Transcript Nauka w dziejach kultury europejskiej

Nauka w dziejach kultury
europejskiej
dr hab. Jaromir Jeszke, prof. UAM
[email protected]; [email protected]
http://www.jaromir.jeszke.com.pl
http://www.amu.edu.pl/~jeszke
Pracownik naukowy - to taki człowiek, do
którego zawodowych obowiązków należy brak
posłuszeństwa w myśleniu. Na tym polega jego
służba społeczna, aby pełniąc swoje
zawodowe czynności nie był w myśleniu
posłuszny…ani synodowi, ani komitetowi, ani
ministrowi, ani cesarzowi, ani Panu Bogu.
Jeżeli jest posłuszny, jeżeli swoje poglądy
zmienia na rozkaz –
sprzeniewierza się swoim obowiązkom
Stanisław Ossowski (1949 r.)
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład I
Koncepcje i pojęcia
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Koncepcja zajęć
Wykłady obejmą problematykę nauki w dziejach
kultury europejskiej. Przyjęto kulturoznawczą
perspektywę interpretacji dziejów nauki. Tytułowa
problematyka będzie rozpatrywana w kontekście
uwarunkowania procesów pozyskiwania wiedzy
naukowej z perspektywy obowiązujących w kolejnych
epokach historycznych „wizji świata i człowieka”.
Podjęty zostanie problem społecznej roli nauki w
kolejnych epokach historycznych, w tym także
kontrowersyjnych lub negatywnych konsekwencji
poznania naukowego. Ważnym elementem zajęć
będzie ukazanie przełomów w nauce związanych z
przemianami, jakim ulegała kultura europejska.
Kolejny blok zagadnień dotyczyć będzie procesów
inspiracji i recepcji europejskiej myśli naukowej.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
RODZAJE WIEDZY LUDZKIEJ
•
•
•
•
- Wiedza naukowa
- Wiedza potoczna (zdroworozsądkowa)
- Wiedza artystyczno-literacka
- Wiedza spekulatywna (filozofia
spekulatywna, religia)
• - Wiedza irracjonalna
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wiedza naukowa
Typ wiedzy, który ma zastąpić wiedzę potoczną,
zdroworozsądkową, przynajmniej w tych aspektach
(dziedzinach), w których nauka dostarcza wiedzy
ściślejszej, ogólniejszej i pewniejszej niż wiedza
potoczna. Wnioski naukowe w przeciwieństwie do
przekonań potocznych są rezultatami zastosowania
określonej metody naukowej oraz dążą do wyjaśnienia
zjawisk. Nauka tworzy pojęcia ogólne, odnoszące się
do coraz obszerniejszych klas przedmiotów i za ich
pomocą formułuje prawa uniwersalne. Ma charakter
teoretyczny: bada nie tylko obserwowalne cechy
rzeczy, zjawisk, lecz dociera do głębszych
mechanizmów, przyczyn zjawisk i praw nimi
rządzących, które nie podlegają bezpośredniej
obserwacji; stąd wynika jej teoretyczny i ogólny
charakter. Kryterium wszelkich rozważań naukowych
jest praktyka, rozum i zmysły.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Struktura nauki
1.
2.
3.
4.
5.
6.
a.
b.
c.
d.
Instytucje
Ludzie
Cele
Czynności
Metody
Wytwory:
fizyczne
psychofizyczne
psychiczne
idealne
Nauka w dziejach kultury europejskiej
NATURALISTYCZNA" KONCEPCJA
RACJONALNOŚCI
• 1. Wiedza naukowa jest - lub przynajmniej może być
rezultatem wyłącznego stosowania procedur
racjonalnych;
• 2. Rozwój nauki jest - lub przynajmniej może być rekonstruowany jako wynik systematycznego
stosowania tych procedur, to znaczy, że metoda
naukowa stanowi zarazem logikę rozwoju wiedzy;
• 3. Logika rozwoju wiedzy jest niezmienna, nie ulega
historycznym przemianom.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
•
•
•
•
KONCEPCJA WIECZNEGO POSTĘPU
1. Rozwój społeczeństwa jest linearny, kierunkowy,
kumulatywny i postępowy. W długich okresach czasu ów
postęp nie jest niczym ograniczony.
2. Jednym z najważniejszych czynników postępu jest
rozwój poznania, kumulacja wiedzy, jej upowszechnienie i
aplikacja. Chodzi o widzę racjonalną. Jej wzorem jest
wiedza naukowa i w jej rozwoju upatruje się kryteriów
postępu dla całej cywilizacji.
3. Im szerzej korzysta się z wiedzy osiąganej przez
uczonych, stosując jaw praktyce lub upowszechniając, tym
bardziej doskonali się społeczeństwo, tym lepiej realizuje
się zasada postępu. Skutki wywołane przez naukę
przyczyniają się zarówno do rozwoju materialnego jak i
duchowego społeczeństwa.
4. W sprawach, o których wypowiada się uczony nie ma
"lepszej prawdy". Prawda naukowa jest jedyną i wyłączną.
W wypadku konfliktu między sądami wynikającymi z
różnych perspektyw poznawczych (np. religijnej czy
artystycznej) to właśnie uczony ma rację.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wizja „świata i człowieka” epoki historycznej
▼
Społecznie akceptowany ideał nauki
▼
Teorie (Paradygmaty)
▼
Doktryny ◄► Standardy racjonalności
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Społecznie akceptowany ideał nauki
1.
2.
3.
4.
Wyznacza cele i sposób uprawiania badań w danym okresie
historycznym;
Na gruncie akceptowanego ideału nauki możliwe są w danej
dyscyplinie różne jednocześnie funkcjonujące paradygmaty
czy programy badawcze;
Koncepcja ideału nauki pozwala odróżnić rewolucję lokalną,
czyli zmianę paradygmatu w danej specjalności od rewolucji
globalnej, zmieniającej właśnie ideał nauki;
Zmiany paradygmatów dyscyplinarnych mogą obywać się
bez zmiany ideału nauki
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Paradygmat
Powszechnie przyjęte przekonanie teoretyczne oraz
metody eksperymentalne. Jest to tradycja badawcza
dająca wskazówki grupie uczonych, w jaki sposób mają
podchodzić do zjawisk, jak je analizować, jakiego rodzaju
efektu oczekiwać, jakie typy eksperymentów wykonywać
i jakie metody stosować. Określa sposób widzenia
problemów i sugeruje właściwe rodzaje techniki
badawczej oraz właściwe rodzaje rozwiązań.
