya kulağı yıkamak için kullanılan sulu
veya susuz çözücülerle hazırlanan
çözeltilerdir.
58
İNHALASYON ÇÖZELTİLERİ
İnhalasyon çözeltileri aerosol veya
nebülizörler aracılığıyla uygulanan steril,
pirojen ve bakterisit içermeyen
çözeltilerdir.
 Bronşiyal ve nazal semptomlarda
kullanılırlar.
 Lokal ve sistemik etkili olabilirler.

59
AĞIZ BOŞLUĞUNA UYGULANAN
ÇÖZELTİLER
Ağız suları, gargaralar, kolutuvarlar ve dişeti
çözeltileridir.
 Ağız suları, ağız boşluğu mukozası için kullanılır.
Ağız suları, ağız boşluğu temizliği, koku gidermek
ve astrenjan amaçla kullanılır.

(astrenjan: lokal olarak tatbik edilen ve dokuları
sertleştiren madde)

Ayrıca oral mukozaya ve dilaltına lokal veya
sistemik etki için uygulanan sprey çözeltiler de
vardır.
60
Gargaralar
 Gargaralar, lokal etki için özellikle
enfeksiyonlarda veya koku giderici olarak
boğaza uygulanan pH’sı nötral
çözeltilerdir. Bakterisit içerirler.
Kolutuvarlar
 Diş etleri ve boğaz boşluğuna uygulanan,
şurup, bal, sakkaroz ve gliserin içeren
preparatlardır.
Dişeti çözeltileri
 Dişeti çözeltileri özel bir aplikatörle
dişetlerine uygulanır .
61
DERİYE UYGULANAN ÇÖZELTİLER
 Bir veya birkaç etkin madde, antimikrobiyal
koruyucu, antioksidan ve gerektiğinde başka
yardımcı maddeler içeren, lokal veya
transdermal etki oluşturmak amacıyla deriye
uygulanan berrak çözeltilerdir.
 Yaralı deriye uygulanacak çözeltiler steril
olmalıdır.
62
İYOT TENTÜRÜ (USP 27)
İyot
20 g
Sodyum iyodür 24 g
Alkol
500 mL
Distile su y.m. 1000 Ml
Hazırlanış: Alkolde sodyum iyodür ve iyot
çözündürülür, distile su ile 1000 mL’ye
tamamlanır. Antiseptik amaçla deriye
uygulanır. Geleneksel ismi tentürdiyottur.
 İyot suda çözünmediği için formüle ilave
edilen sodyum iyodür, iyot ile kompleks
oluşturarak iyodun çözünmesini sağlar.
I2 + NaI  NaI3
63
REKTAL VE VAJİNAL ÇÖZELTİLER
 Vajinal çözeltiler, doğrudan
hazırlanabildikleri gibi etkin ve yardımcı
maddeleri içeren tabletlerin çözündürülmesi
ile de hazırlanabilirler.
64
REKTAL VE VAJİNAL ÇÖZELTİLER
 Rektal çözeltilere, lavman (enema) da denilir.
Lavmanlar çözeltinin yanı sıra süspansiyon,
emülsiyon şeklinde de olabilirler.
 Rektal çözeltiler, pürgatif, sedatif,
antelmentik, stimülan ve diagnostik amaçla
kullanılır.
Rektal çözeltilere örnek:
Fosfat lavman (laksatif amaçla kullanılır)
Prednisolon lavman
Araşit yağı lavmanı
65
İRİGASYON (YIKAMA) ÇÖZELTİLERİ
 Cerrahi operasyon sonrası yaralı dokuları
yıkamak için kullanılırlar.
 Bu çözeltiler steril olmalıdır ve enjeksiyonluk
su ile hazırlanmalıdır.
Örnek;
Sodyum klorür çözeltisi
Yaraların yıkanmasında kullanılır.
Asetik asit irigasyon çözeltisi
Mesanenin yıkanmasında kullanılır.
66
LENS ÇÖZELTİLERİ
Lensler sert ve yumuşak olarak ikiye ayrılır.
