Transcript Roman Wójcik, Departament Ochrony Przyrody Generalnej Dyrekcji

OBSZARY CHRONIONE W DOLINIE WISŁY
Roman Wójcik
Departament Ochrony Przyrody
Małgorzata Grzebisz-Zakrzewska
Departament Informacji o Środowisku
Warszawa, 19 maja 2010r.
www.gdos.gov.pl
Po co chronić przyrodę?
•
Przyroda to skomplikowany układ obejmujący świat żywych organizmów
wraz z ich fizycznym środowiskiem życia, powiązany niezliczonymi zależnościami
i procesami przyrodniczymi
•
Układ ten jest na ogół nietrwały, ulega przekształceniom zarówno w wyniku procesów
naturalnych jak i wskutek działalności człowieka
•
Ochrona przyrody ma na celu przeciwdziałanie ubożeniu zasobów przyrody,
ograniczając zagrożenia wynikające przede wszystkim z działalności człowieka
•
Przyrodę trzeba chronić ponieważ pełni funkcje ekologiczne, podtrzymujące życie
roślin, zwierząt i innych organizmów
•
Jej prawidłowe funkcjonowanie ma także znaczenie społeczne, decydujące
o jakości życia człowieka
www.gdos.gov.pl
Formy ochrony przyrody w Polsce
•
Ochrona przyrody regulowana jest przepisami ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r.
o ochronie przyrody
•
W jej rozumieniu ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym
użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody tj.:
–
dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów
–
roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową
–
zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia
–
siedlisk przyrodniczych
–
siedlisk roślin, zwierząt i grzybów zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych
–
tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt
–
krajobrazu
–
zieleni w miastach
–
zadrzewień
www.gdos.gov.pl
Formy ochrony przyrody w Polsce
Nazwa (Ochrona Środowiska 2009, dane wg GUS, 2009r.)
PARKI
NARODOWE
REZERWATY
PRZYRODY
PARKI
KRAJOBRAZ.
OBSZARY
CHRON.
KRAJOBRAZ.
UŻYTKI
EKOLOGICZ.
STANOWISK
A
DOKUEMNT.
ZESPOŁY
PRZYROD.
KRAJOBRAZ.
POMINIK
PRZYRODY
NATURA 2000
120
418
6 798
164
214
35 833
141 PLB
823 PLH
2 513,7
6 969,1
45,5
0,8
84,6
-
6 146,4
8,1
22,3
0,15
0,003
0,300
-
19,7%
Liczba obiektów
23
1441
Powierzchnia [w tys. ha]
314,5
173,6
% ogólnej powierzchni kraju
1,0
0,6
www.gdos.gov.pl
Centralny rejestr formy ochrony przyrody
•
Formy ochrony przyrody
–
tworzą duży i zróżnicowany zespół środków pozwalających realizować ochronę przyrody
–
powstały w efekcie rozwoju naukowych podstaw ochrony przyrody i jej wieloletniej praktyki
•
Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska prowadzi centralny rejestr form ochrony
przyrody
•
Rejestr stanowi bazę form ochrony przyrody - http://crfop.gdos.gov.pl
www.gdos.gov.pl
Trochę statystyk…
Obszary chronione to
10 101,9 tys. ha
~31% pow.
Polski
Obszary chronione
Inne
Obszary chronione
w tym
ponad połowa
to obszary
chronione zw.
z wodami
Inne
Wodne obszary chronione
www.gdos.gov.pl
Dolina Wisły – potencjał przyrodniczy
•
191 980,3ha - całkowita pow. obszarów Natura 2000
•
19 obszarów Natura 2000, w tym: 7 OSO oraz 12 SOO
•
6 966,17 ha - całkowita pow. rezerwatów
•
17 rezerwatów na obszarze wód płynących
•
313 - gatunków chronionych
•
47 gatunków chronionych objętych Polską Czerwoną Księgą (PCK)*
*PCK jest rejestrem zagrożonych gatunków zwierząt na terenie Polski.