Zawiera: 1. symboliczne generalizacje; 2. modele
metafizyczne (dostarczają analogii porównań, metafor, są
wyrazem przekonań uczonych co do ostatecznej struktury
i mechanizmu badanego przez nich wycinka
rzeczywistości); 3. wartości: a. dotyczące teorii (spójność,
wiarygodność, prostota); b. dotyczące przewidywań c.
dotyczące innych przekonań badaczy (np. o użyteczności
społecznej nauki); 4. wzorce.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Doktryna
Doktryna (medyczna, prawna itp.) jest konstrukcją
świadomą stworzoną w odpowiedzi na konkretne
zapotrzebowanie ze strony praktyki, której stan bywa
postrzegany jako niezadowalający, zaś będąca jej
podstawą teoria jako niedostateczna. Doktryna
nawiązuje do jednej teorii (medycznej, prawnej itp.).
Zawiera
uzasadnienia
przyjętych
rozwiązań
praktycznych,
teoretyczne
i
metodologiczne.
Przywołuje określone uzasadnienie przyjętych
kryteriów
racjonalności
naukowej
dla
uprawomocnienia głoszonych przez twórców
doktryny twierdzeń, odnoszących się do praktyki.
Dąży do spójności i nadania proponowanym
rozwiązaniom cech uniwersalnych i ostatecznych.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Struktura doktryny
Poziom I -Konstytutywny
Objawia obraną filozofię (przyrody, prawa) oraz teorię (medyczną,
prawną) do której doktryna nawiązuje. Wskazuje kryteria
racjonalności naukowej, prawomocności sądów, skuteczności
działania. Dokonany wybór podstawy teoretycznej służy jako
uzasadnienie prawomocności naukowej proponowanych rozwiązań
praktycznych oraz twierdzeń ogólnych, obejmujących poglądy na
istotę np. choroby, zasady jej naukowego poznania oraz naukowo
uzasadnionej terapii.
Poziom II -Nomotetyczny
Wyznacza go kilka charakterystycznych dla danej doktryny
elementów, określający sposób uporządkowania pozostałych. Te
wybrane elementy są jakby zwornikami danej doktryny w jej
strukturze architektonicznej. Łączą one ogólną podstawę teoretyczną
z konkretnymi już rozwiązaniami praktycznymi.
Poziom III -Wariacyjny
Składa się z elementów podporządkowanych zasadniczej regule
doktryny, wyznaczonej przez poziom nomotetyczny. Są one
czerpane z dostępnego twórcom doktryny doświadczenia i wiedzy
ich czasów.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
•
•
•
•
•
FAZY ROZWOJU NAUKI WG KMITY
1. Faza "przedparadygmatyczna" - praktyka naukowa
nie ukonstytuowała się jeszcze, a funkcje technologiczną
pełni potoczne doświadczenie.
2. Pierwsza faza " paradygmatyczna", przedteoretyczna
- ukonstytuowane instytucje naukowe produkują wiedzę
obejmującą uporządkowane, uzupełnione o "logiczne
ogniwa" potoczne doświadczenie.
3. Faza "pierwszej rewolucji naukowej", przełomu
teoretycznego - praktyka naukowa i regulująca ją nauka
(świadomość metodologiczna) poddane zostają krytyce.
4. Druga faza " paradygmatyczna", pierwsze stadium
teoretyczne.
5. Faza drugiej "rewolucji naukowej", stadium drugiego
przełomu teoretycznego itd.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
NIERACJONALNOŚĆ PROCESU ROZWOJU WIEDZY
• 1. Rozwój wiedzy nie jest procesem w pełni racjonalnym.
Interpretacja tak sprzeciwia się traktowaniu nauki jako
całkowicie autonomicznej dziedziny ludzkiego wysiłku
intelektualnego, jakoby niezależnego od wszelkich
czynników z wyjątkiem reguł racjonalnego rozumowania.
• 2. Nauka jest w zasadzie działalnością racjonalną, lecz
kryteria owej racjonalności ulegają historycznym
zmianom. Nie mają więc one charakteru absolutnego i
powszechnego lecz są kulturowo relatywizowane.
Pojęcie racjonalności nie jest więc pojęciem czysto
epistemologicznym; korzysta się z niego przy ocenie
metod badania ze względu na akceptowaną wizję nauki
oraz ocenie jej roli w kulturze.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
OBIEGOWE WERSJE POJĘCIA
ODKRYCIENAUKOWEO
• 1. Stwierdzenie możliwości istnienia czegoś.
• 2. Stwierdzenie istnienia czegoś,
• 3. Stwierdzenie konieczności istnienia czegoś.
• 4. Stwierdzenie po raz pierwszy istnienia czegoś.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
DEFINICJE ODKRYCIA NAUKOWEGO
• I. "Odkrycie naukowe" - gdy ktoś samodzielnie i po raz pierwszy w życiu
uzasadnił istnienie czegoś ze względu na przyjęte przez niego za
zrozumiałe, niesprzeczne i uznane przez niego za prawdziwe przesłanki,
które są także przyjęte i uznane przez środowisko uczonych jako takie,
przy czym zarówno ów ktoś jak i środowisko uczonych należą do tej samej
tradycji myślowej, respektującej te same sposoby uzasadnienia.
• II. "Odkrycie naukowe" - odnosi się do zdań oznajmujących, które
podawane są w odpowiedzi na zdania pytajne.
• III. "Odkrycie naukowe" - odnosi się do zdań oznajmujących, które
podawane są w odpowiedzi na zdania pytajne stawiane w sytuacjach
problemowych uświadamianych sobie przez pytających i odpowiadających
należących do dziedziny nauki.
• IV. "Odkrycie naukowe" - odnosi się do zdań oznajmujących, które
podawane są w odpowiedzi na zdania pytajne stawiane w takich sytuacjach
problemowych, gdy stare rozstrzygnięcia, czyli jakieś zdania oznajmujące
wydają się pytającym i odpowiadającym nie do przyjęcia czy to dlatego, że
uznają je oni bądź to za wątpliwe ze względu na nowy punkt widzenia,
jako wewnętrznie sprzeczne lub nieprawdziwe, lub niezrozumiałe, lub
nieuzasadnione, bądź to za niedogodne ze względu na przeniesienie na
mocy rozumowania przez analogię jakiegoś punktu widzenia, który
występował w części dziedziny nauki lub też w ogóle w innej dziedzinie.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
TYPOLOGIA ODKRYĆ NAUKOWYCH
•
•
•
•
•
•
•
•
I.
