Transcript Nazewnictwo i systematyka roślin | 4950 kB

NAZEWNICTWO ZWYCZAJOWE ORAZ
SYSTEMATYKA ROŚLIN
NAZEWNICTWO BOTANICZNE
INTRODUKCJA ROŚLIN
INTORDUKCJA ROŚLIN, CZYLI WPROWADZANIE DO UPRAWY GATUNKÓW
OBCYCH, SIĘGA CZASÓW STAROŻYTNEGO IMPERIUM RZYMSKIEGO, GDY
ROZCIĄGAŁO SIĘ ONO OD ZACHODNIEJ EUROPY DO AZJI, KIEDY WĘDRUJĄCE LEGIONY RZYMSKIE ZABIERAŁY Z SOBĄ ROŚLINY WYKORZYSTYWANE W CHARAKTERZE ŹRÓDŁA POŻYWIENIA, JAK KASZTAN JADALNY,
BRZOSKWINIE, FIGI I WIELE ZIÓŁ. W TRZYNASTYM WIEKU, POWRACAJĄCY
KRZYŻOWCY PRZYWIEŹLI DO EUROPY Z DAMASZKU RÓŻĘ DAMASCEŃSKĄ.
W KILKA WIEKÓW PÓŹNIEJ, SZEREG INNYCH ROŚLIN, W TYM BEZ I MORELĘ
ZWYCZAJNĄ PRZYWIEZIONO Z OGRODÓW TURECKICH I MAORYJSKICH
WYBRZEŻY MORZA ŚRÓDZIEMNEGO.
W MIARĘ ODKRYWANIA, SPORZĄDZANIA MAP ORAZ KOLONIZOWANIA
NOWYCH OBSZARÓW W OSIEMNASTYM WIEKU ZWIĘKSZAŁO SIĘ W
EUROPIE ZAINTERESOWANIE GATUNKAMI ROŚLIN, KTÓRE TAM WYSTĘPOWAŁY. PRZYCZYNIŁO SIĘ TO DO PRZYWIEZIENIA DO EUROPY WIELU
GATUNKÓW ROŚLIN Z AMERYKI PÓŁNOCNEJ, AFRYKI POŁUDNIOWEJ, Z
AUSTRALII I NOWEJ ZELANDII. W DWUDZIESTYM WIEKU ŹRÓDŁEM
NOWYCH GATUNKÓW DLA EUROPY STAŁY SIĘ KRAJE AZJI WSCHODNIEJ.
NAZWY ZWYCZAJOWE ROŚLIN
CHOCIAŻ WIELE ROŚLIN MA NAZWY ZWYCZAJOWE, PRZEWAŻNIE
STOSUJE SIĘ ICH NAZWY ŁACIŃSKIE. ISTNIEJE KU TEMU WIELE
POWODÓW. WIELE BOWIEM ROŚLIN NIE MA NAZW ZWYCZAJOWYCH,
ALBO NAZWAMI PODOBNYMI OKREŚLONO RÓŻNE ROŚLINY. PONADTO,
TĄ SAMĄ NAZWĄ OKREŚLONO RÓŻNE ROŚLINY WYSTĘPUJĄCE NA
RÓŻNYCH OBSZARACH, ALBO TA SAMA ROŚLINA MA KILKA NAZW
ZWYCZAJOWYCH. JESZCZE WIĘCEJ NIEPOROZUMIEŃ POJAWIA SIĘ W
PRZYPADKU PRÓBY IDENTYFIKACJI ROŚLINY, GDY MA ONA RÓŻNE
NAZWY W RÓŻNYCH JĘZYKACH.
ZNACZENIE NAZW ROŚLIN
NAZWY BOTANICZNE ROŚLIN MAJĄ CZASEM SPECJALNE ZNACZENIE.
MOGŁY ZOSTAĆ NADANE DLA UCZCZENIA KOGOŚ, JAK np.. W PRZYPADKU GATUNKU ROŚLINY OZDOBNEJ FUCHSIA. NAZWA TA POCHODZI OD
NAZWISKA NIEMIECKIEGO LEKARZA I ZIELARZA LEONARDA FUCHSA.
MOŻE ONA RÓWNIEŻ INFORMOWAĆ O POCHODZENIU GEOGRAFICZNYM
ROŚLINY, JAK W PRZYPADKU PARROTIA PERSICA, POCHODZĄCEJ Z
PERSJI (DZIEJSZEGO IRANU). MOŻE TAKŻE POCHODZIĆ OD NAZWISKA
BOTANIKA, KTÓRY JĄ ODNALAZŁ I OPISAŁ, JAK W PRZYPADKU PRIMULA
FORRESTII. ROŚLINĘ TĘ WPROWADZIŁ DO UPRAWY GEORGE FORREST.
NAZWA ROŚLINY MOŻE RÓWNIEŻ INFORMOWAĆ O JEJ CHARAKTERZE
FIZYCZNYM, JAK W PRZYPADKU IGLICY POSPOLITEJ: NAZWA PELARGONIUM MA ŹRÓDŁOSŁÓW GRECKI, GDYŻ POCHODZI OD GRECKIEGO SŁOWA
PELARGOS, OZNACZAJĄCEGO BOCIANA. BOCIANA PRZYPOMINAJĄ
BOWIEM OWOCE TEJ ROŚLINY.
