Transcript LENDA MESIMORE: ETIKA NE BIZNES

LENDA MESIMORE:
ETIKA NE BIZNES
PROFESORI I LENDES:
DR. MAZLLUM BARALIU
MOTO KRYESORE E
LENDES:
PROFESIONISTI DHE SHKENCTARI I MIRË E I VËRTETË,
ËSHTË GJENERAL DHE HERO I
POPULLIT TË VETË.
M.BARALIU

PERKUFIZIMI I ETIKËS

PER TË KUPTUAR MË MIRË
BRENDINË DHE SUBSTANCËN E
MATERJES SË KËSAJ LËNDE
MËSIMORE, FILLIMISHT LYPSET
KUPTUAR MIRË DHE ZBATUAR
PASTAJ PRAKTIKISHT QË TË DY
KATEGORITË, ETIKËN DHE
BIZNESIN, SI PJESË PËRBËRSESHTYLLA MBAJTËSE TË KËSAJ
LËNDE.

ETIKA PERKUFIZOHET SI NJE
DISCIPLINE E VEQANTE
SHKENCORE E CILA NGERTHEN
NË VETE VLERAT, PARIMET,
VIRTYTET DHE STANDARDET
MORALE TE TRANSPONUARA NE
SJELLJE TE MIRE E TE DOBISHME
SHOQËRORE. AJO PËRMBAN NË
OBJEKTIN E SAJ TË STUDIMIT
EDHE PARIMET E MIRËSJELLJES
SË INDIVIDIT APO TË GRUPEVE
SHOQËRORE.

MËTUTJE, ETIKA DEFINOHET SI
SHKENCË E SË MIRËS, MORALIT,
NORMAVE MORALE DHE
MORALITETIT APO
MORALSHMERISË. AJO NË VETE
INKORPORON EDHE NORMAT
MORALE(GJITHMON THUAJE TË
VËRTETËN; BËJ MIRË, GJEN
MIRË; TË KEQEN KËTHEJE ME TË
MIRË; SA MË SHUMË PUNË, AQ
MË SHUMË BEGATI; SA MË
SHUMË MIRËSI (DASHAMIRSI), AQ
MË SHUMË HUMANIZËM(
NJERZISHMERI); DHE E
KUNDERTA:

SA MË KEQ, AQ MË MIRË; PAS TË
KEQES E MIRA; PAS VUAJTJES E
MJERIMIT, LUMTURIA, BEGATIA
DHE PROSPERITETI.ETIKA SI E
TILL Ë P ËRFSHIN Ë EDHE
VLERAT MORALE T Ë CILAT JAN Ë
STANDARDE VLERSUESE T Ë S Ë
MIR ËS DHE T Ë LIG ËS Q Ë
DREJTOJN ORIENTIMET,
SJELLJET DHE ZGJIDHJET E
INDIVIDVE. K ËTO VLERA
KRYESISHT SHPREHEN
SI:”NDERSHMERIA E SINQERITETI
JAN Ë T Ë MIR Ë”;


“PADREJT ËSIA ËSHT Ë E LIG
Ë”; RESPEKTI,
NDERSHMERIA,
SINQERITETI, P ËRGJEGJ
ËSIA ETJ.PRA,
ETIKA SI SHKENC Ë E
SJELLJES MERRET ME
PROQESIN E T Ë M ËSUARIT
SE QKA ËSHT Ë E DREJT Ë
DHE QKA E GABUAR.
P ËRKUFIZIMI I BIZNESIT

FILLIMISHT FJALA BIZNES ËSHT Ë
MISHRUAR N Ë GJUH ËN SHQIPE NGA
GJUH ËT E HUAJA DHE DO T Ë THOT Ë
PUN Ë, AKTIVITET DHE VEPRIMTARI E
CAKTUAR, Q Ë ZHVILLOHET NGA NJ Ë
PERSON NJ Ë A M Ë SHUM Ë
PERSONASH FIZIK APO JURIDIK. K ËTA
PERSONA NDRYSHE QUHEN
SUBJEKTE BIZNESORE T Ë CIL ËT
DUKE ZHVILLUAR AKTIVITETE DHE
VEPRIMTARI T Ë CAKTUARA
EKONOMIKE KRIJOJN Ë MARR ËDH
ËNIET Ë NDRYSHME BIZNESI ME Q
ËLLIM T Ë FITIMIT.

ETIKA SI SHKENC Ë E KA TEPER T
Ë LASHT Ë ZANAFILLEN
ZHVILLIMORE. AJO ËSHT Ë
ZHVILLUAR Q Ë NGA ANTIKA
GREKO-ROMAKE DHE ËSHT Ë
AVANSUAR GJITHNJ Ë E M ËTEP
ËR DERI M Ë SOT. SOFIST ËT
GREKO ANTIK Q Ë N Ë SHEK. V
PARA EPOK ËS SON Ë, E
KRITIKONIN ASHP ËR MORALIN E
AT ËHERSH ËM TRADICIONAL Q Ë
MB ËSHTETEJ N Ë PARAGJYKIME
DHE TABU.

ATA VUN Ë RENDIN NATYROR T Ë
GJ ËRAVE DHE AR ËSYEN MBI T Ë
GJITHA.NDERKAQ, SOKRATI
MENDONTE SE IDEJA E PAR Ë
ËSHT Ë AJO E MIR ËSIS Ë,
NDERSA E DYTA AJO E Q ËLLIMIT,
FILOSOFIJA E TIJ PRODHON IDEN
Ë E FATIT SI FAKTOR T Ë BR
ËNDSH ËM.PASURIN Ë DHE SH
ËNDETIN AI NUK I
KONSIDERONTE SI FAT, POR MIR
ËSIN Ë.

NDERKAQ SIPAS PLATONIT,
IDEALJA NUK I TAKON BOT ËS
EMPIRIKE, AJO PARAQITET VET
ËM SI HIJE E PROJEKCIONIT
VETANAK N Ë BOT ËN AKTUALE.
DUKE E IDEALIZUAR MIR ËSIN Ë,
PLATONI ATE E PARAQET SI NJ Ë
DRIT ËSI AMSHUESE E CILA E
USHQEN EGZISTENCEN E
ZOTAVE.KJO SIPAS TIJ ËSHT Ë
MIR ËSI TRANSCEDENTALE.

