Transcript Biblia
Biblia Spis treści: - Biblia - wyjaśnienie terminu, - podział, - czas powstania, - sposoby utrwalania, - języki, - autorzy, - gatunki literackie, - przekłady, - miejsce i znaczenie w kulturze europejskiej, - ważne postacie Starego Testamentu: Noe, Abraham, Jakub, Józef, król Dawid, Salomon, Mojżesz, z historii biblijnych: grzech pierworodny, historia Kaina i Abla, potop, wieża Babel, zniszczenie Sodomy i Gomory, cierpienie Hioba, wyjście z Egiptu i wędrówka do Ziemi Obiecanej. "Biblia" inaczej pismo "Starego i Nowego Testamentu", to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa. Jest to najbardziej znana księga na świecie. Tłumaczona na około 1200 języków i narzeczy funkcjonuje na Ziemi od ponad 3000 lat. Podział Biblii: „Stary Testament” – zbiór pism judaistycznych (żydowskich) składający się, według kanonu katolickiego, z 46 ksiąg. Niektóre księgi są tekstami bardzo krótkimi, liczą niekiedy po kilkanaście wierszy. Wszystkie one zostały napisane i zredagowane przed narodzeniem Chrystusa. Większość ksiąg powstawała etapami, rozrastała się przy kolejnej redakcji. Na przykład pierwszy rozdział Księgi Rodzaju jest około 400 lat starszy od drugiego, księgi posiadają wielu autorów i redaktorów, a tytuł wcale nie oznacza autorstwa wymienionego w nim pisarza. Księgi „Starego Testamentu” według tradycji katolickiej dzielą się na: księgi historyczno-prawodawcze: Pięcioksiąg: - Księga Rodzaju - Księga Wyjścia - Księga Kapłańska - Księga Liczb - Księga Powtórzonego Prawa księgi poetyckie i mądrościowe: - Księga Hioba - Księga Psalmów - Księga Przysłów - Księga Koheleta (Eklezjastesa) - Pieśń nad Pieśniami księgi wtórnokanoniczne: księgi profetyczne (prorocze): Czterech Proroków Większych: - Księga Tobiasza - Księga Judyty - Księgi Machabejskie Księga Jeremiasza (z Lamentacjami jako oddzielna księga) - Księga Mądrości - Księga Ezechiela Mądrość Syracha, czyli Eklezjastyk - Księga Daniela - Księga Barucha księgi historyczne: - Księga Jozuego - Księga Sędziów - Księga Rut - Księgi Samuela - Księgi Królewskie - Księgi Kronik - Księga Ezdrasza - Księga Nehemiasza - Księgą Estery - Księga Izajasza Dwunastu Proroków Mniejszych: - Księga Ozeasza - Księga Joela - Księga Amosa - Księga Abdiasza - Księga Jonasza - Księga Micheasza - Księga Nahuma - Księga Habakuka - Księga Sofoniasza - Księga Aggeusza - Księga Zachariasza - Księga Malachiasza Nowy Testament”- księgi „Biblii” powstałe po narodzeniu Chrystusa, stanowiące kanoniczne księgi chrześcijaństwa. Po łacinie Novum Testamentum oznacza Nowe Przymierze. Przymierze, które raz jeszcze Bóg zawarł z ludźmi, zsyłając na ziemię Chrystusa. Śmierć Jezusa prowadzi do odkupienia ludzkości. Właśnie o słowach, czynach, męczeńskiej śmierci Jezusa opowiada się w Nowym Testamencie. Opowiada stylem patetycznym, poważnym, równocześnie pełnym alegorii, metafor, niejednoznaczności. Składa się z 27 ksiąg, dzieli się na: księgi historyczno-biograficzne: - Ewangelia św. Mateusza - pierwszy i drugi do Tesaloniczan - Ewangelia św. Marka - pierwszy i drugi do Tymoteusza - Ewangelia św. Łukasza - do Tytusa - Ewangelia św. Jana - do Filemona - Dzieje Apostolskie anonimowy list do Hebrajczyków księgi profetyczne (prorocze): listy powszechne: - św. Jakuba Apostoła - pierwszy i drugi św. Piotra Apostoła księgi dydaktyczne: - pierwszy, drugi i trzeci św. Jana Apostoła listy św. Pawła do: - Św. Judy Apostoła. - Apokalipsa św. Jana - Rzymian - pierwszy i drugi do Koryntian - Do Galatów - Do Efezjan - Do Filipian - Do Kolosan Czas powstania „Biblii”: „Biblia” powstała na przestrzeni wieków. Przez ponad tysiąc lat utrwalano wiadomości, przekazy i teksty zawarte w „Starym Testamencie”. Badacze twierdzą, że najstarsze teksty znajdujące się w „Biblii” pochodzą z XIII w p.n.e. najmłodsze teksty zostały spisane na około 100 lat p.n.e. „Nowy Testament” w całości powstał po śmierci Chrystusa w dość krótkim czasie, tj. w latach 51-96 n.e. (księgi napisane później to: „Ewangelia” i „Apokalipsa św. Jana”). Sposoby utrwalania „Biblii”: Sposoby utrwalania „Biblii” były bardzo różne. Zanim zaczęto zapisywać treści uważane za objawienie Boże, przez długi czas funkcjonowały one w przekazach ustnych utrwalanych z pokolenia na pokolenie. Dopiero później były zapisywane. Oto jakie fazy przeszła „Biblia” zanim osiągnęła dzisiejszy kształt: tradycja ustna (w czasach Abrahama, Izaaka, Jakuba) - ok. XVIII-XV w. p.n.e.; kamień i gliniane skorupki (Mojżesz) – XV-VI w. p.n.e.; papirus, zwoje, kodeksy (Jeremiasz, Ezechel) – od ok. VI w. p.n.e. –I w. N.e.; pergamin (św. Hieronim) – od. ok. I-XIII w. n.e.); rękopis (”Bogurodzica”) – XIII w. N.e.; papier, druk (Gutenberg) – XV w.n.e. Języki „Biblii“: hebrajski – większość ksiąg „Starego Testamentu“; grecki – używany przez Żydów mieszkających poza Palestyna, w diasporach (grec. diaspora- rozproszenie), np. wysiedlonych z Jerozolimy; niektóre księgi „Starego Testamentu” i „Nowy Testament”; aramejski – niektóre fragmenty „Starego Testamentu”, „Ewangelia” św. Mateusza. Autorzy: W związku z tym, że Biblia powstawała przez bardzo długi czas, autorów „Biblii” jest wielu, a ponieważ nie zachowały się żadne oryginalne fragmenty, tylko ich odpisy, większość autorów jest anonimowa. Czasem błędnie przypisywano autorstwo niektórych tekstów konkretnym osobom. Księgi prawa kojarzono z Mojżeszem, księgi mądrościowe z Salomonem, hymny i psalmy z Dawidem. Znani są natomiast twórcy „Nowego Testamentu”, który powstał w ciągu ok. 50 lat. Jego autorami są uczniowie Chrystusa, którzy przekazali nam jego słowa. „Ewangelie” Mateusza, Marka i Łukasza, nazywamy synoptycznymi, ponieważ można tu zauważyć literacki podobieństwo (grec. synopsis – wspólne spojrzenie). Biblijne gatunki literackie: W „Starym Testamencie” wyróżnia się: formy poetyckie: modlitwy, psalmy, pieśni, hymny, lamentacje, teksty kultowe: formuły, rytuały, przepisy teksty prawne: formuły, dekalogi, zbiory praw; teksty prorockie: ostrzeżenia, groźby, przepowiednie; teksty historyczne: mity, podania, legendy, bajki, przypowieści, relacje historyczne; teksty sapiencjalne (mądrościowe): życzenia, błogosławieństwa, przekleństwa, formuły magiczne. W „Nowym Testamencie” wyróżnia się: „Ewangelię”, a w jej obrębie struktury gatunkowe: słowa Jezusa, opowiadania o nim. Poza „Ewangelią” występują takie gatunki, jak: Apokalipsa, listy, dzieła historyczne, wyznania wiary, hymny, teksty parenetyczne (umoralniające). Przekłady „Biblii”: Pierwsze tłumaczenie „Biblii” dokonane było w języku greckim w III-II w. p.n.e. Nazywa się „Septuaginta” (łac. siedemdziesiąt). Według tradycji, jest to praca około 70 uczonych, którzy na rozkaz Ptolemeusza (III w. p.n.e.) w ciągu 70 dni dokonali w Aleksandrii przekładu tekstu hebrajskiego i aramejskiego dla Żydów. Następnym przekładem całej „Biblii na język łaciński jest „Wulgata” (łac. vulgata verso – wersja popularna). Przekładu tego dokonał św. Hieronim w IV w. n.e. Przekład św. Hieronima jest wersja obowiązującą w Kościele rzymskokatolickim i został oficjalnie uznany za natchniony (sobór trydencki XVI w.). W dobie Reformacji