Transcript PowerPoint Rome - Nederlandse ambassade in Rome, Italië

Op de hoogte van
de lage landen
Rome, 4 juni 2012
Paul Schnabel
Sociaal en Cultureel Planbureau
Universiteit Utrecht
De bevolking zit niet stil




Bevolking
Jonger dan 20 jaar
Boven 65 jaar
Niet-westers



Levensverwachting Mannen
80,3 jaar (78,7)
Levensverwachting Vrouwen
83,3 jaar (82,6)
Geen grote veranderingen in geboorte- en sterftecijfers.
Inwoneraantal blijft nog licht stijgen. Alleen de grensgebieden
verliezen inwoners ('krimp')
Geboorteoverschot belangrijker dan migrantenoverschot
Snelste bevolkingsgroei 1900-nu (ruim 3x)


17 miljoen (plus 0,5 miljoen)
3,7 miljoen (min 0,2 miljoen)
3,3 miljoen (plus 0,8 miljoen) (19,7%)
2,2 miljoen (plus 0,4 miljoen)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Typisch voor Nederland nu, ook nog in 2020?






Wereldkampioen deeltijdwerk : vrouwen 75%, mannen 25%
(31 uur)
Relatief vroeg en riant met pensioen :
nu 63 jaar, bij 65 jaar nog 30%
Laagste armoedepercentage bij 65plus (2009: 2,5%)
Toenemende populariteit ZZP en zelfstandig ondernemerschap
(1,2 miljoen)
Lage werkloosheid, (5,5%) relatief hoge arbeidsongeschiktheid
(WAO/WIA, Wajong)
Snelle stijging opleidingsniveau: 30% beroepsbevolking HBO/WO
Sociaal en Cultureel Planbureau
Belangrijke ontwikkelingen bij blijvende welvaart
Meer en kleinere huishoudens 7,8 miljoen (7,5 miljoen)
Meer eenpersoonshuishoudens (40%)
Ieder huishouden alles zelf, ieder lid huishouden alles zelf
Meer dan 100% gsm, tv, pc (nu al over 90% incl. internet)
Nu 7,6 miljoen personenauto’s (20% hh meer dan één),
door naar 8 miljoen
 Nu 7,4 miljoen woningen, plus 40.000 (?) per jaar
 Heel dure leefvorm, maar geen kans op nieuwe
collectievere leefvormen





Sociaal en Cultureel Planbureau
Nederland internationaal








Bevolking: nr 8. van de EU-27
Inkomen per hoofd van de bevolking:
nr. 2 na Luxemburg (36.000 euro)
Absolute omvang BBP :
nr. 18 van de wereld
Exportpositie :
nr. 7 van de wereld (EU nr. 2)
Concurrentiepositie : bij de eerste tien 
streven: eerste vijf (nu nr. 7)
Arbeidsparticipatie M/V: nr. 1 in de EU (67/77%)
(Bijna) laagste werkloosheid: nr. 2 EU
Wereld Misere Index: beste score
Sociaal en Cultureel Planbureau
Nederland: export en import (2010)
Uitvoer goederen (miljarden euro’s)
•Totaal 370
•Europese Unie 274
•VS 17
•China 5
Invoer goederen (miljarden euro’s)
•Totaal 332
•Europese Unie 177
•VS 25
•China 31
Uitvoer diensten
•Totaal 89 (EU 53)
Invoer diensten
•Totaal 80 (EU 41)
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘Donkere wolken …’









