Transcript Cengiz Cihan`ın Sunumu

1988-2011 Döneminde
Türkiye Ekonomisindeki Büyümenin
Arz Yönlü Dinamikleri:
Çeyreklik ve Yıllık Bazda Analizler
Şeref Saygılı-OECD&TCMB
Cengiz Cihan-TCMB
24 Ekim 2011
İstanbul
Sunuş planı
• Üretim faktörlerinin gelişimi
– Sermaye Stokunun Hesaplanması
– Üretim Fonksiyonu kullanılarak Toplam Faktör
Verimliliği Düzeyinin Hesaplanması
– Türkiye ekonomisinde potansiyel büyüme
• Büyümenin sürdürülebilirliği
– İhracatın gelişimi ve göreceli durumu
– İmalat sanayiin performansı
– Kredilerdeki gelişmeler
Amaç
• Türkiye ekonomisinde son dönemde yaşanan
değişim süreci
• Bu değişim sürecinin arz yönlü bir büyüme modeli
kapsamında değerlendirilmesi
• Büyümenin temel dinamiklerindeki gelişmeler ve
potansiyel büyüme
• Sürdürülebilir güçlü bir büyüme performansının
sağlanabilmesi hususunda gözlemlenen tespitler
(kredilerdeki gelişmeler, ihracatın gelişimi ve
göreceli konumu, imalat sanayiin performansı)
Türkiye Ekonomisinde Arz Yönlü
Büyüme Modeli çerçevesinde
Potansiyel Büyüme
Potansiyel Büyüme Metodolojisi-I
ln Yt = a ln LDt + (1 - a ) ln K t + At
Yt = Milli Gelir
;
(1)
LD = İstihdam Düzeyi
K = Sermaye Stoku
A = Toplam Faktör Verimliliği (teknolojik değişim)
a = Emeğin Üretim Esnekliği
At = ln Yt - (a 1 ln LDt + (1 - a 1 ) ln K t )
(2)
ln Yt = a 2 ln( avhr t * LDt ) + (1 - a 2 ) ln( cu t * K t ) + At
avhr = İmalat Sanayiinde Çalışanların Ortalama Çalışma Saati Endeksi
( 3)
cu = İmalat Sanayiinde Kapasite Kullanım Oranı (KKO)
Potansiyel Büyüme Metodolojisi-II
*
ln Y t = a 3 ln( avhr * (1 - nairu ) * L St ) + (1 - a 3 ) ln( cu * K t ) + At
*
Y t = Potansiyel Milli Gelir
avhr = İmalat Sanayiinde Çalışanların Ortalama Çalışma Saati Endeksi (1987-2010 Ort.)
nairu = 1987-2007 dönemindeki en düşük işsizlik oranı; yüzde 6,5
L S = İşgücü
cu = 1987-2010 dönemi KKO ort. ile ilgili dönemdeki en yüksek KKO’nun ortalaması
(4)
1988Q1
1989Q1
1990Q1
1991Q1
1992Q1
1993Q1
1994Q1
1995Q1
1996Q1
1997Q1
1998Q1
1999Q1
2000Q1
2001Q1
2002Q1
2003Q1
2004Q1
2005Q1
2006Q1
2007Q1
2008Q1
2009Q1
2010Q1
2011Q1
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Üretim Faktörlerinin Gelişimi:
Sermaye Stoku Düzeyi_Milyar TL, 1998 fiyatlarıyla
350
300
250
200
150
100
50
0
350
300
250
200
150
100
50
0
Üretim Faktörlerinin Gelişimi:
İstihdam ve İşgücü Düzeyi_Bin kişi
27000
25000
23000
21000
19000
17000
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
15000
İstihdam Düzeyi
İşgücü Düzeyi
Üretim Faktörlerinin Gelişimi:
Sermaye & İşgücü Verimliliği ile Sermaye Hasıla Oranı
Sermaye Verimliliği
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2000
2002
0.3
2001
2500
2000
0.35
1999
3000
1998
0.4
1997
3500
1996
0.45
1995
4000
1994
0.5
1993
4500
1992
0.55
1991
5000
1990
0.6
1989
5500
1988