i zmian w kościele katolickim zaistniało zapotrzebowanie na przekłady na języki narodowe. pierwsze polskie tłumaczenie to „Biblia królowej Zofii” (XV.), zwana szaroszpatacką (od miejsca znalezienia – Węgry), - „Biblia Leopolity” – 1561r., - „Biblia Jakuba Wujka” – 1593 r., uznana za najlepsze polskie tłumaczenie, - „Biblia Tysiąclecia” – 1965 r., tłumaczona z języków oryginalnych przez około 40 biblistów polskich, - istniały również przekłady „Biblii” wśród innych wyznań. Najpopularniejsze to: - „Biblia brzeska” – 1563 r. (kalwini), - „Biblia nieświeska” – 1572 r. (arianie), - „Biblia gdańska” – 1632 (luteranie, kalwini i bracia czescy). Miejsce i znaczenie „Biblii” w literaturze i kulturze europejskiej: „Biblia miała i ma ogromny wpływ na ludzi, którzy się z nią zetknęli. W ciągu prawie 3000 lat jej istnienia oddziaływała na kulturę na kilku płaszczyznach: religijnej: - stanowi „sacrum” dla wyznawców dwóch religii – chrześcijaństwa i judaizmu, - - jest autorytetem religijnym, - ujawnia liczne Boże tajemnice, - kształtuje i umacnia ludzką wiarę w Boga jako początek i koniec wszystkiego, - udowadnia, że tam, gdzie nie sięga ludzki rozum, wiara czyni cuda, - dla Boga nie ma rzeczy niemożliwych, przedstawia go jako Stwórcę, uosobienie miłości i sprawiedliwości, - mówi o obecności Boga na Ziemi i o jego działalności. moralnej: - to źródło konkretnych postaw ludzkich, wzorców osobowych, - przedstawia ponadczasowe wzory postępowania, - ustanawia kodeks moralny, - określa i pozwala odróżnić to, co dobre, od tego, co złe, kształtując w ten sposób wnętrze człowieka, daje odpowiedzi na nurtujące człowieka pytania egzystencjalne – określa sens ludzkiego istnienia i mówi o tym, co n czeka po śmierci. kulturowej: - wprowadza konkretna wiedze o świecie i sposobie, w jaki został stworzony, - mówi o sposobie życia, zwyczajach, kulturze ludzi antyku, - jest natchnieniem dla twórców literatury i sztuki wszystkich epok na całym świecie, jest ważnym dziełem pod względem literackim, niezwykle bogatym w przeróżne formy wypowiedzi, zawiera wiele anegdot, fabuł, motywów, do których wciąż odwołują się twórcy, - w języku funkcjonują związki frazeologiczne zaczerpnięte z „Biblii” – jest źródłem stylizacji językowej, - cechuje ją uniwersalizm, - istnieje możliwość wielu interpretacji jednego tekstu. Ważne postacie Starego Testamentu Noe Patriarcha biblijny, człowiek prawy, który znalazł łaskę u Boga jako jedyny wśród grzesznej ludzkości. Bóg był wówczas bardzo rozgniewany na ludzi i postanowił zesłać na ziemię potop. Uczynił to, ale ocalił Noego i jego rodzinę. Kazał Noemu zbudować specjalną arkę i skryć się w niej wraz z rodziną i przedstawicielami wszystkich zwierząt. Tak przetrwało życie na ziemi, a po potopie na niebie ukazała się pierwsza tęcza – znak przymierza Boga z ludźmi. Wiele legend wiąże się z Noem. Oto jego kłótnia z żoną, która sądziła, iż małżonek oszalał, i nie chciała wejść do arki. Tradycja mówi też o pijaństwie Noego, pierwszego smakosza trunku z własnych winnic - -ponoć wyśmiali go nawet synowie, bo nadużył wina i spał nagi. Albo historia z psim nosem i łokciem żony, których użył Noe do zatkania otworu w arce i dlatego są zawsze zimne... poza tym Noe jest przykładem długowieczności – żył prawie 1000 lat! Ważne postacie Starego Testamentu Abraham Patriarcha, który poprowadził Izraelitów do Kanaan w Palestynie, gdzie osiedli. Abraham był wiernym wyznawca Boga, choć ten przez sto lat nie dał mu dziecka z ukochana żoną Sarą. Ale rzecz się odmieniła: dziewięćdziesięcioletnia Sara