Transcript предавање 28.10.2014.

Čulni organi - funkcija
• Otkrivanje i karakterizacija promena u spoljašnjoj i
unutrašnjoj sredini organizma
CNS
R
E
Receptori su transduktori
elektromagnetne i
mehaničke energije, kao i
energije hemijskih
agenasa, u nervne impulse
koji nervnim vlaknima
dospevaju do centralnog
nervnog sistema
Čulni organi
Osnovni čulni elementi
•Slobodni nervni završetak
•Učaureni nervni završetak
•Neuroepitelna ćelija
•Neurosenzitivna ćelija
Čulni organi - klasifikacija
SOMATIČKI
somatički
OPŠTI
opšti
POSEBNI
posebni
•eksteroreceptori
•proprioceptori
•lateralni sistem
•elektroreceptori
•statoakustički
•oči
VISCERALNI
visceralni
OPŠTI
opšti
POSEBNI
posebni
•nervni završeci •gustatorni
•baroreceptori •olfaktorni
•hemoreceptori •vomeronazalni
Opšti somatički receptori
Eksteroreceptori - primaju i
prevode informacije iz
spoljašnje sredine
Preuzeto iz Butler & Hodos (2005) Comparative vertebrate neuroanatomy : evolution and adaptation
John Wiley & Sons, Inc.
Opšti somatički receptori
Proprioceptori - primaju i prevode informacije iz skeletnih
mišića, tetiva, zglobova i okolnog tkiva
Proprioceptori – intrafuzalno
mišićno vlakno
Intrafuzalno vlakno i Gldžijevi tetivni receptor
Proske U , and Gandevia S C Physiol Rev 2012;92:16511697
©2012 by American Physiological Society
Opšti visceralni receptori
Hemoreceptori, baroreceptori, osmoreceptori, nucioceptori...
hemijske
suptance
pritisak
temperatura
Čulni organi - olfaktorni organi
Olfaktorni epitel
Neurosenzitivna
(bipolarna)
receptorna ćelija sa
cilijama na apikalnom delu
Kidney International 80, 803-805 (October (2) 2011)
•Makrosomatički organizmi
•Mikrosomatički organizmi
•Anosmatički organizmi
Čulni organi – olfaktorni organi
hoana
Spoljašnji
nosni otvor
hoana
Čulni organi - olfaktorni organi
Munster i sar. 2012. Scientific
Reports 2012: 736,
doi:10.1038/srep00736
Čulni organi - vomeronazalni organi
Neurosenzitivna ćelija (sa mikrovilima)
Otkrivaju hemijske agense
visoke molekulske težine
koji sadrže proteine
Biološka uloga:
detektuju feromone (uloga u
socijalnom i reproduktivnom
ponašanju)
Baxi K, Dorries M, Eisthen HL. 2006.
TRENDS in Neurosciences
Čulni organi - gustatorni receptori
Neuroepitelne ćelije
sa mikrovilima na
distalnom delu
Nature 444, 288-294 (16 November 2006) | doi:10.1038/nature05401; Published online 15 November 2006
Čulni organi - gustatorni receptori
Distribucija gustatornih receptora na povrsini tela kod
južnoameričke slepe ribe tetre (Astyanax mexicanus).
B0007769 Cavefish embryo
Credit: Monica Folgueira & Dr Steve Wilson. Wellcome Images
[email protected]
Akustičko - lateralni sistem
Dlakasta ćelija:
•organi bočne linije tela
•električni organi
•membranski labirint
Nature Reviews Neuroscience
15, 600–614 (2014)
doi:10.1038/nrn3786
Published online 06 August 2014
Čulni organi - lateralni
• neuromasti
• postoje kod kolousta, riba
i larvi vodozemaca
• reaguju na promene
vibracija i hidrostatičkog
pritiska
sistem
Čulni organi - elektroreceptorni organi
• ampularni organi
•primaju električne stimuluse
niske učestalosti
•široko rasprostranjeni
• tuberozni organi
•primaju električne stimuluse
visoke učestalosti
•javljaju se kod malog broja grupa
riba sa koštanim skeletom
Preuzeto iz Butler & Hodos (2005) Comparative vertebrate neuroanatomy : evolution and adaptation
John Wiley & Sons, Inc.
Čulni organi - statoakustički organi
Biološke uloge:
• orijentacija u prostoru
• fonorecepcija
generalizovani
membranski
lavirint
Preuzeto iz Butler & Hodos (2005) Comparative vertebrate neuroanatomy : evolution and adaptation
John Wiley & Sons, Inc.
Čulni organi –
receptorna polja membranskog lavirinta
Makula – membrana na
kojoj se nalaze
konkrecije kalcijum
karbonata i fosfata
Krista - receptorni
nastavci u želatinoznoj
kupoli
Papila - receptorni
nastavci ispod membrane
Čulni organi - srednje uho
sisari
Oči kičmenjaka
•380 - 760 nanometara = transmisioni spektar vode
Biološke uloge:
viđenje spoljašnje sredine
•percepciju fotoperiodizma
(dužina dana i noći)
Fotorecepcioni organi:
•parne oči
•medijalne oči
Fotoreceptorni elementi
(na subćelijskom nivou):
•u koži
•u hipotalamusu
Sphenodon punctatus
Oči kičmenjaka
Nature Reviews Neuroscience 8, 960-976 (December 2007)
Oči kičmenjaka
Razviće očne jabučice kičmenjaka
PNAS, 1997, 94 :6
Nature Reviews Neuroscience 8, 960-976 (December 2007)
Čulni organi - parne oči
•
Beonjača (sclera)
i rožnjača (cornea)
•
Uvea
sudovnjača (chorioidea)
cilijarno telo (corpus ciliare)
dužica (iris)
•
Mrežnjača (retina)
•
Staklasto telo (corpus vitreum)
Nature Reviews Immunology 3, 879-889 (November 2003)
Fotoreceptori kičmenjaka
Nature Reviews Neuroscience 8, 960-976 (December 2007)
Oči kičmenjaka - ćelijski elementi retine
Pigmentni sloj
Fotoreceptorne ćelije
Spoljašnji sinaptički sloj
Sloj bipolarnih neurona
Unutrašnji sinaptički sloj
Ganglijski neuroni
CNS
Oči kičmenjaka
Akomodacija oka
Current Biology, Volume 9, Issue 8, 22 April 1999, Pages R286–R288
Malmström T , and Kröger R H H J Exp Biol 2006;209:18-25
The eyes of felids.
Monokularni i binokularni vid
Trends in Ecology and Evolution, 2004, 19: 25-31
Čulni organi - neparne oči
• pripada pinealnom
kompleksu
• slične građe kao
i parne oči
• prenose
informacije
o dužini i
intenzitetu
sunčevog zračenja
Preuzeto iz Butler & Hodos (2005) Comparative vertebrate neuroanatomy : evolution and adaptation
John Wiley & Sons, Inc.
Čulni organi - neparne oči
Frontalni organ anura i
parijetalni organ guštera i
tuatara