Staatsschuld naar 2/3 BBP (400 miljard euro)
Overheidstekort boven 3%
Hypotheekschuld 105% BBP (630 miljard euro), onzekerheid
toekomst hypotheekrenteaftrek
Werkloosheid loopt op
Economische groei negatief
Weinig nieuwe huizen in bouw, dalende prijzen
Pensioenleeftijd te weinig en te laat omhoog
Toekomst Euro nog steeds onzeker
Nieuwe bezuinigingen, maar waarop?
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Tevredenheid met het eigen leven en een gunstig vergelijkend
oordeel over de levenskwaliteit in eigen land, EU-bevolking van
15+ in 2010, in procenten
Sociaal en Cultureel Planbureau
Vertrouwen in de regering en in het parlement
Sociaal en Cultureel Planbureau
De stemming in het land
‘Tevreden met het eigen leven, minder tevreden met de
samenleving, ontevreden met de politiek’
‘De anderen moeten veranderen’
‘De zacht van binnen, hard van buiten samenleving’
Nederland is van een high trust society een medium trust
society en in veel opzichten een mistrust society geworden.
Groeiende kloof hoger vs lageropgeleiden
Sociaal en Cultureel Planbureau
Van traditioneel progressief naar modern
conservatief
Behoud van de waarden en de prestaties van de twintigste
eeuw
1. Het gevoel van nationale eenheid en samenhang (jaren
veertig/vijftig)
2. Het behoud van de sociale zekerheid en de
verzorgingsstaat (jaren vijftig/zestig)
3. Het behoud van de persoonlijke vrijheden (jaren
zestig/zeventig)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Modern conservatisme
Geen
Behoud verzorgingsstaat
•EU-richtlijnen
Behoud persoonlijke vrijheid
Behoud burgerlijke samenleving
•‘Massa-immigratie’
Behoud nationale identiteit
•Islamisering
Behoud sociale veiligheid
•Gedoogbeleid
Behoud welvaart
•'Verheffing'
Sociaal en Cultureel Planbureau
Op weg naar 12 september 2012
‘Het midden verdwijnt’
 Wie wordt de grootste? VVD of SP? (20% plus)
 Wie volgen? PvdA en PVV (15%)
 Wie 10%? D66 en CDA
 Wie 5%? Christen-Unie, Groen Links
 Altijd klein? PvdD, SGP, (50+?)
Sociaal en Cultureel Planbureau
De veranderende verzorgingsstaat

Angelsaksisch model: lage uitkeringen
 Korte duur, bijstandsniveau (werken naar vermogen)

Skandinavisch model: iedereen moet werken
 ‘Decentralisatie’

Continentaal/Rijnlands model: geen tweedeling
 Zorg/onderwijs: eigen bijdragen naar draagkracht
Sociaal en Cultureel Planbureau
Typologie verzorgingsstaat
1. Amerikaanse model: armenzorg/ tweedeling
2. Engelse model: basiszorg/lowerclass
3. Oost-Europese model: totale zorg/ lowerclass
4. West-Europese model: algemeen welzijn/middleclass
5. Arabische model: spec. welzijn/upperclass
Sociaal en Cultureel Planbureau
Fasen verzorgingsstaat (Nederland)
Garantie
1. Fatsoenlijk bestaan (‘50)
- basis
2. Goed bestaan (‘60)
- uitbreiding/verbreding
3. Gelukkig bestaan (‘70)
- verdieping/verhoging
4. Verzekerd bestaan (’80)
- beperking/verzwaring
5. Ondersteund bestaan (’00)
- meer eigen verantwoordelijkheid
Sociaal en Cultureel Planbureau
10 jaar ontwikkeling/verandering
– 2000/2002 – 2010/2011
Reële nat. inkomen (1990=100)
107
125
Bevolking
16,0 milj.
16,7 milj.
Huishoudens
6,8 milj.
7,4 milj.
Bevolking 65+
13,7%
15,5%
Beroepsbevolking
7,2 milj.
7,8 milj.
Armoede (NVMT)
5,8%
6,1 (2009)
Personenauto’s
6,5 milj.
8 milj.
Sociaal en Cultureel Planbureau
EU en Euro 2012
 Slechte zaak euro i.p.v. gulden
41%
(69% PVV – 16% D66/GL)
 Lidmaatschap EU ok
44%
(20% PVV – 74% D66/GL)
 Politiek in Europa krijgt
een voldoende
39% (17% PVV – 60% CDA)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Overheid verantwoordelijk voor … (18+) (2008)
(11 landen)

Iedereen werk heeft
 Finland (1) (6,8)
 Nederland (10) (5,3)

Ouderen redelijk inkomen
 Noorwegen (1) (8,6)
 Nederland (9) (7,8)

