Transcript Frazeologia

Frazeologia
 Nauka zajmująca się analizą i
opisem utrwalonych w danym
języku połączeń wyrazów.
 Zbiór utrwalonych połączeń
wyrazowych występujących w
danym języku albo w określonym
zbiorze tekstów.
 Określenie potoczne (ironiczne lub
żartobliwe):
 a) nietypowy sposób wyrażania się:
"Co ty mi tu mówisz taką
frazeologią, nic nie rozumiem!"
 b) połączenie wyrazów, które niesie
nowe znaczenie (dowcipne lub
nieudolne):
"Autor używa ciekawej frazeologii,
która daje jego tekstom szczególne
zabarwienie".
Znaczenie związków frazeologicznych
• Znaczenie związku frazeologicznego nie jest prostą sumą znaczeń jego
składników, najczęściej ma całkiem odmienny sens od budujących go
wyrazów, np.: „burza w szklance wody” nie oznacza zjawiska
atmosferycznego, ale sprawę o niewielkim znaczeniu; „pocałować
klamkę” nie oznacza dziwnego uczucia wobec fragmentu drzwi, ale
nieobecność gospodarzy.
• Czasem w takim związku występują stałe składniki a zmiana innych
części powoduje zmianę całego sensu np.: „czarne myśli” czyli złe myśli
na „dobre myśli” .
• Każdy język ma własne związki frazeologiczne. Ucząc się języka należy
zapamiętać je w całości „a piece of cake”- nic trudnego, pestka, polska
„bułka z masłem”. Są to stałe związki frazeologiczne, nie dające się
przełożyć w sposób dosłowny, czyli idiomy.
Rodzaje frazeologizmów
• Zarówno w mowie potocznej, jak i w literaturze występuje
wiele rodzajów frazeologizmów. Wyróżniamy kilka ich
podziałów opracowanych np. przez: Stanisława Skorupkę,
prof. Andrzeja Lewickiego, Piotra MüldneraNieckowskiego. Oto one:
Klasyfikacja według Stanisława Skorupki
•
Klasyfikacja ta, zwana dziś klasyczną, obowiązuje od 1967r.
•
Ze względu na budowę związki frazeologiczne dzielą się na:
•
Frazy, to jest zespoły wyrazów złożone z członów rzeczownikowych i czasownikowych, mające
postać zdania, np.: „burza huczy”, „nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło”. Do fraz należą też
przysłowia, powiedzenia, sentencje, maksymy, np.: „Do trzech razy sztuka”.
Zwroty, to jest zespoły wyrazów, w których człon podstawowy ma charakter czasownikowy, np.:
„ruszać z kopyta”, „prawdę mówiąc”.
Wyrażenia, to jest zespoły wyrazów mające charakter rzeczownikowy, a także wszelkie utarte
połączenia przyimkowe, przysłówkowe i spójnikowe, np.: „mądrość książkowa”; „co chwila”; „po
kryjomu”. Do wyrażeń należą także złożenia dwu- i więcej wyrazowe tej samej kategorii
gramatycznej, np.: „zbrodnia i kara”; „blaski i cienie”.
•
•
•
Ze względu na stopień łączliwości frazeologizmy dzielą się na:
•
Związki frazeologiczne stałe, to jest idiomy – czyli frazeologizmy, które funkcjonują jako całość,
których znaczenie nie wynika ze znaczenia żadnej części składowej, np.: w tym ujęciu - ślepy
zaułek- jako „zaułek pozbawiony wyjścia, dalszego ciągu” to frazeologizm, a ślepy zaułek jako
„sytuacja bez wyjścia” jest idiomem.
Związki frazeologiczne łączliwe, które istnieją wspólnie, ale jest możliwa wymiana jednego lub kilku
wyrazów, zwykle bliskoznacznych, np.: „jasny, serdeczny uśmiech”. Wyrażenia i zwroty tego
rodzaju w odróżnieniu od połączeń luźnych, akcentują intensywność cechy lub czynności zawartej
w członie podstawowym, np.: rośliny samożywne, maszyna do pisania.
Związki frazeologiczne luźne (dowolne) to połączenia tworzone każdorazowo, doraźnie jako zwykłe
zestawienie wartości znaczeniowej członów składowych, np.. „zielone lata”.
•
•
Klasyfikacja według prof. Andrzeja Marii Lewickiego
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Klasyfikacja, która obowiązuje od 1983 roku, nazywamy ją "typologią
Lewickiego". Jest to podział składniowy i funkcjonalny.
Podział składniowy
Frazy, które mogą być używane jako kompletne zdania i nie wymagają żadnych
uzupełnień. Mogą także wchodzić w skład dłuższego tekstu, np.: „Wyszło szydło z
worka”; „Jak sądzisz, zdążymy na pociąg? - Na dwoje babka wróżyła.”.
Zwroty, które pełnią funkcję czasowników. Aby utworzyć zdanie, trzeba je uzupełnić
rzeczownikiem, który określi, do kogo lub czego frazeologizm się odnosi, np.: „trząść
się jak galareta”.
