Transcript Żywienie człowieka chorego i niepełnosprawnego

Zasady prawidłowego żywienia
Dr Zbigniew Jan Pierożek
Prawidłowe żywienie TO PRZEDE WSZYSTKIM:
 Jakość - różnorodność produktów
 Ilość
 Regularność (3 - 5 x dziennie)
Dobowe zapotrzebowanie
wg. WHO/FAO 2003
 węglowodany 55 - 75 %
 białka
10 - 15 %
 tłuszcze
15 - 30 %
nasycone < 10 %
wielonienasycone 6 - 10 %
jednonienasycone
 cholesterol
< 300 mg
Dobowe zapotrzebowanie
wg. WHO/FAO 2003
 węglowodany 55 - 75 %
 białka
10 - 15 %
 tłuszcze
15 - 30 %
nasycone < 10 %
wielonienasycone 6 - 10 %
jednonienasycone
 cholesterol
< 300 mg
Dobowe zapotrzebowanie
w kuracji odchudzającej
 węglowodany 45 - 50 %
 białka
20 - 25 %
 tłuszcze
20 - 25 %
nasycone < 7 %
wielonienasycone < 10 %
jednonienasycone
 cholesterol
< 200 mg
Wielonienasycone
kwasy tłuszczowe
 Omega - 6 oleje roślinne
zmniejsza stężenie
LDL cholesterolu
8% energii
 Omega - 3 oleje rybne
zmniejsza stężenie
VLDL (TG) działa przeciwzakrzepowo
2% energii
Dieta niskotłuszczowa
• 1g tłuszczu - 9 kcal (białko, węglowodany - 4 kcal)
• koszt magazynowania - 4% (węglowodanów 23%)
•zmniejsza się insulinooporność
• zmniejsza się stężenie LDL cholesterolu
GI - glikemiczny indeks
 Pole pod krzywą(2h)narastania glikemii
po spożyciu 50g węglowodanów z
danego pokarmu / standardu x 100
 Wysoki indeks - biały chleb, ziemniaki
 Niski indeks - warzywa zielone, soja, soczewica, groch,
fasole, owoce, chleb żytni pełnoziarnisty, dziki ryż
 Słodzone płyny są gorsze od pokarmów stałych!!!!!
Leczenie dietetyczne
Dieta niskotłuszczowa
czy niskowęglowodanowa?
Deficyt kaloryczny
ważniejszy od proporcji składników
dla redukcji masy ciała.
Klasyfikacja
diet odchudzających
Typ diety
kcal / dobę
Głodówka
VLCD bardzo nisko kal.
0 - 200
200 - 800
Cambridge, Slim Fast, Modifast
Nisko kaloryczna
> 800
Zbilansowana
Niskotłuszczowa / wysoko węglow.
Niskotłuszczowa / wysoko białkowa
Posiłki kontrolowane
Lekko obniżona kal.
Rodzaje wadliwych diet odchudzających
 Jednoskładnikowe: mleczna, ryżowa, kapuściana
 Tłuszczowa tzw. optymalna Kwaśniewskiego (tłuszcze
zwierzęce, nadmiar cholesterolu, retinolu, żelaza, niedobór wit.C, potasu, wapnia,
magnezu)
 Kliniki Mayo (zakaz owoców i prod. zbożowych)
 Diamondów, Haya (zakaz łączenia)
 Montignaca (liczenie indeksu glikemicznego,
zakaz łączenia węglowod. z tłuszczami)
 Kopenhaska (rygorystyczna, dużo kawy, jajek)
 Głodówki (niedobory, obniżenie przemiany)
Dieta:
Niskotłuszczowa (<20% energii, tłuszcze nienasycone)
Niskowęglowodanowa (niski IG)
Wysokobiałkowa ( do 30% energii)
 zasycenie,  termogenezę,  TG,
 tłuszcz trzewny, oszczędza FFM
Wapń : ułatwia lipolizę
Woda : 2 l płynów nie słodzonych,
woda mineralna niegazowana, średniej mineralizacji,
mało sodu, wapń do magnezu 2:1
Jurajska, Cisowianka, zmineraliz.: Muszynianka, Staropolanka
Warzywa, owoce, błonnik, soja,
produkty pełnoziarniste
Kaloryczność 100 g produktów
o różnej zawartości tłuszczów :
 Mleko 3.2 %
64
 ser biały tłusty 177
 parówki
342
 Mleko 0.5 %
 Owoce:
 Warzywa:



awokado
banany
jabłka
161
96
47
40
 ser biały chudy 100
 szynka z indyka 84



pomidory
ogórki