powiła mu syna – Izaaka. Za jakiś czas Bóg poddał Abrahama ciężkiej próbie. Rozkazał, by ten złożył mu w ofierze swojego ukochanego syna - Izaaka. Wierny Abraham, mimo cierpienia, zamierza spełnić rozkaz- przybywa na wskazane miejsce, wiąże Izaaka, przygotowuje narzędzia. W końcu podnosi nóż, by zabić syna. Lecz Bóg, w ostatniej chwili, powstrzymuje go. Motyw Abrahama i ofiary Izaaka jest tematem, do którego wielokrotnie powracała sztuka późniejszych epok, szczególnie upodobali go sobie malarze. Ważne postacie Starego Testamentu Jakub Syn Izaaka. Kiedy Ezaw, jego starszy o chwilę brat bliźniak, wrócił głodny z polowania, Jakub za miskę soczewicy dostał od niego prawo pierworództwa. Ale ojciec chłopców postanowił i tak pobłogosławić starszemu synowi. Sprytny Jakub przechytrzył jednak i brata, i ojca. Założył szatę Ezawa, w której stawił się przed starym ojcem. Izaak nie rozpoznał w nim młodszego dziecka i potraktował go jak swego pierworodnego syna. Wraz z tym prawem została mu przyznana przez Boga misja założenia Narodu Wybranego. Rozgniewany Ezaw gotów jest zabić brata, więc Jakub ucieka. W drodze ma sen: widzi sięgającą do nieba drabinę pełną aniołów. Bóg obiecuje mu, że jego potomkowie zamieszkają w kraju, w którym spał. Pewnej nocy Jakub toczy walkę z tajemniczym i potężnym aniołem, którego nie chce puścić, dopóki nie uzyska błogosławieństwa. To od nadanego mu wówczas przez Boga imienia pochodzi nazwa narodu – ‘Izrael” znaczy dosłownie: ten, który walczył z Bogiem. Ważne postacie Starego Testamentu Józef Syn Jakuba, wnuk Izaaka. Ważna postać Biblii, ostatni patriarcha. Ulubieniec ojca, którego zawistni bracia sprzedali do egipskiej niewoli. Józef posiadał dar proroczych snów i dar ich tłumaczenia – dzięki czemu uzyskał łaski faraona i wysoki urząd na jego dworze. Potrafił bowiem trafnie zinterpretować sen faraona o krowach tłustych i krowach chudych, co uratowało Egipt przed głodem. Gdy był już ministrem, szczęśliwym małżonkiem Asenat i ojcem dwóch synów - -przybyli do Egiptu jego zawistni bracia, lecz Józef wybaczył im winę z przeszłości i sprowadził do siebie starego ojca. Ważne postacie Starego Testamentu Król Dawid Biblijny przykład wzoru władcy, który rządził krajem aż 40 lat. Za młodu był pasterzem lutnistą, to, być może, wyjaśnia jego skłonność do poezji – przecież psalmy to dzieło poetyckie. Słynne jest zwycięstwo Dawida nad Goliatem. Olbrzymem, którego sprytny młodzieniec pokonał - za pomocą procy! Dawid – imię to oznacza w języku hebrajskim ‘ukochany”. Za tłumaczenia jego psalmów brali się o poeci renesansowi –Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego), współcześni (np. Czesław Miłosz). Salomon Król izraelski, syn Dawida. Mądrość króla Salomona stała się przysłowiowa, a czasy, gdy panował, Biblia określa jako złoty wiek Izraela. Salomon dbał o kulturę, literaturę, rozbudowę, a także gospodarkę państwa, natomiast unikał wojen. To za jego panowania wzniesiono pierwsza wielką świątyni w Jerozolimie. Przykładem mądrości Salomona jest wyrok rozstrzygający spór dwu kobiet o dziecko. Król kazał oddać dziecko tej matce, która nie zgodziła się zabić niemowlęcia. Ważne postacie Starego Testamentu Mojżesz Jest jedną z najważniejszych postaci Starego Testamentu – on to bowiem wyprowadził lud Izraela z niewoli egipskiej. To jemu na górze Synaj Bóg przekazał dziesięcioro przykazań. Uznaje się go także za autora Pięcioksięgu. Niezwykłe zdarzenia towarzyszą mu już od narodzin: ponieważ faraon kazał zabijać nowo narodzonych chłopców izraelskich, matka Mojżesza