2013 het ongeluksgetal in een ongelukkig jaar?

Oosterbeek, 1 februari 2013

Paul Schnabel Sociaal en Cultureel Planbureau Universiteit Utrecht

Global competitiveness report 2012-2013 (144 landen)

• Nederland • Labor market efficiency • Flexibility of wage determination • Hiring and firing practices • Pay and Productivity • Maar ook: Cooperation in labor-employer relations 5 17 130 126 67 4 Sociaal en Cultureel Planbureau

10 jaar ontwikkeling/verandering – 2000/2002 – 2010/2011

Reële nat. inkomen (1990=100) Bevolking Huishoudens Bevolking 65+ Beroepsbevolking Armoede (NVMT) Personenauto’s 107 16,0 milj. 6,8 milj.

13,7% 7,2 milj.

5,8% 6,5 milj.

125 16,7 milj.

7,4 milj.

15,5% 7,8 milj.

6,1 (2009) 8 milj.

Sociaal en Cultureel Planbureau

Nederland internationaal

        Bevolking: nr 8. van de EU-27 Inkomen per hoofd van de bevolking: nr. 2 na Luxemburg (36.000 euro) Absolute omvang BBP : nr. 17 van de wereld Exportpositie : nr. 7 van de wereld (EU nr. 2) Concurrentiepositie : 5 (GCI) Arbeidsparticipatie M/V: nr. 1 in de EU (67/77%) (Bijna) laagste werkloosheid: nr. 2 EU Wereld Misere Index: beste score Sociaal en Cultureel Planbureau

‘Heel donkere wolken …’

         Staatsschuld naar 70% BBP (420 miljard euro) Overheidstekort 2012 4,5% (2013: 2,7%?) Hypotheekschuld 105% BBP (630 miljard euro) Werkloosheid loopt op (7%) Economische groei bijna steeds negatief Weinig nieuwe huizen in bouw, dalende prijzen Pensioen onzeker en later Sociale zekerheid wordt beperkt Toekomst Euro nog steeds onzeker Sociaal en Cultureel Planbureau

Bruggen slaan Regeerakkoord VVD-PvdA – 29/10/2012

Twee angsten: • Overheid loopt burger in de weg (VVD) • Overheid laat mensen in de steek (PvdA) Regeerakkoord: • Eigen verantwoodelijkheid, tenzij … • ‘Nederland sterker uit de crisis’: Zuinige overheid, innovatie, werk, integratie, veiligheid, Europa/Euro Slotakkoord: • Kansen pakken, problemen oplossen, bruggen slaan Sociaal en Cultureel Planbureau

‘Bruggen slaan’ Rutte II

        ‘Gearrangeerd huwelijk’ VVD – PvdA Veilige meerderheid voor twee bijna gelijk grote partijen ‘Hete adem in de nek’- SP en PVV houden VVD en PvdA bij elkaar Continuïteit en stabiliteit nodig en gewenst ‘Geen leuke dingen voor de mensen’ Meer bezuinigen, meer eigen verantwoordelijkheid, meer Europa – ook meer recessie?

De sterke staat herleeft ?!

Maar: ‘heronderhandelingen’; Eerste Kamer kan de bruggen wegslaan Sociaal en Cultureel Planbureau

Uitwerking regeerakkoord

• Netto 16 miljard bezuinigen (structureel 2018-18 miljard) • Grootste bezuinigingen 2017 zorg (5,3), sociale zekerheid (3,2), openbaar bestuur (2,6), internationale samenwerking (1,0) • Inkomensafhankelijke zorgpremie, afschaffing zorgtoeslag • WW – jr. ink.afh., 1 jr. 70% WML • Verhoging AOW leeftijd (2018 -66) • Minder kindregelingen (0,9 miljard) • Afbouw hypotheekrente aftrek/duur Sociaal en Cultureel Planbureau

Miljoenennota 2013

• Inkomsten + Decentraal 247,4 miljard (12,0 gas) 261,6 • Uitgaven 260,9 miljard • EMU saldo rijk/gemeenten -16,7 miljard (2,7 BBP) Sociaal en Cultureel Planbureau

Uitgaven

          Zorg Sociale zekerheid OCW Gemeente/provincie Buiza/Ontw.