PLATONI E TRAJTON EDHE
KONCEPTIN TJETER T Ë
ASHTUQUAJTUR Q ËLLIMI I
FUNDIT DHE KONSIDEROHET
SI SJELLJE MORALE P ËR
BEGATI. LUMTURIA DHE FATI
REAL SIPAS TIJ FILLOJN Ë N
Ë T Ë ASHTUQUAJTUR ËN
FATUM JASHT TOKSOR Ë
ANIQ Ë FATIN AI E
TRAJTONTE EDHE SI P
ËRJETIM T Ë BR ËNDSH ËM.

P ËR ARISTOTELIN NDERKAQ
FATI, RESPEKTIVISHT K ËNAQ
ËSIA (EUDEMONIA), ËSHT Ë
PERMBUSHJE E NATYR ËS NJER
ËZORE. DREJT Ë PREOKUPIMEVE
KAH E MIRA DHE DREJT Ë SAJ
SIPAS TIJ NA SHPIE VET ËDIA E
JO VIRTYTI. GJAT Ë TRAJTIMEVE
T Ë TIJ ETIKE, EDHE KY I JEP
ROLIN M Ë T Ë MADH T Ë
ASHTUQUAJTURIT Q ËLLIM T Ë
FUNDIT. NDRYSHE NGA SOKRATI,

ARISTOTELI MENDON SE VIRTYTI
NUK E KUSHTZON FATIN
MOMENTAL. SI PARIME
THEMELORE N Ë T Ë CILAT MUND
TA DESHIFROJM Ë DHE
SPECIFIKOJM Ë FATIN,
ARISTOTELI I NUMRON OSE I FUT
VIRTYTIN DHE K ËNAQ ËSIN
Ë.ELEMENTET KRYESORE T Ë
FATIT DHE ARDHMERIS Ë SIPAS
TIJ JAN Ë MIQSIA PA T Ë CIL ËN
NUK MUND T Ë KET LUMTURI, SH
ËNDETI; T Ë MIRAT MATERIALE (Q
Ë NA DUHEN P ËR MANIFESTIMIN
E JASHT ËM T Ë VIRTYTIT), DHE
FAT ËMIR ËSIA.
VLERAT ETIKE N Ë BIZNES



JANË:
BESIMI RECIPROK I GJITHANSH
ËM DHE I VAZHDUESH ËM I
SUBJEKTEVE BIZNESORE N Ë
BIZNES OSE N Ë MARR ËDH ËNIE
BIZNESORE;
LEVERDIA, DOBISHMERIA DHE
INTERESI RECIPROK MIDIS
SUBJEKTEVE N Ë BIZNES-PAL
ËVE KONTRAKTUESE;



MIR ËBESIMI, KORREKT ËSIA,
NDERSHMERIA DHE DREJT
ËSHMERIA;
KOMPROMISI DHE
TOLERANCA BIZNESORE-N Ë
BIZNES;
DEMONOPOLIZIMI I POZIT ËS
VETANAKE DHE Q
ËNDRIMEVE
MONOPOLIZUESE-T Ë D
ËMSHME N Ë TREG;


PARIMI I KONFLIKT ËSIS Ë S
Ë INTERESIT VETANAK;
POZITA E BARABART Ë DHE
EKUIVALENTE E PARTNERVE
N Ë TREG T Ë BIZNESIT;ETJ.
Q ËLLIMI I ETIK ËS


ZHVILLIMI I FILOZOFIS Ë,
ETIK ËS DHE MORALIT SI
SHKENC Ë;
ETOSI-ETHOSI = BESIM
PARSOR DHE PRIR ËS,
STANDARD, IDEAL I
GRUPACIONIT OSE BASHK
ËSIS Ë S Ë CAKTUAR;


NJOHJA MAKSIMALE E
MORALIT, VLERAVE T Ë TIJ, SI
DHE KULTIVIMI I Q ËNDRIMIT
KRITIK NDAJ MORALIT
EKZISTUES- AVANSIMI I TIJ N
Ë KUPTIM M Ë POZITIV DHE
JO DEGRADIMI I TIJ.
HULUMTIMI-GJURMIMI I
VLERAVE AUTENTIKE NJER
ËZORE DHE V ËNIA E
RREGULLAVE ME NDIHMEN


E T Ë CILAVE M Ë LEHT Ë
MUND T Ë DALLOHET E MIRA
NGA E LIGA.
“QKA NUK E NDALON LIGJI,
MUND TA NDALOJ TURPI”.
TAJKUNI-MAKIAVELIST



GLLABERIMI DHE
PASKRUPULLSIA;
PASURIMI PA BAZ Ë, PA
DJERS Ë E PA PUN Ë DHE
MOSPERMBUSHJA E
DETYRIMEVE N Ë BIZNES;
PALIGJSHMERIA DHE
MUNGESA E NDERGJEGJES
E T Ë NDERSHMERIS Ë;


MOTO AISBERGIANE: Q ËLLI MI I AR ËSYETON MJETET;
PAPERGJEGJ ËSIA SHOQ
ËRORE.
PERGJEGJËSIA SHOQ
ËRORE NË BIZNES



NËNKUPTON:
P ËRGJEGJ ËSIN Ë JURIDIKE
QË DMTH. RESPEKTIMIN DHE
ZBATIMIN E LIGJEVE;
EKONOMIKE-QË DMTH. PËR GJEGJ ËSI P ËR BIZNESIN,
EFEKTET DHE REZULTATET E
TIJ;


P ËRGJEGJ ËSIA SOCIALEDMTH.MBROJTJA SOCIALE E
QYTETAR ËVE, MIR ËQENIES
DHE T Ë DREJTAVE T Ë TYRE;
EKOLOGJIKE DMTH.MBROJTJA E AMBIENTIT JET
ËSOR (NACIONAL DHE
GLOBAL)
NDARJA E ETIKËS NË DEGË





