System gospodarki odpadami w Szwecji i osiąganie poziomów odzysku

Gdańsk 23 października 2014

Józef Neterowicz Radca Ambasady szwedzkiej w Polsce Ekspert ds. Ochrony Środowiska i Energii Odnawialnej Związku Powiatów Polskich Członek Rady Konsultacyjnej ds. Energii w Sejmie RP Prezes firmy Radscan Intervex Polska Sp. z o.o

Rewolucja w myśleniu

„Potrzebujemy nowego sposobu myślenia”

Albert Einstein

Szwecja w liczbach

 9,4 mln mieszkańców  450 000 km 2  Odległość z południa Szwecji na północ Szwecji = odległości z południa Szwecji do Neapolu

Realizowana jest hierarchia postępowania z odpadami

Unikać , minimalizować Powtórnie użyć Odzyskać jako surowiec Odzyskać energię Składować

Ważne etapy rozwoju



Późny wiek XIX:

Epidemia cholery – początek gospodarki odpadami komunalnymi 

Lata 50-te XX wieku:

Powstały systemy centralnego ogrzewania 

Lata 70-te i 80-te XX wieku:

Kryzysy naftowe – odpady wykorzystywane do produkcji ciepła sieciowego

Ważne etapy rozwoju

Odpady komunalne składowane rocznie na składowiskach (w tonach) Wprowadzenie odpowiedzialności producenta Wprowadzenie podatku składowiskoweg o Obowiązek gminnych planów gospodarki odpadami Zakaz składowania odpadów palnych na składowisku Zakaz składowania odpadów organicznych na składowisku i krajowy cel, dotyczący odpadów żywnościowych Obecnie trwający przegląd sytuacji w całym kraju

• • • • • • • •

Rola gmin w.g. Unii Europejskiej.

To gmina powinna zapewnić swoim mieszkańcom: Czyste środowisko naturalne (wodę ,powietrze , ziemię) Tanie media potrzebne do życia (wodę,energię) Niskie koszty utylizacji ścieków i odpadów stałych Adekwatną do poziomu życia komunikację , Równy dostęp do ochrony zdrowia i nauki Bezpieczeństwo socjalne Bezpieczeństwo dla mienia i życia Maksymalne i potrzebami zrównoważenie w gospodarce zasobami

Gdzie

realizuje się zrównoważenie

Istotą optymalnego działania w gminie jest jak najbliższe zrównoważenie między zasobami i potrzebami.

Do podstawowych miejsc (instalacji) w gminie istotnych dla • • • • • • procesu zrównoważenia są: Sieć ciepłownicza Źródła energii odnawialnej Składowisko odpadów komunalnych Oczyszczalnia ścieków, biogazownia Spalarnia odpadów komunalnych Transport miejski

Hammarby Sjöstad Sztokholm – częścią koncepcji Symbio – City = pełna równowaga między potrzebami a zasobami

Realizacja

Gminy realizują swoje obowiązki w różny sposób, tworząc własną organizację gospodarki odpadami

Administracja:

 Prawie 50% gmin utworzyło gminne spółki gospodarki odpadami

Odbiór odpadów komunalnych:

 30% obsługa we własnym zakresie  70% umowa z prywatnymi operatorami

Przetwarzanie odpadów komunalnych

 35% obsługa we własnym zakresie  65% umowa z innymi operatorami, będącymi przeważnie własnością gmin

Ekonomika gospodarki odpadowej

Odpady komunalne

 Wszystkie koszty pokrywają gminne opłaty za wywóz śmieci (nie podatki)  O taryfach decyduje samodzielnie każdy zarząd gminy  Działalność niedochodowa  Opłaty mogą być zróżnicowane, aby zachęcić do segregowania u źródła na potrzeby recyklingu

Odpady komunalne objęte odpowiedzialnością producenta:

 Koszty pokrywa opłata, dodana do ceny każdego produktu

Gmina

Opłata odpadowa Odpady bytowe ponadgabarytowe Gminne centrum segregacji i odzysku Kaucja PET Puszki AL Tradycyjne odpady bytowe Recykling Segregacja

Unieszkodliwienie

Kompost Recykling lub

Spalarnia odpadów Biogazownia

Energia cieplna i elektryczna lub biometan Recykling Unieszkodliwienie Nawóz do rolnictwa

Model ogólny systemu

Gospodarstwa domowe lub przedsiębiorstwa Zapobieganie powstawaniu odpadów Nowe produkty: biogaz, nowe materia energia elektryczna, bio nawóz ły, centralne ogrzewanie, Odbiór i wywóz odpadów Punkty zbiórki odpadów Centrale recyklingu Odbiór z posesji Odzysk materiałowy Przetwarzanie biologiczne Odzysk energii Składowanie na wysypisku