sałata
15
14
14
Obiad (kcal)
Zupa pomidorowa (250 ml)
z ryżem
1 łyż. śmietany 18%
Kurczak (150 g)
Kotlet panierowany
Ziemniaki
(100 g)
Frytki
Kapusta (100 g)
Biała zasmażana
Kompot z jabłek (200 ml)
Obiad (kcal)
Zupa pomidorowa (250 ml)
z ryżem
1 łyż. śmietany 18%
93
41
Kurczak (150 g)
Kotlet panierowany
371
Ziemniaki
Frytki
(100 g)
303
Kapusta (100 g)
Biała zasmażana
70
Kompot z jabłek (200 ml)
102
___________
980 kcal
Obiad (kcal)
Zupa pomidorowa (250 ml)
z ryżem
1 łyż. śmietany 18%
93
41
czysta
28
Kurczak (150 g)
Kotlet panierowany
371
gotowany w jarzynach 149
Ziemniaki
Frytki
303
(100 g)
gotowane
90
Kapusta (100 g)
Biała zasmażana
70
kwaszona
Kompot z jabłek (200 ml)
102
___________
980 kcal
11
Herbata
__________
278 kcal
0
Wydatek energetyczny a wiek
Wysiłek
duży
siedzenie
palenie,kawa
średni
Termogeneza
poposiłkowa
zawodowy
Przemiana
podstawowa
4000
3000
2000
1000
0
James, Ralph and Ferro-Luzzi, 1989
70 kg, 25 lat
70 kg, 70 lat
Zapotrzebowanie energii
Całkowity wydatek energetyczny=
BMR x współczynnik aktywności
Mężczyźni BMR = 11.6 x masa kg + 879 kcal
Kobiety
BMR = 8.7 x masa kg + 826 kcal
Poziom aktywności
Współczynnik
Siedzący
1.3
Średni aktywny
1.5
Regularna aktywność
1.7
(Astrup, Clin.Endocrinol. Metab. 1999, 13, 109)
[ Masa ciała (kg) x 22 ]
[-1000 kcal / dz = -1 kg / tydzień]
Wskaźniki dziennego zapotrzebowania
GDA - Guideline Daily Amounts
(dieta zbilansowana, przeciętna)
Energia
2000 kcal
Białko
50 g
Węglowodany
270 g
Cukier
90 g
Tłuszcz
70 g
Tłuszcze nasycone 20 g
Błonnik
25 g
Sód (sól)
2.4 g ( 6 g)
Definicja otyłości
Otyłość to choroba przewlekła, bez tendencji do samoistnego
ustępowania, w której zespół objawów uwarunkowany jest
czynnikami:
 zewnętrznymi:
 nieprawidłowe żywienie i nadprodukcja żywności, mała
aktywność fizyczna (urbanizacja, motoryzacja), stresy,
zaburzenia psychoemocjonalne
 wewnętrznymi:
 genetyczne, metaboliczne, regulacyjne i degeneracyjne
WHO. Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic. WHO/NUT/NCD/98.1
Report of a WHO consultation on Obesity, Geneva, 1998
Obliczanie BMI
Masa ciała (kg)
Wzrost2
(m2)
=
Body Mass Index (BMI)
(wskaźnik masy ciała)
BMI (kg/m2)
% Nadwagi
Zaawansowanie
choroby
25 - 29,9
+ 20 - 30%
Nadwaga
30 - 39,9
+ 30 - 80%
Otyłość
³ 80%
Ciężka otyłość
³ 40
Obwód talii jest dobrym markerem ilości tłuszczu
trzewnego i ryzyka powikłań otyłości
Kobiety
cm
80 cm = wzrost ryzyka (1)
>88 cm = problemy zdrowotne
Mężczyźni
94 cm = wzrost ryzyka (1)
>102 cm = problemy zdrowotne
Lean MEJ, et al. Lancet;1998:351:853–6
Definicja otyłości
Otyłość jest chorobą przewlekłą, charakteryzującą się
 zwiększeniem tłuszczowej masy ciała
(mężczyźni > 25 % kobiety > 30%)
BMI (kg/m2) > 30
otyłość brzuszna - obwód talii
(mężczyźni > 94 cm kobiety > 80 cm)
Przyczyny otyłości
Czynniki dziedziczne - u 70% osób otyłych
przynajmniej jedno z rodziców było otyłe
Czynniki fizjologiczne
Apetyt regulowany jest:
-wielkością posiłków,
-częstością,
-składem,
-smakiem
-nadzorowany przez ośrodkowy układ nerwowy
Czynniki psychogenne
Otyłość można traktować jako formę uzależnienia –
utraty kontroli nad jedzeniem.