METAETIKA;
ETIKA NORMATIVE; DHE
ETIKA E APLIKUARCYBERETIKA
ASPEKTET METAFIZIKE T Ë
METAETIK ËS
ASPEKTET PSIKOLOGJIKE
DHE






ASPEKTET LINGUISTIKE T Ë
METAETIK ËS;
TEORIA E VIRTYTIT;
TEORIA DEONTOLOGJIKETEORIA E DETYRSHMERIS Ë;
TEORIA E PASOJAVE;
PARIMET ETIKE.
BASHKEBISEDE.
METAETIKA

MERRET ME DH ËNIEN E P
ËRGJIGJEVE N Ë PYETJEN SE
QKA JAN Ë PARIMET ETIKE DHE
PREJ NGA BUROJN Ë ATO.
EKZISTON SYPOZIMI SE PARIMET
ETIKE NUK JAN Ë VET ËM
RREGULLA DHE FENOMENE T Ë
INSTALUARA SJOQ ËRORE T Ë
CIL ËT VAREN VETEM NGA
EMOCIONET TONA, POR

GJAT Ë HISTORIS Ë ËSHT Ë
ZHVILLUAR DHE TRAJTUAR
NDIKIMI I VULLNETIT UNIVERZAL,
ARSYES-UNIT DHE KUPTIMIT APO
DOMETH ËNIES APSTRAKTE T Ë
VET PARIMEVE ETIKE. KUPTIMI
FJAL ËS “META” GREQISHT,
BUKVALISHT DO T Ë THOT Ë M Ë
PAS Ë OSE JASHT Ë. K ËSHTU Q Ë
NGA VET EMRI MUND T Ë KON
KLUDOHET SE METAETIKA
MERRET ME TRAJTIMIN E ETIK ËS
NGA E
ASHTUQUAJTURA”PERSPEKTIV Ë
E ZOGUT”, DUKE B ËR Ë P
ËRPJEKJE Q Ë T Ë SQAROJ




THELBIN E NORMAVE ETIKE
DHE T Ë ZBULOJ KUPTIMIN E
TYRE. EKZISTOJN Ë TRI DEG
Ë THEMELORE T Ë METAETIK
ËS:
1. METAETIKA METAFIZIKE,
2. METAETIKA PSIKOLOGJIKE
DHE
3. METAETIKA LINGUISTIKE
ETIKA NORMATIVE

MERRET ME PERCAKTIMIN E
STANDARDEVE T Ë CIL ËT
KARAKTERIZOJN Ë SJELLJET E
NJER ËZVE. AJO B ËN Ë P
ËRCAKTIMIN E PARIMEVE
NORMATIVE T Ë CIL ËT P
ËRCAKTOJN Ë T Ë MIR ËN DHE T
Ë KEQEN, RRJEDHIMISHT T Ë
ASHTUQUAJTURIN PARIM
NORMATIV Q Ë QUHET “RREGULL
E ART Ë” AI PASH.

NUK ËSHT Ë MORALE T Ë HYJM
PA REND PARA T Ë TJER ËVE,
NGASE EDHE NE DESHIROJM Ë Q
Ë T Ë TJER ËT TA RESPEKTOJN Ë
PRITJEN TON Ë N Ë REND.
“RREGULLA E ART Ë” SIKURSE
EDHE TEORIT Ë TJERA T Ë ETIK
ËS NORMATIVE NG ËRTHEJN Ë N
Ë VETE NJ Ë PARIM T Ë P
ËRGJITHSH ËM. LIDHUR ME K
ËTE JAN Ë ZHVILLUAR T Ë PAKT
ËN TRI TEORI THEMELORE.

1. TEORIA E VYRTYTIT, SIPAS
S Ë CIL ËS SHUM Ë
MENDIMTAR MENDOJN Ë Q Ë
MORALI KONSISTON N Ë
RESPEKTIMIN E
RREGULLAVE PRECIZE “MOS
VRIT” DHE “MOS VJEDH”.
TEORIA E VYRTYTIT
AKCENTIN KRYESOR E VEN
N Ë ZHVILLIMIN E VEQORIVE
DHE VETIVE T Ë MIRA T Ë
PERSONALITETIT.











QYSH PLATONI I KA VREJTUR 4
VYRTYTE T Ë VEQANTA :
-URTIA
-TRIM ËRIA
-MATURIA DHE
-DREJTËSHMERIA.
MIRËPO, VYRTYTE TJERA
RELEVANTE JAN Ë EDHE TJERA:
-SHPIRT ËMADH ËSIA
-VETRESPEKTI
-VETBESIMI
-SINQERITETI DHE
-TEMPERAMENTI I BUT Ë.

ËSHT Ë KONSIDERUAR SE K ËTO
VYRTYTE M Ë LEHT Ë FITOHEN N
Ë RINI, NDAJ M Ë T Ë MOSHUARIT
E KAN Ë P ËR DETYR Ë TI
EDUKOJN Ë DREJT Ë DHE MIR Ë
M Ë T Ë RINJ ËT.ARISTOTELI
VYRTYTET I KA DEFINUAR SI
SHPREHI T Ë CILAT I FITOJM Ë.
PSH. NDJENJ ËN NATYRORE T Ë
FRIK ËS E RREGULLOJM Ë ME
VYRTYTIN E GUXIMIT DHE T Ë
TRIM ËRIS Ë. AI KONSIDERONTE
SE MANG ËSIT Ë DHE T Ë METAT

PARAQITEN ATY KU NUK KA
VYRTYTE. MUNGESA E TRIM ËRIS
Ë,MENDONTE AI, SJELL Ë N Ë
QYQAR ËSI, NDERKAQ TRIM ËRIA
E TEP ËRT MUND T Ë SJELL DERI
TE PAKUJDESIA E VRULLSHME,
RRJEDHIMISHT PAMEND ËSIA.
KONTRIBUT T Ë R ËND ËSISH ËM
TEORIS Ë S Ë VYRTYTIT M Ë VON
Ë DO TI JAPIN TEOLOG ËT E
KRISHTER Ë P ËRMES
VYRTYTEVE T Ë KRISHTERA SI Q
Ë JAN Ë: BESIMI- FEJA, SHPRESA
DHE DASHURIA.