Wyrażenia rzeczownikowe, które pełnią funkcję rzeczowników, np.: „biały kruk”.
Wyrażenia określające, które określają rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i
przysłówki, np.: „z krwi i kości”, „(cicho) jak makiem zasiał”.
Wskaźniki frazeologiczne, które pełnią funkcje pomocnicze przyimków np.:” w
związku z czymś”; spójników np.: „ albo... albo...; o tyle... o ile...”; i partykuł np.: „też
mi coś”.
Podział funkcjonalny
Idiomy, związki idiomatyczne - frazeologizmy o nienaruszalnym składzie, których
sens jest zupełnie inny, niż wynika ze znaczeń każdego ze składników, np.: parszywa
owca, łacina kuchenna.
Frazemy, połączenia frazeologiczne - (związki łączliwe) utrwalone połączenia,
których sens mieści się w zakresie znaczenia wyrazu nadrzędnego, np.: gniew
ogarnia, dokonywać włamania.
Klasyfikacja według Piotra Müldnera-Nieckowskiego
• Klasyfikacja ta obowiązuje od 2002r.
• Podział ze względu na sposób powstawania związków wyrazowych:
• Otwarte - samodzielne znaczeniowo zespoły wyrazów, a wśród nich:
- odtworzone,
- przekształcone,
- złożone.
• Zamknięte - samodzielne znaczeniowo zespoły wyrazów, zwykle są to
idiomy lub wyrażenia i zwroty przyimkowe.
• Pogranicze otwartych i zamkniętych:
- frazeologizmy środowiskowe,
- slogany.
• Formalne - krótkie, wielowyrazowe wypowiedzenia, które mają i muszą
mieć tylko jedno znaczenie i tylko jedną, nienaruszalną postać ze
względu na szczególną funkcję:
- komendy i komunikaty,
- terminy.
•
•
•
•
•
•
Frazeologizmy otwarte:
Odtworzone, które powstają przez podstawienie składników z jednego wzorca do
drugiego, np.: «ktoś, coś» wali do «czegoś» powstaje: „ludzie walą do kina na
Ursynowie”
Przekształcone, które powstają przez zastąpienie składnika wymiennego innym
wyrazem.
Prostą formą frazeologizmu przekształconego jest pozostawienie składnika
wymiennego bez zmiany; autor wypowiedzi uznaje składnik wymienny za
odpowiedni do swoich celów, lub kiedy z powodu małego zasobu słownictwa
korzysta ze wzorca niezmienionego, np.: na podstawie wzorca akcja (utworu) rozwija
się powstaje: akcja opowiadania się rozwija.
Składniki wymienne, ujęte we wzorcu w nawiasy okrągłe, mogą być zastępowane w
zasadzie tylko w zakresie bliskoznacznym, zwykle bardzo ograniczonym.
Złożone, które łączą cechy odtworzonych i przekształconych, np.: («czyjeś»,
«czegoś») akcje idą (w górę, rosną).
Frazeologizmy otwarte, mają charakter doraźny i służą indywidualizacji wypowiedzi.
Nie trwają dłużej niż wypowiedź, w której zostały wykorzystane. Dają jednak duże
możliwości twórcze. Istnieje wiele frazeologizmów zamkniętych, które pierwotnie
wyszły spod pióra pisarzy jako otwarte i zostały utrwalone społecznie. Równie wiele
zostało stworzonych przez osoby zupełnie nieznane, lecz inteligentne i dowcipne.
Przybywa także wyrażeń i zwrotów układanych na zlecenie, powstających ze
wzorców otwartych (slogany).
Slogany - są to hasła, powiedzenia reklamowe, polityczne, tworzone z rozmysłem w
celu zwrócenia uwagi dużej liczby ludzi, np.: żeby przekonać ich do produktu,
poglądu, albo wymusić określony typ zachowania. Ich budowa opiera się zwykle na
grze słów i nieraz wyzyskuje fragmenty powszechnie znanych frazeologizmów
zamkniętych, np.: „Lotem bliżej”, „dwa w jednym”, „teraz Polska”.
Pochodzenie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Związki frazeologiczne mogą pochodzić z:
Biblii, np.: „syn marnotrawny”, „zakazany owoc”.
Mitologii, np.: „pyrrusowe zwycięstwo”.
Literatury, np.: „jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby”, „walczyć z
wiatrakami”.
Historii, np.: „pójść do Canossy (z przeprosinami)”.
Obyczajów, np.: „podać czarną polewkę”.
Zwyczajów danej grupy zawodowej, np.: „wezwać kogoś na dywanik”, „zielone
światło”.
Wyrażeń gwarowych, czy slangowych np.: „kojarzyć coś( rozumieć coś,
rozpoznawać kogoś)”, „poczta pantoflowa”.
Języka potocznego np.: „puścić kogoś z torbami”.
Reklam, np.: świadomie upowszechniane przez producenta, np.: „cukier krzepi”,
„świstak zawija sreberka”.
