Transcript Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu zasobami środowiska

Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu
zasobami środowiska
1. Trzy aspekty ograniczoności
 Ograniczoność zasobów
 Ograniczoność głównych komponentów decydujących o jakości
środowiska
 Pozaekonomiczny wymiar ograniczoności zasobów środowiska (amenity
uses)
2. Problem wyboru
wymiar mikroekonomiczny
 Szkody z tytułu zanieczyszczenia środowiska a koszty jego ograniczania




(CBA/AKK)
Jakość środowiska i nakłady na jego ochronę jako koszt alternatywny
względem celów ekologicznych
Czynniko-intensywny a środowiskowo-przyjazny postęp techniczny
Łagodzenie sprzeczności poprzez działania typu win-win
Niekiedy: brak możliwości wyboru (np. utrata bioróznorodności)
1
Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu
zasobami środowiska
Wymiar makroekonomiczny
 Dobrobyt materialny i jakość środowiska a dobrobyt społeczny
 Porównanie społecznych kosztów i korzyści środowiskowych
Statyczny i dynamiczny aspekt ograniczoności i wyboru
 Statyka: potrzeba krótkookresowej racjonalizacji/optymalizacji
 Dynamika: maksymalizacja dobrobytu społecznego w przyjętym
horyzoncie gospodarowania (międzypokoleniowa sprawiedliwość
ekologiczna
Problem skali i alokacji w gospodarowaniu zasobami
środowiska
 Niedoskonałość (błędy) rynku w gospodarowaniu zasobami środowiska-
ogólne i specyficzne
 Potrzeby a popyt
 Syndrom NIMBY (not in my backyard)
2
Ekonomia środowiska (EŚ) i jej elementy
składowe
Ujęcie neoklasyczne:
 Ekonomia środowiska jako nauka o racjonalnym wykorzystaniu
zasobów środowiska w warunkach ograniczoności jego zasobów w
celu maksymalizacji dobrobytu. Dziedzina teorii ekonomii, która bada
statyczne i dynamiczne warunki optymalności wykorzystania zasobów i
walorów środowiska
 Elementy składowe: (1) ekonomiczna teoria zanieczyszczenia i ochrony
środowiska; (2) Ekonomiczna teoria wykorzystania zasobów naturalnych
(3) Ekonomiczna teoria zachowania przyrody
EŚ a ekonomia ekologiczna (EE) i ekonomia trwałego rozwoju
(ETR)
 Główne kryteria dystynkcji: efektywności, bezpieczeństwa i trwałości rozwoju
(sprawiedliwości międzypokoleniowej)
 EE: decydujące jest kryterium bezpieczeństwa i trwałości
 ETR: szczególna rola kryterium trwałości (sprawiedliwości)
 Ujęcia teoretyczne a polityka środowiskowa (ekologiczna)
3
Problematyka ekologiczna w ekonomii – ujęcie
retrospektywne
Wybór i ograniczoność w gospodarowaniu zasobami
środowiska – ujęcie historyczne
 Naturalne bariery wzrostu w ekonomii klasycznej i
fizjokratyzmie
(F. Quesnay, A. Smith, D. Ricardo, K. Marx)
 Względna i bezwzględna ograniczoność zasobów: Ricardo
vs. R. Malthus i R. Jevons
 Pierwsze próby dostrzeżenia ekologicznych barier wzrostu:
J.S. Mill, J.B. Say
4
„Historyczne” i „logiczne” przyczyny zainteresowania
teorii ekonomii problematyką ekologiczną
 Pogłębianie się kryzysu surowcowo-energetycznego
 Internacjonalizacja i globalizacja procesu zanieczyszczenia środowiska
 Prace prekursorów (Kapp, Boulding, inni) i pierwsze Raporty dla Klubu




Rzymskiego
Działalność niektórych organizacji międzynarodowych (ONZ),
ekologicznych NGO i partii „zielonych”
Rozwinięcie i wykorzystanie teorii efektów zewnętrznych (TEZ) i teorii
dóbr publicznych (TDB) w analizie zanieczyszczenia i ochrony
środowiska oraz ekologicznych uwarunkowań wzrostu
Stopniowe uwzględnianie ograniczoności zasobów oraz
zanieczyszczenia środowiska w modelach wzrostu gospodarczego
Stworzenie zupełnie nowych podstaw analizy współzależności
gospodarki i środowiska (mass balance approach, ekologiczna analiza
input-output, entropijno-energetyczna analiza wartości i wzrostu)
5
Ogólna charakterystyka neoklasycznej (NEŚ) i
keynesowskiej (KEŚ)ekonomii środowiska
A. Postulat „ekologizacji” ekonomii (gospodarki) a ekonomiczna
racjonalizacja gospodarowania zasobami
B. Neoklasyczna ekonomia środowiska
 TEZ i TDB jako ogólna podstawa