Rente staatsschuld I&M Veiligheid/Justitie Defensie ELI 76,7 miljard 73,4 31,4 20,5 11,5 10,1 9,8 9,8 7,1 4,7 Sociaal en Cultureel Planbureau

Politiek en samenleving ‘Het grote ongenoegen’

Sociaal en Cultureel Planbureau

De veranderende verzorgingsstaat

 Angelsaksisch model: lage uitkeringen  Korte duur, bijstandsniveau (werken naar vermogen)  Skandinavisch model: iedereen moet werken  ‘Decentralisatie’  Continentaal/Rijnlands model: geen tweedeling  Zorg/onderwijs: eigen bijdragen naar draagkracht Sociaal en Cultureel Planbureau

Sociaal en Cultureel Planbureau

Sociaal en Cultureel Planbureau

Sociaal en Cultureel Planbureau

Tevredenheid met het eigen leven en een gunstig vergelijkend oordeel over de levenskwaliteit in eigen land, EU-bevolking van 15+ in 2010, in procenten

Sociaal en Cultureel Planbureau

Van traditioneel progressief

 Minder sociale ongelijkheid, ook in de wereld  Groot vertrouwen in positieve maakbaarheid welzijn door de overheid  Universalistisch ethos  Kosmopolitisch, meritocratisch  Planvolvoerende elite Sociaal en Cultureel Planbureau

… naar modern conservatief

 Tegen te weinig gelijkheid, tegen cultureel verschil (niet meer verheffen, maar ‘verplatten’)  Vertrouwen op punitieve maakbaarheid: verbieden, straffen  Particularistisch ethos  Nationale identiteit, populistisch  Zelf aangewezen leiders Sociaal en Cultureel Planbureau

De opkomst van het moderne conservatisme

Behoud van de waarden en de prestaties van de twintigste eeuw 1. Het gevoel van nationale eenheid en samenhang (jaren veertig/vijftig) 2. Het behoud van de sociale zekerheid en de verzorgingsstaat (jaren vijftig/zestig) 3. Het behoud van de persoonlijke vrijheden (jaren zestig/zeventig) Het verlangen naar solidariteit, loyaliteit, homogeniteit en consensus…

Sociaal en Cultureel Planbureau

Van behoudzucht naar beduchtheid

 Werkloosheid loopt op – kortere / lagere uitkeringen  Welvaart gaat dalen – dalend BBP / hogere lasten  Wonen wordt duurder – hogere huur / lagere aftrek  Weer meer zelf verantwoordelijk voor ouderenzorg  Waar moet dat heen met de kosten van de gezondheidszorg?

Sociaal en Cultureel Planbureau

Volatiliteit

(% veranderde zetels)

35 30 25 20 15 10 5 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 (USBO) Sociaal en Cultureel Planbureau

Niet stemmers (2010)

 De jongsten (18-25 jr.) (41%) en de oudsten (75+) (36%)  De laagstopgeleiden (lager onderwijs/LBO) 37%  De ongehuwden (36%) en de allochtonen (33%) ‘Politik(er) Verdrossenheit’ Sociaal en Cultureel Planbureau

EU en Euro 2012

 Slechte zaak euro i.p.v. gulden  Lidmaatschap EU ok 41% (69% PVV – 16% D66/GL) 44% (20% PVV – 74% D66/GL)  Politiek in Europa krijgt een voldoende 39% (17% PVV – 60% CDA) Sociaal en Cultureel Planbureau

Opleiding als voorspeller

Multiculturele samenleving positief EU-lidmaatschap goede zaak Politici niet in onze mening geïnteresseerd Burger meer meebeslissen laag 27% 26% 64% 73% Sociaal en Cultureel Planbureau hoog 69% 68% 35% 45%

Gewenste uitgaven overheidsbeleid, 18+, 2012

Verlagen staatsschuld Vergroten werkgelegenheid Verbeteren onderwijs Verbeteren zorg

(veel) minder geld

18% 2 1 4 Stimuleren kunst en cultuur 47% Verbeteren integratie minderheden 36 Ontwikkelingshulp Vredesmissies, conflictbeheersing 54 61

(veel) meer geld

29% 81% 75% 65% 13% 14 10 7 Sociaal en Cultureel Planbureau

Werken en niet (meer) werken

Sociaal en Cultureel Planbureau

Netto-arbeidsparticipatie, 2010, 15-64 jr.

Totaal M V 15-24 jr.

25-44 jr.

45-64 jr.

Laag opgeleid HBO/WO

Marokkanen

48% 60 37 26% 60 44 31% 74 Laagste arbeidspart.

Autochtonen

69% 77 62 41% 87 66 39% 85 Hoogste arbeidspart.

