Transcript osmanlı mali sisteminde mali örgüt yapısı

MALİYE TARİHİ
3. hafta
OSMANLI MALİ
SİSTEMİNDE MALİ
ÖRGÜT YAPISI
1. OSMANLI DEVLETİNDE MERKEZ MALİYESİ
► HAZİNE
Hazine
İç Hazine: Padişah
özel gelirleri
Dış Hazine: yönetim
sorumluluğu
sadrazam ve defterdarda
► İç
Hazine, padişahın rezerv olarak
kullandığı kaynak (kredi kaynağı)
► İç hazine şu sınıflara ayrılır:
- Bodrum hazinesi
sarayın
- İfraz hazinesi
değerli eşyaları.
- Çilhane hazinesi
İhtiyaçta
- Has oda hazinesi
darphaneye
- Harem-i Hümayun hazinesi
► Dış hazine, devletin gelir ve giderleri,
bütçesidir.
Maliye Örgütü
► Defterdar:
Padişaha bağlı olarak görev
yapan en büyük yönetim organı olan Divan-ı
Hümayun de dış hazineden sorumludur.
► Bu organ içinde görev yapan diğer bölümler:
► Defterdarlık:
Mali işlerden sorumlu en üst
makamdır. Ülke sınırları büyüdükçe coğrafi
olarak bölündü. Anadolu Defterdarlığı,
Arap Acem Defterdarı gibi.
► Ruznamçe Kalemi: Gelir ve gider
işlemlerinin yapıldığı bürodur.
► Maliye Kalemi: Mali yazışmalar yapılır.
► Tarihçi Kalemi: Çeşitli gelirlerden alacağı
olanlara verilecek ödeme planı hazırlar.
► Mektupçu Odası: Yazışmaları yürütür.
Gelir ve Gider Tahakkuklarını İzleyen
Kalemler
► Muhasebe-i
Evvel (Başmuhasebe) Kalemi:
Gelir ve giderlerle ilgili tüm kalemler izlenir.
► Cizye Muhasebesi Kalemi: Gayri Müslimlerle
ilgili kalemler tutulur.
► Evkaf Muhasebesi Kalemi: padişah ve devlet
büyükleri tarafından vakıflara tahsis edilen
arazilerden elde edilen gelirleri takip eder.
► Ağnam-ı
Celebkeşan Kalemi: Rumeli’de
yaşayan cins koyunlar üzerinden alınan bir
çeşit vergiyi takip eder.
► Mevkufat Kalemi: Ayni olarak ödenen
gelirlerle ilgilenir.
► Mukataa Kalemi: Mukataa gelirlerinin
izlenmesiyle görevlidir.
► Gider Kalemi: devlete hizmet veren
çalışanların maaşlarının izlendiği kalemdir.
► Büyük Ruznamçe: dış hazineye gelen gelir
ve giderlerin tahakkuk ve tahsilatını izler.
► Saymanlık
ve İcra Kalemi: Dış hazineye
gelen nakit paraların ayar ve ağırlık
kontörlünü yapar.
► Mali Yargı Kalemi: Merkezi idare ile
mükellef arasındaki ihtilafları çözer.
2. EYALETLERDE ÖRGÜT YAPISI
► Has
İdaresi:
beylerbeyi, sancakbeyi
vezirler hanım
sultanlara has şeklinde
dirlikler verilirdi.
Haslarını mültezimler
eliyle yönetirlerdi.
► Salyane
İdaresi:
beylerbeyi ve
sancakbeylerine dirlik
tahsisi yerine eyalet
hazinesinden nakit
olarak salyane (yıllık
maaş) verilirdi.
OSMANLI DEVLETİNDE TOPRAK
MÜLKİYETİ VE KAMU
GELİRLERİ
1. Toprak Mülkiyeti ve Dirlik Rejimi
► Miri
Arazi: Mülkiyeti devlete ait, tasarruf
hakkı belli bedel karşılığında şahıslara
bırakılmıştır. Tasarruf hakkı mirasçıya
geçerdi.
► Kira bedeli
Peşin bedel : 1 kez alınır.
Kira bedeli : arazi
ürününden belli zamanlarda alınan kiradır.
Alınan kiraya Öşür de denilirdi.
► Vakıf
Arazi: Vakıflara ait arazilerdir.
► Metruk Arazi: Ortak kullanıma ayrılmış yerlerdir.
Yollar köprüler camiler gibi.
► Mevad Arazi: Ölü arazi parçalarıdır. Çöl, taşlık
gibi. Arazi bir kimse tarafından iyileştirilirse kuru
mülkiyeti devlete, tasarruf hakkı iyileştirene ait
olur. Miri arazi olur.
Osmanlı dirlikleri askeri sınıfa verilmişti.
Osmanlıda üç yöneten sınıf vardı.
- Seyfiyye Sınıfı (askeri zümre)
- İlmiye Sınıfı (hukuçular)
- Kalemiyye Sınıfı (bürokratlar)
Osmanlı dirlikleri, dirlik arazisinin gelirine göre üçe
ayrılır:
► Has: Yıllık geliri yüz bin akçeden fazla olan
dirliktir. Şehzade, vezir, beylerbeyi vb. verilmiştir.
Yıllık gelirin her beş bin akçesi için bir zırhlı asker
beslemek ve savaşlara beraberinde getirme
zorunluluğu vardı.
► Zeamet: Yıllık geliri yirmi bin-yüz bin akçe
arasında olan dirliklerdir.Subaşı, defterdar,
alaybeyi vb. verilmiştir. Yirmi bin akçesi hariç
olmak üzere gelirin her beş bin akçesi için bir
zırhlı asker beslemek ve savaşlara beraberinde
getirme zorunluluğu vardı.
