Transcript Doç. Dr. Özay KARADAĞ

TÜRKÇENİN İKİNCİ DİL
OLARAK ÖĞRETİMİNDE
PROGRAM GELİŞTİRME
Doç. Dr. Özay KARADAĞ
Düzce Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Türkçenin İkinci Dil Olarak
Öğretiminde Mevcut Durum
Türkçenin ikinci dil olarak öğretimi için
hazırlanmış, ulaşılabilir nitelikte tam ve
yetkin bir program bulunmamaktadır.
 Mevcut öğretim faaliyetleri, daha çok
İngilizce için hazırlanan program veya
öğretim materyallerinin Türkçenin ikinci
dil olarak öğretimine uyarlanması yoluyla
gerçekleştirilmektedir.

Son yıllarda “Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak Çerçeve
Metni” (Common European Framework of Reference for Languages: Learning,
Teaching, Assesment) Türkçe Öğretim Merkezleri tarafından
dikkate alınmaktadır.
 Yunus Emre Enstitüsü Türkçe Eğitim ve Öğretim
Merkezi, ağ sayfasında “öğretim sistemi Avrupa
Konseyi Ortak Dil Kriterleri ve dil seviyeleriyle
paraleldir.” (http://yee.org.tr/turkiye/tr/yetem/turkce-kurslari-2) açıklamasına
yer vermektedir.
 Ankara Üniversitesi TÖMER “Yeni Hitit Yabancılar
İçin Türkçe” setinin tanıtımında “Ankara
Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve
Araştırma Merkezi TÖMER’in 20 yılı aşkın birikim
ve deneyimini Avrupa Konseyi’nin çağdaş dil öğretim
ölçütleri ile birleştirmesinin bir ürünüdür.”
(http://tomer.ankara.edu.tr) açıklamasına yer vermektedir.

Yabancılara Türkçe öğretimi gerçekleştiren
kurumların ağ sayfalarında “Avrupa Dilleri
Öğretimi Ortak Çerçeve Metni” esas
alınarak hazırlanan bir ikinci dil öğretim
programından söz edilmemektedir.
 Yabancılara Türkçe öğretimi açısından tam
bir ortaklıktan söz etmek mümkün değildir.
 Kara (2011) “Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak
Çerçeve Metni Doğrultusunda Türkçe
Öğrenen Yabancılara A1-A2 Seviyesinde
Türkçe Öğretim Programı Örneği”
hazırlamıştır:

Çözüm: “Avrupa Dilleri Öğretimi Ortak
Çerçeve Metni” esas alınarak hazırlanacak
“İkinci Dil Olarak Türkçe Öğretim
Programı”
 Bu programın hazırlanabilmesi için öncelikli
olarak ihtiyaç analizlerinin yapılması
gerekmektedir.
 Türkçenin ikinci dil olarak öğretimi için
yapılan akademik düzeyde ihtiyaç analizi
çalışmaları oldukça sınırlıdır.
 Mevcut çalışmalar şunlardır:


Balçıkanlı, C. (2010). A Study on needs analysis of
learners of Turkish language. Sino-US English
Teaching, 7(1).

Florida Üniversitesindeki Avrupa Çalışmaları Merkezi’nde Türkçe
öğrenen öğrencilerin ihtiyaçları hakkında bilgi toplamak amacıyla
yapılmıştır. Bu çalışma yalnız dokuz katılımcının görüşlerine dayalı
olarak hazırlandığı için konuyla ilgili derinlemesine bilgi içermemekte,
genel bir fikir vermektedir.

Çalışkan, N. ve Bayraktar, S. (2012). Yabancılara
Türkçe öğretimi konusunda bir ihtiyaç analizi:
Kahire Yunus Emre Türk Kültür Merkezi örneği.
VII. Uluslararası Türk Dil Kurultayı, 24-28 Eylül,
Ankara.