• • • •

Sortowanie odpadów jako część zrównoważenia

Tylko sortowanie u źródła jest bezkosztowym sposobem na wydzielaniem frakcji do ponownego użycia Duże sortownie podwyższają koszt gospodarki odpadami zmniejszając ekonomiczne ramy dla finansowej efektywności dla spalarni odpadów Sortownie nie są alternatywa dla spalarni lecz wręcz muszą występować równolegle Najniższa wartość odpadu to wartość energii powstałej podczas jego spalenia

Świadomość społeczna – czynnik sukcesu

Kluczowe informacje i narzędzia motywujące oraz ułatwiające współpracę: – Komunikacja – Opracowanie zrozumiałych systemów, ułatwiających właściwe postępowanie – Informacja zwrotna o rezultatach oraz jasny przekaz, że „to co ja robię, ma znaczenie” – Podkreślanie odpowiedzialności i znaczenia zaangażowania wytwórców odpadów

• • • •

Zapobieganie powstawaniu odpadów w Szwecji

Obecnie 99% odpadów to odzysk materiałowy lub energetyczny  większy nacisk na zapobieganie powstawaniu odpadów Informacja, wiedza i postępowanie to czynniki sukcesu Długa tradycja ponownego używania – pchli targ, sklepy z używanymi rzeczami, zbiórka w centralach recyklingu, itp.

Największe wyzwanie: przerwanie powiązania między wytwarzaniem odpadów i wzrostem gospodarczym Przewiduje się podwojenie ilości wytwarzanych odpadów komunalnych w Szwecji w latach 2010-2030

(szwedzki Urząd ds. ochrony środowiska)

Przewiduje się wzrost ilości odpadów na świecie o 72 % w latach 2010-2025

(What a Waste-A global review of Solid Waste Management, marzec 2012, Grupa Banku Światowego)

System Szwedzki

Odbiór posegregowanych u źródła odpadów z gospodarstw domowych

 Odbiór z posesji  630 central recyklingu z z pracownikami obsługi na miejscu  5.800 bezobsługowych punktów selektywnej zbiórki odpadów •

Przetwarzanie i recykling odpadów w zależności od ich charakteru

58 zakładów przetwarzania odpadów organicznych  32 zakładów przetwarzających odpady na energię  79 składowisk odpadów

Produkty Odzysk materiałowy Gospodarstw a domowe Oczyszczanie ścieków Spalanie Odpady Składowisk o odpadów Fermentacja beztlenowa Bioga z Bionawozy Paliwo do pojazdów Gospodarstw a rolne Produkcja ciepła/chłodu Inne paliwa Produkcja energii elektryczn ej

Koszty stałe i ruchome kosztów produkcji energii el.

w gr/kWh el. z różnych paliw w Szwecji bez podatków, VAT i subwencji państwowych

40 15 10 5 0 35 30 25 20 odpady w skojarzeniu 30 MW wodna 90 MW nuklearna 1600 MW gazowa turbina 150 MW gazowa turbina kondensacyjna 400 MW węglowa kondensacyjna 400 MW gazowa turbina 40 MW

Wyjątkowe wyniki

Termiczne przekształcanie odpadów komunalnych w krajach Europy Zachodniej

Rozwój

Beztlenowa fermentacja Spalanie z odzyskiem energii Składowanie Odzysk materiałowy

Centrale recyklingu

Zrównoważona gospodarka mediami i zasobami organicznymi współpraca wsi z miastem

Ciepło sieciowe Frakcja biologiczna odpadów komunalnych Biometan sieciowy lub ciepło sieciowe, energia elektryczna Paliwo CSG

Biogazownia

Biogazownia Osad Odpady i uprawy rolnicze Nawóz naturalny

   

Produkcja biogazu i bionawozu

Obecnie najbardziej rozwijająca się metoda przetwarzania Odzysk energii poprzez produkcję biogazu stosowanego jako paliwo do pojazdów Zawracanie substancji pokarmowych na pola uprawne poprzez produkcję bionawozu Segregowanie u źródła i gwarancja jakości to słowa kluczowe

W 2011 wyprodukowano 322 GWh paliwa samochodowego z odpadów żywnościowych, zastępując ok.30 mln litrów benzyny. Corocznie w Szwecji 600.000 ton nawozów jest zastępowanych bionawozem.