"Odkrycie, że....." i "Odkrycie dlaczego.....,"
II.
Wiedza empiryczna i wiedza teoretyczna
III.
Odkrycia rutynowe i odkrycia rewolucyjne
IV.
Odkrycia prekursorskie, przedwczesne,
przypadkowe, normalne
• V.
• Odkrycia wielokrotne
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Literatura przedmiotu:
•
•
•
•
•
J. D. Bernal, Nauka w dziejach, Warszawa, 1957;
T. Bieńkowski. J. Dobrzycki, Kierunki rozwoju
nauki. Warszawa 1989;
T. Bieńkowski, J. Dobrzycki, Staropolski świat
nauki, Warszawa 1998;
H. Butterfield, Rodowód-współczesnej nauki 13001800, Warszawa 1968;
A. C. Crombie, Nauka średniowieczna i początki
nauki nowożytnej, 2 tomy, Warszawa 1960;
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Literatura przedmiotu cd. :
• L. Fleck, Powstanie i rozwój faktu naukowego.
Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i
kolektywie myślowym, Lublin 1986;
• M. Foucault, Archeologia wiedzy, W-wa 1976;
• E. Garin, Zodiak życia. Astrologia -w okresie
Renesansu, W-wa 1992;
• E. Grant, Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej,
Warszawa 2005;
• Historia nauki polskiej, pod red. B. Suchodolskiego,
Wrocław 1970 - ;
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Literatura przedmiotu cd. :
• J. Jeszke, Mity polskiej historiografii nauki,
Warszawa 2007;
• J. Jeszke, W poszukiwaniu paradygmatu polskiej
historiografii medycznej, Poznań 2000;
• T.S. Kuhn, Dwa bieguny, Warszawa 1985;
• G. Minois, Kościół i nauka. Dzieje pewnego
niezrozumienia t. 1 - 2, Warszawa 1995;
• E. Namer, Sprawa Galileusza, W-wa 1985;
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Literatura przedmiotu cd.:
• B. Orłowski, Historia techniki polskiej, Radom 2006;
• L. Russo, Zapomniana rewolucja. Grecka myśl
naukowa a nauka nowoczesna, Kraków 2005;
• Ch. Webster, Od Paracelsusa do Newtona. Magia i
powstanie nowożytnych nauk, Warszawa 1992;
• A. K. Wróblewski, Historia fizyki, Warszawa 2007;
• S. Zamecki, Pojęcie odkrycia naukowego a historia
dziedziny nauki, Wrocław-Warszawa 1988;
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład II
Historia historiografii nauki
Nauka w dziejach kultury europejskiej
„Koniecznym warunkiem rozwoju historii jest
uświadomienie sobie ludzkiej historyczności,
(…) uprzytomnienie sobie tego faktu, że
między tym co minione, a tym co obecne i
przyszłe zachodzi istotna relacja, (…) dziś nie
może zostać oddzielone od wczoraj, ani do
jutra”.
Francois Chatelet
Nauka w dziejach kultury europejskiej
•
•
•
•
•
•
Kulturoznawczo zorientowana historiografia
jest - sposobem społecznego, zorientowanego na przeszłość,
poznawania świata;
zawiera – określone wizje świata i człowieka, będące
rezultatem podwójnie zapośredniczonego doświadczenia
świata: a. przez kulturę przekazów źródłowych, b. przez
kulturę środowiska historycznego, transmitowane następnie
publiczności czytającej;
jako – przekaz źródłowy ukazujący wizję świata i człowieka;
jest – narracyjnym zdaniem sprawy jak współcześni radzili
sobie z własną przeszłością;
jest – nie tylko dostarczycielką wiedzy o przeszłości, ale
przede wszystkim, autorefleksją pokolenia, zapisem jego
samowiedzy kulturowej;
jest – nie tylko źródłem do poznania kultur, o których
intencjonalnie mówi, do poznania samej kultury poznającej.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Paradygmat historiograficzny
Paradygmat historiograficzny posadowiony jest na
wspólnie podzielanej przez środowisko badaczy
ontologii świata historycznego. Dokonuje się tu
wprost lub pośrednio kategoryzacji ontycznej
minionej rzeczywistości, wyróżniając w niej
podstawowe byty i relacje między nimi zachodzące.
Decyduje się o tym, co jest w zakładanym świecie
historycznym możliwe, a co niemożliwe. O tym co
mogło się wydarzyć, i o tym, co jest absolutnie
wykluczone, by mogło się wydarzyć.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Historiografia jako gra kulturowa
Praktykowanie historiografii oznacza uczestniczenie
w grze kulturowej, jaka rozgrywa się między kulturą
badaną, a kulturą poznającą, oraz tą ostatnią a kulturą
publiczności literackiej, do której dana narracja
historyczna trafia. Narracja służy historykowi do
budowania
obrazu
przeszłości.
Historyk
konceptualizuje przeszłość, posługując się mitem,
metaforą, stereotypem, ideologią, teorią, a następnie
przedstawia ją publiczności historycznej. Seria tych
przedstawień
odpowiada
sekwencji
dzieł
historiograficznych, inspirujących się wzajemnie.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Imputacja kulturowa
Spośród elementów tworzących „wizję świata i człowieka”
kultury poznającej imputowane dziedzinie badanej są te,
które najgłębiej i najściślej wiążą się z metaforami kultury,
a w szczególności nauki strony badającej. Należą do nich te,
które w trybie milczącego przesądzenia uległy
obiektywizacji, zostały uprzedmiotowione i traktowane są
nie jako składowe kultury badającej, lecz jako obiektywne
składowe świata badanego. Do minimalnej imputacji
kulturowej zalicza się klasyczny rachunek logiczny,
temporalność
i
spacjalność,
elementarne
zdania
egzystencjalne oraz stereotypy społecznego myślenia.