Rynek ma zdolność do efektywnej alokacji
Efekty zewnętrzne
niefektywność alokacji
Efekty zewnętrzne
powinny być internalizowane
Lepsza (tańsza) jest internalizacja oparta na instrumentach ekonomicznych
(rynkowych)

Potrzeba prywatyzacji: ograniczanie zakresu występowania dóbr

publicznych i związanych z tym zjawisk
jeździec na gapę oraz
dylemat więźnia
„Optymizm wzrostowy” w odniesieniu do problemu ograniczoności
zasobów (sprawny mechanizm substytucji cenowo-technologicznej)
6
Zasada Hotellinga i
koncepcja technologii
cienia Nordhausa
p – cena jednostki
zasobu nieodnawialnego
mc – marginalny koszt
pozyskania jednostki
zasobu
R – royalty (renta
zawłaszczana przez
państwo)
r - stała w czasie stopa
procentowa (społeczna
stopa dyskonta)
t – czas
Technologia back-stop
– technologia lub zasób
alternatywny
7
Zasada Hotellinga i koncepcja technologii-cienia
Nordhausa
 Interpretacja mikroekonomiczna
1. Stopa wzrostu wartości jednostki zasobu (r) = oczekiwanej
stopie zysku/oprocentowania inwestycji alternatywnych (np.
papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu). Jeżeli takie
zdyskontowanie ma miejsce, wartość bieżąca jednostki
zasobu jest równa wartości bieżącej alternatywnej instytucji.
Decyzja „pozostawieniu w ziemi” zasobu lub eksploatacja
2. r jest większe od oczekiwanej stopy zysku/oprocentowania
inwestycji alternatywnej. Właściciele zasobów powstrzymują
się od eksploatacji, bieżąca wartość ich zasobu realnie rośnie
3. r jest mniejsze od oczekiwanej stopy zysku inwestycji
alternatywnej. Właściciele zasobu podejmują decyzję o
szybkiej eksploatacji
8
Ogólna charakterystyka neoklasycznej (NEŚ) i
keynesowskiej (KEŚ)ekonomii środowiska
C. Keynesowska ekonomia środowiska
 Nie całkowite odrzucenie, lecz relatywizacja twierdzeń NEŚ
 Podstawowe różnice w stosunku do NEŚ
 Szersze odwołania do kryterium bezpieczeństwa i trwałości rozwoju
(międzypokoleniowa sprawiedliwość ekologiczna) oraz ocen o
charakterze społeczno-politycznym i etycznym
 Kwestionowanie sprawności rynkowego mechanizmu substytucji
cenowo-technologicznej
 Kwestionowanie ujęć opartych wyłącznie na mikroekonomicznym
rachunku optymalizacyjnym i dążeniu do monetaryzacji wszystkich
zasobów i walorów środowiska
D. Problem podstawowy dla całej współczesnej ekonomii:
skala gospodarowania zasobami środowiska a efektywność
alokacyjna w gospodarowaniu środowiskiem
9
TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i
ochrony środowiska
 Efekty zewnętrzne - powstają w sytuacji, w której decyzje
podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów gospodarczych
oddziaływają bezpośrednio (pozytywnie lub negatywnie) na
możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów. W
sposób formalny można to przedstawić jako oddziaływanie jednego z
podmiotów na funkcje celu – użyteczności, zysku, kosztów itd. –
innego podmiotu. Istotne jest zarazem, aby można było określić
zarówno konkretnego sprawcę jak i odbiorcę owych efektów.
 Wymiar makroekonomiczny efektów zewnętrznych - występują
wtedy, gdy w gospodarce charakteryzującej się zdecentralizowanymi
procedurami regulacyjno-optymalizacyjnymi (rynkowej)nie ma
dostatecznych bodźców do tworzenia efektywnych rynków dóbr i
czynników produkcji, co prowadzi do sytuacji, w której równowaga
rynkowa nie spełnia warunków optimum Pareto.
10
TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i
ochrony środowiska
 Internalizacja efektów zewnętrznych
Proces polegający na włączeniu („uwewnętrznieniu”) w rachunek