EPITET QUINQUEFOLIA JEST ZWIĄZANY Z ROŚLINĄ PARTHENOCISSUS
QUINQUEFOLIA, OZNACZAJĄC LIŚĆ ZŁOŻONY SKŁADAJĄCY SIĘ Z PIĘCIU
LISTKOW, OD SŁOWA ŁACIŃSKIEGO QUINQUE (PIĘĆ) I FOLIUM LIŚĆ).
WIELE ROŚLIN UPRAWIANYCH WE WSPÓŁCZESNYCH OGRODACH MOŻNA
ZIDENTYFIKOWAĆ NA PODSTAWIE NAZWY BOTANICZNEJ. UPRAWIANYCH
JEST JEDNAK WIELE FORM RÓŻNIĄCYCH SIĘ NIECO OD FORM TYPOWYCH
DLA GATUNKÓW ROSNĄCYCH W WARUNKACH NATURALNYCH. FORMY TE
MOGĄ ZASŁUGIWAĆ NA UWAGĘ OGRODNIKA ZE WZGLĘDU NA ATRAKCYJ-
NE LIŚCIE LUB INNE CECHY. MOGĄ ONE WYSTĘPOWAĆ SPORADYCZNIE W
WARUNKACH NATURALNYCH A ZNALEZIONE – BYĆ WPROWADZANE DO
UPRAWY. POWSTAJĄ ONE WSKUTEK KRZYŻOWANIA NATURALNEGO LUB
W WYNIKU SPONTANICZNYCH MUTACJI. WPROWADZONE DO UPRAWY
STAJĄ SIĘ ODMIANAMI UPRAWNYMI. ABY MOGŁY ZACHOWAĆ SWE CECHY
MUSZĄ BYĆ ROZMNAŻANE WEGETATYWNIE, A W PRZYPADKU ROZMNAŻANIA PŁCIOWEGO NIEZBĘDNE JEST SELEKCJONOWANIE POTOMSTWA.
ISTOTA KLASYFIKACJI ROŚLIN
KRÓLESTWO ROŚLIN MOŻNA OGÓLNIE PODZIELIĆ NA ROŚLINY NACZYNIOWE I NIENACZYNIOWE. DLA OGRODNIKA NAJWIĘKSZE ZNACZENIE
MAJĄ ROŚLINY NACZYNIOWE POSIADAJĄCE TKANKĘ PRZEWODZĄCA,
DZIĘKI KTÓREJ MOGĄ ROSNĄĆ W RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH I OSIĄGAĆ
WIĘKSZE ROZMIARY NIŻ ROŚLINY NIENACZYNIOWE, JAK GLONY, MCHY I
WĄTROBOWCE.
ROŚLINY NACZYNIOWE PODZIELONO NA WIELE GRUP ZALEŻNIE OD SPOSOBU OWOCOWANIA. NA PRZYKŁAD, DRZEWA IGLASTE NALEŻĄCE DO
GRUPY NAGONASIENNYCH WYDZIELONO NA PODSTAWIE TEGO, IŻ
ZAWIĄZUJĄ NASIONA POZBAWIONE OSŁONY W OWOCACH BĘDĄCYCH
SZYSZKAMI. W GRUPIE TEJ PODSTAWOWĄ JEDNOSTKĄ JEST „RODZINA”.
KODY MIĘDZYNARODOWE
KRÓLESTWO ROŚLIN SKLASYFIKOWANO WEDŁUG SYSTEMU LINNEUSZOWSKIEGO TWORZĄCEGO „DRZEWO GENEALOGICZNE” ŚWIATA
ROŚLIN, KTÓRE SKŁADA SIĘ Z WIELU JEDNOSTEK TAKSONOMICZNYCH.
ZASADYTEGO SYSTEMU OPISANO W the INTERNATIONAL CODE OF
NOMENCLATURE FOR CULTIVATED PLANTS (1995) ORAZ W the
INTERNATIONAL CODE OF BOTANICAL NOMENCLATURE (1994).
ISTNIEJE PIĘĆ NASTĘPUJĄCYCH KRÓLESTW
ORGANIZMÓW:
1. MONERA – BAKTERIE I SINICE (prokarionty).
2. PROTISTA – PIERWOTNIAKI (AMEBY, PANTOFELKI i
inne) (eukarionty).
3. GRZYBY – PLEŚNIE, MĄCZNIAKI, RDZE, ŚNIECIE,
DROŻDŻE i inne.
4. ROŚLINY – FOTOSYNTETYZUJĄCE ORGANIZMY
WIELOKOMÓRKOWE.
5. ZWIERZĘTA – ORGANIZMY WIELOKOMÓRKOWE
ZJADAJĄCE ROŚLINY I ROŚLINOŻERNE ZWIERZĘTA.