Jednak badacz realizujący strategię poznawczą opartą na
wierze w obiektywność metafor historycznych jest w swoim
mniemaniu tropicielem obiektywności realności i
konkretności prawdy. Poznać oznacza dla niego: ustalić
prawdę, wyjaśnić zjawisko.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Historycy nauki (nauk) - grupa
Z rzadka tylko historię nauki uprawiają zawodowi
historycy, a więc tacy, którzy przeszli trening
historiograficzno-metodologiczny w profesjonalnych
ośrodkach badawczych. Nieporównanie częściej
zdarza się, iż owo pole badawcze obejmują we
władanie reprezentanci nauk, których przeszłość jest
obiektem dociekań naukowych. Można wręcz
stwierdzić, iż pozycja tej grupy jest niemal
monopolistyczna.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Historycy nauki (nauk) – postawy badawcze
Przewaga reprezentantów dziedzin, których dzieje są
przedmiotem studiów historycznych, wśród badaczy
wywołana jest powszechnym przekonaniem o
niemożności sensownego badania przeszłości
dyscypliny, której się dobrze nie zna. Postawa ta
wywołuje konsekwencje dwojakiego rodzaju. Izoluje
historyka nauki od świata zawodowych historyków.
Ci ostatni nie rozumieją bowiem specyficznych
zagadnień
chemicznych,
fizycznych,
czy
medycznych. Zaś chemik, fizyk czy lekarz nie zawsze
ma dobrze opanowany podstawowy warsztat
historyczny, a zagadnienia teoretyczne, standardowe
dla historyka, sprawiają mu często trudność lub
bywają niedoceniane.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Historycy nauki (nauk) – postawy teoretyczne
Historyk określonej dziedziny nauki dokonuje swoich
interpretacji najczęściej z perspektywy teoretycznej
paradygmatu współczesnej mu nauki, którą reprezentuje i
której dzieje bada. Konsekwencją tej perspektywy jest
interpretacja zdarzeń z przeszłości w kategoriach
współczesnej
wiedzy
naukowej,
uważanej
za
„prawdziwszą” i lepiej uzasadnioną, niż ta z minionych
epok. Naturalną koleją rzeczy historyk danej nauki szuka
przede wszystkim w przeszłości ścieżek, które
doprowadziły do wiedzy obecnej, a więc korzeni
wyznawanego przezeń paradygmatu. Inne nurty wiedzy są
postrzegane jako nie warte baczniejszej uwagi dziejopisa
lub też ukazywane dydaktycznie jako ”ślepe drogi rozwoju
nauki”. Ten sposób potraktowania minionej rzeczywistości
uzupełniany
bywa
interpretacjami
o
charakterze
pozytywistycznym, zarówno w wersji świadomej realizacji
postulatów teoretycznych jak również w postaci tzw.
pozytywizmu
żywiołowego.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Historia nauki jako bariera w komunikacji międzykulturowej
Walka o priorytety w nauce światowej, prowadzona z pozycji
prestiżu narodowego. Nie mają tu znaczenia warunki odkrycia i
procesy upowszechnienia osiągniętych wyników. Istotne jest
przyznanie
wybitnego
osiągnięcia
naukowego
przedstawicielowi określonej narodowości. Konflikt wydaje się
być pozorny, gdyż inspiracje, kreujące uczonego posiadają
wieloraki charakter i niekoniecznie najważniejszą rolę
odgrywać tu musi jego narodowość. Jednakże dla prestiżu
narodowego jest to czynnik decydujący. Konflikt z reguły
pojawia się z całą mocą wówczas, gdy uczony działa na styku
co najmniej dwóch kultur narodowych, a każda z nich rości
sobie pretensje do wyłączności jego osiągnięć. Wówczas
pojawiają się spory i wzajemne oskarżenia o zawłaszczenie
dorobku innej nacji.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Historia nauki jako rejestr odkryć
Zajęciem niektórych historyków nauki, jest analiza
światowych rejestrów odkryć i zwracanie bacznej
uwagi
na
podkreślenie
znaczenia
własnej
„reprezentacji narodowej”. Oraz podejmowania
radykalnych działań w przypadku dostrzeżenia
jakichś na tym polu zagrożeń. Owe spory bywają
mocno
zabarwione
emocjonalnie.
Z
racji
wybiórczości argumentacji bywają nierozstrzygalne.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Mit historiograficzny wg J. Topolskiego
„Mit -sformułowania mówiące coś o świecie,
które uzyskały w sposób żywiołowy, bądź
którym nadano (przez siły polityczne czy inne)
status
prawd
faktograficznych
czy
symbolicznych,
nie
weryfikowanych,
‘unieruchomionych’, w mniejszym czy
większym stopniu zsakralizowanych”.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
1.
2.
3.
4.
5.
Źródła mitów w historiografii nauki
Głębokie zakorzenienie badacza lub dyscypliny
naukowej w kulturze narodowej i wynikającego
stąd „zakonserwowania” niektórych poglądów,
postaw czy praktyk badawczych;
Historia nauki (dyscypliny) postrzegana jako
uzasadnienie jej współczesnego paradygmatu;
Koncepcja rozwoju, postępu i ewolucji jako
możliwe źródło mitu fundamentalnego;
Hermetyczność środowiska historyków nauki jako
źródło mitów teoretycznych;
Historia nauki (dyscypliny) postrzegana jako źródło
tradycji środowiska badaczy.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład III
U źródeł nauki europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Świat antyczny
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Tablica chronologiczna ważniejszych uczonych greckich
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Tablica chronologiczna uczonych Rzymu i wczesnego
średniowiecza
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Kosmografia pitagorejska
Środek świata - centralne ognisko (Hestia) wokół
której obraca się dziesięć ciał niebieskich: poczynając
od Hestii niewidoczna antyziemia, Ziemia, Księżyc,
Merkury, Wenus, Słońce, Mars, Jowisz, Saturn oraz
sfera gwiazd stałych, ogromna powierzchnia kulista,
która jest krańcem świata i do której przymocowane
są gwiazdy. Wszystko, co znajduje się poniżej
Księżyca, w świecie sublunarnym, podlega zmianom,
zepsuciu, podczas gdy świat wyższy im nie podlega.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
System pirocentryczny pitagorejczyków
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Świat Arystotelesa
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Oznacza w horoskopie
Nazwa