Araştırmada, sosyolengüistik nitelikli 11 sorudan hareketle, farklı
kurlarda öğrenim gören 146 öğrenciden dil öğrenme ihtiyaçları
hakkında bilgi toplanmıştır.
Koçer, Ö. (2013). Program Geliştirmenin İlk
Basamağı: Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde
İhtiyaç ve Durum Analizi. Eğitim ve Bilim, 38(169),
159-174.
Türkçe Öğretim Merkezi’nde (TÖMER) YDT öğrenen 40 genç-yetişkin
öğrenci üzerine yapılan gözlemlerden, öğrencilerin anketlere ve bir açıkuçlu soruya vermiş olduğu cevaplardan ve YDT öğreten iki öğretmenle
yapılan görüşme sonuçlarından elde edilen nitel ve nicel veriler ışığında
YDT öğrenen öğrencilerin ihtiyaçlarındaki çeşitlilik ortaya çıkarılmıştır.
Çalışkan, N. ve Çangal, Ö. (2013). Yabancılara Türkçe
Öğretiminde Dil İhtiyaç Analizi: Bosna Hersek
Örneği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi, 13(2), 310-334.
Bosna Hersek’teki Yunus Emre Türk Kültür Merkezi’nin iki şubesinde
Türkçe öğrenen 168 kursiyere ulaşılarak gerçekleştirilmiştir. Iwai vd.(1998)
‘Japanese language needs analysis’ isimli çalışmadan uyarlanan ve iki
bölümden oluşan bir anket kullanılmıştır. Kursiyerlerin Türkçe öğrenme
ihtiyaçları ticaret, eğitim ve iş imkanı, bireysel ilgi ve ihtiyaçlar, sınıf içi
iletişim kurma olmak üzere dört alt boyutta kendini göstermiştir.
Dil Öğretiminde Program Geliştirme
(Richards, 2001)
I. Dil Öğretim Programı Geliştirmenin Ana
Unsurları(Kökenleri)
Müfredat geliştirmede aşağıdaki soruların
cevaplanması gerekmektedir:
1. Dil programının içeriğini belirlemek için
hangi prosedürler kullanılır?
2. Öğrencilerin ihtiyacı nedir?
3. Öğrenenler nasıl belirlenir?
4. Bir dil programı hazırlanırken hangi içerik
unsurları göz önünde bulundurulmalıdır?
5. Öğretimdeki amaç ve hedeflerin özellikleri
nelerdir ve bunlar nasıl geliştirilebilir?
6. Bir dersteki ünitelerin düzenlenmesi ve ders
programının planlanmasında hangi etkenler
vardır ve etkilidir?
7. İyi bir öğretim, bir programda nasıl sağlanır?
8. Eğitici materyallerin hazırlanmasında,
seçiminde, adapte edilmesinde ve
düzenlenmesinde hangi hususlar göz önünde
bulundurulmalıdır?
9. Bir kimse bir dil programının etkinliğini
nasıl ölçebilir?
Kelime hazinesi seçimi
 Gramer konularının belirlenmesi ve
derecelendirilmesi
 Erken/Eski ders programı yaklaşımları
altında yatan varsayımlar
II. Müfredat Geliştirme İçin Program Tasarımı
 Yeni yöntem arayışları (Yaklaşımlar)
 Dünyada ve Avrupa’da yabancı diller için
değişen ihtiyaçlar
 Belirli/özel amaçlar için Türkçe

III. İhtiyaç Analizi
 İhtiyaç analizinin amaçları nelerdir?
 İhtiyaçlar nelerdir?
 Hedef kitle nedir?
IV. Durum Analizi
 Sosyal faktörler
 Kurumsal faktörler
 Öğretmen faktörü
 Öğrenci faktörü
 Uyum faktörleri
V. Hedef ve Öğrenme Sonuçlarını Planlama
 Müfredatın ideolojisi
 Müfredat sonuçlarını belirleme
VI. Kurs Planlama ve Ders Programı Tasarımı
 Kursun açıklaması
 Giriş ve çıkış seviyelerini tanımlama
 Kurs içeriğini seçme
 Kurs alanının ve sırasının belirlenmesi
 Kurs yapısını planlama
VII. Etkili Öğretim Sağlama
 Kurum
 Öğretmenler
 Öğretim ve öğrenim süreci
VIII. Eğitici Materyallerin Rolü ve Tasarımı
 Yeni üretilmiş materyallere karşı klasik materyaller
 Ders kitabı
 Ders kitaplarını değerlendirme
 Ders kitaplarının adaptasyonu
 Bir program için materyal hazırlama
 Materyal üretimini/yazımını yönetme
 Materyallerin kullanımını izleme
IX. Değerlendirme Yaklaşımları
 Değerlendirme amaçları
-Şekillendirmeye yönelik değerlendirme
-Aydınlatıcı değerlendirme
-Özetleyici değerlendirme.
 Değerlendirme yürütmede kullanılacak prosedürler
Türkçe yetersizliği olan öğrenciler için kısa
süreli hazırlık kursları nasıl oluşturulabilir?
Sorunun tanımlanması:
-İlkokul çağına gelen çocukların bir kısmı ilk
okuma yazma eğitimini başarabilecek düzeyde
Türkçe yeterliliğine sahip değildir.
 Sınırlılıklar:
-İlk okuma yazma eğitimi için yeterli düzeyde
Türkçe bilgisine sahip olmayan çocuklara
verilecek Türkçe hazırlık kursları kısa süreli ve
etkili olmak zorundadır. Bu öğrencilerin fırsat
eşitliğinden yararlanabilmeleri bu kursların süresi
ve etkililiği ile doğru orantılıdır.

