Transcript D - Mash
Fréamh = Ainm an Briathar Glan Bris Glan Oscail Rith Ith Scríobh Críochnaigh Caith Na Gutaí • • • • • AÁ EÉ IÍ OÓ UÚ Na Consain Na litreacha nach bhfuil gutaí:B, C, D, F, G, H, L, M, N, P, R, S, T J, V, X i bhfocal nua a tháinig ón mBéarla Msh. Vóta. Níl Q, W, Y, nó Z sa Ghaeilge. Caol I, E Is gutaí tanaí iad. • Mar sin is briathra caol iad bris agus éist. I E Leathan A,O, U Is gutaí ramhar iad. • Mar sin is briathra leathan iad glan agus ól. A O U An Aimsir Chaite •Úsáideann tú An Aimsir Chaite nuair atá tú ag caint faoi rudaí atá thart. Mar shamplaí •Inné, aréir, an tseachtain seo caite, anuraidh, ar maidin, cúpla lá ó shin, an mhí seo caite, agus coicís ó shin. Consan + H • • • • • • • Ghlan mé Bhris tú Chaith sé Chríochnaigh sí Thiteamar Mhúch sibh Dhún siad Eisceachtaí Ná tabhair “H” do na litreacha seo a leanas:• ELEANÓIR Mar níl cailín deas í. • U Mar níl duine leithleach thú. • Sc Mar tá na litreacha seo Scanrúil. Guta + D’ • • • • • D’athraigh mé D’ól tú D’ith sé/sí D’éisteamar D’úsáid sibh/siad F + D’ + H Tá “fh” cosúil le guta sa Ghaeilge. • D'fhág mé • D’fhan tú • D’fhreastail sé/sí + Ceist san Aimsir Chaite AR + H roimh chonsan + ? • Ar ghlan tú? • Ar bhris sé? Ar + gan athrú roimh ghuta + ? • Ar ól sí? • Ar úsáid siad? Freagra Diúltach San Aimsir Chaite Níor + H roimh chonsan. • Níor ghlan mé. • Níor bhris sé. Níor + gan athrú roimh ghuta. • Níor ól sí. • Níor úsáid siad. An Chéad Réimniú • Seo an chéad ghrúpa de bhriathra san Aimsir Chaite. • Is briathra aonshiollacha iad:i.e. Tá fuaim amháin acu. M.sh. -Glan -Bris -Tóg -Caith An bhfuil na briathra seo caol nó leathan? Bris – Briathar Caol + Consan Bhris mé Bhris tú Bhris sé/sí Ar bhris tú? Bhriseamar Bhris sibh Bhris siad Bhris Níor bhris mé. -Is deireadh caol é eamar. Caol le Caol Éist – Briathar Caol + Guta D’éist mé D’éist tú D’éist sé/sí Ar éist tú? D’éisteamar D’éist sibh D’éist siad D’éist Níor éist mé. -Is deireadh caol é eamar. Caol le Caol Fill – Briathar Caol + F D’fhill mé D’fhill tú D’fhill sé/sí Ar fhill tú? D’fhilleamar D’fhill sibh D’fhill siad D’fhill Níor fhill mé. -Is deireadh caol é eamar. Caol le Caol Glan – Briathar Leathan + Consan Ghlan mé Ghlan tú Ghlan sé/sí Ar ghlan tú? Ghlanamar Ghlan sibh Ghlan siad Ghlan Níor ghlan mé. -Is deireadh leathan é amar. Leathan le Leathan Ól – Briathar Leathan + Guta D’ól mé D’ól tú D’ól sé/sí Ar ól tú? D’ólamar D’ól sibh D’ól siad D’ól Níor ól mé -Is deireadh leathan é amar. Leathan le Leathan Fág – Briathar Leathan + F D’fhág mé D’fhág tú D’fhág sé/sí Ar fhág tú? D’fhágamar D’fhág sibh D’fhág siad D’fhág Níor fhág mé -Is deireadh leathan é amar. Leathan le Leathan Cleachtadh 1 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Thóg mé Thógamar Thóg siad Ar thóg tú? Cleachtadh 2 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Chuir tú Chuir sé/sí Chuir sibh Chuir Níor chuir mé Cleachtadh 3 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Phós mé Phós sibh Phós sé/sí Ar phós tú? Cleachtadh 4 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Bhuail mé Bhuail tú Bhuaileamar Bhuail Níor bhuail mé. Cleachtadh 5 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’íoc mé D’íoc Sibh D’íoc siad Ar íoc tú? Cleachtadh 6 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’fhill mé D’fhill tú D’fhilleamar D’fhill Níor fhill mé. Cleachtadh 7 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Léim mé Léim sé/sí Ar léim tú? Léim siad Cleachtadh 8 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Rith mé Rith sibh Rith sé/sí Ar rith tú? Cleachtadh 9 • Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos:1. I left my book in my locker. 