W SYSTEMATYCE ORGANIZMÓW ŻYWYCH WYRÓŻNIA SIĘ DWA NADKRÓ-
LESTWA I PIĘĆ KRÓLESTW. JEDNO Z TYCH NADKRÓLESTW STANOWIĄ
ORGANIZMY POZBAWIONE JĄDRA KOMÓRKOWEGO (PROKARIOTY),
NATOMIAST W SKŁAD NADKRÓLESTWA DRUGIEGO WCHODZĄ ORGANIZMY
MAJĄCE OBŁONIONE JĄDRO KOMÓRKOWE, CZYLI EUKARIOTY.
PROKARIOTAMI SĄ DWIE GROMADY ORGANIZMÓW NALEŻĄCYCH DO
KRÓLESTWA MONERA, A MIANOWICIE BAKTERIE (BACTERIA) ORAZ SINICE
(SHIZOPHYTA). ICH CHROMOSOMY MAJĄ POSTAĆ SWOBODNIE ZAWIESZONEGO W CYTOPLAŹMIE, ZWINIĘTEGO KŁĘBKA DNA NAZYWANEGO NUKLE-
OIDEM, A SYNTEZA ADENOZYNOTRÓJFOSFORANU ODBYWA SIĘ W ORGANELLACH NAZYWANYCH MEZOSOMAMI. SINICE SĄ BAKTERIAMI ZDOLNYMI
DO FOTOSYNTEZY, GDYŻ MAJĄ CHLOROPLASTY.
•POZOSTAŁYMI KRÓLESTWAMI NADKRÓLESTWA ORGANIZMÓW EUKARIOTYCZNYCH SĄ:
• PROTISTA – PIERWOTNIAKI, JAK AMEBY I PANTOFELKI, MAJĄCE
KOMÓRKI WYPOSAŻONE W JĄDRO ORAZ INNE ORGANELLE OTOCZONE
BŁONĄ. WIELE Z NICH ŻYWI SIĘ BAKTERIAMI.
• GRZYBY – PLEŚNIAKI, MĄCZNIAKI, RDZE, ŚNIECIE, DROŻDŻE, GRZYBY
KAPELUSZOWE. SĄ TO ZWYKLE ORGANIZMY WIELOKOMÓRKOWE. W
PEWNYM STOPNIU PRZYPOMINAJKĄ ROŚLINY, LECZ NIE SĄ ZDOLNE DO
FOTOSYNEZY. ŻUWIĄ SIĘ ROŚLINAMI I ZWIERZĘTAMI (ŻYWYMI – PASOŻYTY
ORAZ MARTWYMI – SAPROFITY).
• ROŚLINY – SĄ ORGANIZAMAMI WIELOKOMÓRKOWYMI, WYTWARZAJĄCYMI W PROCESIE FOTOSYNTEZY CUKRY, A Z NICH BIAŁKA I TŁUSZCZE.
• ZWIERZĘTA – SĄ ORGANIZMAMI WIELOKOMÓRKOWYMI, ŻYWIĄCYMI SIĘ
ROŚLINAMI I ZWIERZĘTAMI.
JEDNOSTKI SYSTEMATYCZNE ORGANIZMÓW ŻYWYCH
1. KRÓLESTWA
2. GROMADY (DIVISIO)
3. KLASY (KLASSIS)
4. RZĘDY (ORDO)
5. RODZINY (FAMILIA)
6. RODZAJE (GENUS)
7. GATUNKI (SPECIES)
- PODGATUNKI
8. ODMIANY NATURALNE (VARIETAS)
PRZYKŁAD KLASYFIKACJI RÓŻ:
NADKRÓLESTWO - ORGANIZMY JĄDROWE
KRÓLESTWO – ROŚLINY (PLANTAE)
TYP – TRACHEOPHYTA (NACZYNIOWE)
GROMADA – ANGIOSPERMAE (OKRYTOZALĄŻKOWE)
RZĄD – RÓŻOWCE (ROSALES)
RODZINA – RÓŻOWATE (ROSACEAE)
RODZAJ – RÓŻA (ROSA)
GATUNEK – np. RÓŻA FRANCUSKA (ROSA GALLICA)
NAUKOWE NAZWY ROŚLIN SĄ NAZWAMI ŁACIŃSKIMI.
SKŁADAJĄCYMI SIĘ Z DWU SŁÓW: PIERWSZEGO SŁO-
WA OZNACZAJĄCEGO PRZYNALEŻNOŚĆ DO RODZAJU
(genus) I DRUGIEGO SŁOWA OKREŚLAJĄCEGO PRZYNALEŻNOŚĆ GATUNKOWĄ ROŚLINY. NAZWĘ RODZAJU
PISZE SIĘ Z DUŻEJ LITERY, NATOMIAST NAZWĘ
GATUNKU Z MAŁEJ. OBIE NAZWY SĄ PISANE DRUKIEM
POCHYŁYM.
PODSTAWOWĄ JEDNOSTKĄ KLASYFIKACJI ORGANIZMÓW JEST GATUNEK.
SYSTEM KLASYFIKACJI ORGANIZMÓW JEST HIERARCHICZNY. BLISKO SPOKREWNIONE GATUNKI TWORZĄ
RODZAJE; SPOKREWNIONE RODZAJE TWORZĄ
RODZINY; RODZINY ŁĄCZY SIĘ W RZĘDY, RZĘDY W
KLASY, A KLASY W TYPY.
