Transcript Pobierz plik

SPOŁECZNE I
ZDROWOTNE
UWARUNKOWANIA
STAROŚCI
STARZENIE SIĘ A STAROŚĆ
STARZENIE SIĘ –
normalny, długotrwały i nieodwracalny
proces fizjologiczny, zachodzący w
osobniczym rozwoju żywych
organizmów, w tym także człowieka.
Starzenie rozpoczyna się w wieku
średnim i nasila z biegiem czasu.
STARZENIE SIĘ A STAROŚĆ
Starzenie –
jest procesem dynamicznym, postępującym w
czasie uszkodzeniem wszystkich funkcji
organizmu, powodującym:
 Utratę adaptacyjnej odpowiedzi na stres –
ograniczenie rezerwy homeostazy
 Rosnące ryzyko chorób zależnych od wieku
STARZENIE SIĘ A STAROŚĆ
Starość –
Jest to końcowy okres starzenia się,
który nieodwołalnie kończy się
śmiercią, jest to więc nie proces lecz
stan
STAROŚĆ



Wg. WHO wyróżnia się następujące okresy
starości
Starość wczesna: pomiędzy 60 a 74 rokiem
życia
Starość późna: pomiędzy 75 a 89 rokiem
życia
Starość bardzo późna – długowieczność:
powyżej 90 roku życia
CZY STAROŚĆ TO
CHOROBA?
Wg. Międzynarodowej Klasyfikacji
Chorób i Problemów Zdrowotnych
ICD – 10
R54 – starość
RXX – młodość??
CECHY PROCESU
STARZENIA SIĘ CZŁOWIEKA










POWSZECHNOŚĆ
PROGRESYWNOŚĆ
DŁUGOTRWAŁOŚĆ
WIELOWYMIAROWOŚĆ
WIELOPŁASCZYZNOWOŚĆ
MIERZALNOŚĆ
INWOLUCYJNOŚĆ
WIELOPRZYCZYNOWOŚĆ
ZWARTOŚĆ ONTOGENETYCZNA
PREWENCYJNOŚĆ
WIELOWYMIAROWOŚĆ
STARZENIA



STARZENIE SIĘ GATUNKU – historia
dotychczasowego rozwoju gatunku
STARZENIE OSOBNICZE – dotyczące
poszczególnych osób
STARZENIE POPULACYJNE
(DEMOGRAFICZNE) – starzenie się
danej populacji na danym obszarze i w
określonym czasie
Wielopłaszczyznowość
procesu starzenia


PŁASZCZYZNA BIOLOGICZNA:
obejmuje podstawowe atrybuty
organizmów żywych – zdolność do
adaptacji, rozwoju, rozmnażania się
itp.
PŁASZCZYZNA PSYCHOLOGICZNA –
obejmuje zmiany postrzegania świata,
filozofii życiowej, zachowania, uczuć
Wielopłaszczyznowość
procesu starzenia


PŁASZCZYZNA SPOŁECZNA –
obejmuje kontakty międzyludzkie,
pozycję społeczną i zawodową, związki
rodzinne itp.
PŁASZCZYZNA SOCJALNA – obejmuje
zmiany statusu materialnego,
zaspokajania potrzeb, dostępu do
usług, rozrywki itp.
Mierzalność procesu
starzenia - utrudnienia


Wiek kalendarzowy – duże różnice w
stopniu zaawansowania procesu
starzenia u osób w tym samym wieku
Wiek biologiczny – brak łatwego do
sprawdzenia i jednoznacznego
parametru np. stopień uwodnienia
tkanek
Mierzalność procesu
starzenia - utrudnienia


Wiek subiektywny („mam tyle lat na ile się
czuję”) – w znacznym stopniu
niemiarodajny, zależny od czynników
psychologicznych, socjalnych, aktywności
itp.
Wiek sprawnościowy – mierzony parmetrami
wydolnościowymi w stosunku do
fizjologicznej normy dla danego wieku
Rodzaje starzenia


Starzenie pomyślne – wolne od
chorób, z długo zachowaną
sprawnością fizyczną i intelektualną
Starzenie niepomyślne – wczesny
początek występowania chorób i
spadku sprawności, długi okres
uzależnienia od opiekunów
Starzenie pomyślne
Leni Riefenstahl 1902 - 2003
Starzenie niepomyślne
Zmienność populacji osób
w wieku podeszłym