2. She brushed her hair this morning. 3. He cut the bread in the kitchen. 4. We paid for the tickets to the concert. 5. He ran from the school to the church. 6. They looked out the window. 7. We put the food into the fridge. 8. Did you sing in the choir? 9. I did not take the money. 10. I listened to the news this morning. Cleachtadh 10 • Scríobh amach na habairtí thíos san Aimsir Chaite gan na lúibíní:- 1. (Ól mé) cupán tae ar maidin. 2. (Fág sinn) an teach ag a naoi a chlog inné. 3. (Níor tóg sé) a leabhair as a mhála aréir. 4. (Ar dún tú) doras na cistine tar éis dinnéir. 5. (Scuab sí) an t-urlár ar maidin. 6. (Cuir mé) an leabhar ar an mbord sa rang ar maidin. 7. (Ar fill tú) abhaile i ndiaidh scoile inné? 8. (Ar íoc tú) as an traein ar maidin? 9. (Ar bris tú) an gloine sin aréir? 10. (Úsáid sinn) an leabharlann scoile don rang Gaeilge inné. An Dara Réimniú • Seo an dara grúpa de bhriathra san Aimsir Chaite. • Is briathra ilsiollacha iad:i.e. Tá níos mó ná fuaim amháin acu. M.sh. -Ceannaigh -Iompaigh -Bailigh -Imigh An bhfuil na briathra seo caol nó leathan? Bailigh – Briathar Caol + Consan Bhailigh mé Bhailigh tú Bhailigh sé/sí Ar bhailigh tú? Bhailíomar Bhailigh sibh Bhailigh siad Bhailigh Níor bhailigh mé. -Is deireadh caol é íomar. Caol le Caol Imigh – Briathar Caol + Guta D’imigh mé D’imigh tú D’imigh sé/sí Ar imigh tú? D’imíomar D’imigh sibh D’imigh siad D’imigh Níor imigh mé. -Is deireadh caol é íomar. Caol le Caol Fáiltigh – Briathar Caol + F D'fháiltigh mé D'fháiltigh tú D'fháiltigh sé/sí Ar fháiltigh tú? D'fháiltíomar D'fháiltigh sibh D'fháiltigh siad D'fháiltigh mé. Níor fháiltigh mé. -Is deireadh caol é íomar. Caol le Caol Ceannaigh – Briathar Leathan + Consan Cheannaigh mé Cheannaigh tú Cheannaigh sé/sí Ar cheannaigh tú? Cheannaíomar Cheannaigh sibh Cheannaigh siad Cheannaigh mé. Níor cheannaigh mé. -Is deireadh leathan é aíomar. Leathan le Leathan Éalaigh – Briathar Leathan + Guta D’éalaigh mé D’éalaigh tú D’éalaigh sé/sí Ar éalaigh tú? D’éalaíomar D’éalaigh sibh D’éalaigh siad D’éalaigh mé Níor éalaigh mé. -Is deireadh leathan é aíomar. Leathan le Leathan Fostaigh – Briathar Leathan + F D’fhostaigh mé D’fhostaigh tú D’fhostaigh sé/sí Ar fhostaigh tú? D’fhostaíomar D’fhostaigh sibh D’fhostaigh siad D’fhostaigh mé. Níor fhostaigh mé. -Is deireadh caol é aíomar. Caol le Caol Cleachtadh 11 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Mhínigh mé Mhínigh siad Mhínigh mé. Níor mhínigh mé. Cleachtadh 12 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’aontaigh mé Ar aontaigh tú? D’aontaíomar D’aontaigh sibh Cleachtadh 13 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D'ísligh tú D'ísligh sé/sí D’ísligh sibh D’ísligh mé Níor ísligh mé Cleachtadh 14 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Scrúdaigh mé Scrúdaigh siad Ar scrúdaigh tú? Cleachtadh 15 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’éalaíomar D’éalaigh tú D’éalaigh sé/sí D’éalaigh mé Níor éalaigh mé Cleachtadh 16 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’éirigh mé D’éirigh sibh D'éirigh siad Ar éirigh tú? Cleachtadh 17 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’fhoilsigh mé D’fhoilsigh tú D’fhoilsigh sé/sí D’fhoilsigh mé Níor fhoilsigh mé Cleachtadh 18 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Chabhraigh mé Chabhraigh sibh Chabhraigh sé/sí Chabhraigh mé Níor chabhraigh mé Cleachtadh 19 • Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos:1. I finished my homework at 7.30p.m. 2. He bought a new car. 3. She escaped from the fire. 4. You killed Kenny! 