TEORIA E VYRTYTIT KA QEN
Ë PRIRËSE DHE GJËRËSISHT E PRANUAR DERI N Ë
SHEKULLIN XIX.
TEORIA DEONTOLOGJIKE
(E DETYRËS)


BAZOHET N Ë PUN ËN E HYGO
GROCIUSIT DHE T Ë T Ë TJER
ËVE, T Ë CIL ËT P ËRMENDNIN
RRETH 100 VYRTYTE T Ë
PRANUARA N Ë SHEK. XVII.
T Ë GJITHA DETYRAT E
MUNDSHME SIPAS K ËSAJ
TEORIE NDAHEN N Ë TRI GRUPE:




1. DETYRAT NDAJ ZOTIT
(NGRITJA-ZHVILLIMI, SHERBIMI
DHE LUTJA)
2. DETYRAT NDAJ VETVETES
(RUAJTJA E JET ËS VETANAKE,
HULUMTIMI DREJT Ë NDRITJES
DHE PERPARIMIT T Ë NDERSH
ËM, KORREKT DHE
VETPERFIKSIONIMI.
3. DETYRAT KUNDREJT T Ë TJER
ËVE:
-FAMILJARE (KUJDESI NDAJ
PRIND ËRVE, BASHK ËSHORTIT,
BASHK ËSHORTES DHE NDAJ F
ËMIJ ËVE),



-SHOQ ËRORE (MOSBËRJA KEQ
TË TJERËVE, MIRËSIA ETJ.)
-POLITIKE (RESPEKTIMI I RENDIT
DHE LIGJEVE, NORMAVE
SHOQËRORE ETIKE DHE
MORALE).
NJ Ë TEORI TJETER
DEONTOLOGJIKE, ËSHT Ë
TEORIA E S Ë DREJT ËS Q Ë
BAZOHET N Ë T Ë DREJT ËN
NATYRORE T Ë NJER ËZVE T Ë
CIL ËN DUHET TA RESPEKTOM Ë.




K ËT Ë TEORI E KARAKTERIZOJN
Ë 4 VEQORI THEMELORE:
-T Ë DREJTAT JAN Ë RRJEDHOJ Ë
E RENDIT NATYROR T Ë GJ
ËRAVE (AKTI NATYROR I
LINDJES),
-T Ë DREJTAT JAN Ë UNIVERZALE,
NDAJ SI T Ë TILLA NUK MUND T Ë
JEN Ë T Ë NDRYSHME N Ë VENDE
T Ë NDRYSHME,
ATO JAN Ë T Ë NJEJTA P ËR T Ë
GJITH Ë NJER ËZIT PA DALLIM
GJINIE, ETNIE DHE AFT ËSIE,

-ATO JAN Ë T Ë
PATJETERSUESHME, Q Ë DO T Ë
THOT Ë NUK MUND TI MOHOSH
ATO VULLNETARISHT. K ËTU
LYPSET VEQUAR TEORIN Ë E
IMANUEL KANTIT-”RREGULL ËN E
ART Ë”- APO PARIMIN E
IMPERATIVIT KATEGORIK:”TI
TRAJTOSH NJER ËZIT SI Q ËLLIM
FUNDOR DHE ASESI SI M ËNYR Ë
E REALIZIMIT T Ë Q ËLLIMIT T Ë
FUNDIT”. KJO DO T Ë THOT Ë SE
NDAJ NJER ËZVE DUHET T Ë
SILLEMI ME MIR ËKUPTIM E
RESPEKT DHE T Ë MOS I
TRAJTOSH SI MJET-GJ ËSEND.

VETËVRASJA SIPAS KANTIT
KONSIDEROHET E
PAMORALSHME, NGASE
KONSIDEROHET SI IKJE NGA
VUEJTJET OSE VARFËRIAMJERIMI.NJË TJETER TEORI
PASUESE DHE E RËNDËSISHME
ËSHTË REVIDIMI I TEORISË
KLASIKE TË DETYRIMEVE I D.
ROSIT E CILA VEN NË PAH
DETYRAT E QARTA TË CILAT
KONSISTOJNË:

BESUSHMERI, KOMPENZIM,
FALENDERIM,
DREJTËSHMERI, PERPARIM,
VETPERFEKSIONIM, DHE
PERMBAJTJA NGA KRIMI.
MENDIMTARI ROS ESENCËN
E STUDIMEVE TË TIJ DHE
AKCENTIN E VEN NË
KONFLIKTIN E KËTYRE
DETYRAVE.
TEORIA E PASOJAVE


E CILA KONSISTON NË
-EGOIZMIN ETIK I CILI
PRESUPOZON QË AKCIONI
ËSHTË I PËRSHTATSHËM
MORALISHT NËQOFTËSE
SJELL MËTEPËR DOBI SE SA
DËM. KRYERSIT E AKCIONIT;


-ALTRUIZMI ETIK, I CILI
KONSIDERON QË AKCIONI
MORALISHT ËSHTË I
PËRSHTATSHËM NËQOFTËSE TË
TJERËVE JU SJELL MË SHUMË
DOBI SE SA DËM PËRVEQ
KRYRËSIT TË AKCIONIT;
-UTILITARIZMI, I CILI AKCIONIN E
ARSYETON SI MORALISHT TË
PËRSHTATSHËM, NËQOFTËSE TË
TJERVE JU SJELL DOBI MË
SHUMË SE SA DËM.
ETIKA APLIKATIVE

ËSHTË SFERË E VEQANTË E
ETIKËS, E CILA MERRET ME
ANALIZËN E QËSHTJEVE
KONTRAVERZE, SI QË ËSHTË
PSH. EUTANAZIA (MBYTJE
NGA MËSHIRA-KEQARDHJADHIMBJA), OSE MBROJTJA E
TË DREJTAVE TË SHTAZËVEKËTO QUHEN ETIKË
APLIKATIVE.