Voldoende kinderopvang voor werkende ouders
 Finland (1) (8,2)
 Nederland (11) (6,2)
(Bron: ESS 2008)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Voorkeuren van de burgers
zoals nu
Basisverzekering/pakket
Kinderopvang
(subsidie voor arme ouders 30%)
40%
26%
Ouderenzorg
48%
Buurtvoorzieningen (gemeenten)
52% (Raad)
verantw.
burgers
4%
22%
14%
3%
(SCP, 2011)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Gewenste uitgaven overheidsbeleid (18+) 2009/4
Verbeteren
Minder
Zoals nu
Meer
Woonwijken en
stadsvernieuwing
11%
55%
30%
Integratie
minderheden
34%
45%
15%
Veiligheid op
straat
2%
29%
67%
Kunst en cultuur
46%
40%
14%
Mobiliteit
(OV/wegen)
7%
37%
53%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Tevredenheid met het beleid 1996-2009 (16 jr.+)
1996
2000
2004
2009

Sociale zekerheid
60%
75%
47%
77%

Ordehandhaving
58
51
57
75

Leefbaarheid steden
63
60
55
71

Opvang buitenlanders
71
65
55
67

Zorgbeleid
58
32
41
58
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘Volgen nat./intern. onderwerpen in de media’(18+), 2011
(Bijna) niet
Intensief
Lokale politiek
31%
10%
Landelijke politiek
17
17
EU
52
3
Intern. politiek
42
5
Natuurrampen mondiaal
6
33
(COB/SCP)
25
Sociaal en Cultureel Planbureau
Hoe rijker het land …
Hoe duurder de zorg
• 16 – 18% BBP –
• 10 – 12% BBP –
• 8 – 10% BBP –
• 6 – 8% BBP –
VS
NL, BRD, Frankrijk, Canada, Zwitserland,
België, Denemarken
Zweden , VK, Spanje, Japan, Australië
Tsjechië, Hongarije, Polen
NL 1953 – 3% -
Nu 12% BBP
Sociaal en Cultureel Planbureau
Uitgaven aan zorg (eindberekening CBS 2011) (x miljard)
Ziekenhuiszorg/specialisten
Geneesmiddelen
Hulpmiddelen
Huisartsen
Paramedische zorg
Tandartsen
Geestelijke gezondheidszorg
Gehandicaptenzorg
Ouderenzorg
Arbo/GGD
Overige zorg
Beleid, beheer, ondersteuning
Totaal
(2009
Index 1998 (100)
-
23,5
6,5
2,8
2,7
1,8
2,6
5,5
8,3
16,1
2,1
2,8
2,0
76,7 miljard
– 68,5 miljard)
– 2009 (207; 154)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Uitgaven zorg per huishouden en per persoon

Per huishouden
-
11.000 euro p.j.