Styl życia
Prawie 3/4 Amerykanów powyżej 18 roku życia nie
wykazuje żadnej aktywności ruchowej w wolnym czasie
Kobiety prowadzące siedzący tryb życia są
7krotnie bardziej predysponowane do przybierania na wadze,
mężczyźni - 4-krotnie
Czynniki mogące mieć związek
z wystąpieniem otyłości
1. Zaburzenie osi przysadka-tarczyca
2. Zaburzenie neuroendokrynnej czynności podwzgórza:
- leptyna
- galanina
- neuropeptyd Y
- cholecystokinina
- endogenne opioidy
3. Niedobór hormonu wzrostu
Czynniki mogące mieć związek
z wystąpieniem otyłości (cd):
4. Insulinooporność.
5. Hormony płciowe
6. Zmieniona aktywność lipazy lipoproteinowej tkanki
tłuszczowej.
7. Zmieniona czynność receptorów  i 
adreneregicznych w tkance tłuszczowej.
8. Czynniki psycho-socjologiczne:
- zmniejszona aktywność fizyczna
- zwiększony pobór pokarmu
Względne ryzyko zagrożenia zdrowia wynikające z
otyłości w krajach rozwiniętych
Nieznacznie
podwyższone (ryzyko
względne 1 - 2)
Rak (rak piersi u kobiet po
menopauzie, rak macicy,
rak okrężnicy)
Bóle w okolicy lędźwiowokrzyżowej
Średnio podwyższone
Znacznie podwyższone
(ryzyko względne 2 - 3) (ryzyko względne >3)
Choroba wieńcowa
Cukrzyca
Nadciśnienie tętnicze
Kamica pęcherzyka
żółciowego
Choroba zwyrodnieniowa
stawów
Zaburzenia lipidowe
Dna moczanowa
Oporność na insulinę
Zespół bezdechu
sennego
Raport WHO, 1998
Otyłość
Otyłość udowo - pośladkowa
Otyłość wisceralna
(centralna, brzuszna,androidalna) (obwodowa, gynoidalna)
Typ brzuszny otyłości  zespół metaboliczny 
zwiększone ryzyko rozwoju:
- cukrzycy typu 2
- miażdżycy naczyń,
- choroby niedokrwiennej serca i zawału mięśnia sercowego
- udarów mózgu
- hormonalnie uwarunkowanych nowotworów sutka i endometrium
Zespół metaboliczny
Kryteria według International Diabetes Federation (IDF) z 2005
1. OBWÓD TALII*
2. TRIGLICERYDY
KOBIETY
MĘŻCZYŻNI
≥ 80 CM
≥ 94 CM
≥150 mg/dl (1,7mmol/l)
3. CIŚNIENIE TĘTNICZE
4. CHOLESTEROL HDL
GLUKOZA NA CZCZO
≥130/85 mmHg
<50 mg/dl(1,3mmol/l)
<40 mg/dl (1,04mmol/l)
≥ 100 mg/dl (5,6 mmol/l)
Jeżeli spełnione kryterium 1 i dwa z pozostałych
Zespół metaboliczny
* wg National Cholesterol Evaluation Treatment Panel (NCEP) III, z 2001
obwód talii u mężczyzn ≥102cm; u kobiet ≥88cm
Otyłość a choroba niedokrwienna serca
Tkanka
tłuszczowa
 obciążenia
wstępnego m.s.
 objętości krwi
krążącej
 masy m. s.
 zapotrzebowania
na tlen
 ciśnienia
rozkurczowego
 napływu krwi
 rezerwy wieńcowej
Otyłość a niewydolność krążenia
Tkanka
tłuszczowa
 objętości krwi
krążącej
 obciążenia
wstępnego m. s.