Charakteryzuje
Reprezentuje
Symbolizuje
Słońce
Twórczą energię,
witalność,
świadomość
Egzystencję i
tworzenie
podstawowych
struktur, poczucie
własnej wartości
Trwałość struktury
życia wewnętrznego,
bezpieczeństwo i
dobre samopoczucie
Integralność i
niepowtarzalną
całość manifestującą
się w twórczym
działaniu
Zdolności
adaptacyjne,
emocjonalny spokój,
przynależność
Sposób integracji wszystkich jego
elementów, ogólny stan całego
organizmu
Logiczne podłoże
powstających
struktur, sposób
wyrażania
spostrzeżeń
Wewnętrzną
harmonię oraz
miłość
Relacje o podłożu
intelektualnym,
uczenie się i
nauczanie
Własności umysłowe i sposób ich
wykorzystywania, świadomą myśl,
sposób racjonalizowania procesów
i zjawisk
Bliskie powiązania z
ludźmi, stan
zadowolenia
Dynamikę w
zaspokajaniu
potrzeb i popędów
Zdecydowane
działanie, fizyczną i
seksualną dominację
Artystyczną ekspresję, sferę
osobistego uroku, silne
współbrzmienie emocjonalne z
ludźmi
Aktywną i dynamiczną
aktualizację potencjałów,
projekcję osobistych pragnień
Rozwój struktury,
wyższą hierarchię w
świecie procesów i
zjawisk
Wzmocnienie i
zachowanie
struktury, poczucie
ładu i
bezpieczeństwa,
krystalizację idei
Różnicowanie lub
niszczenie
istniejących struktur,
unikalność,
niezależność
Izolację od wszelkich
realnych struktur,
ucieczkę id świata
materialnego
Drastyczną
przebudowę
istniejącej struktury
Doskonalszą formę
egzystencji poprzez
wiarę, zaufanie,
optymizm
Systematyczny i
wytrwały wysiłek
oparty o tradycyjne
sposoby działania
Tendencje rozwojowe,
szlachetność, optymizm,
szczęśliwy traf
Ekstremalne
działanie,
usprawnienia,
zmiany i
eksperymentowanie
Idealizację,
poświęcenie,
konfuzję
Niekonwencjonalną ekspresję,
humanitaryzm, wynalazczość
Dogłębną penetrację
wszelkich sfer
ludzkiego działania
Działania przymusowe,
wymuszone lub obsesyjne
Księżyc
Merkury
Wenus
Mars
Jowisz
Saturn
Reakcje, odruchy
podświadomości,
stany emocjonalne
w powiązaniu z
poczuciem własnego
„ja”
Racjonalny umysł,
komunikację
System wartości,
poczucie piękna i
harmonii
Fizyczną energię,
aktywność,
inicjatywę w
podejmowaniu
działań
Ekspansję i rozwój
System ograniczeń
Uran
Indywidualną
wolność
Neptun
Transcendentalną
wolność, unifikację
Pluton
Transformację,
regenerację,
eliminację
Formę nadawaną energii
słonecznej, emocjonalną
ekspresję, przejawy instynktu,
akumulację doświadczeń
życiowych
Konkretyzację poczynań,
ograniczenia wiodące do
wzmocnienia struktur, opóźnienia
realizacji
Inspirację duchową lub
artystyczną
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Świat Ptolemeusza (w dużym uproszczeniu)
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Elementy materii pierwotnej wg Empedoklesa
1.
2.
3.
4.
ziemia (sucha i zimna)
woda (wilgotna i zimna)
powietrze (wilgotne i gorące)
ogień (suchy i gorący)
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Elementy świata wg Empedoklesa z Akragas
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Asklepios
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Mikro- i makrokosmos w greckiej myśli medycznej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Filozofowie współcześni o nauce greckiej
Ścisła wiedza techniczna nie jest możliwa bez fizyki
matematycznej. Starożytni nie stworzyli (poza Archimedesem)
fizyki matematycznej, gdyż uważali to za niemożliwe.
Myśliciele greccy niezależnie od tego czy wierzyli, że twory
matematyczne mają byt realny w świecie idei (Platon), a
rzetelna wiedza to właśnie matematyka, czy też, że mają one
wyłącznie byt pojęciowy (Arystoteles), a matematyka jest
wiedzą o drugorzędnym znaczeniu uznawali że pomiędzy
matematyką a światem ziemskim, fizycznym, leży przepaść, że w
przyrodzie ziemskiej nie ma prawdziwych linii prostych, kół czy
trójkątów, wobec czego zastosowanie matematyki i pomiaru do
przyrody ziemskiej w poszukiwaniu wiedzy pewnej jest
nonsensem. Matematyczna ścisłość nie może dotyczyć świata
podksiężycowego, materia ziemska nie może ucieleśniać bytów
matematycznych, chyba, że zmuszona do tego zostanie przez
sztukę (np. architekturę).
???????????????????
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład IV
Grecka myśl naukowa. Zapomniana rewolucja?
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Mity o nauce starożytnej wg Lucio Russo
1. Starożytni nie znali metody naukowej;
2. Nauka starożytna była formą poznania
spekulatywnego, nie zainteresowanego
zastosowaniami praktycznymi;
3. Grecy stworzyli matematykę, lecz nie fizykę.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Źródła mitu o nauce greckiej wg L. Russo
Wielu
historyków
nauki,
przyjmując
jako
wiecznotrwałe obecne podziały na dyscypliny, a
zwłaszcza aktualne pojęcia „matematyki” i „fizyki”,
uznało, że można dociekać ewentualnego istnienia
fizyki greckiej badając dzieła uczonych zwanych przez
samych Greków „fizykami”, zaniedbując jednocześnie
to, co było nazywane „matematyką”; w ten sposób
studiowali starożytną filozofię przyrody (w której
nieobecna była metoda doświadczalna), lekceważąc
narodziny pierwszych teorii naukowych – ilościowych
i eksperymentalnych – na temat przyrody.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Grecka rewolucja naukowa wg L. Russo
Podstawową nowością rewolucji naukowej jest to, że
człowiek po raz pierwszy zdaje sobie sprawę, iż
świadomie może tworzyć własne kategorie
kulturowe. Taki właśnie jest wspólny fundament
obserwowany
przy
narodzinach
nauki
–
przezwyciężenie filozofii przyrody dzięki metodzie
doświadczalnej (lub „projektującej”) Ktesibiosa i
Archimedesa; przejście od koncepcji platońskiej do
konstruktywistycznej w matematyce, stworzenie
terminologii umownej w naukach empirycznych
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka hellenistyczna wg Mosesa Finleya
„Ptolemeusze (…) ulepszyli i rozszerzyli systemy
nawadniające, wprowadzili też nowe uprawy (…), w ten
sposób udostępniając po prostu Egiptowi korzyści z
greckiej techniki i z istniejących już greckich metod.