Per volwassene
-
6.000 euro p.j.
-
50.000 euro p.j.
 Per 100-jarige
(pensioen:
15.000 euro p.j.)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Toekomstige zorguitgaven 2010-2040
2010
2040
(trend)
2040
(supertrend)
Levensverwachting M.
78,8
82,7
87,8
Levensverwachting V.
82,7
85,7
89,6
% BBP
13,2%
22%
31%
% gezinsinkomen
(tweeverd., 1 ½ modaal)
23,5%
35%
46%
Werkgelegenheid personen
12,8%
22%
29%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Gezondheidszorg is ouderenzorg
65 plus – 15% bevolking
Ziekenhuiszorg en ouderenzorg – 37,5% budget
65 plus - 1 : 3 ziekenhuisopnames, 1:4 specialistenbezoeken
85 plus – 1,5% bevolking, 12,5% zorgkosten
100 plus – 0,01% bevolking, 0,1% zorgkosten
Geneesmiddelen – 40% budget voor 65plus – 2 miljard, 2,3 miljoen
gebruikers
Verdeling sterfte naar leeftijd
1850
0 – 1 jaar
1 – 5 jaar
5 – 20 jaar
----65 – 80 jaar
80 en ouder
Sterftecijfer per 1000 inwoners
27,4%
14,3
8,5
13,7
4,4
25
Sociaal en Cultureel Planbureau
2000
0,8%
0,1
0,4
33,1
47,8
8
Snel groeiende levensverwachting
jaren
Figuur 3: resterende levensverwachting bij 65 jaar
24
22
vrouw en
20
prognose 2008
18
prognose 2004
16
mannen
14
2050
2045
2040
2035
2030
2025
2020
2015
2010
2005
2000
1995
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
12
Figuur: Resterende levensverwachting bij 65 jaar
Trendmatig stijgt de levensverwachting met bijna een jaar per tien
jaar. De ingeschatte resterende levensverwachting voor mannen is
zelfs met twee jaar gestegen sinds 2004
Sociaal en Cultureel Planbureau
Stijging levensverwachting
 Nu 0,3 jr. extra per jaar
 Tot 1960/1970 – ¾ winst door voorkomen infectieziekten
(public health; vaccinatie)
 Na 1945
2 jaar (minder hart/vaat)
1,4 jaar (infectieziekten)
0,85 jaar (borstkanker/V)
0,3 jaar (dikke darm/M)
 Na 2000
Longkanker (M)
Medische technologie
Sociaal en Cultureel Planbureau
Vergrijzing: meer ouderen per jongere
20
miljoenen
Figuur 1:
Samenstelling bevolking
60
17.5
Grijze druk (65+ als % bevolking 20-64 jaar)PM titel
50
65+
15
%
40
12.5
10
20-64
7.5
AOW 67
30
20
5
10
2.5
0-19
2050
2040
2030
2020
2010
2000
1990
1980
1970
1960
1950
2050
2040
2030
2020
2010
2000
1990
1980
1970
1960
0
1950
0
Bron: CBS
Figuur: Samenstelling bevolking en grijze druk (65+ als percentage bevolking
20-64 jaar)
Over 30 jaar twee personen in de potentiele beroepsbevolking tegenover
iedere 65-plusser. Nu zijn dat er nog vier. Het opvangen van tegenvallers in
het stelsel door premieverhoging wordt steeds moeilijker
Sociaal en Cultureel Planbureau
Verschil met vroeger
Meer mensen worden oud
1957 – 700.000 65+ (6%)
2010 – 2.600.000 65+ (15%)
2020 – 3.600.000 65+ (20%)
2040 – 4.500.000 65+ (25%)
Meer mensen worden heel oud
1957 – levensverwachting 65+
M. 14,2 V. 16,7
2007 M. 17,0 V. 20,5
Sociaal en Cultureel Planbureau
50 jaar AOW
1947 – noodwet Drees (max.€35,- p.m.)
1957 – AOW (€ 50.- per maand)
1974 – minimumloon
2010 – 2,6 miljoen 65+ (€1000 p.m. alleenstaanden,
€ 1600,- echtpaar)
Sociaal en Cultureel Planbureau
AOW 2011
AOW-gerechtigd
-
3 mijoen


In Nederland
Niet volledige AOW -
2,7 miljoen
0,26 mijoen


In het buitenland
Niet volledige AOW -
0,3 miljoen
0,28 miljoen
 2006 – 2,6 miljoen AOW (2,2 volledig)
Sociaal en Cultureel Planbureau
De inkomenspositie van de gemiddelde oudere
29.0
60-65
45-50
6530-45
25.0
23.0
25.0
65-70
6565+
70-75
75+
23.0
21.0
2007
2006
2000
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
15.0
2002
15.0
2001
17.0
2000
17.0
2005
19.0
2004
19.0
2003
25-30
2002
21.0
27.0
2009
50-60
27.0
dzd euro
2008
dzd euro
2001
29.0
Figuur: Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van huishoudens
naar leeftijd kostwinnaar
Het inkomen in de groep 65-70 jarigen stijgt tot boven het
gemiddeld besteedbaar inkomen van alle huishoudens jonger dan
65 jaar. De laagste inkomensgroepen blijven achter.
Sociaal en Cultureel Planbureau
Inkomen onder een armoedegrens, 2011

Totaal
-
6,9%

65+ alleen
-
4,9%

65+ paar
-
2,1%

Ouderen totaal
-
3,1%

Kinderen totaal
-
11,1%

Volwassenen totaal
-
7,1%
39
Sociaal en Cultureel Planbureau
Welvaart en welzijn van de 65+