Została stworzona na wzór międzynarodowej Czerwonej Księgi Gatunków
Zagrożonych. Zawiera listę ginących gatunków zwierząt z dokładnym ich
opisem. Określa stopień zagrożenia poszczególnych gatunków, rzadkość
ich występowania oraz stosowane i proponowane sposoby ochrony.
www.gdos.gov.pl
Dolina Wisły – potencjał przyrodniczy
•
W całej dolinie Wisły, od źródeł po jej ujście,
gniazduje 76% stwierdzonych w Polsce gatunków
ptaków lęgowych
•
W "Paneuropejskiej strategii ochrony różnorodności
biologicznej i krajobrazowej" Dolina Wisły została
zaliczona do 10 systemów rzek Europy, którym nadano
priorytet ochrony naturalnych walorów
•
Uważana jest za korytarz ekologiczny rangi
europejskiej
www.gdos.gov.pl
www.gdos.gov.pl
www.gdos.gov.pl
Wisła w rezerwatach
fot. A. Langowski
www.gdos.gov.pl
Rezerwaty przyrody w dolinie Wisły
•
Na wodach płynących rzeki Wisły utworzono 17 rezerwatów przyrody o łącznej
powierzchni 6 966,17 ha
•
Wisła przepływa ponadto przez obszar 4 parków krajobrazowych
Rezerwat Wyspy Zawadowskie
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Rezerwaty przyrody w dolinie Wisły
•
•
Znakomita większość rezerwatów
„wiślanych” obejmuje:
–
wody płynące rzeki Wisły
–
wyspy, kępy rzeczne i piaszczyste łachy
–
piaszczyste, erodowane przez wodę skarpy
brzegowe
–
zadrzewienia nadbrzeżne i wiklinowiska
–
tereny odkryte, łąkowe i ugory
Dominującymi zespołami roślinnymi są:
–
łęgi topolowo-wierzbowe
–
zarośla wierzbowe
–
szuwary
–
oraz inicjalne zbiorowiska aluwialne
Rezerwat Wyspy Świderskie
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Rezerwaty przyrody w dolinie Wisły
•
Ekosystemy naturalne i zbliżone do naturalnych stanowią około 80% całkowitej
powierzchni rezerwatów „wiślanych”
•
Naturalny krajobraz rezerwatów kształtowany jest przez roztokowy charakter rzeki
•
Wisła to ostatnia duża rzeka Europy, którą można nazwać naturalną
fot. klubgaja.pl
www.gdos.gov.pl
Cele ochrony rezerwatów „wiślanych”
Zachowanie ze względów społecznych, naukowych i dydaktycznych
–
ostoi lęgowych, miejsc żerowania i odpoczynku podczas wędrówek rzadkich,
charakterystycznych dla doliny Wisły gatunków ptaków, w szczególności z rzędu
siewkowych, ale także blaszkodziobych
Starorzecza w rezerwacie Wisła pod Zawichostem
fot. J.Wójciak
www.gdos.gov.pl
Potencjał „wiślanych” rezerwatów
•
Do gatunków charakterystycznych dla awifauny rzeki Wisły należą:
–
mewa pospolita i śmieszka
–
rybitwa rzeczna i białoczelna
–
sieweczka obrożna i rzeczna
–
brodziec piskliwy
fot. A.Langowski
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Główne zagrożenia dla „wiślanych” rezerwatów
•
Regulacja wód Wisły, polegająca na budowie tam poprzecznych
(ostróg) i przetamowań, powodująca zanik roztokowości rzeki
(zagrożenie uznawane za najbardziej istotne)
•
Odtwarzanie linii brzegowej erodowanych brzegów z użyciem
ziemi z wykopów i innych odpadów, połączone z zasypywaniem
zadrzewień łęgowych i niszczeniem stanowisk lęgowych ptaków
•
Niekontrolowane uprawianie sportów wodnych i turystyki wodnej, przebywanie
w rezerwatach ludzi, szczególnie na wyspach rzecznych, połączone często
z biwakowaniem, śmieceniem i paleniem ognisk - szczególnie w okresie lęgowym
ptactwa
•
Pobór i składowanie piasku
•
Kłusownictwo – nielegalny połów ryb
•
Ekspansja gatunków obcych – klon jesionolistny, kolczurka klapowana, jenot, norka
amerykańska
www.gdos.gov.pl
O tym trzeba pamiętać!