1.
2.
3.
4.
Kontakt lens çözeltilerinin taşıması gereken
özellikler:
Steril ve izotonik olmalı
Tahriş edici olmamalı
Islatma açısından, yüzey gerilimi düşük
olmalı
Koruyucu madde içermelidir.
67
LENS ÇÖZELTİLERİ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Islatma çözeltileri
Temizleme çözeltileri
Dezenfeksiyon çözeltileri
Saklama çözeltileri
Yapay gözyaşı çözeltileri
Bileşik çözeltileri
68
Islatma çözeltileri
Sert lenslerin yüzeylerini kaplayarak
hidrofilik özellik kazandırmak için kullanılır.
Temizleme çözeltileri
Lens üzerine bulaşan lipitlerin, proteinlerin
ve benzeri organik kirliliklerin
uzaklaştırılması için kullanılır.
Dezenfeksiyon çözeltileri
Benzalkonyum klorür, tiyomersol veya
klorheksidin gibi maddeler içerir.
69
Saklama çözeltileri
Lenslerin bekletilmesi, saklanması, sert
lenslerin su emebilmeleri için kullanılan ve
ayrıca dezenfektan özelliği olan
çözeltilerdir.
Yapay gözyaşı çözeltileri
Bileşik çözeltileri
Saklama, ıslatma ve dezenfeksiyon
çözeltilerinin ortak özelliklerini
taşımaktadır.
70
ÇÖZELTİLERİN KARARLILIĞI
71
İlaçların raf ömrü boyunca ve hasta kullanımına
ulaştığı ana kadar etkin ve güvenilir olması
gerekmektedir.
İlacın dayanıklı olması, üretim, depolama,
nakliye, hastane ve eczanede saklama ayrıca
kullanım süresi boyunca üretildiği tarihteki
özelliklerinin önceden belirlenmiş sınırlar içinde
kalmasıdır.
Kararlılık farmakolojik etki için bir ön şarttır.
72
Beş çeşit kararlılık söz konusudur:
1.
Kimyasal kararlılık
2.
Fiziksel kararlılık
3.
Mikrobiyolojik kararlılık
4.
Terapötik kararlılık
5.
Toksikolojik kararlılık
73
1- Kimyasal kararlılık
Farmasötik ürünlerde meydana gelen
bozunma reaksiyonları belirli bir hız ve
kinetikle gerçekleşir.
İlacın kimyasal olarak raf ömrünün
hesaplanması kinetik hesaplara göre
yapılır. Bozunma sonucunda ortaya
çıkan
ürünlerinin
bilinmesi ve
ayrılması da kararlılık açısından
önemlidir.
74
2- Fiziksel Kararlılık
Fiziksel kararlılık özellikleri görünüş, renk, koku, tat,
homojenlik, pH, berraklık, viskozite, faz ayrışması,
dağılma, sertlik, aşınma ve çözünme hızı gibi
özelliklerdir.
75
3- Mikrobiyolojik Kararlılık
Mikrobiyolojik üremeyi engellemek amacıyla ürüne
ilave edilen antimikrobiyal maddelerin etkilerini,
önceden
belirlenmiş
sınırlar
içinde
sürdürmeleri
gerekmektedir.
Parenteral
ürünler
ise,
raf
ömürleri
boyunca
sterilitelerini korumak durumundadırlar.
76
4- Terapötik Kararlılık
Kimyasal, fiziksel ve mikrobiyolojik kararlılıktaki aşırı
değişiklikler preparatın terapötik etkinliğini etkiler.
Örneğin
katı
ilaç
şekillerinden
etkin
maddenin
çözünme hızının zamana bağlı olarak azalması
sonucunda etkin madde daha geç emilebilir.
Supozituvarlarda
sıvağın
erime
özelliklerinin
değişmesi sonucunda vücut sıcaklığında erimemesi
söz konusu olabilir.