Sociaal en Cultureel Planbureau

Niet (meer) aan de slag (2011) 15-65 jr

 Totaal met uitkering  WW  WAO/WIA  WAJONG  Bijstand  VUT/vervroegd pensioen 1,5 miljoen 270.000

620.000

215.000

355.000

“Wet Werken naar Vermogen” 500.000

Sociaal en Cultureel Planbureau

Toepassing sollicitatieplicht (18-65 jr.), 2012 (1995)

Werklozen als vrijwilligers Alleenstaanden/kinderen 6-12 Gedeeltelijk arbeidsongeschikt Alleenstaanden/kinderen 0-5 Werklozen vanaf 55 jr.

Werklozen in mantelzorg

Streng

54% (37) 41% (18) 17% (10) 16% (7) 12% (3) 11% (8)

Vrijstellen

5% (5) 7% (18) 7% (7) 23% (42) 18% (44) 18% (20) Sociaal en Cultureel Planbureau

Nog aan de slag na 65 jaar (2010) (65-74 jaar)

Totaal 65-69 jr.

70-74 jr.

131.000 (91.000 M., 40.000 V.) – 8% 93.000

38.000

Sociaal en Cultureel Planbureau

Inkomen onder armoedegrens, 2011

      Totaal 65+ alleen 65+ paar Ouderen totaal Kinderen totaal Volwassenen totaal 6,9% 4,9% 2,1% 3,1% 11,1% 7,1% Sociaal en Cultureel Planbureau

Vermogens en huishoudens, 2009

25-50 jr 50-65 jr.

65-75 jr 75 plus 94.000 miljonairshuishoudens (1,3%)

Eigen huis Effecten

61% 23% 65% 54% 28% 25% 37% 20%

Hypotheek

57% (180) 54% (111) 34% (68) 13% (46) 30% 60-70, 18% 70+ (CBS) Sociaal en Cultureel Planbureau

Inkomen 65+ Nederland

AOW (+ bijstand) Aanvullend pensioen Vermogen/arbeid 25-30 miljard euro 25-30 “ “ >5-10 “ “ Gemiddeld per hh.

32.000

laag inkomen, alleenst. – 11% laag inkomen, echtpaar – 3% BNP 2012 Pensioenvermogen (2012) ± 600 miljard 850 miljard Sociaal en Cultureel Planbureau

Verhoging pensioenleeftijd – wat betekent dat voor u?

Langer werken voor zelfde pensioen Niet langer werken, zelf bijsparen Niet langer werken, minder pensioen Anders

2010

38% 13 26 8

2011

46% 20 18 16

2012

55% 19 17 9 (MR 2012) Sociaal en Cultureel Planbureau

Denkt u dat uw toekomstige pensioen zal worden verlaagd?

Zeker wel Waarschijnlijk wel Misschien Waarschijnlijk niet Zeker niet Weet niet

2010

10% 25 27 26 12 14

2011

15% 41 22 14 8 7

2012

30% 42 17 8 4 5 (MR 2012) Sociaal en Cultureel Planbureau

Zorg

Sociaal en Cultureel Planbureau

Hoe rijker het land …

Hoe duurder de zorg • 16 – 18% BBP – • 10 – 12% BBP – • 8 – 10% BBP – • 6 – 8% BBP – VS NL, BRD, Frankrijk, Canada, Zwitserland, België, Denemarken Zweden , VK, Spanje, Japan, Australië Tsjechië, Hongarije, Polen NL 1953 – 3% Nu 12% BBP Sociaal en Cultureel Planbureau

Stijging zorguitgaven (% BBP)

1972 8% BKZ-uitgaven/financiering 2013 1982 10% 1992 11% 2002 12% 2012 13% (2015)- 15% •Zorgverz.wet

Eigen betalingen •AWBZ 27,3 Eigen betaling •Overheid (incl. WMO) 41,1 miljard (2,9) (1,8) 1,2 (2013 per volwassene – € 5140) Sociaal en Cultureel Planbureau

Toekomstige zorguitgaven 2010-2040

2010

Levensverwachting M.

Levensverwachting V.

% BBP % gezinsinkomen (tweeverd., 1 ½ modaal) Werkgelegenheid personen 78,8 82,7 13,2% 23,5% 12,8%

2040 (trend)

82,7 85,7 22% 35% 22%

2040 (supertrend)

87,8 89,6 31% 46% 29% Sociaal en Cultureel Planbureau

Uitgaven zorg per huishouden en per persoon

 Per huishouden  Per volwassene  Per 100-jarige (pensioen: 11.000 euro p.j.