POASHTU TRAJTOHET SI
QËSHTJE E
DREJTËSHMERISË ETIKE
QËSHTJA E
SHTATËZANËSISË
ARTIFICIALE, ABORTIMIT
ETJ., THËNJA E VËRTETËS
PACIENTIT, SHERIMI I TË
SËMURËVE NDA AIDSI,
EKSPERIMENTET GJENETIKE
MEDICINALE ETJ.

FUSHA E ETIKËS APLIKATIVE
POASHTU ZGJËROHET EDHE
NË QËSHTJET E ETIKËS SË
BIZNESIT, VEQMAS LIDHUR
ME PËRGJEGJËSINË
SHOQËRORE-SOCIALE TË
KORPORATAVE: TË DREJTAT
E PUNËTORËVE,
DISKRIMINIMI TE PUNËSIMI,
CENIMI I PRIVATËSISË,
MBROJTJA NË PUNË.
ETIKA EKOLOGJIKE

MERRET ME QËSHTJET E
SJELLJES DHE MORALIT NDAJ
KAFSHËVE, GJALLESAVE E TJERA
TË CILAT RREZIKOHEN NGA
AMBIENTI I NDOTUR, BARTJA E
MATERIALEVE TË NDOTURA TË
NDYTA HELMUESE DHE
DEPONIMI I TYRE NË VENDET E
VARFËRA, VRASJA E KAFSHËVE
(QDO ORË, NË BOTË ZHDUKET
NGA NJË LLOJ I KAFSHËVE
PËRGJITHMONË). KY PROQES
FATKEQËSISHT PO
SHPESHTOHET EDHE MËTEPËR.


SHTROHET EDHE QËSHTJA E
MORALITETIT TË POLIGAMISË,
MONOGAMISË, BASHKËJETESËS
BASHKOHORE, MARRËDHËNIEVE
HOMOSEKSUALE DHE TË TJERA
TË PANATYRSHME ETJ.
QËSHTJE E ETIKËS DHE MORALIT
JANË EDHE MEVENDËSIA E
SHQIPTIMIT TË DENIMIT ME
VDEKJE, ARMËVE DHE LUFTRAVE
NUKLEARE, KONTAMINIMEVE,
PERHAPJA DHE PERDORIMI I
DROGAVE DHE RACIZMI ETJ.

NË BIZNESIN NACIONAL DHE
NDERKOMBËTAR, PARAQITJA
E INTERNETIT DHE
TEKNOLOGJIVE TË
AVANSUARA INFORMATIVE,
TË CILAT SHKAKTOJNË EDHE
HAPSIRAT E REJA TË
ASHTUQUAJTURA”CYBER
SPACE” ETJ.
PARIMET ETIKE


JANË TETË PARIME THEME LORE ETIKE, QË MUND TË
PËRDOREN APO ME MIRE TE
ZBATOHEN NË PROQESIN E
VENDIMARRJES,NE AKTIVITE
-TET DHE MARREDHENIET E
PERDITSHME NË BIZNES.


PARIMET THEMELORE ETIKE
VENDIMARRSE, QË APLIKOHEN
EDHE GJATË SESIONEVE
KONSULENTE PROFESIONALE
JANË:
1. PARIMI I AUTONOMISË
PERKUFIZOHET SI PROMOVIM I
VETPERCAKTIMIT
(VETVENDOSJES) OSE SI LIRI
VEPRIMI I SUBJEKTIT TË
CAKTUAR NË BIZNES, QË TË
ZGJEDH ORIENTIMIN, VEPRIMIN,
AKTIN (BËRJEN) DHE DREJTIMIN
VETANAK-AUTONOM.

BINDJET DHE PERCAKTIMET E
VEQANTA VETANAKE TË SECILIT
NJERI VEQ E VEQ, LIDHUR ME
AUTONOMINË SI PARIM ETIK, JO
RRALLË SHKAKTOJNË DILEMA
DHE KONFUZIONE TË CAKTUARA.
ATO DILEMA, KAN TË BËJNË
PARËSISHT ME SHKALLËN,
GAMËN DHE NIVELIN APO
GRADACIONIN E SHTRIRJËS,
PËRKATËSISHT TË APLIKIMIT TË
AUTONOMISË SI PARIM NË
VENDIMARRJE BIZNESORE.


2. MOSBËRJA KEQ, MOS DËMTIMI
DHE MOSEFEKTUIMI I SË KEQES
KONCEPTI I MOSBËRJES KEQMOSDËMTIMIT TË TJETRIT,
DEFINOHET SI NJË LLOJ
SHMANGIE NGA DËMI DHE E
KEQJA. KJO NËNKUPTON
PARANDALIMIN E VETVETES DHE
OSE DIKUJT TJETER NGA
VEPRIMET LËNDUESE,
OFENDUESE DHE DËMTUESE.

NË BIZNES KJO MANIFESTOHET
KUR PSH. MENAGJERI APO
KONSULENTI PERGJEGJES ME
FJALET SHPREHJET DHE
SJELLJET E TIJ LËNDON
PARTNERIN BIZNESOR, KLIENTIN
OSE EDHE I DËMTON ATA.
PRANDAJ EDHE AJO E POPULLIT:
FJALA E MIRË SHËRON, FJALA E
RËNDË SHEMERKON.

3. BËMIRËSIA OSE MIRËBËRJA SJELLJA
E SUBJEKTEVE MENAXHUESE DHE
ATYRE PRODHUESE E SHERBYESE
NDAJ TË TJERËVE, PARTNERVE
BIZNESOR, KONSUMATORVE ETJ. ME
MIRËKUPTIM, DASHAMIRËSI E
SIDOMOS ME NDJENJEN E QASJES
DHE KONTAKTIBILITETIT EDHE
PERSHTYPJEVE FILANTROPIKE, ME
SENS, SHIJE E VLERA ETIKE,
NENKUPTON ESENCEN OSE BRENDINË
E MIRËSJELLJES DHE TË MIRËBËRJESKUPTOHET PERMES VEPRIMEVE DHE
MARRËDHËNIEVE TË CAKTUARA.