0.65
İşgücü Verimliliği (sağ eksen)
2.9
2.8
2.7
2.6
2.5
2.4
2.3
2.2
2.1
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2.0
Sermaye-Hasıla Oranı
12.0
11.8
11.6
11.4
11.2
11.0
10.8
10.6
10.4
10.2
10.0
TFV Düzeyi
1988Q1
1989Q1
1990Q1
1991Q1
1992Q1
1993Q1
1994Q1
1995Q1
1996Q1
1997Q1
1998Q1
1999Q1
2000Q1
2001Q1
2002Q1
2003Q1
2004Q1
2005Q1
2006Q1
2007Q1
2008Q1
2009Q1
2010Q1
2011Q1
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Üretim Faktörlerinin Gelişimi:
Toplam Faktör Verimliliği
3.05
3.00
2.95
2.90
2.85
2.80
2.75
2.70
2.65
2.60
TFV_Üç aylık bazda
Türkiye Ekonomisinde Gerçekleşen&Potansiyel
Büyüme (yıllık ve üç aylık bazda)
15.00
12.0
10.0
10.00
8.0
6.0
5.00
4.0
0.0
-5.00
1989Q1
1989Q4
1990Q3
1991Q2
1992Q1
1992Q4
1993Q3
1994Q2
1995Q1
1995Q4
1996Q3
1997Q2
1998Q1
1998Q4
1999Q3
2000Q2
2001Q1
2001Q4
2002Q3
2003Q2
2004Q1
2004Q4
2005Q3
2006Q2
2007Q1
2007Q4
2008Q3
2009Q2
2010Q1
2010Q4
0.00
2.0
-2.0
-10.00
-4.0
-6.0
-15.00
-8.0
-20.00
Yıllık bazda Y* büyümesi
Yıllık bazda Y büyümesi
Üç aylık bazda Y* büyümesi
Üç aylık bazda Y büyümesi
Türkiye Ekonomisinde Büyümenin
Dinamikleri
• Potansiyel Büyüme:
1989-2010
1989-2000
2002-2010
2002-2008
2009-2010
Potansiyel Büyüme
4.0
3.6
4.6
4.9
3.6
Gerçekleşen Büyüme
4.0
3.9
5.1
5.9
2.1
1989Q1-2011Q2
1989Q1-2000Q4
2002Q1-2011Q2
2002Q1-2008Q4
2009Q1-2011Q2
Potansiyel Büyüme
4.1
3.7
4.7
4.9
4.1
Gerçekleşen Büyüme
4.2
4.1
5.4
6.0
3.8
Not: Üretim Fonksiyonu tahminlerinde α(L) 0,3454 tahmin edilmiştir.
Not: Üretim Fonksiyonu tahminlerinde α(L) 0,3447 tahmin edilmiştir.
• Büyümenin Kaynakları:
1989-2010
Gerçekleşen Büyüme
3.84
1989-2000
3.83
2002-2010
4.97
Not: Üretim Fonksiyonu tahminlerinde α(L) 0,345 tahmin edilmiştir.
Sermaye Stoku
3.18
82.7
3.36
87.6
3.70
74.3
İstihdam
0.49
12.8
0.54
14.1
0.58
11.6
TFV
0.17
4.5
-0.07
-1.8
0.70
14.1
Potansiyel Büyümenin
Arttırılması ve Sürdürülebilirliği
Potansiyel Büyüme-Sanayi İlişkisi
• Türkiye ekonomisinde potansiyel büyümenin
gelişimi açısından sanayi stratejik öneme sahiptir.
• Türkiye ekonomisinde kritik düzeyde tasarruf açığı
söz konusudur.
• Üretim süreçlerinde ithalata bağımlılık giderek
artmaktadır. Özellikle dış ticarette yaşanan
sektörel değişim süreci, üretim yapılarının küresel
ağlara entegre olmasıyla bu süreci daha fazla
yoğunlaştırmıştır.
Potansiyel Büyüme-Sanayi İlişkisi
• Türkiye ekonomisinin dinamik yapısı (genç nüfus,
üretim yapılarındaki hızlı dönüşüm, küreselleşme
süreci) ve yakınsama motivasyonu yüksek
büyüme oranlarını beraberinde getirmektedir.
• Ancak, yurtiçi tasarrufların yeterli düzeylerde
bulunmaması büyümenin dış kaynakla finanse
edilmesine neden olmaktadır.
• Dolayısıyla, Türkiye ekonomisinde cari işlemler
açığının sürdürülebilirliği hususu önemini her
geçen gün artırmaktadır.