77
5- Toksikolojik Kararlılık
Toksikolojik kararsızlık nadiren görülür. Etkin madde
yeterince stabil değilse ve oluşan bozunma ürünleri
etkin maddeden daha toksik ise veya yardımcı
maddelerin bozunma ürünleri toksik ise, toksikolojik
kararsızlıktan söz edilir.
78
Reaksiyon Kinetiğinin Eczacılıktaki Önemi:
•
ilaç kararlılığının izlenmesi
•
katı ilaç şekillerinin çözünme profillerinin
oluşturulması
•
etkin maddenin alınmasını takiben absorpsiyon,
dağılma, metabolizma ve eliminasyonunun
incelenmesi açısından önemlidir.
79
Reaksiyon Kinetiğinin Eczacılıktaki Önemi:
Ayrıca,
•
radyoaktif maddelerin bozunması
•
karıştırma, kurutma ve sterilizasyon gibi temel
işlemlerde de kinetik prensipler
uygulanmaktadır.
80
REAKSİYON HIZI
Birim zamanda reaksiyona giren maddelerden veya
reaksiyon
sonucunda
oluşan
ürünlerden
birinin
derişiminde görülen değişikliğe o reaksiyonun hızı
denir.
Hız = V = ± dC / dt
81
REAKSİYON HIZI
Reaksiyona giren maddeler A ve B, oluşan maddeler
ise C ve D ; a, b, c, ve d reaksiyona giren ve çıkan
molekül sayısını gösterdiğinde;
V
= - 1/a d[A]/dt = - 1/b d[B]/dt
= + 1/c d[C]/dt = + 1/d d[D]/dt
V = k [A]a [B]b
82
Reaksiyon hız değişmezi (k)
Her bir reaksiyon için özel bir değerdir.
Sıcaklık, ışık, nem gibi koşullara bağlı olarak
değişebilir.
83
REAKSİYON DERECESİ (n)
Bir reaksiyonun derecesi üslerin toplamına eşittir.
Reaksiyon derecesi çarpışan molekül sayısını gösterir.
A + 2B  ürünler
V=k[A] [B] [B] veya V=k[A]1 [B]2
n=1+2=3
84
REAKSİYON HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1- Sıcaklık etkisi
2- Çözücü etkisi
3- İyonik şiddetin etkisi
4- Dielektrik sabitinin etkisi
85
REAKSİYON HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
(devam)
5- pH etkisi
6- Katalizör etkisi
7- Etkin maddenin çözünürlüğünün etkisi
8- Yardımcı madde etkisi
9- Işık etkisi
86
1- Sıcaklık etkisi
Sıcaklık arttıkça çarpışma hızı ve dolayısı ile reaksiyon
hızı artar. Vant Hoff eşitliğine göre reaksiyon sıcaklığı
10o C arttığında
reaksiyon hızının 2-4 kat arttığı
deneysel olarak belirlenmiştir.
Reaksiyon hızına sıcaklığın etkisi ilk defa Arrhenius
tarafından açıklanmıştır.
87
Arrhenius Eşitliği
k = Ae –Ea/RT
lnk = lnA – Ea/R x 1/T
k
A
Ea
R
T
= reaksiyon hız değişmezi
= moleküllerin birbirine çarpma hızı
(frekans faktörü)
= aktivasyon enerjisi (cal/mol)
= gaz sabiti (1.987 cal/derece/mol)
= mutlak sıcaklık (oK) (toC+273.15oC)
88
Arrhenius Grafiği
89
Arrhenius eşitliği kullanılarak yüksek
sıcaklıkta yapılan deneylerin (hızlandırılmış
testler) verileri kullanılarak daha düşük
sıcaklık için reaksiyon hız değişmezini ve
kimyasal raf ömrünü hesaplamak mümkün
olmaktadır.
90
ARRHENIUS GRAFİĞİNE GÖRE RAF ÖMRÜ HESAPLAMASI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Yüzde kalan ilaç-zaman grafiğinin 3 değişik sıcaklık için
çizilmesi
Önce nümerik sonra yarı logaritmik y ekseni
kullanılarak zamana karşı kalan ilaç grafiğinin çizilmesi.