KJO MËNYRË E SJELLJES NË BIZNES
VETKUPTON PERGJEGJËSINË
PARËSORE TË MENAXHERIT APO
ORGANIT TJETER PERGJEGJES NË
BIZNES NDAJ PALËVE TË TJERA.
NËNKUPTON MËTUTJE RESPEKTIMIN E
DOMOSDOSHËM TË DINITETIT,
PERSONALITETIT DHE TË
INTEGRITETIT TË TJETRIT.
NËNKUPTON EDHE QËNDRIMIN
POZITIV, PRANIMIN E EGOS DHE TË
VLERAVE MADHORE NJERËZORE TË
KLIENTIT DHE ATYRE PROFESIONALE
TË PARTNERIT NË BIZNES.
NËNKUPTON MË NË FUND EDHE
RESPEKTIMIN E VETVETES, INVESTIM
NË TË ARDHMEN DHE PERFITIM NË
BIZNES.


4. DREJTËSHMERIA, DREJTËSIA OSE E
DREJTA (JUSTICE)
FJALA DREJTËSHMERI ME
VARIACIONET E SAJA DREJTËSI DHE E
DREJTË, ËSHTË KONCEPT I LASHTË
QË ËSHTË PËRDORUR QËMOTI SI
ARMË E FUQISHME NGA SHUMËKUSH
ME SHUMË QËLLIME E INTERESA. NË
TRANSAKCIONET BIZNESORE DHE NË
VENDIMARRJE, DREJTËSHMERIA SI
PARIM ETIK LUAN ROL TË MADH. KJO
NËNKUPTON QË SUBJEKTET
KOMPETENTE NË BIZNES DUHET TË
SILLEN ME DREJTËSHMERI TË PLOTË,
KUJDES DHE RESPEKT NDAJ TË
GJITHË AKTORVE NË BIZNES.

SHERBIMET E TYRE TI BËJNË
PROBONO. SUBJEKTET
VENDIMARRSE NË BIZNES,
DUHET TË INVESTOJNË DERI
NË MAKSIMUM ENERGJI,
VULLNET TË MIRË DHE
MIRËSI NË DREJTIM TË
NDIHMESES, KËSHILLËS DHE
PËRKRAHJES SË KLIENTIT,
MADJE PA ASNJË LLOJ
PAGESE.


5. BESUESHMERIA, PERKUSHTIMI DHE
NDERSHMERIA (FIDELITY)
MARRËDHËNIET RECIPROKE NË MES
TË SUBJEKTIT BIZNESOR DHE PALËVE
TË TJERA NË TREG, DUHET TË JENË
KORREKTE, TË NDERSHME, ME
PËRKUSHTIM DHE BESUESHMERI TË
PLOTË. PERKUSHTIMI DHE
BESUESHMERIA RECIPROKE PËR
PRODUKTE OSE SHERBIME NË
QARKULLIM, ËSHTË DETYRË
KRYESORE DHE E PËRHERSHME E
ORGANEVE KOMPETENTE DHE
SHERBIMEVE PROFESIONALE NË
BIZNES. SUBJEKTET BIZNESORE
GJATË TRANSAKCIONEVE TË TYRE ME
PJESËMARRËSIT E TJERË NË TREG TË
KONKURENCËS, DUHET TË SILLEN
NDERSHMERISHT,
NDERGJEGJSHMERISË, ME
PERKUSHTIM TË PLOTË DHE RESPEKT.

TI MBAJNË FJALËT E DHËNA DHE
TI REALIZOJNË PREMTIMET
PERKITAZI ME CILËSINË, AFATET
DHE SASINË E PRODUKTEVE APO
TË KRYERJES SË SHERBIMEVE
TË CAKTUARA NDAJ TYRE. KY
PARIM ETIK ËSHTË TEPER
RELEVANT, SEPSE NDIKON NË
NGRITJEN E BESIMIT RECIPROK,
KORREKTËSISË DHE ZHVILLIMIT
TË SUKSESSHMËN INTENZIV DHE
DINAMIK TË MARRËDHËNIEVE
DINAMIKE NË TËRËSI.


6. VËRTETSHMERIA-AUTENTICITETI
(VERACYTY)
NOCIONI DHE RAPORTI I
VËRTETSHMERISË, PËRKUSHTIMIT
DHE RESPEKTIMIT AUTENTIK
MAKSIMAL E GJITHËPËRFSHIRËS TË
SAJ, KA RËNDËSI PRIMARE NË
MARRËDHËNIET MIDIS SUBJEKTEVE
NË BIZNES DHE KLIENTVE TË TYRE.
MUNGESA E QASJES DHE E
QËNDRIMIT KORREKT,
PËRMBAJTËSOR DHE ETIK,
PËRKATËSISHT PRANIA E QASJES
MANIPULATIVE APO MASHTRUESE,
MUND TË SJELL RRJEDHOJA
NEGATIVE, AFATGJATA NË BIZNES.

PRANDAJ, SUBJEKTET
BIZNESORE DUHET TË JENË
AUTENTIK, KREDIBIL DHE
KULTIVUS TË VAZHDUESHËM
MIRËBESIMI ME KLIENTËT E
TYRE LIDHUR ME QDO KËRKESË
APO NEVOJË BIZNESORE TË
TYRE. PSH. TË LENË
PËRSHTYPJE TË TILLË TE
KLIENTI SE NUK DO TA
MASHTROJNË ME PRODHIMET E
TYRE OSE ME FAKTURAT OSE ME
SHERBIMET FALCO DHE
VEPRIMET FIKTIVE.