ekonomiczny podmiotu generującego efekty wewnętrzne ich skutków
ekonomicznych, zwykle prowadzący do wzrostu kosztów sprawcy.
 Teoretyczne podstawy internalizacji
 Podatek Pigou (wariant interwencjonistyczny)
 Teoremat Coase’a (wariant rynkowy)
 Przymus prawno-administracyjny
• Internalizacja nie jest równoznaczna z całkowitą eliminacja EZ, ale z
ich redukcją do poziomu społecznie optymalnego, zgodnie z
kryterium: marginalny koszt redukcji zanieczyszczenia, MKR,
zrównuje się z marginalnym kosztem zanieczyszczenia, MKZ, (straty w
dobrobycie wywołanej zanieczyszczeniem)
Społecznie optymalny poziom emisji
(danego polutanta); ujęcie makroekonomiczne
MKRS
E
MKZS
D
A
0
xe
B
C
xopt.
Maksymalny przyrost dobrobytu społecznego:
ΔD = CBDE
CBD
=
CDE
0 – xe; poziom emisji mieszczący się w granicach samoistnej zdolności przyrody do asymilacji (rozkładu)
TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i
ochrony środowiska
 FB (x1B, x2B, ..., xnB, xmA) - funkcja produkcji wytwórcy B
 x1B, x2B, ..., xnB - czynniki produkcji wykorzystywane przez
B, xmA dowolny czynnik produkcji wykorzystywany przez A
F B
0; negatywnyEZ
A
xm
F B
 0; pozytywnyEZ
A
xm
x  x(LA , C A )
y
y  y ( LB , CB , x);  0; negatywnyEZ
x
13
TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i
ochrony środowiska
p A  cen dobr A
k A  MC produkcjidobra A
Z zasady maksymalizacji zysku
optymalnawielkosc produkcji jest dana przez
pA  k A  0
Optymalnos
c spoleczna
F
F
p A  k A  A  0 lub k A  A  p A
xm
xm
B
B
(równosc P  SMC)
14
Regulacja EZ przy pomocy podatku –
sytuacja przedregulacyjna
x(LA,CA);
pX = 120;
y(LA,CA,x);
py = 240 (dane)
∂y/∂x <0
Kx = 3x2 + 60x; Ky = y2 + 100y + 30x
Z zasady maksymalizacji zysku:
K y
dKx
 px ;
 py
dx
y
x * = 10;
y * = 70
Px = 300;
Py = 4600
15
Regulacja EZ przy pomocy podatku –
sytuacja poregulacyjna
t
K y
x
 30; podatekoptymalny(Pigou)
Kx  3x2  60x  tx;
Px  px  x  3x2  60x  tx
dK x
 p x  6 x  90;  x opt  5; Px  225
dx
K y  y 2  100y  30x  y 2  100y  30  5  12050
P y  U y  K y  16800 12050 4750
Px  Py  4975 (optimumPareto)
16
Zanieczyszczenie i ochrona środowiska a dobra
publiczne
Definicja ( = cechy wyróżniające) dobra publicznego
 Zbiorowa konsumowalność (użytkowalność)
 Nierywalizacyjność (nieykluczoność konsumpcji)
 Produkcja: niepodzielność dóbr
 Konsumpcja: podzielność konsumpcji
 Występowanie efektów zewnętrznych (konsumpcja/produkcja)
Dobra publiczne a dobra prywatne
 Dobro publiczne
y – ilość produkowanego (istniejącego, oferowanego dobra)
yi (i = 1,2,..., n) – konsumpcja dobra y przez i-tą jednostkę
yi = y dla wszystkich i
17
Zanieczyszczenie i ochrona środowiska a dobra
publiczne
 Dobro prywatne
x – łączna ilość wytworzonego dobra prywatnego
xi (i = 1,2,..., n) – konsumpcja dobra x przez i-tą jednostkę
i n
 Różnice między:

xi
 x
i 1
 Dobrami publicznymi i wolnymi
 Dobrami publicznymi i rynkowymi
 Efekty zewnętrzne a dobra publiczne (korzyści zewnętrzne i niekorzyści zewnętrzne)
 Dobra publiczne a prywatne : problem wykluczalności
 Problem jeźdźca na gapę i dylematu więźnia oraz problem zatłoczenia
 Global commons
 Dobra merytoryczne
18
KLASYFIKACJA DÓBR PUBLICZNYCH
Dobra
Kryterium rzadkości
Dobra ekonomiczne
Dobra wolne
Kryterium dysponowania
Dobra prywatne
Dobra publiczne
Kryterium rywalizacyjności
Dobra publiczne sensu stricto
Dobra klubowe
(w tym lokalne dobra
publiczne)
Kryterium odrzucalności użytkownika
Dobra odrzucalne
Dobra z przymusem
konsumpcji
19