Reaksiyonun 0o veya 1o olduğunun belirlenmesi
Deneysel noktalardan en iyi uyan doğruların geçirilmesi
ve y ekseninin kestirilmesi
Her sıcaklık için her doğrunun eğiminin hesaplanması
Log k değerlerini 1/T’ye karşı grafiğe geçirerek ve oda
sıcaklığı (298 oC) için doğrunun eksene uzatılması
Oda sıcaklığındaki bozunma hız sabitinin grafikten
okunması
Bu bozunma hız sabitini kullanarak son kullanma
tarihinin hesaplanması.
91
2- Çözücü etkisi
Çözücünün polaritesi, iyonik şiddeti ve dielektrik
sabiti reaksiyon hızını etkileyen parametrelerdir
92
3- İyonik şiddetin etkisi
Reaksiyona giren maddelerin yüklerine göre;
A) Reaksiyona giren maddelerin yükleri aynı ise,
iyonik şiddet arttıkça reaksiyon hızı artar
B) Reaksiyona giren maddelerin yükleri farklı ise,
iyonik şiddet arttıkça reaksiyon hızı azalır
C) Reaksiyona giren maddelerin yükleri nötr ise,
iyonik şiddetin reaksiyon hızına etkisi yoktur
93
4- Dielektrik sabitinin etkisi
Bir cismin “Dielektrik sabiti“, arasına girdiği iki
elektrik yükü arasındaki çekim kuvvetini azaltan
orandır.
Farklı elektriksel yüke sahip iki iyon reaksiyona
girdiğinde, dielektrik sabiti arttıkça reaksiyon hızı
azalır.
Benzer yükdeki iyonlar reaksiyona girdiğinde ise,
dielektrik sabiti arttıkça reaksiyon hızı artar.
94
5- pH etkisi
Sulu çözeltide, çözeltinin pH’sı reaksiyon hızını
etkileyen en önemli faktörlerden biridir.
Reaksiyon hızına pH’nın etkisini incelemek amacıyla,
pH-hız profilleri çizilir.
Bu amaçla pH’sı 0-14 arasında değişen bir dizi
tampon çözelti hazırlanır ve her pH’da reaksiyonun
hız değişmezi belirlenir.
95
5- pH etkisi (devam)
pH’ya karşı k veya logk grafiğe geçirilerek pH-hız
profilleri oluşturulur.
V, sigmoid eğri ve çan eğrisi olmak üzere üç tip pH
hız profili çizilmektedir.
*V şeklindeki profillerde profilin en alt kısmında kararlılık en yüksek,
*Çan eğrisi tipindeki profillerde maksimum pikin oluştuğu bölgede kararlılık
en düşüktür.
96
6- Katalizör etkisi
Katalizörler, kendileri kimyasal olarak değişmeksizin
reaksiyon hızını etkileyen maddelerdir.
Katalizörler
reaksiyonun
aktivasyon
enerjisini
düşürerek veya reaksiyon mekanizmasını değiştirerek
etkili olurlar.
Reaksiyonu
inhibe
eden
katalizörlere
katalizör” veya “inhibitör” denir.
“
negatif
97
7- Etkin maddenin çözünürlüğünün etkisi
Sulu çözeltide bir etkin maddenin bozunması için,
önce maddenin çözünerek suya geçmesi gerekir.
Örneğin, çözünürlüğü 10 mg/mL olan penisilinin
çözelti halinde iken yarı ömrü bir yıl iken, çözünürlük
1mg/mL’ye düşürülerek hazırlanan penisilin tuzu
süspansiyonunun yarı ömrü 7.3 yıldır.
98
8- Yardımcı madde etkisi
* Ortama ilave edilen yardımcı maddeler reaksiyon
hızını değiştirebilir. Örneğin, yüzey etkin maddeler
reaksiyon hızını her iki yönde de etkileyebilir.
* Siklodekstrinler kararlılığı genel olarak arttırırlar.