5. We started the match at 5.00p.m. 6. I collected the copies in the classroom. 7. They helped the teacher. 8. We decorated the hall for the party. 9. I worked in a clothes shop last summer. 10. He published his first book. Cleachtadh 20 • Scríobh amach na habairtí thíos san Aimsir Chaite gan na lúibíní:1. (Tosaigh sé) ag obair san ollmhargadh an tseachtain seo caite. 2. (Gortaigh mé) mo chos ag an gcluiche peile inné. 3. (Ullmhaigh sinn) an dinnéar don chlann an Domhnach seo caite. 4. (Ceannaigh sé) bronntanas do a mháthair inné. 5. (Sleamhnaigh siad) ar an leac oighir ar maidin. 6. (Níor oibrigh sibh) sa bhanc an samhradh seo caite. 7. (Níor dúisigh sinn) go luath ar maidin. 8. (Ar bailigh tú) na cóipleabhair don mhúinteoir? 9. (Éirigh sí) ar a hocht a chlog ar maidin/ 10. (Maisigh siad) halla na scoile don oíche ghradaim. An Dara Réimniú • Tá briathra eile sa dara réimniú freisin a chríochnaíonn le:– ir – imir – ail - ceangail – is - inis – il – cuimil – air – freagair An Dara Réimniú • Déanann tú coimriú ar na briathra seo nuair atá tú ag cur iad san aimsir chaite le sinn. • i.e. Tógann tú amach gutaí “ai” nó “i” leis an mbriathar a dhéanamh níos giorra. • Déanann tú é seo ionas nach mbeadh sé rófhada + deacair le rá. Mar shampla D’fhreagairaíomar X Mar shamplaí – • Imir D’imríomar • Ceangail Cheanglaíomar • Inis D’insíomar • Cuimil Chuimlíomar • Freagair D’fhreagraíomar An bhfuil na briathra seo caol nó leathan? A+I Imir – Briathar Caol + guta D’imir mé D’imir tú D’imir sé/sí Ar imir tú? D’imríomar D’imir sibh D’imir siad D’imir mé. Níor imir mé. -Baineann tú an “i” amach do “sinn” agus cuireann tú an deireadh caol íomar leis. Caol le Caol Ceangail – Briathar leathan + Consan Cheangail mé Cheangail tú Cheangail sé/sí Ar cheangail tú? Cheanglaíomar Cheangail sibh Cheangail siad Cheangail mé. Níor cheangail mé. -Baineann tú an “ai” amach do “sinn” agus cuireann tú an deireadh leathan aíomar leis. Leathan le Leathan Freagair – Briathar Leathan + F D’fhreagair mé D’fhreagair tú D’fhreagair sé/sí Ar fhreagair tú? D’fhreagraíomar D’fhreagair sibh D’fhreagair siad D’fhreagair mé. Níor fhreagair mé. -Baineann tú an “ai” amach do “sinn” agus cuireann tú an deireadh leathan aíomar leis. Leathan le Leathan Cleachtadh 21 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’inis mé D’inis sibh D’inis siad Ar inis tú? Cleachtadh 22 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’oscail tú D’oscail sé/sí D’oscail siad D’oscail mé Níor oscail tú Cleachtadh 23 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Chuimil mé Chuimil sibh Chuimil sé/sí Ar chuimil tú Cleachtadh 24 • Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos:- 1. He spoke to the principal this morning. 2. We answered the questions in class yesterday. 3. She opened the book on page 22 in class this morning. 4. They told us a story in the library last week. 5. We played tennis last night. 6. We slept in a tent last weekend. 7. We opened the windows in the classroom this morning. 8. I played golf yesterday. 9. She answered the telephone late last night. 