TWÓRCĄ BINOMINALNEGO NAZEWNICTWA ROŚLIN JEST BOTANIK
SZWEDZKI KAROL LINNEUSZ, KTÓRY ŻYŁ W LATACH 1707 – 1778. W
SWYCH PRACACH pt. GENERA PLANTARUM ORAZ SPECIES PLANTARUM
SKLASYFIKOWAŁ ON ROŚLINY Z POMOCĄ DWU SŁÓW ŁACIŃSKICH,
ZASTĘPUJĄC NIMI OBSZERNY SŁOWNY OPIS ROŚLIN JAKI WÓWCZAS
POWSZEWCHNIE STOSOWANO. PIERWSZE SŁOWO BYŁO NAZWĄ RODZAJU, NATOMIAST DRUGIE BYŁO EPITETEM GATUNKOWYM. ŁĄCZNIE SŁOWA
TE OKREŚLAŁY ROŚLINĘ, KTÓRĄ MOŻNA BYŁO ZIDENTYFIKOWAĆ. INNE
GATUNKI NALEŻĄCE DO TEGO SAMEGO RODZAJU UZYSKIWAŁY INNE
EPITETY GATUNKOWE.
SYSTEM KLASYFIKACJI ORGANIZMÓW JEST HIERARCHICZNY: BLISKO SPOKREWNIONE GATUNKI ŁĄCZY SIĘ
W RODZAJE, SPOKREWNIONE RODZAJE TWORZĄ
RODZINY, RODZINY ŁĄCZY SIĘ W RZĘDY, RZĘDY – W
KLASY, KLASY ZAŚ W GROMADY.
DODATKOWE RANGI SĄ TWORZONE PRZEZ DODANIE
DO NAZWY RANGI GŁÓWNEJ PRZEDROSTKA POLSKIEGO „POD” ORAZ ŁACIŃSKIEGO „SUB”; BĘDZIE WIĘC:
PODGATUNEK - SUBSPECIES; PODRZĄD – SUBORDO;
ODMIANA – VARIETAS; FORMA – FORMA.
GATUNKIEM (SPECIES) NAZYWAMY POPULACJĘ ROŚLIN
PODOBNYCH POD WZGLĘDEM CECH MORFOLOGICZNYCH I FIZJOLOGICZNYCH, KTÓRE W WYNIKU POSIADANIA JEDNAKOWEJ LICZBY CHROMOSOMÓW MOGĄ
SIĘ MIĘDZY SOBĄ KRZYŻOWAĆ I WYDAWAĆ PŁODNE
POTOMSTWO (NASIONA). ROŚLINY NALEŻĄCE DO TEGO
SAMEGO GATUNKU MAJĄ WSPÓLNYCH PRZODKÓW
EWOLUCYJNYCH I WSPÓLNĄ PULĘ GENÓW.
RÓŻNE POPULACJE TEGO SAMEGO GATUNKU MOGĄ
MIEĆ PEWNE STAŁE CECHY, KTÓRYMI SIĘ RÓŻNIĄ OD
SIEBIE. JEŚLI ROŚLINY TYCH POPULACJI KRZYŻUJĄ
SIĘ MIĘDZY SOBĄ OZNACZA TO, ŻE SĄ ONE PODGA-
TUNKAMI OZNACZANYMI JAKO SUBSPECIES.
PODGATUNKI, ODMIANY I FORMY
W WARUNKACH NATURALNYCH, NAWET ROŚLINY NALEŻĄCE DO TEGO
SAMEGO GATUNKU MOGĄ SIĘ NIECO RÓŻNIĆ OD SIEBIE I NA TEJ PODSTAWIE BYĆ ZALICZANE DO ODMIENNYCH, CHOĆ ZACHODZĄCYCH NA
SIEBIE POD WZGLĘDEM BOTANICZNYM, KATEGORII. JEDNĄ Z NICH JEST
PODGATUNEK (łac. subspecies, subsp.), BĘDĄCY WYRAŹNIE ODMIENNYM
WARIANTEM POWSTAŁYM W INNYCH WARUNKACH GEOGRAFICZNYCH;
DRUGĄ KATEGORIĄ JEST ODMIANA BOTANICZNA (varietas, var.) – NALEŻĄCE DO NIEJ ROŚLINY RÓŻNIĄ SIĘ NIECO POD WZGLĘDEM STRUKTURY
BOTANICZNEJ; KATEGORIĄ TRZECIĄ JEST forma, f. – JEJ PRZEDSTAWICIELE WYRÓŻNIAJĄ SIĘ NIEWIELKĄ ODMIENNOŚCIĄ JAKIEJŚ CECHY FIZJOLO-
GICZNEJ, np. BARWY KWIATÓW LUB OWOCÓW.
JEŚLI POPULACJE ROŚLIN JAKIEGOŚ GATUNKU RÓŻNIĄ SIĘ OD SIEBIE
POD WZGLĘDEM CECH MORFOLOGICZNYCH, LECZ KRZYŻUJĄ SIĘ Z SOBĄ,
TO SĄ ONE PODGATUNKAMI.