* Etkin maddenin kararlılığını ortamdaki diğer bir
etkin madde de etkileyebilir.
99
9- Işık etkisi
Güneş veya oda ışığı ilaç moleküllerinde bozunmaya
sebep olabilirler.
Işık, sıcaklık gibi reaksiyonu doğrudan başlatan
etkenlerden
biridir.
Işık
reaksiyonunu
başlatması
enerjisinin
için
madde
bozunma
tarafından
soğurulması gerekir.
Doymuş moleküller görünür veya UV bölgeden
100
9- Işık etkisi (devam)
Işık ile oluşan bozunma reaksiyonlarına “fotoliz”
reaksiyonları denir. Fotoliz reaksiyonlarında dalga
boyu küçük ve enerjisi yüksek olan ışınlar etkilidir.
Dalga boyu ile enerji arasında ters bir ilişki söz
konusudur.
Doymuş moleküller görünür veya UV bölgeden
etkilenmez.
101
UV, görünür ve IR ışınlarının dalga boyları ve enerjileri
Işık türü
UV
Görünür
IR
Dalga Boyu (nm)
50 - 400
400 - 750
750 - 10000
Enerji (Kcal/mol)
286 - 72
72 - 36
36 - 1
102
BOZUNMA MEKANİZMALARI
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
Oksidasyon
Hidroliz
Rasemizasyon
Dekarboksilasyon
Enolizasyon
Epimerizasyon
Dehidrasyon
Dimerizasyon
Siklizasyon (halka kapanması)
Fotoliz
103
ÇÖZELTİLERİN KORUNMASI
Çözeltilerin korunması için alınabilecek
önlemler;
 Hidrolizi engellemek için, çözeltinin
pH’sının ayarlanabilir ve ortama tampon
ilave edilebilir.
 Oksidasyonu önlemek için, çözeltiler azot
veya karbondioksit gazı altında
hazırlanabilirler. Ayrıca ortama antioksidan
maddeler ilave edilmesi de uygun bir
yoldur.
104
ÇÖZELTİLERİN KORUNMASI
(devam)

Çözeltilerin kararlılık problemlerini
engellemek amacı ile, hazırlanan
çözeltiler kurutularak kuru toz
halinde saklanabilir ve kullanılmadan
hemen önce sulandırılarak çözeltiler
oluşturulabilmektedir.
Bu amaçla;
1- Kurutma kazanları
2- Tambur kurutucular
3- Liyofilizatörler
4- Püskürterek kurutma
cihazları kull.
105
KİNETİK YÖNDEN KİMYASAL
REAKSİYONLAR
106
Kinetik Yönden Kimyasal
Reaksiyonlar
1.
2.
3.
4.
5.
Sıfır – derece reaksiyonlar
Birinci – derece reaksiyonlar
İkinci – derece reaksiyonlar
Paralel (yarışmalı) reaksiyonlar
Peşpeşe (seri veya ardışık) reaksiyonlar
107
TEMEL LOGARİTMA KURALLARI
b
loga x = b ise x = a
loga (A x B) = loga A + loga B
loga (A / B) = loga A - loga B
n
loga c = n.loga c
loga a = 1
loge 10 = ln10
108
SIFIR DERECE REAKSİYONLAR
Reaksiyon hızı reaksiyona giren maddelerin
derişimlerinden bağımsızdır.
konsantrasyon
Ao
zaman
109
SIFIR DERECE REAKSİYONLAR
At = A0 – kot
A0 = Başlangıçtaki toplam ilaç derişimi
At = Herhangi bir t zamanında kalan ilaç derişimi
ko = Reaksiyon hız değişmezi
t = Zaman
ko = (A0 – At) / t
110
SIFIR DERECE REAKSİYONLAR
Yarı Ömür (t1/2 veya t%50)
Reaksiyona giren maddelerden birinin başlangıç
derişiminin yarıya inmesi (%50) için geçen süre
At = A0 – kot
A0 / 2 = A0 – kot1/2
kot1/2 = A0 - A0 / 2
kot1/2 = A0 / 2
t1/2 = A0 / 2ko
111
SIFIR DERECE REAKSİYONLAR
Raf Ömrü
Reaksiyona giren maddelerden birinin
başlangıç derişiminin %10 azalması için geçen
süre
At = A0 – kot
A0 90/100 = A0 – kot%10
kot%10 = A0 - A0 90/100
Kot%10 = 10 A0 / 100
t%10 = A0 / 10ko
112
örnek no
1
1
2
2
2
5
3
3
4
4
4
6
Elimizdeki verileri kullanarak
konsantrasyon-zaman grafiği çizersek
aşağıdaki grafiği elde ederiz. Bu grafiğe
dağılım grafiği (scatter diagram) ismi
verilir.