•
Powołanie rezerwatu przyrody zapewnia najpełniejszą ochronę niewielkich,
najcenniejszych przyrodniczo obszarów
•
Pomimo istotnych ograniczeń działalności ludzkiej w granicach rezerwatów, obiekty te
nie powinny być postrzegane jako przeszkody na ścieżce rozwoju regionów.
fot. P.Kaczmarczyk
www.gdos.gov.pl
Rezerwat przyrody Wisła pod Zawichostem
- kompromis pomiędzy ochroną przyrody, a innymi formami działalności
Rezerwat Wisła pod Zawichostem
fot. J.Wójciak i M.Brodzka
Rezerwat przyrody Wisła pod Zawichostem
•
Utworzony na obszarze 3 województw na wniosek OTOP, przy współpracy
z RZGW w Krakowie oraz Stowarzyszeniem Ekologiczno-Kulturalnym Klub Gaja
•
Pomoc organizacyjna oraz finansowa ze strony organizacji pozarządowych znacznie
usprawniła proces tworzenia rezerwatu
•
Przykład kompromisu pomiędzy ochroną przyrody a innymi formami
działalności
–
Obszar rezerwatu udostępniono do prowadzenia rybactwa oraz dla amatorskiego połowu
ryb, bez możliwości zbliżania się do wysp w okresie lęgowym ptaków
–
Wyznaczono szlak dla uprawiania sportów i turystyki wodnej
–
Utrzymano istniejącą przeprawę promową przez Wisłę
–
Zapewniono możliwość eksploatacji wikliny
–
Umożliwiono kontynuację prac hydrotechnicznych, przy jednoczesnym złagodzeniu ich
negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze
www.gdos.gov.pl
Wnioski
•
Przykład wielu rezerwatów „wiślanych” pokazuje, że utworzenie rezerwatu nie
wyklucza możliwości uprawiania sportów i turystyki wodnej
•
Wszelkie formy rekreacji powinny być jednak prowadzone w sposób
minimalizujący ich wpływ na środowisko przyrodnicze:
– precyzyjnie określone i oznakowane szlaki wodne
– odsuniecie szlaków wodnych od miejsc lęgowych ptaków
– okresowe ograniczenia wstępu
www.gdos.gov.pl
Wisła w sieci Natura 2000
fot. A. Ginalski
www.gdos.gov.pl
Program Natura 2000
•
Natura 2000 – nowa forma ochrony przyrody wprowadzona do polskiego prawa
w 2004r., w związku z przystąpieniem do UE
•
Obszary takie powstają we wszystkich państwa UE tworząc Europejską Sieć
Ekologiczną Obszarów chronionych Natura 2000
www.gdos.gov.pl
Europejskie podstawy prawne
•
•
Podstawą funkcjonowania programu są dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Ptasia
i Dyrektywa Siedliskowa
–
Dyrektywa Ptasia’79 – wyznacza ostoje dla gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem
–
Dyrektywa Siedliskowa’ 92 – ustala zasady ochrony pozostałych gatunków zwierząt,
a także roślin i siedlisk przyrodniczych oraz procedury ochrony obszarów szczególnie
ważnych przyrodniczo
Dyrektywy
–
wyznaczają dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), specjalne
obszary ochrony siedlisk (SOO)
–
określają także m.in. listę gatunków fauny i flory zagrożonych wyginięciem
www.gdos.gov.pl
Europejskie podstawy prawne
Suseł perełkowany
Bocian biały
•
Obszary Natura 2000 wyznacza się zgodnie z jednolitymi kryteriami naukowymi
•
Sieć Natura 2000 to dodatkowy system ochrony przyrody, który nakłada się
na funkcjonujące już krajowe systemy ochrony przyrody
•
Sieć Natura 2000 stanowi ich uzupełnienie i zdecydowane wzmocnienie
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Cele ESE Natura 2000
1.