Dzieł filmowych, np.: „Żyje sie tylko dwa razy (James Bond)”.
Najpopularniej
sze
frazeologizmy
Latający Holender
• Latający Holender to legendarny kapitan statku-widmo, błądzącego po
oceanach od bieguna do bieguna. Zobaczenie tego statku przynosi
nieszczęście. Kapitan, któremu cyklon nie pozwalał opłynąć Przylądka
Burz, klął się na piekło, że go opłynie, choćby mu to miało zająć całą
wieczność. Diabeł niestety chwycił go za słowo i skazał na wieczną
tułaczkę po morzach, bez odpoczynku.
• Mówi się tak o człowieku niespokojnym, ciągle zmieniającym miejsce
swego pobytu.
Salomonowy wyrok
•
•
Legenda głosi, że pewnego dnia przyszły do Salomona dwie skłócone ze sobą
kobiety. Każda z nich twierdziła, że jest matką chłopca, którego
przyprowadziły ze sobą. Salomon długo zastanawiał się nad tym, jak rozwikłać
spór. Wreszcie zwrócił się do rzekomych matek, aby zgodziły się na okaleczenie
chłopca. Skoro nie umiały dojść do porozumienia, zadecydował, że przetnie
dziecko na pół, tak, aby każda z nich otrzymała należną część. Spodziewał się,
że ta niewiasta, która rzeczywiście jest matką chłopca, nie zgodzi się na to, by
pozbawić życia jej syna. Tak się też stało. Jedna z kobiet oświadczyła, że woli
oddać dziecko niż przyczynić się do jego śmierci. Druga natomiast była
zupełnie obojętna i nie przejęła się losem chłopca. Król oddał dziecko
prawdziwej matce.
Dotyczy on człowieka, który potrafi sprawiedliwie osądzić trudną sytuację.
Paniczny strach
• Wyraz "panika" pochodzi od imienia prastarego boga arkadyjskiego,
Pana, z czasów, kiedy bogowie mieli jeszcze więcej pierwiastków
zwierzęcych niż ludzkich. Pan był rodzajem półkozicy o ludzkim ciele
do bioder, a kozich nogach, uszach i rogach. Pod opieką Pana były
kozy i owce, a także pasterze i myśliwi. Z reguły był łagodny, ale
czasem potrafił budzić lęk, paniczny strach przez nagłe, przeraźliwe
krzyki, zwłaszcza gdy w ciszy popołudniowej pogrążał się cały świat,
gdy nadchodziła pora sjesty, wszyscy spali, ludzie i zwierzęta. Wówczas
ludzie przerażeni krzykiem zrywali się ze snu.
• Paniczny strach to strach budzący albo szerzący panikę, popłoch,
przerażenie.
Papierek lakmusowy
• Sprawdzian, kryterium, miernik. „ Znowu znaleźli
się w trudnej sytuacji. Takie skrajne niebezpieczne
zdarzenia, to doskonały papierek lakmusowy
ludzkich charakterów.”
Manna z nieba
• W czasie swojej 40letniej wędrówki przez pustynię
Synaj do Ziemi Obiecanej Izraelici odżywiali się
manną – pokarmem zsyłanym im przez Boga.
• Coś co przychodzi bez wysiłku, łatwo i
nieoczekiwanie.
Kpisz czy o drogę pytasz
!?
• Zwrot używany w celu podważenia wiarygodności
rozmówcy (przestarzałe).
• Kpisz czy o drogę pytasz? Przechodzisz koło
dawnego znajomego a udajesz, że go nie
poznajesz.
Niedźwiedzia przysługa
• Powiedzenie pochodzi z bajki o niedźwiedziu, który żył w
przyjaźni z pustelnikiem. Któregoś razu niedźwiedź chciał mu
spędzić muchę z czoła i z nadmiaru gorliwości po prostu go
zabił.
• Niedźwiedzia przysługa to inaczej przysługa nie w porę,
niepotrzebna, przynosząca szkodę.
Podsumowanie
• Jak widać frazeologizmy są używane bardzo często nawet
wówczas kiedy mówiący, czy piszący nie zastanawia się nad
tym. Mają jednak one ogromne znaczenie, zarówno dla
atrakcyjności naszej wypowiedzi, jak i dla literatury
pięknej.
• Dzięki swej powtarzalności, trwałości związki
frazeologiczne przechowują informacje o dawnych
wierzeniach, zwyczajach, sposobie życia ludzi minionych
epok. Bardzo często nawiązują do tradycyjnych zajęć
naszych przodków, takich jak: rolnictwo („wyrywać z
korzeniami”), rzemiosło („wygarbować komuś skórę”), czy
wojskowość („kruszyć kopie”).
• Związki frazeologiczne uatrakcyjniają nasz język, dlatego też
tworzy się słowniki frazeologiczne, które ułatwiają dokonanie
odpowiedniego doboru słownictwa, uniknięcia powtarzania
wyrazów, a także poszerzają zasób używanych określeń.
Wykonały:
Asia Zboina i Ania
Paczkowska
z klasy IIIc