Energia użytkowa z odpadów

 Produkcja ta zapewnia ok. 20% całego ciepła sieciowego w Szwecji, pokrywa zapotrzebowanie 900.000 domostw  Produkcja energii elektrycznej odpowiada potrzebom 250.000 gospodarstw domowych  Zaawansowany i bezpieczny system oczyszczania spalin  Większość pozostałości poprodukcyjnych może podlegać recyklingowi

Całkowita produkcja energii w 2011:

Ciepło sieciowe: 13,5 TWh Energia elektryczna: 2 TWh ( łącznie z odpadami przemysłowymi)

Tradycyjna spalarnia odpad ów komunalnych w Szwecji To tutaj odzyskuje się energię ze skraplania spalin

Efektywne spalanie odpadów komunalnych

Odpady – to zasoby

Od wysypisk śmieci do nowoczesnych zakładów recyklingu

Opłata za wywóz odpadów

Średnia opłata roczna w 2011 dla gospodarstwa domowego: • Domy jednorodzinne: 240 EUR • Mieszkania: 150 EUR Średnia opłata dzienna dla gospodarstwa domowego

Koszty gospodarki odpadami komunalnymi w 2010 r., średnio

Środki sterowania

     Cele ekologiczne Rozporządzenia rządowe, zakazy i podatki, np.:    Podatek wysypiskowy (od 2000) Zakaz składowania odpadów palnych na wysypisku od 2002 Zakaz składowania odpadów organicznych na wysypisku od 2005 Zróżnicowane taryfy za odpady komunalne Gminne plany i przepisy dotyczące gospodarki odpadami Informacja i komunikacja

Ważne czynniki sukcesu

• Gospodarka odpadami to usługa publiczna • Jasny podział ról i odpowiedzialności umożliwia niezbędne inwestycje • Jasne krajowe cele ekologiczne wskazujące kierunek działania.

• Długoterminowe regulacje prawne i ekonomiczne instrumenty sterowania • Współpraca

pomiędzy

gminami • Współpraca w

ewnątrz

gminy (wydziały zajmujące się odpadami, energią, gospodarką wodno-ściekową, planowaniem przestrzennym, itp.) • Współpraca między sektorem publicznym i prywatnym • Skupienie uwagi na komunikacji i zaangażowaniu społeczeństwa

Szwedzka wizja to z ero odpadów!

Cele długoterminowe do roku 2020:  Przerwanie powiązania między wytworzonymi odpadami i wzrostem gospodarczym  Zdecydowane przesunięcie w górę hierarchii postępowania z odpadami

Wzrost gospodarczy Wytworzone odpady B

Środowisko

Przeciwdziałanie zmianie klimatu Możliwe ścieżki wzrostu koncentracji CO 2 Źródło: Raport IPCC 2007

W. Rogalski 23.04.2014

37

Środowisko

Przeciwdziałanie zmianie klimatu Wysokość emisji według sektorów

W. Rogalski 23.04.2014

38

Środowisko

Unieszkodliwianie odpadów – Europa 100% 90% 80% 40 70% 60% 50% 23 40% 30% 20% 37 10% 0% 62 60 56 48 62 43 47 37 35 39 34 41 40 33 20 17 22 11 20 18 11 11 1 30 28 11 21 18 11 1 7 1 6 1 37 38 42 51 35 54 38 35 9 25 12 17 5 40 2 49 49 55 58 58 59 65 67 70 71 78 80 82 88 88 92 94 99 % Recycled + Composted % Incinerated % Landfilled 28 15 1 1 1 1 3 3 51 40 50 57 2 92 9 Źródło: Dr hab. T. Pająk

W. Rogalski 23.04.2014

39

Środowisko

Bioodpady – System Wiedeński Kompostowanie Odpady ogrodnicze i czyste odpady roślinne z gospodarstw domowych Fermentacja beztlenowa (biogaz) Odpady kuchenne z restauracji, zanieczyszczone odpady roślinne z gospodarstw domowych Spalanie biomasy Drewno naturalne Odpady organiczne Działalność komunalna Systemy te nie rywalizują ze sobą – uzupełnianie, nie konkurecja Odpady organiczne, które nie mogą być poddane recyklingowi pozostają w odpadach komunalnych i zostają wykorzystane termicznie

W. Rogalski 23.04.2014

40

Środowisko

Spalanie odpadów – spalarnia rusztowa Spittelau Wiedeń

W. Rogalski 23.04.2014

41

Środowisko

Spalanie odpadów – nowe spalarnie (Austria - Wiedeń)

W. Rogalski 23.04.2014

42

•

Wnioski ze Szwecji

Polityka ku niezależności energetycznej samorządów to przede wszystkim znakomty środek do: - zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego państwa - zmniejszania bezdobocia - podniesienia komfortu życia mieszkańców - zmniejszenia strat przesyłu energii - minimalizacji ryzyka awarii przesyłu - spełnianienia dyrektyw unijnych Impulsem często rewitalizacji zdewastowanych terenów – służy równoważniu potrzeb i zasobów w Symbio - City

Przesłanie

„Największym zagrożeniem dla ludzkości nie jest zło czynione przez złych ludzi tylko bierność tych dobrych”

Martin L. King

Nie bądźmy bierni !

D

ziękuję za uwagę

!

Telefon: 0 606 288 957 e-mail: jozef .

[email protected]