ODMIANA BOTANICZNA albo NATURALNA (VARIETAS) JEST JEDNOSTKĄ
SYSTEMATYCZNĄ NIŻSZĄ OD PODGATUNKU.ROŚLINY NALEŻĄCE DO
ODMIANY BOTANICZNEJ RÓŻNIĄ SIĘ DROBNYMI CECHAMI, np. KSZTAŁTEM
LIŚCI, KWIATÓW itp. ZMIANY TE MUSZĄ JEDNAKBYĆ UWARUNKOWANE
GENETYCZNIE.
JEŚLI ZRÓŻNICOWANIE CECH MIESZCZĄCE SIĘ W ZAKRESIE ZMIENNOŚCI
DANEGO GATUNKU WYSTĘPUJE U ROŚLIN NA OBSZARZE OKREŚLONEGO SIEDLISKA – MÓWIMY O ODMIANIE BOTANICZNEJ lub ODMIANIE
NATURALNEJ OZNACZANEJ JAKO varietas, var.; JEST TO POPULACJA
ROŚLIN TWORZĄCYCH MNIEJ LUB BARDZIEJ WYRAŹNY LOKALNY
WARIANT GATUNKU.
Na PRZYKŁAD: Caltha palustris L. var. Alba Hook. f. ex. Thoms: kaczeniec
błotny odmiana biała.
FORMA: (łac. forma) JEST TO GRUPA ROŚLIN SPORADYCZNIE WYSTĘPUJĄ-
CYCH W POPULACJI DANEGO GATUNKU, KTÓRE RÓŻNIĄ SIĘ JEDNĄ LUB
KILKOMA CECHAMI; np.. Bergenia ciliata f. lingulata (Wall.) Yeo. – bergenia
orzęsiona forma języczkowata.
ODMIANA BOTANICZNA (VARIETAS) JEST JEDNOSTKĄ
NIŻSZĄ OD PODGATUNKU. ODMIANY BOTANICZNE
RÓŻNIĄ SIĘ DROBNYMI CECHAMI, np. KSZTAŁTEM
LIŚCI, BARWĄ KWIATÓW, itp., TRWALE UTRZYMUJĄCYMI SIĘ W POPULACJI.
RODZAJ
W SKŁAD RODZAJU MOŻE WCHODZIĆ JEDEN LUB KILKA GATUNKÓW.
MÓWIĄC O RODZAJU LILIUM MAMY NA MYŚLI JAKIKOLWIEK GATUNEK,
KTÓRY DO NIEGO NALEŻY. JEŚLI JEDNAK WYMIENIAMY RÓWNIEŻ NAZWĘ
GATUNKU, np. LILIUM CANDIDUM, WSKAZUJEMY NA ŚCIŚLE OKREŚLONEGO PRZEDSTAWICIELA TEGO RODZAJU. PEWNE RODZAJE TWORZĄ
ODRĘBNE GRUPY ROŚLIN OGRODNICZYCH W OBRĘBIE RODZIN.
PRZYKŁADEM MOŻE BYĆ WRZOS LUB WRZOŚCE, OBEJMUJĄCE RODZAJE
CALLUNA, DABOECIA I ERICA. W OBRĘBIE RODZINY ERICACEAE. OBEJMUJĄ ONE RÓWNIEŻ RODZAJE KALMIA, RHODODENDRON I VACCINIUM.
RODZINA
RODZINA JEST KATEGORIĄ SYSTEMATYCZNĄ OZNACZAJĄCA GRUPĘ
ROŚLIN CHARAKTERYZUJ ACYCH SIĘ PODOBIEŃSTWEN BUDOWY
KWIATÓW, OWOCÓW I INNYCH ORGANÓW. OZNACZA TO, ŻE RODZINĘ
MOGĄ STANOWIĆ ROŚLINY SPOKREWNIONE SOBĄ I TAK PODOBNIE
WYSPECJALIZOWANE, JAK STORCZYKI (rodzina Orchidaceae) i BROMELIE
(rodzina Bromeliaceae), ORAZ TAK ODMIENNE Z OGRODNICZEGO PUNKTU
WIDZENIA, JAK NALEŻĄCE DO RODZINY Rosaceae: Alchemilla, Cotoneaster,
Crataegus, Geum, Malus, Prunus, Pyracantha, Sorbus i Spiraea.
W SKŁAD RODZINY MOŻE WCHODZIĆ JEDEN RODZAJ (np. Eucryphia JEST
JEDYNYM RODZAJEM RODZINY EUCRYPHIACEAE), LUB WIELE RODZAJÓW
(W SKŁAD RODZINY COMPOSITAE WCHODZI PONAD 1000 RODZAJÓW). W
SKŁAD KAŻDEGO RODZAJU WCHODZĄ ROŚLINY SPOKREWNIONE Z SOBĄ,
JAK np. DĘBY (RODZAJ QUERCUS), KLONY (RODZAJ ACER) I LILIE
(RODZAJ LILIUM), MAJĄCE KILKA CECH WSPÓLNYCH.