60-70% - osoby zdrowe lub o niewielkiej
ciężkości schorzeń, samodzielne
20-30% - osoby przewlekle chore z kilkoma
chorobami przewlekłymi, niezależne, niekiedy
wymagające hospitalizacji
2-10% - osoby niedołężne, wiele schorzeń
przewlekłych, konieczność stałej opieki, często
instytucjonalizacja, nawracające hospitalizacje
STAROŚĆ W UJĘCIU
DEMOGRAFICZNYM
MLS – maximum life span
Wynosi około 120 lat i zasadniczo nie
zmienił się od tysięcy lat
Zmienia się odsetek ludzi w wieku
podeszłym z zatem również średnia
długość życia
STAROŚĆ W UJĘCIU
DEMOGRAFICZNYM
SOLON
640 p.n.e – 560 p.n.e
Średnia długość życia
w tych czasach to
20 lat
STAROŚĆ W UJĘCIU
DEMOGRAFICZNYM
MICHAŁ ANIOŁ
1475 – 1564
Średnia długość życia
w tych czasach to
25 lat
STAROŚĆ W UJĘCIU
DEMOGRAFICZNYM
Jeanne Calment
1875 – 1997
Średnia długość życia
w okresie w którym
żyła to 65 lat
STAROŚĆ W UJĘCIU
DEMOGRAFICZNYM
Społeczeństwo stare w ujęciu
demograficznym to takie, w którym:
odsetek ludzi w wieku powyżej 60 lat
przekracza 12%
lub
odsetek ludzi w wieku 65 lat przekracza
7%
Zmiany demograficzne w
Polsce
Wg. GUS w 2010 roku liczba ludzi w
wieku powyżej 65 lat wynosiła 5,1 mln
(czyli 13,6% populacji)
Prognoza na 2035 rok – 8,5 mln
(czyli 23,8% populacji)
Zmiany demograficzne w
Polsce


Zjawisko „podwójnego starzenia się” –
liczebność Polaków w wieku powyżej
75 lat wzrośnie z 0,8 mln aktualnie do
1,8 mln w 2030 roku
W okresie od 2010 do 2020 roku
przybędzie około 2 mln osób wieku
emerytalnym (efekt wyżu
demograficznego z lat 1950 – 1958)
Zmiany demograficzne w
Polsce
Współczynnik obciążenia demograficznego
Liczba osób w wieku poprodukcyjnym
przypadająca na 100 osób w wieku
produkcyjnym
2000 rok 100/24 czyli 4:1
- 2020 rok 100/36 czyli 3:1
- 2025 rok 100/40 czyli 2,5:1
-
Główne przyczyny starzenia
demograficznego




Wydłużenie przeciętnego czasu trwania
życia – w Polsce kobiety 80,6 lat, mężczyźni
72,1 lat
Spadek umieralności, zwłaszcza w
młodszych grupach wiekowych
Postępy w medycynie
Spadek liczby urodzeń powodujący
zmniejszanie się młodszej części
społeczeństwa w stosunku do ogółu
populacji
Społeczne aspekty
starzenia




Pogorszenie stanu zdrowia
Obniżenie statusu społecznego (przejście na
emeryturę, utrata autorytetu)
Pogorszenie warunków ekonomicznych
(spadek dochodów, wydatki na leki, opiekę,
konieczność wspierania dzieci)
Wzrost ryzyka narażenia osoby starszej na
nadużycia materialne, przemoc, zaniedbania
opiekuńcze
Społeczne aspekty
starzenia




Narażenie na wydarzenia losowe
(wypadek, pożar, kradzież)
Osamotnienie
„Zespoły utraty” – wdowieństwo,
zespół pustego gniazda, śmierć
przyjaciół
Pełnienie roli opiekuna współmałżonka
Społeczne aspekty
starzenia



Spadek autonomii – wzrost zależności
od innych osób
Zamieszkanie w instytucji opiekuńczej
Narastanie niesprawności w zakresie
podstawowych czynności dnia
codziennego – prac domowych,
zakupów, przygotowywania posiłków,
czynności higienicznych, finansów itp
Formy opieki nad
osobami starszymi



Opieka w środowisku zamieszkania
(wspierana przez podstawową opiekę
zdrowotną, pomoc społeczną itp.)
Opieka instytucjonalna (DPS, ZPO, ZOL)
Inne – domy prowadzone przez instytucje
pozarządowe, prywatne domy opieki, domy
seniora dla określonych grup zawodowych
Problemy w opiece nad
osobami starszymi



W Polsce większy odsetek osób niesamodzielnych
otrzymuje pomoc w placówkach zamkniętych niż w
miejscu zamieszkania
Pomoc środowiskowa jest tańsza a dodatkowo
pozostawienie osoby w domu pozytywnie wpływa
na samopoczucie podopiecznego
Przyjęcie osoby starszej do placówki opiekuńczej
oznacza w praktyce całkowite przejęcie
odpowiedzialności za jego sytuację, znacznie
większe wydatki oraz niewykorzystanie potencjału
opiekuńczego rodziny
Medyczne aspekty
starości





