wyklad9_struktury_rynku_V2
Download
Report
Transcript wyklad9_struktury_rynku_V2
Struktury rynku
WYKŁAD 9
1
Decyzje firmy o wielkości
produkcji
Przedsiębiorstwo podejmuje decyzje o wielkości
produkcji na podstawie zderzenia kosztów i utargu
Utarg – koszty = zysk
Przedsiębiorstwa starają się podejmować decyzje o
produkcji tak, aby maksymalizować zysk
Koszty kształtują się podobnie we wszystkich firmach
Utarg zależy od tego, jaka jest pozycja firmy na rynku
(struktura rynkowa)
Cztery przypadki:
Konkurencja doskonała
Monopol
Konkurencja niedoskonała: oligopol i konkurencja monopolistyczna
2
Struktura rynku pozwala opisać
zachowania nabywców i sprzedawców
na tym rynku.
Zachowanie firmy i możliwości
osiągania przez nią zysku zależą w
dużej mierze od struktury rynku, tzn.
od ilości i relatywnej siły rynkowej
wszystkich podmiotów na nim
działających.
3
Cztery podstawowe struktury
rynkowe
4
Przyczyny zróżnicowania struktur
rynkowych
Jeśli pojemność rynku jest mniejsza od minimalnej
efektywnej skali produkcji (MES), koszty przeciętne
zmniejszają się wraz ze wzrostem sprzedaży. Przyrost
produkcji pozwala wtedy obniżyć cenę i zwiększyć sprzedaż
kosztem konkurentów. Jest to przyczyną wojen cenowych i
w efekcie opanowania rynku przez jedno przedsiębiorstwo.
Jeżeli zaś minimalna efektywna skala produkcji jest bardzo
mała w porównaniu z pojemnością rynku w gałęzi można
spodziewać się wielu producentów.
Przyczyną zróżnicowania rynku są naturalne i sztuczne
bariery wejścia, utrudniające rozpoczęcie produkcji w gałęzi
(np. duża ilość kapitału niezbędna do uruchomienia
produkcji lub ochrona technologii patentem).
O strukturze rynku decyduje działanie samych
przedsiębiorstw. Ulepszając produkt, zmawiając się w celu
wyparcia konkurentów z rynku, czy też w inny sposób,
firmy mogą sobie zapewnić dominująca pozycję w gałęzi.
5
Konkurenjca doskonała i
monopol
To dwie skrajne struktury rynkowe
Ich założenia są idealistyczne - w
rzeczywistości niezwykle rzadko
spotykamy sytuację bardzo bliskie
tym modelom, ale zrozumienie tych
modeli pozwala zrozumieć
rzeczywistość nawet jeśli nie w
każdym punkcie spełnia ona założenia
modelowe
6
Konkurencja doskonała a
monopol
Konkurencja doskonała
Bardzo wiele podmiotów decydujących o
ilości oferowanej lub zakupywanej
Nikt z nich nie ma istotnego wpływu na
cenę równowagi
Każdy sprzedawca może zakładać, iż
jego decyzje nie wpłyną na cenę
rynkową
Potoczne znaczenie słowa konkurencja
Monopol
Jedyny sprzedawca, który wyznacza cenę7
Konkurencja doskonała
Założenia modelu:
jednorodny (taki sam) produkt u wszystkich
sprzedawców (producentów)
duża liczba sprzedawców (producentów) oraz
nabywców, przez co ich udział w rynku jest tak mały,
że żaden nie może wpłynąć na cenę przez zmianę
swojej podaży czy popytu,
cena jest wypadkową zachowań wszystkich
sprzedawców i nabywców.
istnieje swoboda wejścia na i wyjścia z rynku, jak
również łatwość przejścia z jednego zastosowania
zasobu do innego
wszyscy uczestnicy rynku posiadają doskonałą wiedzę
o dotyczących go danych ekonomicznych i
technologicznych
sprzedający (producenci) dążą do maksymalizacji
zysku, a kupujący (konsumenci) do maksymalizacji 8
użyteczności.
9
Na rynku doskonale konkurencyjnym
krzywa popytu firmy jest doskonale
elastyczna (pozioma).