RODZINA:
RODZAJ ROSA
RODZAJ PRUNUS
OBECNIE NIE STOSUJE SIĘ TAKSONÓW NIŻSZYCH NIŻ GATUNEK, jak np.
PODGATUNEK (subspecies, ssp), ODMIANA BOTANICZNA (varietas, var.),
czy FORMA (f.).
W 1959 r. WPROWADZONO ZASADĘ, ZGODNIE Z KTÓRĄ ODMIANOM
UPRAWNYM NADAJE SIĘ NAZWY KRAJOWE (RODZIME) PISANE ALFABETEM RZYMSKIM Z CUDZYSŁOWEM, np. Phygelius aequalis „ZŁOTA
JESIEŃ”. PISOWANIA ICH RÓŻNI SIĘ OD PISOWNI ODMIAN NATURALNYCH,
KTÓRYM PRZYZNAJE SIĘ NAZWY ŁACIŃSKIE PISANE ITALIKIEM.
KLASYFIKACJA SZCZEGÓŁOWA JEDNOSTEK
SYSTEMATYCZNYCH ROŚLIN
NADKRÓLESTWO: ORGANIZMY JĄDROWE
(EUCARYOTA)
KRÓLESTWO: ROŚLINY
GROMADA: ROŚLINY NASIENNE
woreczek zalążkowy
korzeń
zarodek
Bielmo
jeden liścień
okrywa nasienna
zarodek
Okrywa nasienna
liścienie
zarodka
nagonasienne
dwa liścienie
pęd zarodkowy
korzeń zarodkowy
pierwsze liście
jednoliścienne
dwuliścienne
GENETYKA I HYBRYDYZACJA (KRZYŻOWANIE)
NA PRZESTRZENI WIEKÓW ŹRÓDŁEM NATURALNEJ ZMIENNOŚCI ROŚLIN
BYŁY WYŁĄCZNIE ICH ZMIANY SPONTANICZNE (POWSTAJĄCE SAMORZUTNIE), KTÓRE NAZWANO MUTACJAMI. DOPIERO W DWUDZIESTYM WIEKU
HODOWLA STAŁA SIĘ NAUKĄ STOSOWANĄ DO DOSKONALENIA
ROŚLIN NA CAŁYM ŚWIECIE.
CHOCIAŻ BADACZ ANGIELSKI THOMAS KNIGHT KRZYŻOWAŁ ROŚLINY NA
NIEWIELKĄ SKALĘ WCZEŚNIEJ, A TERMIN „MIESZANIEC” (HYBRYDA)
STOSOWAŁ JUŻ KAROL DARWIN, DOPIERO ZAKONNIK CZESKI GRZEGORZ
MENDEL, DZIĘKI KRZYŻOWANIU ODMIAN GROCHU I ANALIZIE LICZBOWEJ
POTOMSTWA PRZYCZYNIŁ SIĘ DO ZROZUMIENIA PROCESU POWSTAWANIA MIESZAŃCÓW I WYKORZYSTYWANIA ICH NA SKALĘ HANDLOWĄ.
PO WYKRYCIU CHROMOSOMÓW ORAZ GENÓW
STAŁO SIĘ OCZYWISTE, ŻE ISTNIEJE MOŻLIWOŚĆ
ZAPROGRAMOWANEGO DOSKONALENIA ROŚLIN
UPRAWNYCH, UZYSKIWANIA BUJNIEJSZYCH
MIESZAŃCÓW ORAZ ROŚLIN OZDOBNYCH
ZAWIĄZUJĄCYCH WIĘCEJ KWIATÓW.
OBECNIE HODOWCY SĄ W STANIE UZYSKIWAĆ
ODMIANY UPRAWNE WYRÓŻNIAJĄCE SIĘ POŻĄDANYM KSZTAŁTEM, BARWĄ I CECHAMI FIZJOLOGICZNYMI.
WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE RODZAJE ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH :
a) ODMIANY SELEKCJONOWANE UZYSKANE METODĄ SELEKCJI Z
POPULACJI ROŚLIN ROSNĄCYCH W WARUNKACH NATURALNYCH.
b) ODMIANY MUTACYJNE UZYSKANE W WYNIKU ROZMNOŻENIA
ROŚLIN O CECHACH ZMIENIONYCH SAMORZUTNIE LUB
POWSTAŁYCH POD WPŁYWEM MUTAGENÓW ZASTOSOWANYCH PRZEZ
CZŁOWIEKA.
c) ODMIANY MIESZAŃCOWE POWSTAŁE W WYNIKU KRZYŻOWANIA
ROŚLIN MAJĄCYCH RÓŻNE CECHY, KTÓRE PRAGNIEMY POŁĄCZYĆ Z
SOBĄ BY WYSTĘPOWAŁY U JEDNEJ ROŚLINY (ODMIANY).
SZCZEGÓLNYM RODZAJEM ODMIANY MIESZAŃCOWEJ JEST ODMIANA
HETEROZYJNA.