6.000 euro p.j.

50.000 euro p.j.

15.000 euro p.j.) Sociaal en Cultureel Planbureau

Leven in Nederland

Sociaal en Cultureel Planbureau

Feiten 2020

    Bevolking Jonger dan 20 jaar Boven 65 jaar Niet-westers 17 miljoen (plus 0,5 miljoen) 3,7 miljoen (min 0,2 miljoen) 3,3 miljoen (plus 0,8 miljoen) (19,7%) 2,2 miljoen (plus 0,4 miljoen)     Levensverwachting Mannen 80,3 jaar (78,7) Levensverwachting Vrouwen 83,3 jaar (82,6) Geen grote veranderingen in geboorte- en sterftecijfers. Inwoneraantal blijft nog licht stijgen. Alleen de grensgebieden verliezen inwoners ('krimp') Snelste bevolkingsgroei 1900-nu (ruim 3x) Sociaal en Cultureel Planbureau

Belangrijke veranderingen

       Meer en kleinere huishoudens 7,8 miljoen (7,3 miljoen) Meer eenpersoonshuishoudens (40%) Ieder huishouden alles zelf, ieder lid huishouden alles zelf Meer dan 100% gsm, tv, pc (nu al over 95% incl. internet) Nu 7,6 miljoen personenauto’s (20% hh meer dan één), door naar 8 miljoen Nu 7,4 miljoen woningen plus 60.000 per jaar Heel dure leefvorm, maar geen kans op nieuwe collectievere leefvormen, hoewel … Sociaal en Cultureel Planbureau

Bijzondere bouwopgave Nederland

    1900 1950 2007 2020 5 miljoen inwoners 10 miljoen 16,5 miljoen 17/18 miljoen 1 miljoen huizen 2 miljoen huizen 7 miljoen huizen 8/8,5 miljoen huizen Snelste en grootste bevolkingsgroei in Europa 1900-2000: 3 x bevolking, 6 x huishoudens Sociaal en Cultureel Planbureau

Het wonen en het Rijk (2011)

 Netto hypotheekrente  Huurtoeslag (4 milj. hh.) (1,1 milj. hh.)  Eigen aandeel OZ-belasting (4,1 milj. hh.)  Overdrachtsbelasting (120.000) Lasten Rijk 9,1 miljard Sociaal en Cultureel Planbureau 10,1 miljard 2,2 miljard 1,0 miljard 1,9 mijard

Etnische minderheden in Nederland (x 1000), 2011

Westers allochtoon - Polen Niet westers allochtoon - Turken - Marokkanen - Surinamers - Antillianen Groei sinds 2000 1530 (9,2%) 90 1900 (11,4%) 390 355 345 140 490 (35%) Sociaal en Cultureel Planbureau

‘The Dutch freakshow’

 Homohuwelijken – 2% (1600 p.j.)  Exit weigerambtenaren  Abortus: 33.000 p.j. (8,7 per 1000 vrouwen 15-45 jr.)  Euthanasie: 3000 p.j. (2% sterfgevallen)  Drugs: terugdringen coffeeshops, invoeren ‘wietpasjes’, grenswaarde THC-gehalte (hard drug-dreiging)  Prostitutie: terugdringen (vrouwenhandel) Sociaal en Cultureel Planbureau

Overheid verantwoordelijk voor … (18+) (2008) (11 landen)

 Iedereen werk heeft  Finland (1) (6,8)  Nederland (10) (5,3)  Ouderen redelijk inkomen  Noorwegen (1) (8,6)  Nederland (9) (7,8)  Voldoende kinderopvang voor werkende ouders  Finland (1) (8,2)  Nederland (11) (6,2) (Bron: ESS 2008) Sociaal en Cultureel Planbureau

   

Tevredenheid met het leven/rapportcijfers 2010

Minst tevreden:  Eenoudergezinnen (7,2)  Niet-westerse migranten (7,5)   Westerse migranten (7,6) Alleenstaanden (7,6) Meest tevreden:  65-plus (8,1)     Gemiddeld allen: 7.8

Bijzondere aspecten:   (Zeer) slechte gezondheid (6,4) Uitkering (6,7)  Paren zonder kinderen (8,0) Vrouwen (7.9) Paren met kinderen (7,9) Autochtone Nl. (7.9) Hoog inkomen/hoog opgeleid/zeer goede gezondheid (8.0) (CBS/SCP) Sociaal en Cultureel Planbureau