10. You (Pl) played basketball last year. Cleachtadh 25 • Scríobh amach na habairtí thíos san Aimsir Chaite gan na lúibíní:1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. (Freagair siad) na ceisteanna sa rang. (Imir sé) ar fhoireann cispheile na scoile. (Codail sí) go sámh aréir. (Oscail sinn) na fuinneoga ar fad sa seomra tíos. (Freagair sinn) an guthán nuair a (buail sé). (Ar labhair sinn) leis an bpríomhoide ag an cruinniú de chomhairle na mac léinn? (Níor imir sinn) an cluiche peile mar bhí an aimsir go dona. (Ar codail sinn) ar an suíomh campála áitiúla aréir? (Labhair sé) le mo thuismitheoirí nuair a bhris mé fuinneog sa seomra ranga. (Cuimil mé) an margairín isteach sa mheascán. Na briathra Neamhrialta • Tá 11 briathar ann – nach nglacann leis na rialacha seo. Glaoitear na briathra neamhrialta orthu:1. Abair 2. Beir 3. Bí 4. Clois 5. Déan 6. Faigh 7. Feic 8. Ith 9. Tabhair 10. Tar 11. Téigh Abair Dúirt mé Dúirt tú Dúirt sé/sí An ndúirt tú? Dúramar Dúirt sibh Dúirt siad Dúirt mé. Ní dúirt mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Beir Rug mé Rug tú Rug sé/sí Ar rug tú? Rugamar Rug sibh Rug siad Rug mé. Níor rug. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Bí Bhí mé Bhí tú Bhí sé/sí An raibh tú? Bhíomar Bhí sibh Bhí siad Bhí mé. Ní raibh mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Clois Chuala mé Chuala tú Chuala sé/sí Ar chuala tú? Chualamar Chuala sibh Chuala siad Chuala mé. Níor chuala mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Déan Rinne mé Rinne tú Rinne sé/sí An ndearna tú? Rinneamar Rinne sibh Rinne siad Rinne mé. Ní dhearna mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Faigh Fuair mé Fuair tú Fuair sé/sí An bhfuair tú? Fuaireamar Fuair sibh Fuair siad Fuair mé. Ní bhfuair mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Feic Chonaic mé Chonaic tú Chonaic sé/sí An bhfaca tú? Chonaiceamar Chonaic sibh Chonaic siad Chonaic mé. Ní fhaca mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Ith D’ith mé D’ith tú D’ith sé/sí Ar ith tú? D'itheamar D’ith sibh D’ith siad D’ith mé. Níor ith mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Tabhair Thug mé Thug tú Thug sé/sí Ar thug tú? Thugamar Thug sibh Thug siad Thug mé. Níor thug mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Tar Tháinig mé Tháinig tú Tháinig sé/sí Ar tháinig tú? Thángamar Tháinig sibh Tháinig siad Tháinig mé. Níor tháinig mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Téigh Chuaigh mé Chuaigh tú Chuaigh sé/sí An ndeachaigh tú? Chuamar Chuaigh sibh Chuaigh siad Chuaigh mé. Ní dheachaigh mé. Cén fáth gur bhriathar neamhrialta é? Cad iad na difríochtaí atá ann? Cleachtadh 26 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Tháinig mé Tháinig sibh Tháinig sé/sí Ar tháinig tú? Cleachtadh 27 • Líon isteach na bearnaí thíos:- D’ith tú D’ith sé/sí D’ith siad D’ith mé. Níor ith mé. Cleachtadh 28 • Líon isteach na bearnaí thíos:- Bhíomar Bhí tú Bhí siad An raibh tú? Cleachtadh 29 • Cuir Gaeilge ar na habairtí thíos:- 1. I did my homework after school. 2. The teacher gave us sweets. 3. He went to school on his bike yesterday. 4. They ate cake at the party. 5. We saw the film in the cinema yesterday. 6. I caught the ball at the match. 7. I got an injection from the doctor last week. 8. I heard the school bell this morning. 9. I came to school on the bus this morning. 10. I was sick and my mother gave me medicine. Cleachtadh 30 • Scríobh amach na habairtí thíos san Aimsir Chaite gan na lúibíní:1. (Ní déan sé) an obair bhaile tíos inné. 2. (Níor beir) na gardaí ar an ngadaí aréir. 3. (Feic sinn) na hiascairí ag dul amach ag iascaireacht inné. 4. (An téigh) Pádraig go dtí an cluiche an tseachtain seo caite? 5. (Faigh) Aoife torthaí maithe sa scrúdú anuraidh. 6. (Abair) an múinteoir go raibh an obair go dona. 7. (Tabhair mé) bronntanas do mo chara nuair a (bí) a bhreithlá ann. 8. (Ith sí) a dinnéar tar éis scoile. 9. (Déan mé) mo dhinnéar agus (ith mé) é.