Wielochorobowość
Nietypowa symptomatyka
Polipragmazja
Wielkie zespoły geriatryczne
Wzrost zapotrzebowania na różne
formy opieki długoterminowej
stacjonarnej i w domu chorego
Medyczne aspekty
starości






Niesprawność osób ≥ 65 r.ż. w USA:
11% mężczyzn
19% kobiet
Ponad 80% niesprawnych wymaga pomocy przynajmniej
raz dziennie
Osoby ≥ 65 r.ż. hospitalizowane 3 x częściej
Pochłaniają 50% kosztów związanych z hospitalizacjami
Około 1/3 wypisywana w gorszym stanie
funkcjonalnym w zakresie ADL niż przed przyjęciem
W najstarszej grupie wiekowej maleją koszty związane z
opieką ostrą, rosną z długoterminową i ambulatoryjną
Medyczne aspekty
starości
Wraz z wiekiem wzrasta ilość schorzeń
powodujących niepełnosprawność
 Najczęstsze schorzenia będące przyczyną
niepełnosprawności:
- Układu krążenia – 54%
- Narządu ruchu – 51,6%
- Neurologiczne – 21,5%
- Narządu wzroku – 20,6%

Czynniki biologiczne
przyspieszające proces
starzenia







Uwarunkowania genetyczne
Płeć
Brak aktywności fizycznej
Nieprawidłowe odżywianie - otyłość,
niedożywienie ilościowe i jakościowe
Używki (alkohol w ilościach przekraczających
dopuszczalne normy, papierosy- zawsze!)
Choroby (wielochorobowość i wielolekowość)
Niesprawność, skutki przebytych chorób
i urazów
Czynniki
przyspieszające proces
starzenia
Czynniki genetczne odpowiadają za
przedłużenie średniego czasu życia w
około 10 -20%
 Styl życia odpowiada za przedłużenie
średniego czasu życia w około 50%
Stąd ogromna rola szeroko rozumianej
promocji zdrowia w tym zakresie !!!

Częstość stanów chorobowych
wśród osób starszych





Układu sercowo-naczyniowego – 75%
Układu ruchu – 68%
Układu oddechowego – 46%
Układu trawiennego – 34%
Zespoły otępienne – 15%
Wielkie problemy
geriatryczne






Majaczenie, otępienie depresja
Omdlenia
Upadki i zaburzenia chodu
Odleżyny
Nietrzymanie moczu i stolca
Upośledzenie wzroku i słuchu
Specyfika chorobowości
w wieku podeszłym


Schorzenia typowe dla wieku
podeszłego (of ageing) np. otępienie,
choroba zwyrodnieniowa stawów,
osteoporoza, udar mózgu
Schorzenia o odmiennym przebiegu w
wieku podeszłym (in ageing) np.
infekcje, cukrzyca, nowotwory
ODRĘBNOŚCI CHOROWANIA W
WIEKU PODESZŁYM



BRAK OBJAWÓW
OBJAWY NIETYPOWE:
- UPADKI, OGRANICZENIE SPRAWNŚCI
- NIETRZYMANIE ZWIERACZY
- ZABURZENIA FUNKCJI
POZNAWCZYCH, NASTROJU
OBJAWY NIESPECYFICZNE:
- OSŁABIENIE, ZMĘCZENIE
- OMDLENIA
TRUDNOŚCI
DIAGNOSTYCZNE







BRAK TYPOWEGO OBRAZU CHOROBY, OBJAWÓW
SPRCYFICZNYCH
WYWIAD SKĄPY, CZĘSTO MYLĄCY (NIEDOSŁUCH OTĘPIENIE)
POSTAWA CHOREGO: ZAPRZECZANIE CHOROBY („TO W TYM
WIEKU NORMALNE”) LUB HIPOCHONDRIA („WSZYSTKO MNIE
BOLI”)
NIECHĘĆ DO BADANIA, ZWŁASZCZA INWAZYJNEGO
KONIECZNOŚĆ RÓŻNICOWANIA ZMIAN CHOROBOWYCH I
ZWIĄZANYCH Z FIZJOLOGICZNYM STARZENIEM
OBECNOŚĆ SKUTKÓW PRZEBYTYCH SCHORZEŃ, URAZÓW ,
OPERACJI
OBJAWY JATROGENNE, POLIPRAGMAZJA
KONSEKWENCJE TRUDNOŚCI
DIAGNOSTYCZNYCH