Podstawowym i pierwszym celem funkcjonowania obszarów Natura 2000 jest
zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa
się za cenne i zagrożone w skali całej Europy
2.
Drugim celem jest ochrona bioróżnorodności biologicznej
Do sieci Natura 2000 włącza się obszary:
–
mające globalne lub europejskie znaczenie dla zachowania siedlisk i gatunków
–
szczególnie reprezentatywne dla danego kraju UE
–
o stosunkowo wysokim stopniu zachowania struktury i funkcji siedliska przyrodniczego
–
występowania bardzo licznych populacji określonych gatunków
–
o dużym zagęszczeniu populacji gatunków szczególnej troski
www.gdos.gov.pl
Natura 2000 – trochę danych
141 obszarów „ptasich”
=
15,60% pow. lądowej Polski
823 obszary „siedliskowe”
=
11,05% pow. lądowej Polski
Natura 2000
= 19,7% pow. lądowej Polski
Natura 2000
Polska
www.gdos.gov.pl
Natura 2000 w dolinie Wisły
•
Do najcenniejszych siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie w ramach
sieci Natura 2000 na terenie Wisły należy zaliczyć:
– starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami
z Nympheion, Potamion (3150)
fot. A.Langowski
www.gdos.gov.pl
Natura 2000 w dolinie Wisły
– zalewane muliste brzegi rzek (3270)
fot. A.Langowski
www.gdos.gov.pl
Natura 2000 w dolinie Wisły
– łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis,
Populetum albae, Alnenion (91E0)
fot. A.Langowski
www.gdos.gov.pl
Natura 2000 w dolinie Wisły
– niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion
elatioris)
fot. A.Langowski
www.gdos.gov.pl
Natura 2000 w dolinie Wisły
•
Siedliska te są miejscem występowania wielu rzadkich i chronionych gatunków
•
Łącznie występuje tu 36 gatunków roślin i zwierząt chronionych w ramach Dyrektywy
Siedliskowej
•
Do najcenniejszych należy zaliczyć:
•
Leniec bezpodkwiatkowy
Thesium ebracteatum
•
Kumak nizinny
Bombina bombina
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Natura 2000 w dolinie Wisły
•
Wydra
Lutra Lutra
•
Żółw błotny
Emys orbicularis
•
Modraszki
Maculinea nausithous i M. teleius
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Natura 2000 w dolinie Wisły
•
Kiełb białopetwy
Romanogobio albipinnatus
•
Koza
Cobitis taenia
•
Ciosa
Pelecus cultratus
•
Minóg rzeczny
Lampetra fluviatilis
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Potencjał „wiślanych” obszarów Natura 2000
•
Na 7 Obszarach Specjalnej Ochrony Ptaków utworzonych na terenie Wisły występuje
łącznie 64 gatunków ptaków, które stanowią przedmiot ochrony tychże obszarów
•
Na odcinku od źródła do ujścia Wisły stwierdzono występowanie 76% gatunków
ptaków lęgowych Polski
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Potencjał „wiślanych” obszarów Natura 2000
•
W utworzonych na terenie Wisły obszarach znajduje się:
– ponad 50% populacji lęgowej sieweczki obrożnej
– ok. 90% populacji lęgowej mewy pospolitej
– ok. 60% populacji lęgowej mewy czarnogłowej
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Potencjał „wiślanych” obszarów Natura 2000
– ok. 50% populacji lęgowej rybitwy rzecznej
– 100% populacji lęgowej rybitwy czubatej
– ok. 90% populacji lęgowej ślepowrona
– 100% populacji lęgowej szablodzioba
www.wikipedia.pl
www.gdos.gov.pl
Główne zagrożenia dla „wiślanych” obszarów