7. BESUESHMERIA (CONFIDENTIALITY)
ËSHTË PARIM I RËNDËSISHËM ETIK I
CILI NËSE NË PRAKTIK ZBATOHET NË
MËNYRË KORREKTE DHE TË PLOTË,
MUND TË JET NË SHERBIM DHE NË
DOBI MAKSIMALE PËR KLIENTIN. SIPAS
KËTIJ PARIMI, PJESËMARRËSIT NË
BIZNES KANË OBLIGIM, PËRGJEGJËSI
TË PLOTË DHE TË VAZHDUESHME,
DETYRË PROFESIONALE DHE LIGJORE
QË TI MBROJNË KLIENTËT E TYRE,
KONSUMATORËT OSE PARTNERËT
NGA ZBULIMET E PAAUTORIZUARA TË
INFORMACIONEVE.

PRANDAJ, BESUESHMESIA NË
MES TË PALËVE NË BIZNES,
GJYKUAR NGA ASPEKTI ETIK,
ËSHTË DHE DUHET TË MBETET
PREMTIM I MBAJTUR QË KA TË
BËJ ME TË GJITHA TË DHËNAT,
INFORMATAT, INQIZIMET,
REFERIMET DHE VLERSIMET
RELEVANTE MIDIS TYRE.
SËKËNDEJMI INTELIGJENCA NË
BIZNES KA RËNDËSI PRIMARE
PËR PROSPERITET DHE
PERSPEKTIVË E PROFIT.


8. PËLQIMI PËR INFORMIM (INFORMED
CONSENT)
PËLQIMI PËR INFORMIM SI PARIM ETIK
KA PESHË TË VEQANTË, NGASE
SHENON LEVIZJET PERSPEKTIVE,
PROGRESIVE DHE AVANSUSE
PERKITAZI ME TË DREJTAT E KLIENTIT.
KY PARIM NË FAKT NËNKUPTON
PUBLIKIMIN E INFORMACIONEVE TË
NEVOJSHME, TË CILAT ORGANI OSE
PERSONI KOMPETENT I SUBJEKTIT TË
CAKTUAR BIZNESOR, ËSHTË I
DETYRUAR, QË TIA BËJ ME DIJE
KLIENTIT TË TIJ, SE A BËN TË
PUBLIKOHEN TAKIMET, BISEDAT DHE
KONTAKTET NEGOCIATORE, SA, SI
EDHE KUR?

PSH. NËSE NJË KËSHILLTAR
AGJENCIE X. TË BIZNESIT OSE TË
KONSULENCËS I THOTË KLIENTIT
TË VET NË SEANCËN E PARË
BISEDIMORE OSE KËSHILLUESE
SE NË TË ARDHMEN DO TË
ZHVILLOHEN 8 SEANCA
KONSULTATIVE, AQ SA LEJOJNË
RREGULLAT E ASAJ AGJENCIE,
NDERSA MË VONË I MBAN MË
SHUMË SE AQ, AI DO TË VEPROI
NË MËNYRË ANTIETIKE.
PARIMET E ETIKËS
BIZNESORE



1.VETËORGANIZIMI- ESHTE
ORGANIZIMI I MBARË,NË
KONTEST -IN BIZNESOR DO
TË THOTË AFTËSI E
SUBJEKTIT,QË NË
SITUATË KRITIKE,MUND
TËUSHTROJ ME SUKSES
FUNKCIONE KRITIKE.
2. PROAKTIVITETI

DO TË THOTË QASJE BIZNE SIT,NË TË CILIN SUBJEKTI I
CAKTUAR,VEPRON NË AMBI ENTIN RRETHUES,NË MENY RË VETËNDRYSHUESE;PRA
AKTIVE DHE PROGRESIVE
3.SOLIDARITETI





NËKUPTON NDJENJEN E
MIRKUPTIMIT DHE AFTËSIN
E BASHKËNDJIESISË ME TË
TJERËT NË BIZNES.KJO DO
TË THOTË MË TUTJE EDHE
VULLNETIN PËR TË NDIHM UAR DHE PERKRAHUR TË TJ
ERËT NË RAST NEVOJE.
4.SUPSIDIARITETI





ËSHTË PARIM SIPAS TË CILIT VENDIMET MERREN DHE
PROBLEMET ZGJIDHEN NË
SUAZA TË KATEGORIVE DHE NË
NIVELET KU LINDIN.
ESENCA E SUBS.ËSHTË NË
NË ORGANIZIMIN EPUNEVE DHE
ZGJIDH. E PROBL.BRENDA LLOJIT
TË ASAJ PUNE OSE ATIJ PROBLE







PRODUKTIVITETIËSHTË SHUMË MË I RËND –
ËSISHËM,SE SA PROFITAB
ILITETI.PRODUKTI I MIRË,SH
ITJA E MIRË.KJO GJENDJE,N
UK E CENON PROFITABILITE
-TIN OSE JO SHUMË.BESIMI I
KONSUMATORIT SHTOHET…
KUJDESI NDAJ KONSUMATOR
–IT VERSUS INDIFERENCËS







KONSUMATORI NUK ËSHTË
DELE…LYPSET RESPEKT.
SHUMË BIZNESE JANË JOET
IKE NGASE NGARKOJNE SHU
ME KONSUMATORET ME PRO
DUKTËT E TYRE.ATO BIZNES
E MUND TE BEJNE DEPERTI ME TE SHPEJTA,POR EDHE



RENJE RAPIDE.NESE TANI I
ZBRESIN QMIMET,HUMBIN
EDHE KREDIBILITETIN NE
TREG EDHE KLIENTELEN…Q
MIMET REALE ,JANË NJERA
NDER KOMPONENTET REL.T
E ETIKES BIZNESORE.
BLERËSI DHE DISTRIBUTORI






CILI ËSHTË ME REL. PËR
PRODHUESIN? BLERËSI,ND
ONSE EDHE RROLI I NDERM
JETSUESIT ESHTE REL.;NE Q
ARQET E KONKURENCES SË
LARTË,DISTRIBUTORET,MBA
HEN NE THJERRZË!,VEMEND
PSE ESHTE KONSUMATORI
PARËSOR NGA ASPEKTI ETIK?