ODMIANA UPRAWNA JEST TO POPULACJA ROŚLIN UPRAWNYCH, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ OKREŚLONYMI CECHAMI MORFOLOGICZNYMI, FIZJOLOGICZNYMI, CYTOLOGICZNYMI , BIOCHEMICZNYMI itp., KTÓRE ZACHOWUJE
PRZY WŁAŚCIWYM DLA NIEJ SPOSOBIE ROZMNAŻANIA (PŁCIOWYM LUB
BEZPŁCIOWYM).
ODMIANA UPRAWNA JEST REZULTATEM PRACY HODOWLANEJ –
SELEKCJI, KRZYŻOWANIA, DZIAŁANIA CZYNNIKAMI MUTAGENNYMI.
ODMIANA HETEROZYJNA TO POPULACJA ROŚLIN
OTRZYMANA W WYNIKU KRZYŻOWANIA LINII CZYSTYCH.
POKOLENIEM F1 SĄ NASIONA POWSTAŁE W WYNIKU
KRZYŻOWANIA DWU FORM RODZICIELSKICH BĘDĄCYCH
LINIAMI CZYSTYMI.
LINIA CZYSTA TO HOMOZYGOTYCZNE POTOMSTWEO
JEDNEJ ROŚLINY ZAPYLANEJ WSOBNIE W CIĄGU
KILKU POKOLEŃ.
RODEM NAZYWAMY POTOMSTWO ROŚLINY OBCOPYLNEJ, tj. ZAWIĄZUJĄCEJ NASIONA W WYNIKU ZAPYLENIA OBCYM PYŁKIEM.
KLONEM JEST POTOMSTWO ROŚLINY ROZMNOŻONEJ
WEGETATYWNIE.
NAZWY ODMIAN UPRAWNYCH OZNACZA SIĘ STOSUJĄC GÓRNE POJEDYŃCZE APOSTROFY, np. Achilla filipendula Lam. `Golden plate`
albo ZAMIAST APOSTROFÓW SKRÓT cv. POCHODZĄCY OD
ŁACIŃSKICH SŁÓW cultus – uprawa, pielęgnowanie, hodowla oraz varietas –
rozmaitość, odmiana.
W NAZEWNICTWIE WSPÓŁCZESNYM, NAZWĘ ODMIANY ROŚLINY
UPRAWNEJ (cultivaru – cv) ŁĄCZY SIĘ BEZPOŚREDNIO Z NAZWĄ
RODZAJU, DO KTÓREGO ONA NALEŻY, np.. Lilium ‘Casablanka’.
NAZWĘ ODMIANY ROŚLINY UPRAWNEJ MOŻNA TEŻ ŁĄCZYĆ Z JEJ
GATUNKIEM, GDY ISTNIEJE PEWNOŚĆ, ŻE DO NIEGO WŁAŚNIE ONA
NALEŻY, np.. Chrysanthemum segetum ‘Gloria mundi”.
UWZGLĘDNIAJĄC PODOBIEŃSTWO CECH, ODMIANY ŁĄCZY SIĘ W
GRUPY. PRZYKŁADEM MOŻE BYĆ GRUPA CONCERTO ODMIAN WIELOKWIATOWYCH CYKLAMENA - Cyclamen persicum Mill.. PEŁNA NAZWA TEJ
GRUPY BĘDZIE NASTĘPUJĄCA: Cyclamen persicum GRUPA ‘Concerto’,
ALBO W SKRÓCIE: Cyclamen GRUPA Concerto. SŁOWO „GRUPA” oraz
NAZWĘ GRUPY PISZE SIĘ DUŻĄ PROSTĄ CZCIONKĄ BEZ APOSTROFÓW.
W KATALOGACH FIRM NASIENNYCH ODMIANY UPRAWNE, UZYSKANE Z
JAKIEGOŚ JEDNEGO MUTANTA, SĄ CZASEM GRUPOWANE W SERIE.
PRZYKŁADEM MOGĄ BYĆ ODMIANY NIECIERPKA WALERIANA (Impatiens
valeriana Hook.) - SERIA EXPO F1, KTÓRYCH JEST 15: ‘EXPO VIOLET’, ‘EXPO
RED STAR` ‘EXPO SALMON’, ‘EXPO LAVENDER BLUE’, ‘EXPO RED’, ‘EXPO
CHERRY BLUSCH` itp. O KWIATACH POJEDYŃCZYCH, BARDZO DUŻYCH I
ROŚLINACH BARDZO TOLERANCYJNYCH NA OBNIŻONE TEMPERATURY.
ODMIANY MIESZAŃCOWE OKREŚLA SIĘ NAZWAMI BOTANICZNYMI,
WYMIENIAJĄC NAZWĘ RODZAJU, A NASTĘPNIE NAZWĘ NADANĄ
ODMIANIE PRZEZ HODOWCĘ, np Rosa ‘Słoneczna Piękność’.
PISOWNIA MIESZAŃCÓW MIĘDZYGATUNKOWYCH
KRZYŻOWANIE RÓŻNYCH GATUNKÓW ROŚLIN NALEŻĄCYCH DO TEGO
SAMEGO RODZAJU OZNACZA SIĘ ŁĄCZĄC NAZWY OBU GATUNKÓW
ZNAKIEM MNOŻENIA (X), WYMIENIAJĄC NAJPIERW ROŚLINĘ MATECZNĄ
(♀), A POTEM OJCOWSKĄ (♂), np.: Hippeastrum hybridum x Hippeastrum
pratense.