65-75 jr.
- 900.000 hh. - € 23.700 - € 278.000

75 +
- 814.000 hh. - € 21.000 - € 218.000

50% gepensioneerden vermogen boven € 100.000,-

41% eigen huis + gemiddeld 80.000 euro kapitaal

(Erg) gelukkig – 65-74 jr 87%, 75+ 77%

(NL. alle leeftijden: 81% (erg) gelukkig)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Wet werken na AOW (voorstel)
Geplande veranderingen:
Nu
Straks
Loondoorbetaling ziekte
2 jaar
6 weken
Opzegverbod bij ziekte
2 jaar
6 weken
Opzegtermijn contract
1-4 mnd.
1 maand
Minimumloon
Nee
Ja
Tijdelijke contracten
‘keten’bepaling
Onbeperkt mogelijk
Ontslag bedrijfsec. redenen
Afspiegeling/
anciënniteit
Eerst AOW-ers
Sociaal en Cultureel Planbureau
Wet(sontwerp) Werken naar Vermogen
 Iedereen aan het werk
 Geen werk: uitkering afhankelijk van
Aantal jaren werk
Kort van duur
Snel naar niveau bijstand
 Iedereen weer aan het werk
Sociaal en Cultureel Planbureau
Iedereen aan het werk, lukt dat?

Paars I (1994-1998) ‘werk, werk,werk’

Nu: hoogste arbeidsparticipatie EU

Echte pensioenleeftijd stijgt

Lage werkloosheid

Maar: teveel mensen uitkeringsafhankelijk
Sociaal en Cultureel Planbureau
Buiten de arbeidsmarkt in een uitkeringssituatie

WAO
-
450.000

Wajong
-
215.000

WIA
-
140.000

Bijstand
-
350.000
1,15 miljoen tussen 15-65 jr.
-
11%
Plus WW (265.000), Plus Vroegpensioen (500.000)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Netto arbeidsparticipatie naar opleidingsniveau 2010
 Laag opgeleid
47,2%
 Middelbaar
70,9%
 Hoog opgeleid
83,5%
NL. totaal (15-64 jr.)
67,1% (M. 74,4; V. 59,7)
Sociaal en Cultureel Planbureau
Netto-arbeidsparticipatie 2009
Autochtoon
Westers allochtoon
Nw. allochtoon
 Turken
 Marokkanen
 Surinamers
 Antillianen
70%
66
55
54
50
63
58
M.
V.
78%
73
63
66
61
65
65
62%
60
47
42
39
62
51
Sociaal en Cultureel Planbureau
Arbeidsduur, werkende vrouwen (25-50 jaar), partner,
kinderen tot 12 jaar (2008)
wel kinderen
geen kinderen
Tot 20 uur
33%
7%
20-28 uur
38%
14%
28-35 uur
17%
25%
Fulltime
12%
54%)
(1,0 milj.)
(0,5 milj)
(CBS 2010)
47
Sociaal en Cultureel Planbureau
Arbeidsparticipatie, 50-65 jaar
Mannen
Vrouwen
1996
2008
1996
2008
50-55 jr
82%
87%
37%
63%
55-60 jr
58
77
22
48
60-65 jr
19
36
5
17
65-70 jr
6
9
1
3
Totaal
40%
56%
16%
33%
SER 2016
(55-65)
58%
58%
Totaal aantal werkenden 0,95 miljoen - 1,78 miljoen
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Onderwijsniveau bevolking, 25-65 jaar (2009)
Basis
VMBO
HAVO/VWO
MBO
Bachelor
Master, Ph.D
Totaal
m
v
25-34 jr
m
v
7%
18
7
34
20
13
4%
16
7
34
23
12
8%
21
7
34
20
10
4%
12
9
35
27
14
Sociaal en Cultureel Planbureau
Deelname aan het hoger onderwijs
1960 1970 1980 1990 2000 2010 2010-2020
HBO
HBO
HBO
HBO
HBO
HBO
Studierendement
60.000
120.000
220.000
250.000
300.000
400.000
+ 25%
-
Univ.
Univ.
Univ.
Univ.
Univ.
Univ.
(63%)
40.000
100.000
150.000
200.000
170.000
220.000
+40%
(68%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Aandeel instromers hoger onderwijs
t.o.v. totaal 18-20 jr.
Autochtonen
Turken
Marokkanen
Surinamers
M
V
M
V
M
V
M
V
1995
2009/10 (2)
44%
46%
20%
12%
17%
14%
30%
36%
55%
61%
41%
50%
40%
54%
52%
63%
Sociaal en Cultureel Planbureau
Huis van Thorbecke
Rijk
• Ook direct contact met de burger
• ‘Ministeriële verantwoordelijkheid’ voor alles (Tweede Kamer)
• Bijna belastingmonopolie
• Monopolie media-aandacht
Provincie
• Verschuivend takenpakket (Cie. Lodder)
• Geen gezag over G4
• Wel/niet met waterschappen?
• Wel/niet toekomst als bestuurslaag?
Gemeente
• Steeds minder – van 400 naar 40?
• Steeds meer taken (decentralisatie)
• Steeds intergemeentelijke samenwerking
• Steeds meer lokale concentratie
Sociaal en Cultureel Planbureau
Sociaal en Cultureel Planbureau
Beleids- en taakverschuiving naar de gemeente