Jednocześnie Ptolemeusze założyli i finansowali
aleksandryjskie Muzeum, przez dwa stulecia główne
centrum badań naukowych i wynalazczości. W Muzeum
narodziły się wielkie osiągnięcia w zakresie techniki
wojskowej i przemyślnych zabawek mechanicznych. Nikt
jednak nie pomyślał o wykorzystani zdolności i inwencji
Ktesibiosa
w
technologiach
rolniczych
bądź
przemysłowych.”
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład V
Nauka a wiara. Dylematy średniowiecza.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Stary Testament, Księga Przysłów
„Udziałem łatwowiernych – głupota, umiejętność wieńczy
rozumnych”;
„Niegodziwy ustami chce zabić bliźniego, lecz przenikliwość
prawych wybawia”;
„Z ust ludzi mądrych wiedza się sączy, usta niemądrych zioną
głupotą”;
„Serce rozważne szuka mądrości, usta niemądrych sycą się
głupotą”;
„Dokądże głupcy mają kochać głupotę, szydercy miłować
szyderstwo, a nierozumni pogardzać nauką”;
„Szczęśliwy, kto mądrość osiągnął, mąż, który nabył rozwagi”;
„Bo Pan udziela mądrości, z ust Jego – wiedza, roztropność”.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Św. Paweł a nauka
„Wiedza wbija w pychę, miłość zaś buduje.
Gdyby ktoś mniemał, że coś ‘wie’, to jeszcze
nie wie, jak wiedzieć należy. Jeśli ktoś miłuje
Boga, ten jest również uznany przez Boga.
(…)Gdybym też miał dar prorokowania i znał
wszystkie tajemnice i posiadł wszelką wiedzę
(…) a miłości bym nie miał, byłbym niczym.”
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Św. Augustyn O nauce chrześcijańskiej
„Wszelka wiedza, jaką człowiek może posiąść poza
Pismem Świętym jest szkodliwa, została tam potępiona,
a jeśli zdrowa, jest tam zawarta”.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Symbolika liczb wg św. Augustyna
40 (Pan pościł 40 dni) = 10 x 4 (4 to symbol czasu [4 pory
roku, cztery pory dnia]; 10 to liczba doskonała, oznacza
wizję szczęśliwości, jako że 10 = 3 (Trójca Święta) + 3 ( 3
przykazania mówiące o miłości do Boga) + 4 (żywioły
składające się na ciało ludzkie). A zatem 4 x 10 to znak, że
czas służy osiągnięciu wieczności, a również, że winniśmy
oderwać się przez post od rozkoszy, jakie niesie czas.
Dlaczego Boże Ciało przypada 50 dni po Wielkiej Nocy?
Ponieważ 50 = 10 (liczba doskonała) + 40 (liczba
większego szczęścia), ale również, że 50 = (7 x 7) + 1, a 7
to liczba darów Ducha Świętego, 1 zaś to cześć oddawana
Bogu. Zatem 50 symbolizuje łaskę i miłość bliźniego.
Podczas potopu poziom wody podniósł się 15 łokci ponad
najwyższą górę, gdyż 15 = 8 (liczba zmartwychwstania + 7
(liczba odpoczynku, Bóg odpoczywał 7 dnia).
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Podział nauk wg Brunetto Latinieco
1. Pierwszą i najwyższą z trzech nauk wydzielonych w teorii jest teologia, która sięga nieba i ukazuje naturę
rzeczy bez data, nie występujących wraz z rzeczami cielesnymi, pozwalając nam w ten sposób poznać
Boga wszechmogącego.
2. Druga z nauk to fizyka. Daje nam ona poznanie natury bytów, które mają ciało i występują wraz z
rzeczami cielesnymi, to znaczy natury ludzi, zwierząt, ptaków, ryb, roślin, kamieni i innych jeszcze
bytów cielesnych znajdujących się wśród nas.
3. Trzecią nauką jest matematyka. Mówi ona o naturze rzeczy nie mających ciała i występujących razem z
bytami cielesnymi. Dzielą się one na cztery rodzaje i dlatego matematyka obejmuje cztery dyscypliny, a
ich właściwe nazwy to arytmetyka, muzyka, geometria i astronomia.
4. Pierwszą z nich jest arytmetyka, ucząca rachować, wyliczać i łączyć jedne liczby z drugimi, mnożyć jedne
przez drugie, odejmować jedne od drugich i dzielić na wiele części, do niej więc należy nauka
algorytmu i posługiwania się abakiem.
5. Druga to muzyka, która uczy układać głosy i dźwięki w śpiewie i grze na cytrze, organach oraz innych
instrumentach zestrojonych ze sobą, dla przyjemności ludzi lub w kościele dla służby naszemu Panu.
6. Dzięki trzeciej nauce - geometrii - poznajemy wymiary i proporcje przedmiotów wzdłuż, wszerz i wzwyż.
Wykorzystując jej dokładność, dawni mędrcy starali się znaleźć wielkość nieba i ziemi, odległość między
nimi oraz wiele innych podziwu godnych proporcji.
7. Czwartą nauką jest astronomia, która ukazuje nam cały porządek nieba, firmamentu i gwiazd oraz bieg
siedmiu planet przez zodiak, czyli dwanaście znaków, a także uczy, jak pogoda zmienia się na ciepłą
lub zimną, na słotę lub czas suchy czy wietrzny i jak wpływają na to gwiazdy [...]
Sztuki wyrażające się w słowach powstają za pomocą ust i języka i dzielą się na trzy rodzaje, zgodnie w
którymi ustanowiono trzy nauki - gramatykę, dialektykę i retorykę.
8. Pierwszą z nich jest gramatyka, fundament, brama i wprowadzenie do innych nauk. Uczy nas ona
mówić, pisać i czytać poprawnie, bez błędów, jakimi są barbaryzmy i selecyzmy.
9. Druga to dialektyka, która uczy jak dowodzić naszych twierdzeń i słów przez rozumowanie i argumenty
czyniące wiarygodnymi nasze wypowiedzi, tak że stają się one prawdziwe, a prawdziwość tę można
udowodnić.
10. Trzecią dyscypliną jest retoryka, szlachetna nauka ucząca, jak wymyślać, układać i wygłaszać dobre,
piękne i pełne sentencji mowy według wymagań natury..."