umieściła go w koszyku, a koszyk – w sitowiu Nilu. Tam znalazła go córka faraona i wychowała w królewskim pałacu, piastunką chłopca była natomiast jego rodzona matka. Gdy dorósł – dopuścił się zabójstwa na okrutnym Egipcjanie, musiał uciekać i spędzić czterdzieści lat w kraju pasterzy. Tam się ożenił i miał synów. Tam też objawił mu się Bóg – przemówił do Mojżesza gorejącego krzaka i powierzył mu misję wyzwolenia Izraelitów z niewoli. Wiąże się z nim wiele symboli: krzak gorejący, z którego przemówił do Mojżesza Bóg, plagi egipskie, które Bóg zesłał na Egipt, gdy faraon nie chciał wypuścić z kraju Izraelitów, laska, którą zamienia Mojżesz w węza na dowód kontaktu z Bogiem. Mojżesz na czele Izraelitów wyrusza w podróż do ziemi Obiecanej. Wędrówka trwała lat czterdzieści i obfitowała w niezwykłe wydarzenia. W końcu doszli do Ziemi Obiecanej, lecz Mojżesz nie wszedł w jej granice. Ze szczytu góry Nebo ujrzał Jordan i ziemie Kanaanu – i zmarł. Miał 120 lat. Wiadomo z badań archeologicznych, że Mojżesz – władca i prawodawca Izraela – jest postacią historyczną i żył w połowie XIII w. p.n.e. (czyli pięć wieków przed Homerem). jego imię oznacza ‘Wydobyty z wody”, czyli potwierdza historię z wieku niemowlęcego. Z historii biblijnych Grzech pierworodny To nie tylko pierwszy ludzki grzech w Biblii. To także moment, w którym ujawnia się w pełni dwoista natura człowieka stworzonego „na obraz i podobieństwo Boga”, ale jednocześnie przecież ułomnego i słabego. To po tym, jak skuszona przez węza Ewa namówiła Adama do skosztowania jabłka z zakazanego drzewa, nastąpiło wygnanie z raju – i koniec niezmąconego, i chyba niemożliwego, szczęścia ludzi. Historia Kaina i Abla Kain i Abel to synowie Adama i Ewy. Młodszy Abel był pasterzem, a Kain – rolnikiem. Kiedy nadeszła pora składania Bogu ofiar, Abel wybrał ze swego stada najdorodniejsze owce, a jego brat niezbyt apetyczne owoce i zboża. Dlatego to Abel cieszył się łaskami Boga. Był też umiłowanym synem Adama. Zazdrosny Kaina zabił brata. Bóg ukarał go dość łagodnie – napiętnował go znamieniem oznaczającym mordercę – bratobójcę i wygnał z Edenu. Stąd kainowe znamię to piętno zbrodniarza, bratobójcy. Z historii biblijnych Potop Opowieść o potopie znajduje się również wśród mitów innych narodów. Na przykład w słynnym eposie sumeryjskim – Poemat o Gilgameszu. Podobieństwo obu wersji bywa zaskakujące, nawet szczegóły dotyczące kolejności zdarzeń są podobne. Opis potopu znajduje się w mitach chińskich i indyjskich, w opowieściach Indian, w Koranie, a także w mitologii greckiej w micie o wozie Faetona. Uczeni podejrzewają, iż potop biblijny był efektem katastrofy kosmicznej i prawdopodobnie w historii Ziemi taki potop miał miejsce kilkakrotnie. Według badań austriackich naukowców Tollmanów zderzenie komety z Ziemią miało miejsce 9545 lat temu! Wywołało trzęsienie ziemi, wybuchy wulkanów i wielkie fale morskie, a potem gwałtowne, długotrwałe opady, w wyniku których wody zatopiły lady. Ale to nie był ten biblijny potop lokalny, który miał miejsce 3500 lat temu na Bliskim Wschodzie. Wieża Babel Mówi o niej biblijna opowieść, która wyjaśnia powstanie różnych języków. Potomkowie Noego chcieli zbudować tak wysoką wieżę Babel, żeby sięgała do nieba. Bóg – aby nie dopuścić do tego pomieszał im języki i rozproszył po świecie. Dziś określamy tal w przenośni zamęt, bałagan lub zbiorowisko ludzi posługujących się różnymi językami. Wieża Babel jest też symbolem upadku, marności ludzkich zmierzeń. Z historii biblijnych Zniszczenie Sodomy i Gomory W Księdze