P (cena)
P0
DD
Q (ilość)
10
Utarg firmy w doskonałej konkurencji
Całkowity utarg (przychód ze sprzedaży) firmy to cena sprzedaży
(P) pomnożona przez wielkość sprzedaży (Q):
TR = (P x Q)
Zatem utarg całkowity jest wprost proporcjonalny do wielkości
sprzedaży
Utarg przeciętny określa wielkość przychodu firmy z tytułu
sprzedaży przeciętnej jednostki dobra
Utarg przeciętny to utarg całkowity podzielony przez wielkość
sprzedaży:
AR =TR/ Q
W konkurencji doskonałej, utarg przeciętny równy jest cenie dobra
Utarg krańcowy to zmiana całkowitych przychodów w wyniku
zwiększenia sprzedaży o jednostkę:
MR =∆TR/∆ Q
W konkurencji doskonałej, utarg krańcowy równy jest cenie dobra
(każdy kolejna sztuka wyrobu sprzedaje się po tej samej cenie) :
11
AR = MR = P
Maksymalizacja zysku
Jedno z kluczowych założeń ekonomii: celem
firmy jest maksymalizacja zysku
Firma chce produkować tyle, aby różnica
między uzyskiwanym całkowitym utargiem a
kosztami całkowitymi była jak największa
Dopóty opłaca jej się zwiększać produkcję
dopóki na każdej dodatkowej jednostce
produktu zarobi więcej niż musi wyłożyć na
pokrycie kosztów jej wytworzenia - to znaczy,
że utarg krańcowy musi być równy lub większy
od kosztu krańcowego: MR >= MC
12
Decyzje o podaży (Q)
Kiedy MR > MC sygnał, aby zwiększyć Q
Kiedy MR < MC sygnał, aby zmniejszyć Q
Kiedy MR = MC zysk jest maksymalizowany
Jest to zasada działająca w każdej strukturze
rynkowej; cechą konkurencji doskonałej jest
to, iż utarg krańcowy jest równy cenie, a zatem
firma maksymalizuje swój zysk ustalając
produkcję na poziomie, przy którym koszt
krańcowy równy jest cenie rynkowej
13
Decyzje produkcyjne w warunkach
konkurencji doskonałej
Ponieważ firma doskonale konkurencyjna jest
cenobiorcą, jej przychód (utarg) jest wprost
proporcjonalny do wielkości produkcji
Cena dobra równa jest przeciętnemu i
krańcowemu utargowi firmy
Aby zmaksymalizować zysk, firma wybiera taką
wielkość produkcji, przy której przychód
krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym
Przy tej ilości także zachodzi równość między
ceną a kosztem krańcowym
Stąd, krzywa kosztu krańcowego firmy jest
także jej krzywą podaży
14
Monopol
jest to „struktura rynkowa" polegająca na
występowaniu na rynku określonego produktu
(lub grupy produktów) tylko jednego
dostawcy, który tym samym kontroluje jego
podaż i ceny, przy jednoczesnym
występowaniu wielu faktycznych i
potencjalnych nabywców.
Na rynku środków produkcji występuje
niekiedy „odwrócony monopol" - czyli
monopson - polegający na tym, że jeden
wielki nabywca określonego towaru jest
jedynym „twórcą popytu", kupuje go od wielu
dostawców i tym samym także może
15
dyktować ceny i poziom produkcji.
Monopol
O ile firma doskonale konkurencyjna
jest cenobiorcą (musi dostosować się
do ceny rynkowej), monopolista jest
cenodawcą (ustala cenę rynkową)
Firma określana jest jako monopolista
gdy:
Jest jedynym producentem danego
dobra
Produkt przez nią wytwarzany nie ma
bliskich substytutów
16
Przyczyny powstawania monopoli
Poziom minimalnej efektywnej skali (MES) - czyli
poziom produkcji, który minimalizuje koszty
przeciętne w porównaniu do wielkości popytu. Jeśli
MES jest stosunkowo mała w porównaniu do
rozmiarów rynku, możemy oczekiwać, że wiele firm
„zmieści się” na rynku, jeśli jest duża, to możemy się
spodziewać, że rynek będzie zmonopolizowany.
MES jest uzależniona przede wszystkim od
technologii. Zmiana może nastąpić tylko w przypadku
przełomu technologicznego.
Innym powodem, dla którego powstają monopole jest
zmowa kilku różnych firm w branży o wspólnym
działaniu i ograniczeniu produkcji w celu podniesienia
zysków. Taką sytuację określamy mianem kartel.
17
Korzyści skali jako przyczyna
powstawania monopoli
18
Rodzaje monopoli
Monopol naturalny - tworzy się w
przypadku gdy jedno przedsiębiorstwo
może wytwarzać dane dobro taniej i
efektywniej niż kilka konkurencyjnych
przedsiębiorstw. Najczęściej wiąże się to z
korzyściami skali - gdy wraz ze wzrostem
produkcji spada koszt jednostkowy
wytworzenia dobra. Zwykle jeden bardzo
duży dostawca jest w stanie zaoferować o
wiele niższe ceny niż w przypadku kilku
konkurujących ze sobą firm.
19
Drugą grupę monopoli tworzą
organizacje i firmy - twórcy i posiadacze
unikalnych i z reguły opatentowanych
rozwiązań konstrukcyjno technologicznych. Dopóki konkurencyjne
firmy i współpracujący z nimi naukowcy nie
„wymyślą czegoś bardziej nowoczesnego,
funkcjonalnego, oszczędnego lub mniej
kosztownego, a następnie pokonają
bariery wprowadzenia tego na rynek posiadacze dotychczasowych rozwiązań
mogą dyktować ceny i warunki współpracy
z nabywcami
20
Trzecia grupa monopoli powstaje z
inicjatywy państw, które mogą
określoną działalność- z reguły
przynosząca wysokie dochody lub
istotną z punktu widzenia obronności
lub niezależności ekonomicznej uznać za pozostającą w wyłącznej
dyspozycji państwowych lub
państwowo - prywatnych organizacji.