•
•
•
•
•
•
•
•
Kaskadyzacja doliny rzeki
Rozległa regulacja koryta rzeki
Składowanie na brzegach rzeki gruzu
Pobór i składowanie piasku
Nadmierna wycinka drzew i krzewów
Narastający ruch turystyczny
Kłusownictwo – nielegalny połów ryb
Wzrost liczby małych drapieżników
www.gdos.gov.pl
Z „naturą” na szlaku…
•
Podstawową zasadą związaną
z prowadzeniem jakiejkolwiek
działalności na obszarach Natura 2000
jest niepodejmowanie działań
mogących w znaczący sposób
–
–
Piesze
Pielgrzymkowe
pogorszyć stan siedlisk
przyrodniczych oraz siedlisk gatunków
roślin i zwierząt a także,
wpłynąć negatywnie na gatunki,
dla których ochrony został wyznaczony
dany obszar
Wodne
Przyrodnicze
Historyczne
www.gdos.gov.pl
Z „naturą” na szlaku w dolinie Wisły
•
Oznacza to, że na obszarach Natura 2000 ograniczeniom nie podlega działalność
rybacka, a także amatorski połów ryb o ile nie zagraża zachowaniu walorów
przyrodniczych
•
Oznacza to także zielone światło dla turystyki wodnej, szczególnie tych form,
które wykorzystują przyjazne dla środowiska sposoby poruszania się jak: turystyka
kajakowa, żeglarska, czy spływy flisackie
•
Należy tu jednak podkreślić, że wiele inwestycji związanych z sektorem turystyki
wodnej podlega procedurze oceny oddziaływania na środowisko, dot. to m.in.
przystani śródlądowych z miejscami do cumowania dla nie mniej niż 50 statków
(z wyjątkiem tych o długości nabrzeża nieprzekraczającej 80m)
www.gdos.gov.pl
Plany zadań ochronnych
•
W celu zapewnienia właściwej ochrony tym obszarom niezbędne jest stworzenie
dla nich planów zadań ochronnych
•
Plany zadań ochronnych będą powstawały z udziałem zainteresowanych osób,
przedstawicieli grup oraz instytucji, których plan będzie bezpośrednio dotyczył w celu
wypracowania najlepszych rozwiązań uwzględniających, obok przyrodniczych,
przesłanki gospodarcze i społeczne w myśl zasady zrównoważonego rozwoju.
Osoby te będą uczestniczyć w serii spotkań, których celem będzie wspólne
opracowanie ustaleń planu
•
Każdy plan przygotowany w ten sposób będzie uwzględniał lokalne uwarunkowania,
gdyż zostanie opracowany na podstawie wiedzy o terenie posiadanej zarówno przez
przedstawicieli różnych lokalnych grup interesu, jak i przyrodników, wskutek czego
ma szanse uzyskać wysoką akceptację społeczną
www.gdos.gov.pl
Plany zadań ochronnych
•
GDOŚ w ramach V osi Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko”
realizuje projekt pt. „Opracowanie Planów Zadań Ochronnych dla obszarów Natura
2000 na obszarze Polski” którego głównym celem jest opracowanie PZO dla co
najmniej 370 obszarów Natura 2000 rozmieszczonych na terenie całego kraju
•
W latach 2010-2013 realizowane będą następujące plany dla obszarów „wiślanych”:
–
PLH060045 Przełom Wisły w Małopolsce - 2010 r.
–
PLB140006 Małopolski Przełom Wisły - 2010 r.
–
PLB140014 Dolina Środkowej Wisły - 2010 r.
–
PLB240001 Dolina Górnej Wisły - 2011 r.
–
PLB120009 Stawy w Brzeszczach - 2011 r.
–
PLH040011 Dybowska Dolina Wisły - 2012 r.
–
PLH040012 Nieszawska Dolina Wisły - 2012 r.
–
PLH040003 Solecka Dolina Wisły - 2012 r.
–
PLB040003 Dolina Dolnej Wisły - 2012 r.
–
PLH220033 Dolna Wisła - 2012 r.
www.gdos.gov.pl
Dziękujemy za uwagę
www.gdos.gov.pl