Sanayinin önemi
• Sanayiin ekonominin merkezinde yer alması ve
tarım ve hizmetler sektörleriyle ileri-geri bağları
• Sanayi-verimlilik ilişkisi
• Teknolojik değişimle olan yakın ilişkisi (embodied
technical change)
• Küresel rekabetin kıyasıya yaşandığı alanlara konu
olması (tradable sectors)
Potansiyel Büyüme ile İmalat Sanayiin Katma
Değer içindeki Payı
25.0
7.5
24.0
6.5
23.0
22.0
5.5
21.0
20.0
4.5
19.0
3.5
18.0
17.0
2.5
16.0
15.0
1.5
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
İmalat Sanayi-GSYH Oranı (%)
Potansiyel Büyüme (%)_Sağ eksen
İmalat Sanayii & İhracat İlişkisi -Türkiye
30.0
25.0
25.0
20.0
20.0
15.0
15.0
10.0
10.0
5.0
5.0
0.0
0.0
-5.0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
-10.0
İmalat Sanayi-GSYH Oranı (%)
İhracat Miktar Endeksi Artışı
İmalat Sanayii Büyümesi
300.0
250.0
200.0
150.0
100.0
50.0
0.0
2003
2004
2005
2003=100 İhracat Miktar Endeksi
2003=100 İhracat Hacmi Endeksi
2006
2007
2008
2009
2010
2003=100 İmalat Sanayi Endeksi
2010
İmalat Sanayii & İhracat İlişkisi-Ülke Kıyaslamaları
İmalat Sanayii/GSYH (%)- Başarılı ve Başarısız Ülkeler
İmalat Sanayii/GSYH (%)- Dünya ve Türkiye
30
25
20
15
1965
1967
1969
1971
1973
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
10
1965
1967
1969
1971
1973
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
G. Kore
İspanya
Türkiye
Portekiz
Çin
Yunanistan
Üst-Orta Gelirli
Türkiye
İmalat Sanayii/GSYH (%)- AB ve Türkiye
35
30
25
20
15
Türkiye
İsveç
Avrupa Birliği
Macaristan
2008
2006
2004
2002
2000
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
10
1980
45
40
35
30
25
20
15
10
5
Almanya
Çek Cumhuriyeti
İhracat Artışı – Büyüme İlişkisi
Büyüme Oranı (%)
İhracat Artışı (%)
40.0
20.0
30.0
15.0
20.0
10.0
10.0
5.0
0.0
0.0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
-10.0
-5.0
-20.0
-10.0
Çin
İhracat Artışı (%)
Çin
1999-2010
19.7
1999-2002
17.8
2003-2006
29.4
2007-2010
12.0
Ka yna k: WDI (2011)
Hindistan
G. Kore
Hindistan
11.9
15.2
12.9
7.5
Türkiye
G. Kore
12.0
11.0
15.6
9.3
Türkiye
9.8
12.0
13.3
4.1
Çin
Büyüme Oranı (%)
Çin
1999-2010
10.1
1999-2002
8.4
2003-2006
11.0
2007-2010
10.8
Ka yna k: WDI (2011)
Hindistan
G. Kore
Hindistan
7.4
5.1
8.8
8.4
Türkiye
G. Kore
5.0
7.3
4.1
3.5
Türkiye
3.6
1.0
7.5
2.4
Sanayideki dönüşüm süreci
• Ekonomideki dual yapı: Başarılı olanlar vs. Başarısızlar
-Başarılılar: Küresel Üretim Zinciri içinde yer alanlar
(Tüm imalat sektörlerinde başarılı firmalar vardır).
• Bu firmalara destek sağlayan sınırlı sayıda alt tedarikçi
firmalarda bulunuyor.
• Dolayısıyla ana-yan sanayii bağıntısı zayıflıyor.
• Ayrıca, küresel oyun içinde yer alan firmaların bölgesel
bir odaklanmaya sahip olduğu görülüyor (AntepDenizli-Kayseri-Çorum gibi iller; İstanbul-Bursa-İzmitSakarya-İzmir dışında).
Hammadde ve Malzeme Kullanımında Yerli Payının
2002-2007 Dönemindeki Gelişimine Yönelik Firmaların
Değerlendirmesi
Yüzde
46,9
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
47,2
42,8
38,6
14,2
10,3
Azaldı
Arttı
Firma Değerlendirmesi
Değişmedi
Finansal Tablolar
Faaliyetin Bir Bölümünün Devredildiği Yan Sanayi (%)
60
50,8
50
40
27,9
21,3
30
20
10
0
Sadece Yerli
Sadece Yabancı
Yerli ve Yabancı
Türkiye ekonomisindeki değişim süreci
• Sanayi sektörlerinden Hizmetler sektörlerine
doğru bir kayış söz konusudur (yatay değişim).
• Sanayi sektörlerinde düşük katma değerli
alanlardan yüsek katma değere doğru bir kayış da
oldu (dikey değişim).
• Ancak burada dikkat çekici nokta, özellikle son
dönemde ticaret, konut gibi alanlara sanayiden
geçişin daha ağırlıklı olmasıdır. Örneğin,
sanayinin GDP’deki payı azalırken hizmetlerin payı
giderek artarken; potansiyel büyüme oranı yüzde
5’in üstüne çıkamamaktadır.