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
„Mogą być zbudowane okręty poruszające się bez wioślarzy, mogące
żeglować zarówno po rzekach, jak i po morzu, prowadzone przez jednego
człowieka z większą prędkością, niż gdyby pełne były wioślarzy. Podobnie
można skonstruować wozy jeżdżące bez użycia zwierząt pociągowych,
napędzane niewiarygodną energią, tak jak podobno jeździły uzbrojone w
kosy rydwany starożytnych. Mogą być zbudowane maszyny latające, takie
że człowiek siedzący wewnątrz maszyny będzie nią kierował za pomocą
pomysłowego mechanizmu i latał przez powietrze jak ptak. Ponadto
można sporządzić przyrządy, które choć same niewielkie, wystarczą, aby
podnieść lub przytłoczyć największe ciężary... Mogą też być
skonstruowane przyrządy, podobne do tych, które wykonano na rozkaz
Aleksandra Wielkiego, służące do chodzenia po wodzie lub do
nurkowania."
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Średniowieczny ideał nauki
1. Nauka jest sposobem poznawania świata podporządkowanym religii i objawieniu; treść teorii
naukowych winna być uzgadniana z twierdzeniami świecie, opartymi na dogmatyce religijnej;
2. Porządek natury jest dostępny umysłowi ludzkiemu w sposób ograniczony; w tych aspektach, w których
świat jest poznawalny, podlega osądowi doświadczenia potocznego i zdrowego rozsądku;
3. Poznanie naukowe dociera do prawdy w sposób ograniczony co do zakresu; prawda, która jest dostępna
człowiekowi ma charakter obiektywny; pewność ludzkiej wiedzy w zakresie dla niej wyznaczonym
gwarantuje pewność Objawienia; prawda jest adekwatnością rzeczy i sądu o niej; poznanie ma
charakter ostateczny, gdyż dociera do prawdy o rzeczach, która jest stała i niezmienna;
4. Przyroda jest jednością ze względu na akt stworzenia i miejsce w planie Bożym; świat jest
uporządkowany celowo i hierarchicznie, każdy byt zajmuje wyznaczone mu w sposób preustanowiony
miejsce;
5. Natura ma charakter celowo ustanowionej harmonijnej całości; podstawową metodą naukowa jest
teleologia, poszukiwanie celowych powiązań danego zjawiska (bytu) w strukturze zjawisk;
6. Zjawiska przyrodnicze zachodzą w sposób zdeterminowany przez akt Boskiej kreacji; ich przebieg
może być odkształcony w sposób supranaturalistyczny (cuda);
7. Nauka obejmuje badanie przedmiotów widzialnych, dostępnych bezpośrednio zmysłom oraz traktuje o
bytach poznawanych poza empirycznie i w sposób niedyskursywny (np. objawienie, visio
intellectualis);
8. Badanie naukowe powinno mieć charakter jakościowy; jego celem jest opis zjawisk i poszukiwanie ich
związków celowych z innymi zjawiskami;
9. Metodą naukową jest dedukcja poszczególnych twierdzeń z prawd uznawanych za niepodważalne i nie
wymagające dowodu;
10. Wyjaśnianie naukowe polega na sprowadzaniu tego, co nieznane, do tego, co dane w bezpośrednim
doświadczeniu;
11. W wyjaśnianiu naukowym należy posługiwać się kategoriami przyczyn materialnych, formalnych,
sprawczych i celowych.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Świat Jana Szkota z Eriugeny
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład VI
W kręgu autorytetów i odkryć
Nauka w dziejach kultury europejskiej
„Powszechnie wiadomo, że średniowieczny człowiek miał
geocentryczny obraz świata…Żył on w spokojnym przeświadczeniu,
że jego wyobrażenia o wszechświecie, a przynajmniej jego ogólne
zarysy, w pełni odpowiadają rzeczywistości. Nie miał żadnych
wątpliwości, co do prawdy tych wyobrażeń. Wierzył, że są one
potwierdzone przez Pismo Święte i wielkie umysły starożytności. Z
wyjątkiem nielicznych pisarzy, których odrzucono jako nie mających
większego znaczenia lub fanatyków, cała starożytność, zarówno
pogańsa jak chrześcijańska, zdawała się głosić jedną i tą samą
niezachwianą naukę. Wszyscy, którzy w mniemaniu ówczesnego
człowieka mieli coś do powiedzenia, reprezentowali jeden i ten sam
pogląd. Jak w tych warunkach mogłaby powstać choćby najmniejsza
wątpliwość co do wiarygodności nauki gwarantowanej przez tak
wielkie zarówno boskie jak i ludzkie autorytety? Średniowieczny
człowiek żył w spokojnym przeświadczeniu, że jego wizja kosmosu
jest prawdziwa.”
Norbert Max Wildiers Obraz świata a teologia
Nauka w dziejach kultury europejskiej
„Ta paraliżująca koncepcja, według której każde naruszenie przez
ludzi gmachu społeczeństwa ziemskiego równocześnie wstrząsa
także i społeczeństwem niebieskim, koncepcja chwytająca
śmiertelnych w oczka sieci anielskiej, do przygniatającego ludzkie
barki ciężaru panów ziemskich dodaje brzemię ciężkiej hierarchii
anielskiej Serafinów, Cherubinów, Tronów, Panowań, Cnót, Mocy,
Księstw, Archaniołów i Aniołów. Ludzie średniowiecza szamoczą
się między pazurami demonów i chmurą białych piór, wciąż
poruszających się i na ziemi, i w niebie, które zmieniają życie w
rozdygotany skrzydlaty koszmar. Rzecz polega bowiem nie na tym,
że dla nich świat niebieski jest tak samo rzeczywisty jak świat
ziemski, ale na tym, że oba są zespolone w jedno, przemieszane ze
sobą, że nadprzyrodzone jest zarazem żywe; i to właśnie stanowi
sidła, w których są uwięzieni ludzie średniowiecza.”
Jacques Le Goff Kultura średniowiecznej Europy
Nauka w dziejach kultury europejskiej
„Im bardziej będzie ktoś uczonym, tym lepiej będzie
wiedział, że jest ignorantem.”
Mikołaj z Kuzy O uczonej niewiedzy 1440 r.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład VII
Rewolucja naukowa i nowożytny ideał nauki
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nowożytny ideał nauki
1. Nauka jest jedynym sposobem obiektywnego, prawomocnego
poznawania świata bytów fizycznych; orzekanie o nich winno
być wolne od wątków religijnych i kulturowych.