y
1
2
3
4
2
5
4
6
y = ax + b
A = 1.5
B = 1.1
r2 = 0.6914
x
Örnek Problem:
Bir analjezik maddenin 0.6 mol.L-1 derişiminde süspansiyonu
hazırlanıyor. Sabit bir sıcaklıkta saklandığında aşağıdaki
bozunma verileri elde edilmiştir. Bu verilere göre reaksiyonun
bozunma hız değişmezini, yarı ömrünü ve kimyasal raf ömrünü
hesaplayınız.
Zaman (gün)
0
10
20
30
40
50
60
70
Derişim (mol.L-1)
0.600
0.550
0.500
0.450
0.400
0.350
0.300
0.250
116
Çözüm:
Zamana karşı etkin madde derişimi grafiğe
geçirildiğinde analjezik süspansiyonunun sıfır derece
kinetikle bozunma grafiği elde edilir.
117
Regresyon hesabı yapıldığında ise elde edilen
doğrunun denklemi:
At = 0.600 – 0.00500 t
At = A0 – kot
ko = 0.00500 mol.L-1.gün-1
r2 = 1
t1/2 = A0 / 2 ko
t1/2 = 60 gün
t %10 = A0 / 10 ko
t %10 = 12 gün
118
SIFIR DERECE REAKSİYONLAR
t1/2 = A0 / 2ko
t%10 = A0 / 10ko
5 t%10 = t1/2
119
BİRİNCİ DERECE REAKSİYONLAR
Sabit koşullarda reaksiyonun hızı, reaksiyona giren maddelerden
birinin derişimine bağlıdır.
Eczacılıkta ilaçlar genellikle 1. Derece kinetiğe uygun olarak
bozunurlar.
120
BİRİNCİ DERECE REAKSİYONLAR
At = A0 e -kt
A0
At
k
t
=
=
=
=
Başlangıçtaki toplam ilaç derişimi
Herhangi bir t zamanında kalan ilaç derişimi
Reaksiyon hız değişmezi
Zaman
121
At = A0 e -kt
lnAt = lnA0 + lne
-kt
lnAt = lnA0 - kt
k = (lnA0 – lnAt) / t
122
BİRİNCİ DERECE REAKSİYONLAR
Yarı Ömür (t1/2 veya t%50)
(t1/2) = 0.69315 / k
Raf Ömrü
(t %10) = 0.10536 / k
123
Örnek Problem:
Lokal anestezik madde içeren bir preparatın stabilite deneyleri yapılıyor ve
aşağıdaki veriler elde ediliyor. Maddenin birinci derece kinetiğine uyarak
bozunduğu bilinmektedir. Bu verilere göre reaksiyonun bozunma hız
değişmezini, yarı ömrünü ve kimyasal raf ömrünü hesaplayınız.