Uzun Dönemli Büyüme Performansı (%)
5,2
5
4,8
4,6
4,4
4,2
4
1950-2010
1960-2010
1970-2010
1980-2010
1990-2010
2000-2010
Yurtiçi tasarrufların gelişimi
Toplam Yurtiçi Tasarruflar-GSYH Oranı (%)
30.0
25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
0.0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Harcamalar yönünden GSYH
Milli Gelir ve Dış Ticaret (GSYH'ya Oran, %)
Milli Gelirin Başlıca Talep Unsurları (GSYH'ya Oran, %)
30
87
28
85
26
30
-35
28
-30
26
-10
16
-5
14
Net Dış Ticaret- Sağ Eksen
İhracat
İthalat- Sağ Eksen
2010
2009
5
2008
10
2007
0
2006
12
2011-ilk yarı
İhracat
2010
2009
2008
2007
2006
2005
Yatırım
2011-ilk yarı
Tüketim (toplam)-Sağ Eksen
2004
2003
2002
2001
2000
1999
75
1998
10
18
2005
77
12
-15
2004
14
20
2003
79
16
-20
2002
18
22
2001
81
2000
20
-25
24
1999
83
22
1998
24
Kredilerdeki gelişmeler
39.5
35.0
4.0
2.9
2.0
2007
2006
2005
2004
1.9
2003
2011-ilk yari
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
0.0
2000
0.0
1999
2.0
4.8
4.0
2002
11.5
5.0
1998
7.1
2001
10.2
9.0
6.0
14.8
14.3
16.5
11.0
2000
10.0
16.3 16.0
12.1
8.0
19.0
15.0
16.8
13.4
10.0
23.2
20.0
14.0
2008
29.1
26.4
25.0
15.4
12.0
32.1
30.0
16.0
2011-ilk yari
43.6
2010
45.0
40.0
Tüketici Kredileri/GSYH (%)
18.0
2009
Bankacılık Sektörü Toplam Kredi Hacmi/GSYH (%)
50.0
Genel değerlendirme
• Türkiye ekonomisi son dönemde yüksek oranlı büyüme
performansı sergilemiştir. Büyümenin kaynaklarına
bakıldığında son dönemde TFV’nin katkısının yüzde 15’ler
düzeyinde olduğu, potansiyel büyüme oranının da yüzde
4,5-5 aralığında tahmin edilmektedir.
• Bu çerçevede, potansiyel büyüme oranında güçlü ve
sürdürülebilir bir ivmelenme görülmemektedir.
• İhracat artışı geçmiş döneme kıyasla ciddi düzeylerde
artmıştır. Ancak, söz konusu artışta fiyat etkisinin de
bulunduğu vurgulanmalıdır.
• İhracata dayalı büyüme stratejisini benimseyen Asya
ülkeleriyle kıyaslandığında göreli olarak bu ülkelere göre
zayıf kalındığıda görülmektedir.
Genel değerlendirme
• Diğer taraftan genç bir nüfusa sahip olunması, finansal
sistemin sağlam yapısı (kredilerin milli gelir içirisindeki
payı diğer ülkelere kıyasla oldukça düşük), Türkiye’nin
gelecek döneme ilişkin temel bazı avantajları
bulunduğunu da ortaya koymaktadır.
• Ancak, imalat sanayiin toplam katma değer içindeki
payının düşüş trendinde olması, üretim süreçlerinde
ithal aramalı kullanımının artması, imalat sanayii
sektörlerinde ana-yan sanayii bağının göreceli olarak
zayıflaması gelecek döneme ilişkin olarak potansiyel
büyümenin sürdürülebilirliği açısından muhtemel risk
unsurlarıdır.
Genel değerlendirme
• Türkiye ekonomisi, özellikle yakın dönem büyümesinde,
arz gelişiminden ziyade talep gelişmelerine duyarlı bir
yapı göstermektedir.
• Türkiye ekonomisi olumlu gelişmelere karşın orta-uzun
dönemde potansiyel büyüme oranının güçlendiğini
söylemek güçtür. Burada, son dönemde sanayinin
gerek dış pazarlarda gerekse ekonomi geneli içindeki
ağırlığının düşüş trendi içinde olduğu
gözlemlenmektedir.
• Gelecek dönemde sağlıklı ve sürdürülebilir bir büyüme
performansının sağlanabilmesi sanayi sektöründe
yapılacak mikro düzenlemelerle yakın ilişkilidir.