SEPSE AI BLEN –KONSUMON
DHE DUHET TË JETË I KNAQ
UR ME PRODUKTIN.NESE JO
NUK KA SHITJE,SKA PROFIT.;
SKA PERPARIM E PERSPEKTI
VË.NESE SKA SHITJE ,SKA
PUNE AS PER DISTRIBUT ORËT,SEPSE AS ATA NUK I
BLEJNË PRODUKTËT.
KUJDES DHE DIPLOMACI
ME KONKURENTËT !





PRORE DUHET DESHMUAR
QE ETIKA NË BIZNES PROM –
OVON GARE A KONKUREN CË TË SHENDOSHË NË TR
EG.MONOPOLI ESHTË ANTIETIK.ME RIVALET ËSHTË MI
RË TË JEMI DIPLOMATIK.LU
TA E FTOHTË –PA VLERË…
ME RIVALET-”VËLLAZËRI E
PADUKSHME”




MEQË SPRODHONI OSE EDH
E SHISNI PRODUKTE TË
NJEJTA,LYPSET TAKT DHE
KORREKTËSI TREGU.ËSHT
ETIKE DHE PROFITABILE
LIDHJA “VËLLAZËRORE” ME
KONKURENTËT.+gracioziteti,n
Ë sjelje dhe veprime me ta,jo
sabotim e nderskamcËsi…
PRAKTIKAT ETIKA DHE
JOETIKE NË BIZNES




KUDO KA TË TILLA ,KU MË
SHUMË OSE MË PAKË.TË
NE EDHE MË SHUMË.DIHET
ËE E. NË BIZ.NGERTHEN VL
ERA DHE PARIME MORALE,
QË PËRCAKTOJNË SJELLJ EN TONË NË BOTËN E BIZN –
ESIT.KËTO VERA E STAND.




ARDE MUND TË APLIKOHËN,
NË TË GJITHA ASPEKTËT E
BIZNESIT;NGA GJENERIMI I
IDEVE,DERI TË SHITJA E
TYRE.BIZNESI DHE PROFITI
DUHET ARRITUR PËRMES
PRAKTIKAVE TË MIRA BIZNE
SORE.PËR KETE SHUME BIZ NESE SOT IMPLEMENTOJNË




KODE ETIKE NË KOMPANITË
E TYRE.
“UnË e kam identifikuar
prore,qË objekti I biznesit eshtË
qË tË bËsh para nË mËnyrË tË
ndershme…dhe qË objekti I
jetËs ËshtË tË bËsh mirË”.Pete
-r Cooper,inventues dhe
filantropist korporativ amerikan
PRAKTIKAT ETIKE NË
BIZNES





1.KUJDESI DHE KORREKTË SIA NDAJ INVESTUESVE.;
2.KUJDESI NDAJ PUNONJË –
SVE(MUNDËSI TË MIRA,QAS
-JE,TRAJNIME,PAGA,KUSHTE,
3.INFO+KORREKTËSI NDAJ
KONSUMATORËVE PËR
PRODUKTËT QË OFROJMË;






4.EVITIMI I TAKTIKAVE JOSK
RUPULOZE DHE METODAVE,
LIDHUR ME KONKURENCËN;
5.RESPEKTIMI I LIGJEVE PËR
TAKSAT,DETYRIMET TJERA
FISKALE,MONOPOLEVE,DHE
AKTIVITETEVE TË TJERA AN TILIGJORE SI KORRUP+MITO




6.BIZNESET DUHET TË RESP
-EKTOJNË NORMAT E MBRO
JTJËS SË AMBIENTIT,AJRIT
,UJIT,ZHURMËS ETJ.
INDUSTRITË DHE KOMPLEKS
-ET E MËDHA NDOTËSE ,SOT
JANË PROBLEM GLOBAL DHE BRENGË REALE…
PRAKTIKAT JOETIKE
BIZNESORE





JANË TË SHPESHTA DHETË
SHUMTA KUDO.ATO JANË:
1.MANIPULIMI I EMOCIONAL I
NJERËZVE,DUKE EKSPLOAT
-UAR GJENDJËN E TYRE VUL
NERABILE.;
2.KEQPËRDORIMI DHE PËR GENJËSHTRIMI I FAKTEVE;





3.PËRFITIMET TEJMASE;
4.FALSIFIKIMI I ECURIVE DHE
TË DHENAVE,PËR TË
TREGUAR RRITJE PROFITI;
5.SHMANGIA E NDESHKIMEV
E OSE KOMPENZIMEVE ,PER
VEPRIMET E PALIGJSHME;
6.MUNGESA E TRANSPAREN







-NCËS DHE REZISTENCA E
HETIMEVE EVENTUALE;
7.DËMTIMI I AMBIENTIT;
8.PËRDORIMI I MJETEVE DHE
INSTRUMENTEVE PËR
LEVERDI PERSONALE OSE
PROFESIONALE;
9.DISKRIMINIMI SEKSUAL.
ECURIA NË RRITJE E BIZN ESEVE ETIKE NË TREG






ËSHTË EVIDENTE DHE DINA
MIKE+DOMINUESE?
MUNGESA E ETIKËS NË
BIZNES ,ËSHTË ARSYE PSE
EKONOMIA BOTRORE SOT
ËSHTË NË KRIZË TË THEL LË.
BIZNESET SERIOZE,KREATIV





VË DHE PËRSPËKTIVE E KA
NË PA LEVERDINE DHE PËR
PARËSINË E TË QENIT:
ETIK,HUMAN DHE KONSIDER
–ATIV DHE I MARRIN PARAS YSHE KETO KOMPONENTA.
ATO KANË VETËKONTROLL,
TRANSPARENCË DHE PERG JEGJËSI NDAJ TË GJITHVE.
MËSIMI ETIK QË BIZNESËT
DUHËT MËSUAR


PËRBALL DHE PËRKUNDËR
TË GJITHAVE,ZBATIMI I TAKT IKAVE,VEPRIMEVE DHE PRA KTIKAVE ETIKE ËSHTË JO
VETËM PËRPARSI KOMPAR ATIVE,POR EDHE DOBI EKSK
-LUZIVE E TYRE.PRANDAJ:
-NDRYSHO PARA SË TË
NDËSHKOHESH!!!...................