Zaman (hafta)
0
1
2
3
4
5
10
15
20
25
30
40
Derişim (mol.L-1)
100
96.24
91.60
87.19
82.99
79.00
61.77
48.36
37.91
29.77
23.43
14.65
4.6052
4.5668
4.5174
4.4681
4.4187
4.3694
4.1234
3.8787
3.6352
3.3935
3.1540
2.6844
ln derişim
124
Çözüm:
Lokal anestezik madde içeren preparatın birinci derece
bozunma grafiği (derişim-zaman)
derişim (%)
120
100
80
60
40
20
0
0
10
20
30
40
50
zaman (hafta)
125
Çözüm:
Lokal anestezik madde içeren preparatın birinci
derece bozunma grafiği (ln derişim-zaman)
ln (At)
5
4
3
2
1
0
0
10
20
30
40
50
t (hafta)
126
Çözüm:
Zamana karşı, madde derişiminin logaritması
grafiğe geçirilip, regresyon hesabı yapıldığında
elde edilen doğrunun denklemi:
lnAt = 4.61 – 0.0484 t
k1 = 0.0484 hafta-1
r2 = 0.9999
t1/2 = 0.69315 / k t1/2 = 14.3 hafta
t %10= 0.10536 / k t %10 = 2.18 hafta
olarak hesaplanır.
127
İKİNCİ DERECE REAKSİYONLAR
Reaksiyon hızı, reaksiyona giren iki aynı veya farklı
molekülün derişimine bağlıdır.
128
Reaksiyon derecelerinin eğrilerle karşılaştırılması
129
130
ARRHENIUS EŞİTLİĞİ
HIZLANDIRILMIŞ KARARLILIK
13
0
131
Reaksiyon hızlarının zamana bağlı değişimi Arrhenius
eşitliği ile açıklanır.
Herhangi bir sıcaklıktaki reaksiyon hız sabiti
k
aşağıdaki şekilde hesaplanır:
k=
-Ea/RT
A.e
132
Eğer bir sıcaklıktaki k değeri biliniyorsa,
bir başka sıcaklıktaki k değeri
aynı molekül için nasıl hesaplanabilir?
k=
-Ea/RT
A.e
133
-Ea/R.T1
A.e
k1 =
-Ea/R.T2
k2 = A.e
-Ea/R.T1
A.e
k1
= -Ea/R.T2
k2 A.e
134
-Ea/R.T1
A.e
k1
= -Ea/R.T2
k2 A.e
-Ea/R.T1
Ea/R.T2
(Ea/R.T2)-(Ea/R.T1)
e
.e
=e
k1/k2=
(Ea.T1/R.T1.T2)
–
(Ea.T2/R.T1.T2)
=e
(Ea.T1–Ea.T2)/R.T1.T2
=e
135
(Ea.T1–Ea.T2)/R.T1.T2
e
k1/k2=
ln(k1/k2)=(Ea.T1–Ea.T2)/R.T1.T2
Ea .(T1–T2)
ln(k1/k2)=
R T1.T2
136
Soru
1. derece reaksiyon kinetiğine göre parçalanan bir etkin
madde 100 oC’de 1 saatte etkinliğini % 30 kaybediyor.
Aynı etkin madde 110 oC’de 20 dakikada etkinliğini % 23.7
kaybediyor.
Acaba bu etkin madde oda sıcaklığında ne kadar zamanda
etkinliğinin % 10’unu kaybeder?
NOT: Oda sıcaklığı = 25 oC
137
Acaba bu etkin madde oda sıcaklığında ne kadar
zamanda etkinliğinin % 10’unu kaybeder?
=
Son kullanma tarihi / Raf ömrü
138
hız değişmezleri - yöntem 1
Birinci derece hız değişmezi denklemi
-kt
Ao.e
At =
-kt
At/Ao = e
log(At/Ao) = -kt.loge
log(At/Ao) = -kt.loge
k = log(Ao/At)/t.loge
139
k = log(Ao/At)/t.loge
1/loge = 2.303
k = 2.303log(Ao/At)/t
k100 = 2.303log(100/70)/60dk
k100 =
-3
5.945x10
= 0.006
-1
dk
140
k = log(Ao/At)/t.loge
1/loge = 2.303
k = 2.303log(Ao/At)/t
k110 = 2.303log(100/76.3)/20dk
k110 = 0.01352 = 0.014
-1
dk
141
hız değişmezleri - yöntem 2
Birinci derece hız değişmezi denklemi
-kt
Ao.e
At =
-kt
At/Ao = e
ln(At/Ao) = -kt
ln(Ao/At) = kt
k = ln(Ao/At)/t
142
k = ln(Ao/At)/t
k100 = ln(100/70)/60dk
-3
-1
k100 = 5.944x10 = 0.006 dk
k110 = ln(100/76.3)/20dk
-1
k110 = 0.01352 = 0.014 dk
143
Ea . (T1–T2)
ln(k1/k2)=
R T1.T2
Ea (100–110)
.