W NAZWIE BOTANICZNEJ TAKICH MIESZAŃCÓW WYMIENIA SIĘ TYLKO
NAZWĘ RODZAJU (W NASZYM PRZYPADKU Hippeastrum), PO NIEJ PISZE
SIĘ ZNAK MNOŻENIA (x), a NASTĘPNIE NAZWĘ GATUNKU NADANĄ PRZEZ
TWÓRCĘ MIESZAŃCA, np.. Hippeastrum x Chmielii.
NAZWĘ ODMIANY UPRAWNEJ UZYSKANEJ Z TAKIEGO MIESZAŃCA
MIĘDZYGATUNKOWEGO WYMIENIA SIĘ NA KOŃCU TEJ FORMUŁY, np..
Hippeastrum x chmielii ‘Salmon Star’.
NAJCZĘŚCIEJ W UPRAWIE ZNAJDUJĄ SIĘ MIESZAŃCE MIĘDZY GATUNKAMI
NALEŻĄCYMI DO TEGO SAMEGO RODZAJU. NAZYWA SIĘ JE MIESZAŃCAMI
MIĘDZYGATUNKOWYMI. MAJĄ ONE NAZWĘ ZBIORCZĄ POCHODZĄCĄ OD
NAZWY RODZAJU, DO KTÓREGO NALEŻĄ KRZYŻOWANE GATUNKI UZUPEŁNIONĄ O NAZWĘ NOWEGO GATUNKU ZAPROPONOWANĄ PRZEZ
AUTORA MIESZAŃCA. MIĘDZY NAZWĄ RODZAJU I GATUNKU MIESZAŃCA
WSTAWIA SIĘ ZNAK MNOŻENIA (x). NA PRZYKŁAD, MIESZAŃCA MIĘDZY-
GATUNKOWEGO Epimedium x rubrum OTRZYMANO ZE SKRZYŻOWANIA
GATUNKÓW Epimedium alpinum i Epimedijum grandiflorum.
PISOWNIA MIESZAŃCÓW UZYSKANYCH ZE SKRZYŻOWANIA ROŚLIN NALEŻĄCYCH DO DWU RODZAJÓW
KRZYŻOWANIA ROŚLIN NALEŻĄCYCH DO DWU RODZAJÓW OZNACZA
SIĘ ŁĄCZĄC NAZWY FORM RODZICIELSKICH ZNAKIEM MNOŻENIA (x), np.
Fatsia japonica x Hedera helix.
NAZWĘ BOTANICZNĄ TAKIEGO MIESZAŃCA TWORZY SIĘ ŁĄCZĄC
CZĘŚCI NAZW OBU RODZAJÓW POPRZEDZONE ZNAKIEM MNOŻENIA
(x), Z NAZWĄ UZYSKANEGO NOWEGO GATUNKU ZAPROPONOWANĄ
PRZEZ AUTORA. W POWYŻSZYM PRZYPADKU BĘDZIE TO NAZWA: x
Fatschedera lizei.
PISOWNIA MIESZAŃCÓW UZYSKANYCH ZE SKRZYŻOWANIA ROŚLIN NALEŻĄCYCH DO WIĘCEJ NIŻ
TRZECH RODZAJÓW
JEŚLI W KRZYŻOWANIU UCZESTNICZĄ ROŚLINY NALEŻĄCE DO WIĘCEJ
NIŻ DWU RODZAJÓW, MIESZANIEC OTRZYMUJE NAZWĘ POCHODZĄCĄ
OD NAZWISKA JEGO TWÓRCY Z PRZYROSTKIEM –ARA. NA PRZYKŁAD,
MIESZAŃCA x Potinara OTRZYMAŁ CZŁONEK FRANCUSKIEGO TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW STORCZYKÓW M. POTIN, KTÓRY SKRZYŻOWAŁ
ROŚLINY NALEŻĄCYCE DO TRZECH RODZAJÓW, A MIANOWICIE:
BRASSAVOLA, CATTLEYA, LAELIA I SOPHRONITIS.
CHIMERY OTRZYMYWANE W WYNIKU SZCZEPIENIA
ROŚLIN
W PRZYPADKU SZCZEPIENIA DWU ROŚLIN, W MIEJSCU SZCZEPIENIA
WYRASTA PĘD ZAWIERAJĄCY TKANKI OBU RODZICÓW. TEGO RODZAJU
SZCZEPIENNE CHIMERY OZNACZA SIĘ PODOBNIE, JAK MIESZAŃCE
GENERATYWNE, Z TYM WYJĄTKIEM, IŻ ZAMIAST ZNAKU MNOŻENIA (x)
UMIESZCZAMY ZNAK DODAWANIA (+), na przykład: + Laburnocytisus adamii,
JEST MIESZAŃCEM SZCZEPIENNYM GATUNKÓW NALEŻĄCYCH DO RODZAJÓW Laburnum oraz Chamaecytisus.
MATERIAŁ UZUPEŁNIAJĄCY
c