İHTİYAÇ ANALİZİ
Hedef kitle nedir?
-İlkokul çağına gelmiş, Türkçe bilmeyen
ve/veya Türkçesi ilk okuma yazma sürecini
gerçekleştirecek düzeyde olmayan öğrenciler.
*Bu durumdaki öğrenci sayısı, illere ve okullara
göre yoğunluğu nedir?
*Öğrenciler arasındaki düzey farklılıkları nedir?
*Bu öğrencilerin mevcut Türkçe kelime bilgisi ne
düzeydedir?
*Bu öğrencilere öncelikli olarak hangi kelimeler
öğretilmelidir?
*İşlevsel olarak hangi gramer özellikleri
kazandırılmalıdır?

Hedef kitlenin ihtiyaçları nelerdir?
 Hedef kitlenin ihtiyaçları nasıl
belirlenebilir?
-Mevcut durumda ihtiyaçların öğrenciler
üzerinden belirlenmesi son derece güçtür. Bu
sebeple ihtiyaç analizi Munby’in (1978)
geliştirdiği sosyolengüistik modelle yapılabilir.
Bu model öğrenciden veri toplamaktan ziyade
öğrenci hakkında veri toplamayı esas
almaktadır. Bu modelle sosyolengüistik
değişkenlerin çözümlemesi yapılabilir.

DURUM ANALİZİ
Öğrencilerin Türkçe kullanmadaki
sınırlılıkları bir çok değişkene bağlıdır. Bu
sebeple bu öğrencilere uygulanacak Türkçe
hazırlık programlarının düzenlemesi ve
yürütülmesi ile ilgili olarak dış unsurların da
dikkate alınması gerekmektedir.
 Richards (2001:91) öngörülen programın
geliştirilmesinde, dış unsurların analizi
anlamına gelen, durum analizinin yapılması
gerektiğini bildirmektedir.

Sosyal faktörler
*Aile tipleri *Ailenin çocuk ve çocukluk algısı
*Ailede çocuğa yüklenen anlamlar
*Ekonomik şartlar
 Kurumsal faktörler
*Bakanlık *Milli Eğitim Müdürlükleri
*Okul Müdürlükleri *Denetmenler
 Öğretmen faktörü
*Öğretmenlerin öngörülen programı
uygulamaya yatkınlıkları
 Öğrenci faktörü
 Uyum faktörleri

Hedef ve Öğrenme Sonuçlarını
Planlama
Programın ideolojisi
*Ülkedeki bütün öğrencilerin eğitim hakkından
yararlanmasını sağlama-fırsat eşitliği

Program sonuçlarını belirleme
*Öngörülen programla elde edilecek
sonuçların belirlenmesi.

Kurs Planlama ve Ders Programı Tasarımı

Kursun açıklaması

Giriş ve çıkış seviyelerini tanımlama

Kurs içeriğini seçme

Kurs alanının ve sırasının belirlenmesi

Kurs yapısını planlama
Etkili Öğretim Sağlama
Kurum
*Programın uygulanmasında kurumsal
unsurlar
 Öğretmenler
*Programın etkili olarak uygulanması için
öğretmenlerin eğitimi
 Öğretim ve öğrenim süreci
*Programın uygulanmasında öğretim ve
öğrenme süreçlerinin izlenmesi

Eğitici Öğretici Materyallerin
Tasarımı
Yeni program için materyal hazırlama
 Materyal üretimini/yazımının yönetimi
*Bu sürece mutlaka deneyimli öğretmenlerin
dahil olması gerekmektedir.
 Ders kitapları
 Ders kitaplarını değerlendirme
 Ders kitaplarının adaptasyonu
 Materyallerin kullanımını izleme

DEĞERLENDİRME
Program sonuçlarının değerlendirilmesi
 Değerlendirme yaklaşımları
*Şekillendirmeye yönelik değerlendirme
*Aydınlatıcı değerlendirme
*Özetleyici değerlendirme.