2. Porządek natury jest dostępny człowiekowi, który poznaje świat
eksperymentalnie, tj. przez stawianie pytań naturze; nauka
poszukuje ukrytych mechanizmów zjawisk, niedostępnych
doświadczeniu potocznemu; celem badań jest poznanie świata
dla podporządkowania go potrzebom człowieka.
3. Poznanie naukowe odtwarza rzeczywisty porządek natury;
pewność ludzkiej wiedzy gwarantuje jej wywodzenie z
doświadczenia, które dociera do ładu naturalnego o stałych
właściwościach; poznanie naukowe ma charakter pewny i
ostateczny, o ile opiera się na właściwej metodzie; prawda jest
adekwatnością rzeczy i sądu o niej
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nowożytny ideał nauki cd.
4. Przyroda jest pojmowana jako jedność, podlegająca
powszechnie obowiązującym prawom o charakterze
obiektywnym; zbudowana jest z jednego tworzywa; miejsce
każdego bytu w ogólnej strukturze zjawisk jest wyznaczone
przez prawa przyrody.
5. Natura ma charakter harmonijny; zdeterminowanie jej przez
prawa uprawnia do poszukiwania miejsca danego bytu w
szeregu przyczyna - skutek; metodą naukową jest kauzalizm,
połączony z krytyką teleologii uznawanej za przejaw
antropomorficznej interpretacji przyrody.
6. Zjawiska przyrodnicze zachodzą w sposób określony przez
prawa; ich przebieg może być odkształcony przez zmianę
warunków zachodzenia.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nowożytny ideał nauki cd.
7. Nauka obejmuje badanie bytów widzialnych i
obserwowalnych za pomocą aparatury badawczej;
orzekanie naukowe o bytach niewidzialnych i
intersubiektywnie nieobserwowalnych zostało usunięte z
zakresu nauki.
8. Badanie naukowe winno mieć charakter ilościowy,
obiektywny, powtarzalny i porównywalny; wyniki
powinny być ujmowane w języku pojęć matematycznych.
9. Metodą naukową jest indukcja; na podstawie prostych
elementów podstawowych układa się teorie, którym
przysługiwać ma walor ogólności; teorie są weryfikowane
eksperymentalnie.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Nowożytny ideał nauki cd.
10. Wyjaśnianie naukowe polega na sprowadzaniu danych
doświadczenia potocznego do uzyskanych na sposób
eksperymentalny danych na temat ukrytej struktury
zjawisk.
11. W wyjaśnianiu naukowym należy posługiwać się
pojęciami przyczyn materialnych i formalnych; pojęcia
przyczyn sprawczych i celowych zostały usunięte z
zakresu nauki, wraz z teleologią.
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład VIII
Oświecenie – naukowy liberalizm i nauka na salonach
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Wykład IX
Ku współczesnemu ideałowi nauki
Nauka w dziejach kultury europejskiej
Współczesny ideał nauki
1.
Nauka jest sposobem poznania bytów fizycznych,
subiektywnie racjonalnym, zrelatywizowanym wobec wartości
i wzorów kultury i wobec podmiotu poznającego;
2. Nauka bada porządek natury o charakterze rzeczywistości
pozapodmiotowej, który jest źródłem sądów powziętych na
podstawie eksperymentów - przy założeniu, iż każdy
eksperyment ingeruje w rzeczywistą strukturę zjawisk; celem
nauki jest tworzenie coraz doskonalszych teorii,
umożliwiających człowiekowi rozumne korzystanie z zasobów
środowiska naturalnego;
Nauka w dziejach kultury europejskiej
3. Poznanie naukowe ma charakter względny; podmiot poznający
nie dociera do rzeczywistej struktury zjawisk, ale tworzy na
ich temat hipotezy, wypierane przez doskonalsze przybliżenia
lądu naturalnego; o wartości hipotez orzeka się na podstawie
ich zgodności z doświadczeniem (przy uwzględnieniu zasady
nieoznaczoności), ich zgodności z innymi hipotezami
(kryterium koherencji), ich użyteczności (kryterium
pragmatyczne), mocy eksplanacyjnej i możliwego zakresu
eksploracji przy ich stosowaniu;
4. Przyroda jest pojmowana jako podlegająca przemianom
ewolucyjnym, jednostajna i niezdeterminowana; obecny jej
stan jest realizacją jednej z możliwych wersji zdarzeń;
Nauka w dziejach kultury europejskiej
5 .Natura ma charakter harmonijny i jednostajny; poznanie
naukowe zmierza do jej zobiektywizowanego opisu, przy
zachowaniu świadomości, iż akt poznania nie jest w stanie
uchwycić wszystkich możliwych zależności, zaś wydzielając
jakiś fragment lądu naturalnego w celach poznawczych badacz
jednocześnie ingeruje w jego rzeczywistą strukturę, tak za
pomocą pojęć, jak i aparatury;
6. Zjawiska przyrodnicze nie zachodzą w sposób jednoznacznie
zdeterminowany; zachodzi jedna z możliwych wersji ich
przebiegu;
7. Nauka obejmuje badanie bytów widzialnych, obserwowalnych
i uznawanych za istniejące, tj. stwierdzalne w wyniku
eksperymentów, mimo że nie poddają się obserwacji;
Nauka w dziejach kultury europejskiej
8. Badanie naukowe ma charakter ilościowy, powtarzalny,
porównywalny, zmierzający do maksymalnego możliwego
zobiektywizowania; wyniki ujmowane są w języku matematyki;
9. Metodą naukową jest eksperyment, rzeczywisty i myślowy,
którego wyniki można zmatematyzować; dostarcza wiedzy o
charakterze hipotezy, przy założeniu aktywnej roli podmiotu
poznającego w tworzeniu sądów i sterowaniu aparaturą, której
użycie odkształca realny przebieg zjawisk w pewnych granicach;
10. Wyjaśnianie naukowe polega na tworzeniu kolejnych hipotez i
ich weryfikacji (falsyfikacji) na drodze eksperymentalnej;
11. W wyjaśnianiu naukowym należy odrzucić pojęcie przyczyn na
rzecz poszukiwania warunków brzegowych zachodzenia zjawisk,
ich stosunku .współistnienia innymi zjawiskami, uwarunkowań
zmienności itp.