ln(k100/k110) =
1.987 100.110
oK
= 273 +
oC
144
Ea (100–110)
.
ln(k100/k110) =
1.987 100.110
Ea (373–383)
.
ln(0.006/0.014) =
1.987 373.383
Ea = 24051 kal/mol
145
Ea
(T1–T2)
ln(k1/k2) = .
R T1.T2
24051
(373–298)
.
ln(k100/k25) =
1.987 373.298
ln(k100) - ln(k25) = 8.167
ln(0.006) - 8.167 = ln(k25) = -13.283
-6
k25 = 1.7x10
146
Ea
(T1–T2)
ln(k1/k2) = .
R T1.T2
24051
(383–298)
.
ln(k110/k25) =
1.987 383.298
ln(k110) - ln(k25) = 9.014
ln(0.014) – 9.014 = ln(k25) = -13.283
-6
k25 = 1.7x10
147
Soru
1. derece reaksiyon kinetiğine göre parçalanan bir etkin
madde 100 oC’de 1 saatte etkinliğini % 30 kaybediyor.
Aynı etkin madde 110 oC’de 20 dakikada etkinliğini % 27.3
kaybediyor.
Acaba bu etkin madde oda sıcaklığında ne kadar zamanda
etkinliğinin % 10’unu kaybeder?
NOT: Oda sıcaklığı = 25 oC
148
k = ln(Ao/At)/t
k25 = ln(100/90)/t%90
t%90 =
-13.283
ln(100/90)/e
t%90 = 61.86 dakika
149
Soru
0. derece reaksiyon kinetiğine göre parçalanan bir etkin
madde 100 oC’de 1 saatte etkinliğini % 15 kaybediyor.
Aynı etkin madde 120 oC’de 40 dakikada etkinliğini % 20
kaybediyor.
Acaba bu etkin madde oda sıcaklığında ne kadar zamanda
etkinliğinin % 10’unu kaybeder?
NOT: Oda sıcaklığı = 25 oC
150
Acaba bu etkin madde oda sıcaklığında ne kadar
zamanda etkinliğinin % 10’unu kaybeder?
=
Son kullanma tarihi / Raf ömrü
151
hız değişmezleri
Sıfırıncı derece hız değişmezi denklemi
At = Ao-kt
k = (Ao-At)/t
k100 = (100-85)/60 = 15/60 = 0.25
k120 = (100-80)/40 = 20/40 = 0.50
152
Ea . (T100–T120)
ln(k100/k120) =
R T100.T120
k100 = 0.25
o
T100 = 373 K
oK
k120 = 0.50
o
T120 = 393 K
= 273 +
oC
153
Ea (373–393)
.
ln(k100/k120) =
1.987 373.393
Ea
-20
.
ln(0.25/0.50) =
1.987 146589
Ea . -20
-0,693 =
1.987 146589
154
Ea . -20
-0,693 =
1.987 146589
Ea = 10092.587 kal/mol
Ea
(T1–T2)
ln(k1/k2) = .
R T1.T2
155
Ea
(T1–T2)
ln(k1/k2) = .
R T1.T2
10092.587
(373–298)
.
ln(k100/k25) =
1.987
373.298
ln(k100) - ln(k25) = 3.427
ln(0.25) - 3.427 = ln(k25) = -4.813
-3
k25 = 8.123x10
156
Sıfırıncı derece hız değişmezi denklemi
At = Ao-kt
t = (Ao-At)/k
t=
-3
(100-90)/8.123x10
t = 10000/8.123 = 1231 dak = 20.517 saat