21
Oligopol
Kilka organizacji o identycznym profilu
działalności często występuje na rynku
równolegle i dzieli monopolistyczną pozycją
Mamy wówczas do czynienia z oligopolem.
Organizacje te mają wówczas tendencje do
łączenia się większe struktury rynkowe .
Łączy je wspólnota interesów, wspólna chęć
uzyskiwania zwiększonych zysków.
Typowym przykładem jest OPEC.
22
Charakterystyka monopolu
Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk,
monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy
której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem
krańcowym.
Monopolista sam ustala cenę, ale musi się liczyć z
tym, że po wyższej cenie sprzeda mniejszą ilość.
Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny nad kosztem
krańcowym.
Monopolista ustala taką cenę, która przewyższa koszt
krańcowy
P > MC = MR
23
Społeczne skutki monopolu
Społeczny koszt monopolu przejawia się w
tym, że monopolista zmniejsza produkcję, a
zwiększa cenę.
Monopolista nie jest zmuszony do
wprowadzania innowacji – hamowanie
postępu technicznego
Narzucanie innym podmiotom gospodarczym
niekorzystnych warunków zawierania
transakcji
Monopolista wykorzystując swoje możliwości
finansowe może stosować lobbing (pozyskiwać
wpływowe grupy osób, polityków itp.), np. w
celu:
zwiększenia barier wejścia
ustawowego „wymuszenia” popytu
24
Skutki monopolu
Dyskryminacja cenowa to praktyka
sprzedawania tego samego dobra po różnej
cenie różnym konsumentów, mimo, iż koszty
jego wytworzenia dla różnych konsumentów są
identyczne
Dyskryminacja cenowa nie jest możliwa na
rynku doskonale konkurencyjnym, gdyż
występuje tam wiele firm, z których każda
sprzedaje po cenie rynkowej. Aby móc
stosować dyskryminację cenową, firma musi
dysponować siłą rynkową.
25
Konkurencja monopolistyczna
Konkurencja monopolistyczna to rynek, na
którym działa wielu producentów i
konsumentów, nie ma barier wejścia, lecz
produkt – inaczej niż w przypadku konkurencji
doskonałej nie jest jednorodny.
Aby powstała wystarcza spełnienie 3 warunków:
nabywców i sprzedawców jest wielu. Każdy z nich
kontroluje mała cześć podaży i popytu, a konkurenci
mogą zignorować jego działania.
Po drugie nie ma barier wejścia. Wyklucza to
porozumienia producentów.
Po trzecie produkty są bliskimi, lecz nie doskonałymi
substytutami, co sprawia, że rynek rozpada się na
segmenty, na których handluje się nieco odmiennymi
dobrami.
26
Oligopol z porozumieniem (Kartel) i
jego skutki
członkowie oligopolu mogą się porozumieć aby ich
gałąź zachowywała się jak monopol - ograniczyć
produkcję, aby cena powędrowała w górę.
Porozumienia takie są legalne i jawne (kartele) lub
nielegalne i tajne (zmowy).
Sytuacja taka nie jest jednak stabilna.
Przedsiębiorstwom opłaca się zatem zwiększać
sprzedaż ponad uzgodniony poziom, choćby
wymagało to pewnej obniżki ceny. Dzięki temu ich
zyski w krótkim okresie wzrastają.
W długim okresie oszukani partnerzy, którym zabrano
klientów też zwiększają produkcję.
Podaż gałęzi się zwiększa, cena spada, zyski
nadzwyczajne kurczą się lub zupełnie znikają, co
stwarza przesłanki zawarcia nowego porozumienia.
27
Mierniki opisujące strukturę rynku
Współczynnik koncentracji miernik pokazujący położenie
danego rynku między strukturami konkurencji doskonałej i
monopolu. Wskaźnik stanowi odsetek sprzedaży kilku
największych przedsiębiorstw
o monopolu mówi się, gdy dla jednego przedsiębiorstwa
wskaźnik koncentracji przekracza 90%
rynek uznaje się za konkurencyjny jeśli wskaźnik
koncentracji jest mniejszy od 40%
Indeks Herfindahla-Hirschmana to suma kwadratów
udziałów w sprzedaży wszystkich przedsiębiorstw
działających na rynku. Należy on do przedziału od 10 000
dla czystego monopolu (100% udziału w rynku) do 0 dla
rynku z nieskończenie wieloma bardzo małymi
przedsiębiorstwami (ich udziały dążą do zera).
Indeks Lernera - opisuje stopień siły rynkowej
przedsiębiorstwa na rynku (w przyp. Konkurencji doskonałej
wynosi 0.
28
L = (P − MC) / P
29