…
…
Welzijnsbeleid
Scholen
Volkshuisvesting
Wet werk en bijstand
Wet maatschappelijke ondersteuning
Wet op de jeugdzorg
Wet werken naar vermogen
Lokaal:
dichter bij de burger, meer maatwerk, betere controle, minder geld
Sociaal en Cultureel Planbureau
Verandering van regime
 Marktwerking – doel of middel?
 Verzelfstandiging – op afstand/minder ambtelijk
 Privatisering – overdragen aan de markt
 Decentralisatie – rijksregeling lokaal uitgevoerd/
beperkte beleidsvrijheid
Sociaal en Cultureel Planbureau
Kerkelijk en buitenkerkelijk naar leeftijd (2006)
(17+)
17/34
35/54
55 plus
Totaal
RK
9%
13%
28%
16%
PKN
10
13
18
14
Overige
12
8
8
9
Geen
69
66
46
61
Sociaal en Cultureel Planbureau
Ledentallen kerkgenootschappen (x 1000)
1970
2000
RK kerk
5300
5100 (4100)
NH kerk
3100
1580
Geref. Synodaal
865
676
Geref. Orthodox
183
273
Geref. bevind.
116
145
Evang. kerken
60
142
Vrijz. kerken
56
19
Evangel. Luthers
48
15
139
152
Overige kerken
Sociaal en Cultureel Planbureau
Overige godsdiensten (x 1000)
•
Joods
43
•
Islam
850 (450 Mosk.)
•
Boeddhisme
170 (?)
•
Hindoeïsme
100-215 (?)
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘Massamigratie’? (2010)

Immigratie
154.000
50% westers, 20% NL
30% niet westers (4200 T., 2200 M.)

Emigratie
(3200 T., 1500 M.)
121.000

Asielverzoeken
13.300
-
Sociaal en Cultureel Planbureau
Hoe wonen de Nederlanders?
69% eengezinswoning
59% koopwoning (2010)
80% na 1945, 50% na 1970
HH. met kinderen: 90% eengezinswoning
75% koopwoning - 25% 175 m2 plus
EU 42% etage, NL 15%
Wat valt tegen?

Minder bouwvergunningen (2010: 61.000),
minder woningen gereed (2010: 56.000)

Steeds hogere bouwkosten per woning
(1990: 60.000 Euro; 2010: 140.000 Euro)

Huishoudensgroei sneller dan woningaanbod

Hypotheken moeilijker te krijgen; onzekerheid hypotheekrenteaftrek

Geen grote bouwstromen meer – kleiner, individueler,
meer op maat?
Sociaal en Cultureel Planbureau
‘The Dutch freakshow’

Homohuwelijken – 2% (1600 p.j.)
 Exit weigerambtenaren

Abortus: 33.000 p.j. (8,7 per 1000 vrouwen 15-45 jr.)

Euthanasie: 3000 p.j. (2% sterfgevallen)

Drugs: terugdringen coffeeshops, invoeren ‘wietpasjes’,
grenswaarde THC-gehalte (hard drug-dreiging)

Prostitutie: terugdringen (vrouwenhandel)
Sociaal en Cultureel Planbureau