► Tımar:
Yıllık geliri yirmi bin akçeye kadar
olan dirliktir. Yıllık gelirin her üç bin akçesi
için bir zırhlı asker beslemek ve savaşlara
beraberinde getirme zorunluluğu vardı.
Sipahilere verilmiştir.
OSMANLI MALİ SİSTEMİNDE KAMU
GELİRLERİ
İkiye ayrılır.
1. Şeri vergiler
2. Haraç
Şeri Vergiler
► İslami
inanç ve esaslara göre alınan
vergilerdir.
► Zekat:Müslümanların dini bir görev olarak
senede bir kez malı veya parasının bir
miktarını hazine ya da yoksul Müslümanlara
vermesidir.Zekat kendi içinde sınıflandırılır:
Sevayim:Deve,manda, sığır,koyun gibi
hayvanlardan alınan zekattır.
Nukut ve Uruz: Altın ve gümüşten yapılan
kıymetli eşyalardan alınır.
Aşir:Ticari yollar üzerine atanan memurun
aldığı zekattır.Şimdiki gümrük resmi gibi.
Rikaz:Maden ve definelerden alınan zekattır.
Ariç:Hububat,meyve gibi üründen alınan
zekattır.
Haraç
► Gayri
müslimlerden alınan vergilerdir. İkiye ayrılır.
Cizye: Adam başına alınan şahsi vergilerdir.
Haracül Arazi:Topraktan alınan vergi veya hasattan
alınan hisse. Kendi içinde haracı mukasseme ve
haracı muvazzaf olmak üzere ikiye ayrılır. Birincisi,
arazinin hasılatından onda birinden yarısına kadar
alınır. İkincisi toprağın yüzölçümüne göre alınırdı.
Haracı muvazzaf türleri:
► Resm-i Çift
► Resm-i Zemin (dönüm resmi)
► Resm-i Asiyab (değirmen resmi)
► Resm-i Tapu
► Resm-i Aruz
► Resm-i Mücerret
► Resm-i İspenç
► Resm-i Dühan (Tütün resmi, kışlak resmi)
► Resm-i Çiftbozan
► Resm-i Cürüm ve Cinayet
Haracı Mukasseme çeşitleri:
► Öşür:Aşağıdaki maddelerden alınmaktaydı:
► Resm-i Bağ
► Resm-i Şıra
► Resm-i Bahçe
► Resm-i Bostan
► Resm-i Fevakih
► Resm-i Kovan
► Resm-i
► Resm-i
► Resm-i
► Resm-i
► Resm-i
Harir
Pembe
Giyalı
Ağ
Odun
Cizye
► Müslüman
olmayan ve eli silah tutan
kimselerden alınmaktaydı.
► Askerlikten muaf olanların ödedikleri nakdi
vergi idi.
► Kadınlar, çocuklar, ihtiyarlar, hasta ve
sakatlar cizye vergisinden muaflardı.
► Mükellefin ekonomik durumuna göre 3
kategoriye ayrılmıştı. 48-24-12 dirhem
Hayvanlarla ilgili vergiler
Adet-i Ağnam: her koyun ve keçi başına
belirli akçe olarak alınırdı.
► Ondalık Ağnam Resmi: her koyun ve keçi
başına alınırdı.
► Otlak Resmi: Sürü başına alınırdır.
► Zebiha Resmi: Kesilen hayvan başına
alınırdı.
►
Selamet Akçesi: Hayvanların bir yerden
başka bir yere götürülmesi sırasında Geçit
resmi veya toprak bastı adıyla alınırdı.
► Ağnam Bacı: Pazar ve panayır yerlerinde
alınıp satılan hayvanlardan alınan vergidir.
► Ağıl Resmi: Hayvanların barındıkları
yerlerden alınan vergidir.
► Hınzır Resmi(Canavar Resmi): Rumelide
beslenen Domuzlardan alınan vergidir.
► Yave Vergisi: kaçan hayvanların bulunması
halinde alınır.
►
İktisab Resmi
Ayda bir kez kadı ile iktisab ağası her türlü
sanatkar ve esnafı teftiş etmek ve
kullandıkları terazi, arşın gibi araçları kontrol
etmekle görevlilerdi.
Gümrük Vergileri
Gümrük vergileri koymaktan kaçınmıştır.
Karşı tarafın vergi koyması sebebiyle vergi
koymuştur.
Müslüman tüccarlardan 1/40
Gayri Müslim tüccarlardan 1/20 oranında
alınırdı.
Örfi Vergiler
Hükümdar iradesi
ile
tarh olunurdur.
Tekalif-i Adiye:
Savaş giderleri için
alınan vergidir.
Tekalif-i Şakka:
Keyfi alınan
vergilerdir.
Örfi Vergi Çeşitleri:
► İmdadiye-i
Seferiye
► İmdadiye-i Hazariye
► İane-i Cihadiye
► Mukabele Akçesi
► Avarız Akçesi
► Menzil Malı
► Tayinat Bedeli
Nan Baba
► Teamiye
► Kürekçi Bedeli
► Harc-ı Evamir
► Harc-ı Ferman
► Tebşirriyye-i Mu’tade
► Daire Masrafı vb.
►
Diğer Gelirler
►
Maktu Vergiler: bazı ülkelerin Osmanlıya
bağlılığını göstermesi için alınan vergilerdir.
►
Dış Borçlanmalar: I. Abdülmecit tarafından
1854 ‘de Kırım Savaşı sırasında alınmıştır.