niewydolność
oddechowa
przerost i roztrzeń komór
(nagłe zgony)
 oporu
obwodowego
 RR
 RR (t. płucna)
Cukrzyca typu 2
Aż 80-90% pacjentów z cukrzycą typu 2 to ludzie
otyli
( masy ciała o 5 – 10% prowadzi do obniżenia poziomu
cukru we krwi i pozwala na obniżenie dawki leków
doustnych i insuliny)
Otyłość a układ oddechowy
Tkanka
tłuszczowa
Pojemność życiowej
Hipoksemia i hiperkapnia
Skurcz naczyń
Nadciśnienie płucne
Niewydolność
prawokomorowa
Zespół hipowentylacji
Zespół bezdechu sennego
Bradykardia
Zaburzenia rytmu
Nagły zgon
Otyłość a nowotwory
U otyłych częściej występują nowotwory:
- macicy
- sutka
- pęcherzyka żółciowego
- prostaty
- jelita grubego
Otyłość a nowotwory
Mężczyźni
 zwiększone ryzyko raka jelita grubego i gruczołu krokowego
Kobiety
 zwiększone ryzyko raka endometrium, szyjki macicy,
jajników, piersi, pęcherzyka żółciowego
 u kobiet po menopauzie 11% raków piersi i 11% raków jelita
grubego jest spowodowane otyłością
Przyrost masy ciała po 18 roku życia
był związany z wystąpieniem raka sutka po menopauzie
Związek ten był szczególnie silny u kobiet po
menopauzie, które nigdy nie były leczone estrogenową
terapią zastępczą.
Względne ryzyko rozwoju raka sutka wynosiło 1,6 w
przypadku przyrostu masy ciała 10 do 20 kg i 2,0 gdy
przyrost  niż 20 kg
Wśród kobiet stosujących estrogeny, u których wystąpił
przyrost masy ciała nie miały zwiększonego ryzyka
rozwoju raka sutka.
Huang Z et al. JAMA 1997; 278:1407
U otyłych 6-krotnie częściej niż u szczupłych dochodzi do
schorzeń pęcherzyka żółciowego
Otyłość a zaburzenia hormonalne
 Hormony tarczycy
 Hormon wzrostu
 Glikokortykosteroidy
 Hormony płciowe
 Insulina
Otyłość a hormony płciowe:
U kobiet z nadwagą występują częściej zaburzenia
miesiączkowania
Otyłość a menopauza
W okresie przekwitania kobieta osiąga maksymalną wagę ciała.
Wraz z wygasaniem funkcji jajników, dochodzi do redystrybucji
tkanki tłuszczowej ze wzrostem depozytu tłuszczu wisceralnego
 otyłość brzuszna.
Otyłość a menopauza
Kobiety przejawiające dużą aktywność fizyczną po menopauzie
wykazywały mniejszą skłonność do tycia.
Otyłość a hormony płciowe
Otyłość gynoidalna, połączona z ginekomastią, żeńskim typem
owłosienia łonowego i słabym zarostem twarzy może być
jednym z objawów feminizacji u mężczyzn
Otyłość a hormon wzrostu.
Wraz z wiekiem zmniejsza się sekrecja hormonu
wzrostu i IGF-1.
Niedobór GH prowadzi do rozwoju otyłości.
Kompleksowe leczenie otyłości
1. Lekarz
2. Psycholog
3. Dietetyk
4. Rehabilitant
Redukcja masy ciała
 Zmiana stylu życia
 Stosowanie diety
 Zwiększona aktywność fizyczna
 Farmakoterapia
Wskazania do farmakoterapii
• pacjenci z otyłością ( BMI > 30 kg/m2),
lub
• pacjenci z nadwagą ( BMI > 27 kg/m2), u których
istnieją dodatkowe czynniki ryzyka związane
z otyłością (cukrzyca typu 2, dyslipidemia)
Aktywność fizyczna
 zwiększenie codziennej aktywności (chodzenie)
 30 minut dziennie ćwiczeń fizycznych
 przyspieszenie chudnięcia
 ubytek tłuszczu i zabezpieczenie beztłuszczowej
masy (mięśni i kości)
 obniżenie ciśnienia tętniczego
 poprawa przemiany węglowodanowej i lipidowej
 poprawa wydolności fizycznej i samopoczucia