OPÓŹNIENIE PRAWIDŁOEGO
ROZPOZNANIA I WZROST
ŚMIERTELNOŚCI
ZMNIEJSZENIE SPRAWNOŚCI
FUNKCJONALNEJ I SAMODZIELNOŚCI
OPÓŹNIENIE WDROŻENIA
WŁAŚCIWEGO LECZENIA,
POGORSZENIE ROKOWANIA
NIETYPOWY PRZEBIEG
ZESPOŁÓW CHOROBOWYCH






DEPRESJA BEZ SMUTKU
INFEKCJA BEZ LEUKOCYTOZY, GORĄCZKI,
TACHYKARDII
UTAJONE CHOROBY CHIRURGICZNE JAMY
BRZUSZNEJ
ZAWAŁ SERCA BEZ BÓLU W KLATCE
PIERSIOWEJ
NIEWYDOLNOŚĆ SERCA BEZ DUSZNOŚCI
APATYCZNA NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY
OBJAWY INFEKCJI
ZAPALENIE PŁUC:





U 25 – 30% bez gorączki lub z obniżoną
temperaturą ciała
Rzadko klasyczne objawy z kaszlem,
dreszczami, bólem opłucnowym
Często spadek apetytu, majaczenie, upadki,
zaostrzenie choroby przewlekłej
Często tachypnoe
Obraz rtg i zmiany osłuchowe mogą być
prawidłowe aż do 24-48 h po nawodnieniu
Zespół słabości kruchości
(Frailty syndrome)






Zaawansowany wiek z trudnością utrzymania
homeostazy w odpowiedzi na stres, brak
fizjologicznych rezerw, życie na granicy
niewyrównania
Niewydolność wielonarządowa
Zmniejszona zdolność do wykonywania aktywności
dnia codziennego
Niestabilność zmieniająca się w czasie
Niezdolność do odtworzenia sprawności po ostrej
chorobie
Niski wydatek energetyczny, obniżona masa i siła
mięśni, ograniczona mobilność
Zespół słabości kruchości
(Frailty syndrome)
Nie jest jednoznacznie zdefiniowany jedna z
klasyfikacji bierze pod uwagę obecność trzech z 5
nieprawidłowości:





niezamierzony ubytek wagi
wolna szybkość chodu
niski poziom aktywności fizycznej,
subiektywne uczucie wyczerpania
słaba siła uścisku
Frailty syndrome jest jak pornografia – trudno o
jednoznaczną definicję ale jak się na to patrzy od
razu wiadomo o co chodzi  !!
Zespół słabości / kruchości
(Frailty syndrome)



F.S jest czynnikiem prognostycznym złego
rokowania i zgonu.
FS jest predyktorem m.in. hospitalizacji, upadków
niepełnosprawności.
F.S koreluje z krótszym przeżyciem pacjentów
(w badaniu na 5000 osób wykazano, że pacjenci
powyżej 65 rż z F.S umierają 6 razy częściej w
ciągu 3 lat i 3 razy częściej w ciągu 7 lat w
porównaniu do chorych bez FS).
Kompleksowa Ocena
Geriatryczna
Wielodyscyplinarny, wielowymiarowy proces diagnostyczny
zmierzający do określenia możliwości i ograniczeń osób starych
w sferze medycznej, psychospołecznej i czynnościowej
przeprowadzany w celu stworzenia kompleksowego planu
terapii i opieki stosowany do oceny:




wydolności czynnościowej
potrzeb zdrowotnych
stanu psychicznego
sytuacji socjalnej
Wykonanie:
 lekarz podstawowej opieki zdrowotnej
 medyczne zespoły interdyscyplinarne (geriatra, pielęgniarka
środowiskowa, pracownik socjalny, psycholog, specjalista
rehabilitacji)
Kompleksowa Ocena Geriatryczna –
niektóre narzędzia diagnostyczne








Skala Katza (ADL) – do oceny podstawowych
czynności życiowych
Skala Lawtona (IADL) – do oceny złożonych
czynności życiowych
Skala Yesvage’a do oceny stanu emocjonalnego
Skala Folsteina (MMSE) do oceny funkcji
poznawczych
Skala Tinetti – do oceny zaburzeń równowagi
Skala MNA – do oceny stanu odżywienia
Skala Barthel – do oceny stopnia niesamodzielności
Skala Norton – do oceny ryzyka wystąpienia
odleżyn
Kompleksowa Ocena
Geriatryczna – cele




Określenie potrzeb osoby starszej
Ustalenie dostępnych możliwości i środków
Opracowanie strategii postępowania i jej
wdrożenie
Ocena osiągniętych efektów i ewentualna
modyfikacja postępowania
Czasem niewielka zmiana może
przynieść niewspółmiernie wysoką
korzyść !!!
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