Rodzaju opisane są dwa występne miasta. Głównym zajęciem ich mieszkańców było oddawanie się rozpuście. Bóg najpierw ostrzegł ich przed swoim gniewem. Gdy to nie poskutkowało, zniszczył oba miasta. Jak sam powiedział – nie zrobiłby tego, gdyby w którymś z nich znalazło się choć dziesięciu sprawiedliwych. Niestety – sprawiedliwy znalazł się tylko jeden – Lot, wszyscy pozostali mieszkańcy zginęli. W opuszczeniu Sodomy rodzinie Lota miał dopomóc anioł. Warunek był jeden – nie wolno było oglądać się za siebie. Żona Lota – po dziś dzień symbol kobiecej ciekawości – nie wytrzymała, odwróciła się i została zamieniona w słup soli. Z historii biblijnych Cierpienie Hioba Hiob żył w kraju Hus, był wiernym i sprawiedliwym czcicielem Boga. Bóg zaś pozwolił szatanowi wystawić wiarę Hioba na próbę – Hiob zostaje pozbawiony majątku, umierają mu dzieci, dotyka go trąd, lecz jest on cały czas wierny Bogu. Księga Hioba podejmuje zatem problem niezawinionego cierpienia, stara się dociec, dlaczego człowiek cierpi, jeśli nie popełnił grzechów. Czy cierpienie jest karą za grzech? Z Księgi Hioba wynika, że nie, że Bóg ma swoje plany, nie są one zrozumiałe dla człowieka, który winien je przyjąć z pokorą. Czy warto być niewinnym, bezgrzesznym i wiernym Bogu? Tak, bo choć niewinność nie przynosi wolności od cierpienia, to daje spokój w cierpieniu, będący udziałem niewinnie cierpiącego. Biblijne cierpienie jest wielką tajemnicą – prawie zawsze biblijne postacie muszą je przetrwać, zachować cierpliwość i wiarę. Ale przecież nawet Chrystus przeżył moment zwątpienia, gdy wypowiedział na krzyżu słowa „Boże, czemuś mnie opuścił”. Z historii biblijnych Wyjście z Egiptu i wędrówka do Ziemi Obiecanej To historia związana z postacią Mojżesza. Opowiada o ucieczce Izraelitów z niewoli w Egipcie. W pokonaniu potęgi faraona uczestniczył osobiście Bóg. To on – w ścisłej współpracy z Mojżeszem – zesłał na Egipt plagi, które doprowadziły faraona do decyzji o uwolnieniu Izraelitów. Nie było to zresztą takie proste – trzeba było dopiero śmierci wszystkich egipskich pierworodnych. Naród Wybrany z Mojżeszem na czele opuścił Egipt dość dziwna drogą – wiodącą przez sam środek Morza Czerwonego, którędy wody rozstąpiły się przed nim, by zamknąć się nad egipską pogonią. W czasie wędrówki Bóg kilka razy udowodnił, że wspiera swój lud: Gdy woda w oazie okazała się niezdatna do picia, Bóg kazał wrzucić Mojżeszowi do niej drewno, co sprawiło, że stała się słodka. Gdy brakowało żywności na pustyni, każdego ranka Izraelici znajdowali na ziemi cudowną mannę zastępująca chleb, każdego zaś wieczoru ich obóz obsiadały przepiórki. - Kiedy znowu zabrakło wody, Bóg kazał Mojżeszowi uderzyć laską w skałę, z której popłynęła woda. Izraelici zwyciężyli w bitwie z Amalekitami. Dopóki Mojżesz trzymał ręce wzniesione w górę, Izraelici zwyciężali. Gdy je opuszczał ze zmęczenia – szala zwycięstwa przechylała się na drugą stronę. Brat Mojżesza, Aaron, i jeszcze jeden z przywódców podparli wówczas ręce wodza swoimi ciałami. Na górze Synaj trzy miesiące po opuszczeniu Egiptu Bóg objawił Mojżeszowi dekalog, sformułował przepisy religijne i prawne, nakazał wyświecenie kapłanów oraz zbudowanie Arki Przymierza, czyli specjalnej skrzyni na tablice z przykazaniami. Gdy Mojżesz rozmawiał z Bogiem, Izraelici uznali, że zaginął – zdezorientowani wprowadzili kult złotego cielęcia. Wędrówka trwała łącznie czterdzieści lat. Mojżesz nie doszedł do Kanaanu – Ziemi Obiecanej. Ujrzał ją ze szczytu wzgórza i zmarł – przeżył 120 lat. Jego misja zakończyła się.